КЫДЗИ КЕРНЫ ДА БӦРЙЫНЫ КАРТУПЕЛЬ
Кодыр бурджык идравны картупель
Медым тайӧс кужны вӧчны, колӧ быд колхозниклы да ӧтка овмӧсын олысь крестьянинлы тӧдны водзвыв кымынкӧ правилӧ.
Медводз колӧ пыдди босьтны, кутшӧм картупельыслӧн свойствоясыс медбӧръя быдман каднас. Опыт вӧчысь учрежденньӧяс да крестьяна ас уджсьыныс аддзисны, мый арын, торъя нин шондіа да кос поводдя дырйи картупель ёнджыка быдмӧ да урожайыс тӧдчымӧн ыдждӧ. Тайӧ этша на, картупельлӧн бурмӧ качествоыс. Сійӧ лоӧ крахмаладжык, пуӧм бӧрас киръялан. Крахмала картупель бур абу сӧмын сёйны, а тшӧтш ёна колана крахмалопаточнӧй да вина вӧчан заводъяслы. Оз весьшӧрӧ заводъяс и ыджыдджык дон мынтыны ёнджыка крахмала картупель вылӧ. Шуам, завод мынтӧ ӧти центнер картупель вылӧ, кӧні крахмалыс 16 прӧчент, — ӧти шайт 52 ур, а крахмалыс кӧ 24 прӧчент, мынтӧ нин 2 шайт 40 ур.
Торъялӧмыс абу дзик ичӧт... Сэсся нӧшта ӧти буртор босьтӧ картупель муын олан медбӧръя каднас — сійӧ бура воӧ да позьны кутас сійӧс дыр видзны.
Татысь ӧти правилӧ.
Колӧ тӧждысьны, мед картупельыс му вылас помӧдз воис.
Уна пӧлӧс (сорт) картупельлысь воӧмсӧ позьӧ тӧдмавны заяс да коръяс кузяыс. Воигас найӧ пемдӧны, сэсся надзӧникӧн небзьӧны да кулӧны.
Коръяс кулӧм бӧрын картупель дугдӧ быдмыны и крахмалыс дугдас содны. Сэкисянь колӧ нин заводитны керны картупель. — Сӧмын мукӧддырйиыс тайӧ правилӧясыд вермасны на и пӧръявны. Картупель заыс да корйыс вермасны пемдыны да косьмыны картупельыс вотӧдз. Татшӧмыс лоӧ картупель сісьмысь, коді шусьӧ фитофтораӧн — либӧ картупель сісьтысьӧн. Сэки колӧ тӧдны мӧд пӧлӧс правилӧ.
Картупель воӧмсӧ позьӧ тӧдмавны позтыр сертиыс, колӧ кодйыны бурджык позтыр да пыркнитны заӧдыс кутӧмӧн. Картупельясыс кӧ кокниа гылалӧны вужъяссьыс, сійӧ воӧма нин. Картупельлысь воӧмсӧ абу сьӧкыд тӧдмавны и кыш сертиыс. Кышыс кӧ картупельыслӧн чуньнад личкӧмӧн оз кульыштсьы, сійӧ воӧма нин — позяс нин керны.
Унаысь картупельтӧ лоӧ керны, кодыр абу на картупель воӧм йывсьыс став тӧдмӧданъясыс.
Заыс да корйыс сорӧн воысь картупельяслӧн «Вольтман», «Свитазь», «Силезия», «Гаврнек» сортъяслӧн — оз пемдыны да оз косьмыны кынмавлытӧдз. Татшӧм сортъяслысь воӧмсӧ оз ков виччысьны, колӧ керны зэра кадӧдз да кынмавтӧдз.
Овмӧсӧн кӧ пуктӧма уна пӧлӧс сорт картупель, керны колӧ заводитны водзджык воан сортъяссянь да бӧрынджык керны сёрӧн воысь картупельсӧ.
Торйӧн колӧ шуны коськӧм вылӧ пуктӧм картупель керӧм йылысь. Коськӧмвывса картупель воӧм оз позь тӧдмавны водзын шуӧм правилӧяс серти — да сійӧс тӧдмалӧмысь нинӧм. Коськӧм вылӧ пуктыссьӧ медсясӧ водз воысь картупель «Скороспелка», «Эпикур» да мукӧд сортъяс, кодӧс вотӧгыс на и вузалӧны рынок вылӧ. Коськӧм вылысь картупельсӧ колӧ керны сэтшӧм кадын, мед эськӧ позис коськӧмсӧ дасьтыны арся кӧдза кежлӧ.
