МИХАИЛ ПАВЛОВИЧ ДЕН ВАНЬКА
Михаил Павловичын оҥжым черын вурс шӱдыш дене ишымыж кечын эрдене тӱньыкыштӧ мардеж пирыла шучкын урмыжын да лӱдыктен. Иктаж-кӧн колышашыжым шижын, пий-влак тыге урмыжыт, маныт. Тудо шинчажым почо, воктеныже шуйнен вочшо пырысым ужо. Ваня шуйналте, яра миске могырыш ончалтышыжым виктарыш. Михаил Павлович чытырыше вийдыме кидше дене пырысым ниялтыш да, суртышто улшо ик изи чонанымат пукшен кертдымыжым шижын, изиш шортын ыш колто.
Уло вийжым поген, вес могырыш савырныш да окнашке ончале. Йӱдым лум возын. Коҥгашке олташ манын, Михаил Павлович кынелаш тӧчен ончыш, но вачыжымат нӧлтал ыш шукто: кыдалжым туге шуралтыш, тудо кычкыралынак колтыш да угыч кумык шуҥгалте. Шӱмжӧ туге кырен, теве-теве логараҥже гыч чоҥештен лектеш да пудештеш, шонет. «Теле толын, а мыйын эше пу шеледыме огыл», — кочын шоналтыш, но шонымашыжым мучашлен ыш шукто, пеш чот корштымылан кӧра чыла мондыш...
Совхозышто пашам ыштыше Лёха ден Гришын пум кондымышт деч вара Михаил Павловичын омыжо да ласкалыкше йомо. Нимат огыл ыле, да кузе лийын, туге ястарен коденыт. Адакше — лач пече ӱмбаке. Коктынат йӱшӧ лийыныт. Мом нунын деч йодаш лиеш? Сокыр кармыла кабине гыч нушкын лектычат, «Темалте» манашышт веле вийышт ситыш. Эше села мучко мутым колтышт, пуйто Михаил Павлович чаҥга, пашаштлан таум ыштыме шот дене йӱктен огыл. Шоҥго велеш эше чаҥга манмым колашыже ситен огыл. Тиде шыжым лийын, пече огыл гын, пум шелаш да, йӱштӧ толмешке, левашышке нумалын опташ жап ситышынак. Уке гын пошкудо ӱдырамаш-шамыч лужым мушкаш тӱҥалыт, пуйто шкет илыше пӧръеҥ йӧршын лунчырген: ны пум шелын поген оптен, ны печыжым тӧрлатен огеш керт.
Пошкудо-шамыч чыла ужыт, колыт, нунын деч нимом от шылте.
Шоҥгылыкеш шкет кодмо йӧршынак мӱй огыл — тиде пешак чын. Арам огыл ойлат: шкет пушеҥгым мардеж кузе шона, туге кеч-кудо могырыш тӱҥда. Надюшаже колымылан кандаш ият эртен кайыш, туге гынат кӱчык жаплан гына пулан лектын я вӱдлан, теве-теве толын пура, шонет. Вес ӱдырамашым Михаил Павлович кычалаш да конден пурташ шоненат огыл...
Пеҥгыде айдеме тудо да виян, иктаж-мом шонен пышта гын, огеш чакне.
Шкенжым чаманыде, чылажымат ышта, шонымыжым садак шукта. Теве пу денат тыгак лие. Кас мучко ушыштыжо лийын, эсогыл ласкан кас кочкышым ыштен ыш керт, эре тудын нерген шоныш. Пу деч посна шинча, олташыже ик комыля кодын огыл гын, йӧра ыле, а вет кодшо ийысе шапашыжат эше ятырак кодын, чыла пӱнчӧ ден куэ гына. Но тевыс тыгай тудо айдеме, нимом от ыште...
Эрлашыжым эрдене, чайым подылмек, Михаил Павлович эҥер деке волыш, пушыжым серышке шӱдырен лукто да шинчырлыш. Вара мӧҥгыжӧ пӧртыльӧ да, пӧртшӧ воктене тошкыштмек, пум шелаш шонен пыштыш. «Ик арняште пытарем», — шоналтыш семынже.
Пеш чулымын пашалан пиже, коло наре пӱчкышым шелын шуктышат, ярныш, изишак каналташ шинче. Оҥжо лорге веле мура, кидше чытыра, тувыржо кыдал марте нӧрен шуын. Йӱштӧ юж дене шӱлышыжла, пече воктеке шинче да пелештыш: «Туге, вигак коеш, ынде коло ияш омыл». Шижде, шкет илышыже, кузе кажне ийын озанлыкым кучаш неле лийын толмо, а полышкалышым тарлаш ны уто окса, ны кумыл уке нерген шарналтыш. Чыла пашалан кленча дене тӱлаш тӱҥалаш гын, пареҥге ден пу шӧртньыш савырнат... Эше полышкалыше-влак пырля йӱаш кумылаҥыт гын, нимо порым вучышаш уке. Ны кечывалым, ны йӱдым нунын деч вара утлаш огеш лий. Эше вий улмо годым лучо шкеак тыршыман.
Пӧръеҥ кынел шогале да, колуным нӧлталшыжла, кенета кыдалже моткоч чот корштен колтымым шиже, сугырген шогалынат, витарыше йӱштӧ мардежыште вийнен кертде шога. Вара, уло вийжым погалтен да пӱйжым пурлын, корштымым чытен-чытенак, товар дене лупшаш пиже. Эркын ырыме гай лие да жаплан корштымым йӧршеш шижмым чарныш. Кечывал марте тыршыш да, чылтак улнымек, кочкаш пурыш. Ончыч пӱжвӱд дене чылт воштак нӧрышӧ тувыржым алмаштыш, вара теҥгечысе шӱрым ырыктыш, киндым шульо, плиташке чайникым шындыш. Кочкыш пушым шижын, коҥгамбач Ванька волыш, озажын йолжо воктене шӱраҥышташ да мырлаш пиже. Михаил Павлович пырысым ниялтыш да тудын дене шомакым вашталтыш:
— Эх, Ванька, Ванька, теве тыят мый денем пырля шоҥгемынат, коеш: коҥга шеҥгелне коля тӱшка погынен, шыл шкеже мӧҥгӧ толеш, а тый шужышо коштат.
Теве кушко илен шуынна.
Пырысын шоҥгеммыжым Михаил Павлович эше кодшо шошымак, пареҥгым шындымыж годым, умылен. Коҥга шеҥгелне, шӧлдырамбалне, тудо мешакыште сукарам коштен. Шем кечылан. Сар деч варасе шужен ий сайын ушешыже лакемалт кодынат, кодшо киндым луктын кудалташ кидше ок нӧлталт. Теле мучко ик мешак погынен. Тиде гана тудын пучымыжым тогдаяш ик ончалтышат ситыш. Коля-влак Ванькан нер йымалныжак сайын тыршеныт гынат, пырыс пуйто шижынат огыл.
Ончыч тудым вурсенат налнеже ыле, но варажым шыдыже лушкыш, вашештен кертдыме ныл йолан йолташыжым чаманыш. Вашке шкежат таве гыч вӱдым конден кертдыме лийме лӱдыкшӧ улмо годым пырысым вурсаш намысын чучо. Икмыняр кече гыч шоҥгыеҥ коля-влакын шылтыме шапашыштым тошто портышкемыште муо.
Ӱстелтӧрыш шичмыж деч ончыч тудо Ванькалан саде теҥгечысе шӱрым пукшыш, тушко шем киндым падыштен пуыш.
Кечывал кочкыш деч вара изишак каналтымек, Михаил Павлович угыч кудывечышке лекте. Рӱмбалгаш тӱҥалмешкак, шелме пум кудывече кӧргыш кышкыш, пӧртышкӧ пурымекыже, ворандарыме пашажым ончалят, куанен, чумыр пун кумшо ужашыжым шелын пытарымыжым палемдыш. Шоҥгыеҥлан тиде пеш сай лектыш. Пум левашыште артанашке варарак опташ шонен пыштыш. Моткоч чот ярнен гынат, чонжым эшеат ялысе неле пашам ыштен да ик-кок кече гыч пум шелын пытарен кертмыж нерген шонымаш ырыктен.