Картупельтӧ вотӧгыс керӧмыд кӧть и оз сэт ыджыд урожайтӧ, сӧмын том картупельтӧ ньӧбӧны ыджыдджык донӧн, сійӧн вештысьӧ став уджыс да вайӧ овмӧсыслы вель ыджыд доход. Картупель керны заводитчан кад да сійӧс керан кад СССР пасьта абу быдлаын ӧткодь. Унджык районъясас картупель керӧмыс мунӧ сентябр тӧлысь шӧрсянь да октябр дасӧд лунъясӧдз. Неуна водзджык заводитӧны да помалӧны картупель керӧмсӧ нечерноземнӧй обласьтъясын да лыа муяс вылысь; неуна сёрӧнджык керӧны черноземнӧй обласьтъясын.
Колхозъяслы колӧ зэв бура тӧдмавны картупель керан кадтӧ. Картупель керӧмӧн оз ков ёна тэрмасьны, сӧмын оз позь сёрмӧдчыны. Районын кӧ кынмавлӧмъяс овлӧ водзджык, а пуктасъясыс уна, да уджалан выныс оз тырмы, колӧ мӧвпыштлыны тырмас оз кадыс да выныс ставсӧ керны, а оз кӧ тырмы сэки колӧ керны заводитны водзджык, мед оз кольны лым улӧ.
Колӧ тӧдны, мый сӧмын плуг либӧ гӧр бӧрся картупель чукӧртӧм (керӧм) босьтӧ кадсӧ урожай ыджда сертиыс 250−300 уджалан час ӧти гектар вылӧ. Сы кындзи колӧ кад картупельсӧ бӧрйӧм вылӧ, мешӧкъясӧ тэчӧм вылӧ да новлӧм вылӧ. Ставсӧ тайӧс колӧ артавны колхозникъяслы да ӧтка овмӧсъяслы урожай босьтан план вӧчигӧн.
Картупель керны колӧ мича да кос поводдяӧ. Татшӧм поводдяӧ картупельыс ӧдйӧ косьмӧ да бура весассьӧ ӧшйӧм мусьыс.
Керӧм водзвылын картупель корсӧ колӧ ытшкыны му вывсьыс. Медся нин ытшкыныс колӧ сёр воан картупель сортъяслысь корсӧ, кодъяс дыр кутӧны веж коръяссӧ. Картупель корсӧ кертӧдзыс ытшкӧмсьыс бурыс кык пӧлӧс. Ӧти-кӧ, кокняммӧ картупель керӧмыс — весалӧм корйыс оз вольсась муӧд, оз сайӧд муас куйлысь картупельсӧ да оз кут торкавны окучниклы, плуглы либӧ гӧрлы гӧриганыс. Мӧд-кӧ ытшкӧм корйыс ачыс вермӧ уна бур сетны, сійӧс позьӧ силосуйтны да тӧвнас вердны ыжъяслы
Торъя видзчысьӧм колӧ сісьманӧн (фитофтора) висьысь картупель керигӧн. Тайӧ висьӧмсӧ кокниа позьӧ тӧдмавны картупель кор сертиыс. Юль тӧлысь помын да август воддза джынъяс медводз коръясас, а сэсся заас лоӧны васӧд рудов гӧгрӧс чутъяс. Кор улысас, тайӧ чутъяс гӧгӧрыс, чужӧны еджыд бакшасьӧминъяс.
Сёрӧнджык, сулалӧ кӧ зэра поводдя, заясыс да коръясыс ӧдйӧ сьӧдасьӧны, сісьмӧны да кулӧны.
Тайӧ став тӧданторъяссӧ кӧ казялӧма, сэки позьӧ нин тӧдны, мый картупельыс висьӧ, а сы вӧсна ыджыд урон вермас лоны. Ӧні тӧдӧны нин — картупельлӧн сісьмӧм, — вуджысь висьӧм. Коръяссьысь сійӧ вермӧ вуджны картупеляс сӧмын ӧтчыд инмылӧмысь. Тайӧ тӧдӧм мысти лун 7−10 водзджык кертӧдзыс, колӧ став засӧ да корсӧ ытшкыны, сэсся чукӧртны да сотны.
Кыдзи керны картупель
Картупель керан ногъяс овлӧны кымынкӧ пӧлӧс. Посни крестьяна овмӧсъясын, кӧні пуктасъяссӧ вӧдитӧны посни йӧръясын, картупель керӧны тэльӧбъясӧн, зыръясӧн да коканъясӧн. Татшӧм ногӧн картупель керӧм — став картупельсӧ ӧктӧм боксянь, бур, сӧмын сы вылӧ колӧ уна уджалан вын. Та вӧсна колхозъясын, кӧні картупельсӧ вӧдитӧны уна, дерт татшӧм ногӧн керны уна он вермы. Унджыксӧ картупель керӧмыс мунлӧ гӧрйӧн, окучникӧн либӧ плугйӧн. На пытшкысь бурджык результатъяс сетӧны гӧр да окучник. Наӧн кокньыдика лэптыссьӧ картупель поз визьысь, бергӧдчӧ позтырӧн да сійӧн кокньӧдӧ картупель ӧктӧмсӧ. Плуглӧн эм кык тырмытӧмтор. Картупель кустсӧ бергӧдігас сійӧ тупкӧ мунас картупельсӧ бура уна да оз пыркнит позтырсӧ. Сы кындзи амысьнас плугйыс тшыкӧдлӧ картупельсӧ, зэв уна вундавлӧ.
Окучник да гӧр плугсьыс ёнасӧ оз жӧ торъявны. Найӧ оз жӧ картупельсӧ тэчны бӧрӧздаас пызан вылӧ моз. Став картупельсӧ ӧктӧм ставнас сы помын, кутшӧма ӧктысьысьясыс сюсьджыка да зільӧмӧнджык гудйӧны позтырсӧ. Картупель керны медбур машинаясӧн. Сэтшӧм машинаясыс шусьӧны картупель керан машинаясӧн (картофелекопатели). Бӧръя каднас сэтшӧм машинаясыс пондісны паськавны картупель вӧдитысь гырысь колхозъясын. Тайӧ машинаясӧн ӧнія уджалӧм опытъяс сертиыс позьӧ шуны, мый найӧ матысса воясӧ зэв ёна паськаласны картупель вӧдитысь колхозъясӧ.
Гӧрйӧн, окучникӧн либӧ плугйӧн картупель керӧм бӧрын позьӧ-ӧ лыддьыны уджсӧ помасьӧмӧн? Олӧмыс петкӧдліс, мый тайӧн удж помавны оз позь. Кӧть кутшӧма оз зільны ӧктысьясыс, став картупельсӧ му вылысь найӧ ӧктыны оз вермыны. Став урожайсӧ кӧ чукӧртны, колӧ керӧм бӧрас картупель мусӧ пинёвтны ӧти либӧ кык пӧлӧн. Пинёвтӧм бӧрын картупельсӧ ӧктӧм тырмымӧн вештасны уджсӧ.
Уна колхозъяс, да и ӧтка овмӧсъяс, пинёвтӧм бӧрас картупель мусӧ бара гӧрӧны. Эм-абу тайӧ гӧрӧмысь кутшӧмкӧ бур? Эм ыджыд бур. Тайӧ гӧрӧмнас став картупельыс нин ӧкмӧ, ӧкмӧ сы мында, мый вештӧ выль пӧв вӧчӧм уджсӧ.
Та кындзи арнас гӧрӧмыс вежӧ тулысся гӧрӧмсӧ, сійӧн тувсовъя уджсӧ кокньӧдӧ, сетӧ вермӧм бурджыка уджӧдны вӧвъяссӧ да мукӧд уджалан вынсӧ, донтӧммӧдӧ уджсӧ. Торйӧн нин тайӧ колана гӧль да слабджыка олысь шӧркоддьӧма крестьяналы , кодъяслы унаысь лоӧ медавны уджалан вынсӧ (вӧвъяс).
Арся гӧрӧм оз сӧмын тайӧ бурсӧ сет. Сійӧ отсалӧ лэптыны урожайсӧ кӧдзаыслысь, кодӧс лоӧ кӧдзӧма мӧд вонас картупель му вылас. Мед бӧрын, арся гӧрӧмӧн гранкиассьӧ муыс, а сійӧ отсалӧ дырджык кутны лымсӧ, да муыс васӧдджык лоӧ.