Эрлашыжым эр йӱштырак ылят, шӱлалташат куштылгырак лийын, пӧрш мландым сайынак ошемден, пӧрт ӱмбалне икмыняр арня кечыше шемалге-сур пыл шулен йомын. Изирак тӱшкашке чумырген, шогертен-влак вашке йӱштӧ теле толшаш нерген чарныде чогыматеныт. Писынрак эр кочкышым ыштен, Ванькажым пукшымек да коҥгаш олтымек, Михаил Павлович теҥгече тӱҥалме пашажым умбакыже шуйыш. Изирак каныш-влак дене латкок шагат йотке пум шелме товарже дене лупшкедыле. Кечывал лишан эҥер велым шиялтарыше йӱдвел мардеж толын лекте. Вара пӧръеҥ пӧртышкыжӧ пурыш, кыдалышкыже ватыжын шокшо меж шовычшым пиде да, мардеж велыш тупшо дене савырнен, угыч пашалан пиже.
Шеледыме пугомыля мыняр шукырак погынен, тунар нелынрак чучын Михаил Павловичлан кажне тарванымыже. Чогашылже чӱчкыдынрак да чӱчкыдынрак озажым колышташ торешланен. Шовыч йымалне тувыржо йӧршеш нӧрыш, йӱштӧ мардежыште резинке кеман йолжат кылмен пытыш. Пеш писын капшымат чытырыкташ тӱҥале. Пӧръеҥ пӧртыш пурыш да кечывал деч вара тетла уремыш ыш лек. Кас велеш йӧршеш черланыш. Чытырыктымылан да алже йылт кайымылан кӧра омсамат пыкше гына суралыш да коҥга марте нушкын миен керте. Вара шӧлдырамбаке кӱзен возо да тошто ужга дене леведалте, ушым йомдарыш...
Кокырымыж дене уло кӧргыжӧ чытырналтын. Михаил Павловичым укшинчыктыш. Изишак сайынрак чучо, но икмыняр жап гыч угыч кокыраш тӱҥале, адакат укшинчыктыш. Тидын годым Ванька эре черланыше озаж воктенак лийын да, шекланен, тудым ончен, пуйто айдемын можо корштымым шижын.
Шке суртышто пырыс деч посна огеш лий. Ванька деч ончычат суртышто пырыс-влак иленыт, конешне, но эше иктым налаш амалжат лийын. Сӧснам кучаш тӱҥалмеке, куголя-влак шерым теменыт. Сур кужу поч-влак кечывал кече денак йол йымалне кудалыштыныт да пырыс-шамычым лӱдыктылыныт. Нунышт коридор деч умбакыже лекташат лӱдыныт. Тунам Михаил Павлович суртышко чолга, нугыдо пунан пырысигым — Ванькам — конден. Тудо пеш вашке изи пырысиге гыч чын полышкалышыш савырныш. Кече еда комаголям кучен да, порысшым шуктышо семын, тудым шинчалан коймо верышке конден пыштен. Пеш писын шке куголя- шамычшым пытарымек, Ванька эше пошкудынымат сонарлен.
Икана, лач Крешын йӱштыштӧ, Ванька йомын. Михаил Павлович чыла вере кычал пытарыш, но нимо шот ыш лек — пырыс пуйто порволен. Тудо арня утла мӧҥгыштӧ лийын огыл. Но ик кечын эрден эрак Михаил Павлович «мяу» манмым кольо. Вашлиймаш шӱлыкан да тунамак шыргыжалаш таратыше лийын: пӧртӧнчылнӧ каҥгештше, кылмымыж дене чытырыше, куголя-влакын эн шучко тушманышт, тудын Ванькаже, шоген да титаканла озажын шинчашкыже ончен.
«Ӧрдыжкӧ кошташ тунемынат, бродяге, тыгай йӱштыштӧ кузе илен лектынат?» — чаманен нале айдеме да пырысым пӧртышкӧ пуртыш. Кече мучко Михаил Павлович изи ньога дене гаяк пырыс дене шогылто: мушко, пунжым шере, пукшыш, йӱктыш мыскыньым, умшаже воктене кушкедалтше да шӱяш тӱҥалше сусыржым водородын перекисьше дене мушко, кылмыше пылышышкыже мазьым йыгыш. Пырысым ик уда шомак денат ыш вурсо, ужын, йӧратымашыже верч кучедалмаште куголя-влакын тушманжыланат сайынак логалын. Кастене малашат пеленжак пыштыш. Ох, могай пеҥгыде омо дене мален Ванька! Эрдене адакат кочкын да малаш шуҥгалтын, помыжалтмек, кочкынат, адакат мален колтен, а кок кече гыч кенета черланыш.