Кыдзи киӧн керигӧн, сідзи жӧ гӧрйӧн керигӧн колӧ зільны, мед эськӧ этшаджык вӧлі жугӧдӧма картупельсӧ. Оз позь вӧвтӧ лэдзны ветлыны картупель кустъяс кості бӧрӧздаясӧд, оз позь пыркӧдны картупель мусӧ зыр бердӧ, да с. в. Вундысьӧм, гыжйыштчӧм, пазалӧм, потласьӧм картупельяс оз вермыны дыр овны, регыдӧн тшыкӧны да вузалігӧн донтӧмджыка сулалӧны.
Сэтшӧм картупель шусьӧ некондиционнӧйӧн. Картупель заготовитысь организацияяс сэтшӧм картупельсӧ оз ньӧбны.
Картупель шурӧдӧм да косьтӧм
Керӧм картупель сдаточнӧй пунктӧ нутӧдз либӧ видзанінъясӧ кисьтавтӧдз колӧ шурӧдны, косьтыны да бӧрйыны. Мича поводдя дырйи кӧ мунӧ картупель керӧмыс, косьтӧмыс оз сьӧктӧд уджсӧ. Керӧм картупельсӧ му вылас жӧ шыльӧдыштӧминӧ кисьтавны, да недыр мысти сійӧ косьмӧ нин да вежсьӧ; дзик мӧд, кодыр картупельтӧ лоӧ керны зэра кадын, сэки картупельтӧ му вылад он нин косьты. Сійӧс лоӧ кисьтавны вевт улӧ 25−30 см кызта да кык-куим лун сэні видзны шуравтӧдзыс да косьмытӧдзыс.
Косьтӧм да дзоньвидза картупель дыр оз сісьмы ни оз рушмы да веснас оз чин. Этша кӧ кокняммӧ сьӧктанас, сійӧ сӧмын водзӧ косьмӧмсьыс. Ва да няйт картупель веснас чинӧ 30 прӧчент вылӧ да унджык, а мукӧддырйиыс вермас ставнас вошны, сісьмыны. Со кутшӧм колана картупель бура косьтӧм да шурӧдӧм.
Картупель бӧрйӧдлӧм
Картупель бӧрйӧдлӧны унджыкысьсӧ киӧн — картупель керигас жӧ. Посни, висьысь да жугавлӧм картупель ӧктӧны ӧти дозйӧ, шӧркодьӧс — мӧдӧ, гырысьӧс — коймӧдӧ.
Уна колхоз картупельсӧ бӧрйӧдлӧны пуысь вӧчӧм решеткаясӧн. Сэтшӧм решеткасӧ вӧчны кокни. Босьтӧ 3−4 метра кузя кымынкӧ пӧв, найӧс ӧтлаӧдӧны — вӧчӧны ӧти помас посньыдик розьяс; мӧдар помланьыс розьяссӧ пыр ыдждӧдӧны. Розьясыс вӧчсьӧны картупель тӧриг (посни, шӧркодь, гырысь картупельлы). Пӧвъяссӧ ӧтилаӧ тувъялӧм бӧрын, бокъяссӧ дорӧсалӧны, сортировкаыд дась. Уджалігӧн сортировкасӧ пуктӧны католаӧн, сідзи мед посни розьяса помыс вӧлі вылынджык гырысь розьяса пом дорсьыс. Вылысладор помсяньыс кисьтӧны картупельсӧ, сійӧ гӧгыльтчӧ пӧв кузяыс, сэк посни розьястіыс киссьӧ му, сы бӧрын посни картупель, водзӧ шӧркодь, помас гырысь.
Картупельыс мед оз ӧшйы решетка вылас, сійӧс кадысь кадӧ весалӧны роскӧн. Бӧрйӧдлыны картупельсӧ колӧ куим пельӧ: посни, шӧркодь да гырысь. Посни картупель мунӧ скӧт вердны, шӧркодьыс кӧйдыс вылӧ, а гырысьыс вузавны, сёйны.
Сёян (гырысь) картупельыс колӧ лоны ыджданас этша вылӧ вит сантиметр.
Мӧд пӧлӧс сортировка вӧчсьӧ тадзи. Вӧчӧны пу рама: кузьтанас 3 метр кымын, да пасьтанас 3/4 метр мында. Рама кузяыс тувъялӧма шыльыда стружитӧм тасъяс. Тасъяслӧн костыс ӧти помас колӧ 1 см, а мӧдар помыс 8 см. Тасъяс увтас тувъявсьӧ вомӧна кык тас, кодъяс рамасӧ юкӧны куим пельӧ. Вӧчӧм сортировкасӧ пуктӧны кокъяс вылӧ (подставка вылӧ) сідзи, мед сортировкаыс лои католаӧн. Векни розьяслы колӧ лоны вылынджык паськыдджык розьяс сертиыс. Сортировка улас пуктыны ящикъяс либӧ кӧрзинаяс, кытчӧ и киссьӧ картупельыс. Сортировка вылі помас пуктыссьӧ жӧлӧб либӧ неыджыд пӧв рамаланьыс католаӧн. Сэтчӧ и кисьталӧны бӧрйӧдлан картупельсӧ. Катола сортировка кузьтаыс картупельыс гӧгыльтчӧ увлань, кытчӧдз оз усь розьӧдыс улас. Медводз киссьӧ му, сэсся посни картупель, сыысь улӧджык — шӧркодь, помас — гырысь. Мед картупельыс эз сибдав бедьяс костас, сортировка бокъястіыс ветлӧ ӧти либӧ кык уджалысь да роскӧн перъялӧны сибдӧм картупельяссӧ.
Медым картупельыс эз гылав жӧлӧбсьыс либӧ пӧв вывсьыс бокъястіыс, бокса тасъяс бокас тувъялӧны пӧвъяс либӧ пуктӧны кер.
Кыдзи тасъяса сортировкаӧн, сідзи и розьяса сортировкаӧн позьӧ картупельсӧ бӧрйӧдлыны ыджда сертиыс кымынкӧ пельӧ. Та вӧсна тасъяс улас мусяньыс да тасъясӧдзыс вӧчсьӧны топыд потшӧскодьяс. Медсясӧ вӧчсьӧ кык либӧ куим потшӧс, медым юкны посни, шӧркодь да гырысь картупель вылӧ. Картупель вӧдитан гырысь колхозъясын пондіс паськавны немеч заводса «Пеллерт» системаа картупель сортируйтан машина. Тайӧ машинаяссӧ вӧчӧны миян заводъяс. Машинаыс сортируйтӧ зэв ӧдйӧ. Дас час дугдывтӧг уджалӧмӧн вермӧны сортируйтны 15-сянь 118 тоннаӧдз.
Картупель бӧрйӧдлыны, мед кӧть кутшӧм ногӧн сійӧ вӧлі вӧчсьӧ, бурджык мувылас керигӧн.
Керигас бӧрйӧдлӧмыс сійӧн бур, мый унджык уджыс сэки вӧчсьӧ ӧттшӧтш, сійӧ жӧ уджалысьясӧн, кодъяс керӧны картупельсӧ. Сідз киӧн бӧрйӧдлігӧн эм зэв ыджыд торъялӧм: шыблавны-ӧ картупельсӧ ӧти кӧрзинаӧ либӧ кыкӧ, а кык уджалысь вылӧ кӧ и — куимӧ. Сортировкаясӧн картупель бӧрйӧдлігӧн дзик ӧткодь кисьтавны картупельсӧ му вылӧ либӧ сортировка решетка вылӧ. Картупель бӧрӧздаясыс кӧ кузьӧсь, медым кокньӧдны уджсӧ, сортировкаыс вӧчсьӧ уналаӧ, картупель кисьталанінъясас. Картупель бӧрйӧдлан став ӧктӧмъяс дырйиыс колхозникъяслы да ӧтка олысь крестьяналы колӧ бурджыка янсӧдны висьысь картупельяссӧ. Найӧс весиг ни ӧти бур сортируйтан машина оз торйӧд. Висьысь картупель, дзоньвидза картупельысь торйӧдтӧм — вайӧ зэв ыджыд урон. Тшӧкыда овлӧ сідзи, кор кымынкӧ висьысь картупель висьмӧдӧны да сісьтӧны тӧв чӧжӧн гусьыс став картупельсӧ. Медся нин колӧ видзчысьны висьман висьӧмысь, мый йылысь ми сёрнитлім нин.
Картупельыс тайӧ висьӧмысь сісьмӧ либӧ кос сісьӧн либӧ васӧд сісьӧн.
Му вылас кӧ на казялӧма, за да кор сертиыс, тайӧ висьӧмсӧ, сэк колӧ бурджыка видзӧдӧмӧн торйӧдны висьысь картупельсӧ став урожайсьыс.