Арня наре ик пырче кочкышымат умшашкыже ыш нал, а капше чытырналт- чытырналт каен. Михаил Павлович чотак лӱдӧ. Ныл йолан йолташыжлан лӱштымӧ свежа шӧрым йӱктышыжла, тудым илышым кодаш Юмым сӧрвален.
Уло чон дене сӧрвалымыжым Юмо колын, ик мотор кечын Ванька пареме.
Коҥгамбачын туге тӧрштен волыш, пуйто нимо лийынат огыл, шинчажым модыкталын, уло сынже дене у подвиглан ямде улмыж нерген шижтарыш. Тольык пылышыжым утарен кодаш ыш лий. Узо пырысын икымше приключенийже нерген эре шарныктараш Ванька ӱмырешлан пел пылыш деч посна кодо.
...Михаил Павлович кече мучко вакшышыште киен эртарыш. Кынелаш лӱдӧ.
Кенета вуйжо пӧрдаш тӱҥалже, тунам, камвозын, кидым але йолым пудырташ лиеш, а коштын кертдыме лиймеке, сурт ий гай йӱштыш савырна. Полшаш нигӧм кычкыралаш: лишыл пошкудыжо-влак чыланат шоҥго кува ден коча-шамыч веле улыт, кӱлешлык деч посна уремыш огыт лек. Кодшо шыжым теве тыгак шке суртыштыжо Настачи кува кылмен колыш. Лу кече эртымеке веле тудым кычалаш ушышкышт пурен. Петырыме колоткашак тоеныт...
Вуйыштыжо тӱрлӧ шонымаш пӧрдыт — шинча ончыланже пӱтынь илышыже эртен кайыш. Жапын–жапын чурийже гыч йӱштӧ пӱжвӱдым ӱштылшыжла да, кочо шӱвылвӱдым нелын, Михаил Павлович ушыжо дене мутланен. Ванька воктеныжак киен да, йӱкым лукде, озажын путаялт-путаялт ойлымыжым тӱткын колыштшыла, чыла умылышыла койын.
— Йӧра, Надюшамын колымыж деч вара ушкал ден сӧсна-шамычым ужалышым. Кызыт нунат шужен шогат ыле. Эсогыл шагатымат заводитлен ом керт, могай тушто вольыклан левашыш кочкышым луктын пуаш. Пырдыж шагатын киражат теве кӱвар ӱмбалне веле кийылтеш. Тиде йӱдвел мардеж мылам тыге ӱчым шукта, ночко тупем тудлан ончыктымемлан. Эсогыл телефонемат укес, калтак.
Адакат депутат тӱча чылаштым ондалыш. Толын темыт коя логар-шамыч ола ден район гыч, кӱжгӧ мӱшкырыштым рӱчкален, шуко мом сӧрен кодат да, калык окса дене налме чапле машинашкышт шинчын, шикшалтыт, а телефон воштыр визымше ий селасе уремыште, мландывалне кия, нигӧн нимогай пашаже уке. А телефон лиеш гын, кеч нылйола тудын марте нушкын мия да олашке ӱдыржӧ-шамычлан йыҥгырта, черле, пеш шӱкшӱ улам, манеш ыле. Юмылан тау, нунышт тудын кумытынак улыт.
Чыланат марлан лектыныт, икшывыштат кушкын шуыныт. Ачаштлан тореш огыт лий, толын каят ыле дыр. Шке мландыштына мый йӧршын шкет кодынам, пытартыш вож. Колем гын, пӧрт ден пакча йомыт, нигӧлан нуным кодаш. Ондакрак, ӱдыр-влакын полдыш гай изи улмышт годым, сайынрак шоналташ кӱлеш ыле. А ынде мом нунылан ӧпкем кучаш: шочмо пыжашышт гыч чоҥештен каеныт да кызытат чоҥештылыт... Шкет шинчен кодмаштем шкеак титакан улам. Теве ынде кием. Вӱдым пуашат нигӧ деч йодаш. Вет сай лийжак манын шоненам. Таклан мо ӱдырем-шамычым олашке тунемаш колтенам. Тушто илыш куштылгырак, селаште гай эр ӱжара гыч тӱҥалын кас ӱжара марте мландыште пургедме огеш кӱл. Кызыт ынде нуно отпускышт годым веле коклан толедат. Мом тушто ойлаш... Ӱмыр мучко кугыжанышлан пашам ыштенам. Колхозышто бригадирлан ыштыме годым кече мучко пий гай куржталынам: сӧсна ферме гыч конторыш, тушеч пасушко, а пасу гыч гаражышке. Пӱжвӱд дене нӧрышӧ тувырат чылаж годымак кошкен шуын огыл.