Висьӧмыс вуджӧ картупеляс, оз сӧмын заас либӧ коръяс инмылӧмысь, тшӧтш и му пырыс зэр да лысва войтъясӧн. Висьӧмсӧ картупель сертиыс тӧдмавны сьӧкыдджык заяс да коръяс серти дорысь, торйӧн нин медводдза висян кадас. Водзджыксӧ картупель кыш вылас лоӧны гӧпта руд чутъяс. Картупельсӧ шӧри вундӧм бӧрын чут улыс — лоӧ руд рӧма. Тайӧ медводдза висьӧм тӧдмӧдантор. Руд рӧмыс пыр ӧтарӧ паськалӧ, картупельыс сісьмӧ да висьмӧдӧ гӧгӧрса картупельяссӧ. Картупельыс сісьмӧ зэв ӧдйӧ, медся нин шоныд дырйи. 2−3 вежонӧн картупель чукӧр сісьмӧ сэтшӧма, мый он вермы аддзыны ӧти дзонь картупель. 12−15 градуса шоныдӧн, висьӧмыс паськалӧ став чукӧрас 6−7 лунӧн.
Бӧрйӧдлігӧн торйӧдӧм висьны заводитчӧм картупельсӧ вердӧны скӧтлы. Ёна сісьмӧм картупель колӧ сотны либӧ гуавны муӧ.
Бӧрйӧдлігӧн аддзана мукӧд висьӧмъясысь позьӧ индыны лӧмӧн картупель висьӧм вылӧ. Висьны заводитчигас, картупель вылас лоӧны неыджыд чутъяс, кодъяс бӧрынджык пӧрӧны лӧм модаа чут вылӧ. Тайӧ кышвывса висьӧм, пытшкӧсыс тайӧн оз висьмы, сійӧн абу зэв лёк, сӧмын сёйнысӧ озджык ло чӧскыд. Сы вӧсна кӧйдыс вылӧ да сёйӧм вылӧ бӧрйигӧн тайӧ висьӧмӧн висьысь картупельяссӧ торйӧдны бокӧ.
Висьысь да висьтӧм картупель вылӧ, да ыджда вылӧ бӧрйӧдлӧмысь ӧтдор, ёна колана картупельсӧ сортъяс вылӧ торйӧдлӧм.
Сортъясыс кӧ тӧдтӧмӧсь юклыны колӧ кӧть картупель сер сортнас.
Сортъяс вылас тайӧ юклӧмыс колана сы вӧсна, мый быд сорт картупель колӧ видзнысӧ аслысногӧн. Мукӧд сортыс нинӧм оз лоны лёкджыкинъясын видзӧмӧн, а мукӧдыс ӧдйӧджык тшыкӧны. Висьысь да висьтӧм картупель вылӧ торйӧдлӧм, сідзжӧ сортъяс вылӧ юкӧм, колӧ вӧчны ки пыр, картупель быд пуӧдігӧн. Тайӧс киӧн вӧчан сы вӧсна, мый тані машинаӧн нинӧм он вермы вӧчны. Та вӧсна муысь ӧктігӧн, бӧрйӧдлігӧн да мешӧкъясӧ либӧ мукӧдлаӧ тэчигӧн, колӧ пыр ӧктыны висьысь да жугалӧм картупельяссӧ бур картупель пытшкысь, а сідзжӧ буръяссӧ торйӧдны сортъяс вылӧ.
Картупель кӧйдыс торйӧдӧм йылысь
Бур картупель кӧйдыс кыпӧдӧ урожай да овмӧсын доход, кокньӧдӧ ужсӧ да мездӧ колхозникъясӧс да ӧткӧн олысь крестьянаӧс лишка тӧждысьӧмысь да уна кад видзӧмысь картупельсӧ керигӧн, бӧрйӧдлігӧн да видзигӧн. Та вӧсна быд колхозниклы да ӧтка олысьлы колӧ вермасьны, мед оз сюрны мӧд во кежлӧ пуктӧм вылӧ лёк да висян картупель кӧйдыс.
Та вӧсна колӧ быд овмӧслы тулыс виччысьтӧг арсяньыс жӧ лӧсьӧдны бӧрйӧмӧн бур кӧйдыс, мӧд во кежлӧ пуктӧм вылӧ. Колхозникъяслы да сиктса производственнӧй тӧвариществояслы медбур лӧсьӧдны ӧтувъя кӧйдыс видзан фондъяс. Тайӧ фондъясас колӧ чукӧртны пуктӧм вылас колян кӧйдыссӧ тырмымӧн. Тайӧн колхозъяс да сиктса тӧвариществояс, асьнысӧ стракуйтӧны кӧйдыс тырмытӧмысь, сэки кӧйдысысь ӧтдор кольӧм картупельсӧ позьӧ повтӧг видзны колянъяссӧ. Сӧмын ӧтувъя кӧйдыс фондъяс лӧсьӧдӧм да арсяньыс жӧ картупель кӧйдыссӧ весалӧмӧн да бӧрйӧдлӧмӧн, позьӧ паськӧдны картупель вӧдитӧмсӧ колхозъяслы да сиктса производственнӧй тӧвариществояслы, сувтны урожай да доход лэптан веськыд туй вылӧ. Кӧйдыс вылӧ арын картупель торйӧдігӧн колӧ бура тӧдны татшӧм пӧслӧвича:
«Мый кӧдзан, сійӧ и вундан».
Сӧмын тайӧ абу на ставыс. Картупельтӧ ӧд колӧ видзны 7−8 тӧлысь, а ми тӧдам нин, мый сійӧ вермӧ лоны, сюрӧ кӧ висьтӧм картупель пӧвстӧ тшӧтш висьысь, ва да няйт картупель. Сы вӧсна быд колхозниклы да ӧтка овмӧслы колӧ бурджыка видзӧдлыны кӧйдыс вылӧ лӧсьӧдан картупель косьтӧм, шурӧдӧм да бӧрйӧдлӧм вылӧ. Кӧйдыс вылӧ колӧ кольӧдны медмича картупельсӧ. Сы вылӧ оз ковны ёна гырысь картупельяс: ӧти килограммӧ лэптӧ 25−30 картупель. Посни да гырысь картупель кӧйдыс вылӧ кольны оз ков. Посни картупельысь чинӧ урожай, а гырысьсӧ дона сувтӧ, дай пӧльзаыс ыджыдыс оз ло.
Овмӧсын кӧ картупельыс кутіс бырны (вырӧдитчыны), урожайыс воысь воӧ чинны, сэки бурджык ас кӧйдысӧн кӧдзӧмысь ӧткажитчыны. Картупельтӧ колӧ вузавны либӧ вежны. Сы пыдди лӧсьӧдны бур сорта либӧ бурмӧдӧм картупель. Сортӧвӧй да бурмӧдӧм картупельяслысь бурлунсӧ казялӧма нин асланыс крестьянаӧн да опыт вӧчысь учрежденньӧясӧн. Уна примеръясӧн петкӧдлӧма, мый прӧстӧй картупель бур сорт картупельӧн вежӧм содтӧ урожайсӧ 10−20 да унджык прӧчент вылӧ.
Бур результатъяс сетӧ и бурмӧдӧм картупель кӧйдыс.
Ыджыдджык урожай сетӧм да ыджыдджык прӧчент крахмал сетӧм кындзи бурмӧдӧм картупельлӧн эм и мукӧд бурторъяс. Видзигӧн сійӧ этшаджык сісьмӧ, этшаджык чинӧ сьӧктанас, а муын озджык сетчы висьӧмъяслы.
Ставыс тайӧ висьталӧ, сортӧвӧй да бурмӧдӧм картупель бурлун йылысь.
Со мый вӧсна и абу тырмӧма колхозлы, сиктса производственнӧй тӧвариществолы да ӧтка овмӧслы картупель кӧйдыссӧ лӧсьӧдігӧн тӧждысьны сӧмын кӧйдыс лыд вӧснаыс.
Колӧ тшӧтш тӧждысьны бур картупель кӧйдыс торйӧдӧм вӧсна. Ассьыс кӧ оз тырмы бокысь ньӧбӧм бурджык сорта кӧйдысӧн вежӧм вӧсна.
Ставсӧ тайӧс колӧ вӧчны арсяньыс; арнас картупельыс унджык да и донтӧмджык ньӧбныс. Колхоз либӧ сиктса тӧварищество кӧ оз вермыны судзӧдны матысь бур сорта либӧ бурмӧдӧм кӧйдыс, либӧ кодкӧдкӧ вежны, сэки колӧ шыӧдчыны районувса плодоовощнӧй либӧ картупельнӧй союзӧ. Найӧ сетасны колана отсӧг.
Став тайӧ висьталӧмторсӧ колӧ бура юрад кутны быд колхозниклы да ӧтка олысь крестьянинлы.
Комиӧн