Тьфу, шарналтем да укшинчыкта! Кӧлан верч иленам? Брежневлан? А колаш возат, нигӧ огеш пале.
Эр велеш Михаил Павлович нералтен колтыш, а помыжалтмеке, чер лушкымыла чучо. Уло вийжым поген, пыкше гына коҥгамвач волыш да, портышкемжым чиен, тайнышт-тайнышт вӱд бачок деке лишеме. Коштале да тичмаш коркамак йӱын шындышат, окна деке лишеме. Лум палынак ешаралтын, корно дене колхоз трактор ик тер шудым наҥгая, пошкудо пӧртласе тӱньык гыч шикш лектеш да кече дене волгалтше канде кавашке меҥгыла тура кӱза. Окна вес велне чотак кылмыктыме шижалтеш. Михаил Павловичын ярныше чурийыштыже пычырик гына шыргыжмаш палдырныш. У кечылан куанен, тудо коҥгаш олтыш да эркын-эркын ылыжме гай лие.
Озажын сурт сомылкалан пижмыжым ужын, Ванька тудын дене келшышыла шке йӱкшым пуыш. Коҥгамвач шкежак тӧрштен волаш ыш вашке, кидыш налын, айдемын кӱвар ӱмбак волтен колтымыжым вучалтыш. Раш, кок кечыште тудат шужен пытен. Михаил Павлович кылмыше тупшо дене шокшо коҥга пелен пызнен шогале да кузе Ванька ден когылянышт тамле шӱрым шолтымо нерген шоналтыш.
Такшым кужунжак шонкален шогылташ ыш тӱҥал, жапым шуйкалыде, пӧртйымаке пареҥгылан пурыш.
Эр сомылым мучашлымек да пурлалмек, Михаил Павлович ӱдыржӧ-влаклан серышым возаш шинче. Тудо путырак кӱчык лекте, улыжат ик лаштыкыш шыҥыш.
Молгунамсылак, тазалыкшылан да шкет неле илышлан вуйым шиймек, теле вийым налмек, олашке, Ольга деке илаш мияш шонымыж нерген увертарен, вет тудын пачерже молыштын деч кугурак.
Михаил Павлович кагазым нылыте тодыльо, серыш калташке пыштыш да тудым клеитлыш. Ынде эре ала-кушко вашкыше почтальонко Альбинам веле вучаш кодо. Селашт кугужак огыл гынат, почто марте шкаланже миен шуаш ситыше вийже але уке. Кок кече окна воктене почтальонко-ӱдырым эскерыш. Теве тора гычак тудым ужылалтышат, вашкен уремыш лекте. Альбина серышыжым нале:
— Конешне, колтем, Миша чӱчӱ, тольык тудо кужу жап кошташ тӱҥалеш, вертолёт кок арнялан ик гана веле толеш.
— А мый вашкымаш уке, теле марте миен шуэш, йӧра веле, — тудо кидшым лупшале да, лумым келын, шке кышаж денак пӧртышкыжӧ пурыш.
Кечывалым сайын кочкынат, Ванька, ойгым палыде, теҥгыл мучаште мален кия. Озажын оралгыше йӱк дене кокыралтымыж годым коклан шинчажым почын ончалеш да, конешне, лишыл еҥжын мом шонен вуйым удырымыжым да келгын шӱлалтымыжым огешат тогдае. А айдеме ончыкылык корныжым, мом да кузе ыштышашым шонкален, вискален. Пычкемыш да йӱштӧ тылзылам олаште илен эртара, а мартыште, кече шошо велыш тайнымеке, мӧҥгыжӧ пӧртылеш. Ванькам сумкаште наҥгаяш шонен пыштен.
Йӱштӧ пеш эр тольо, октябрь мучаштак. Тӧрланен шумек, Михаил Павлович вигак корныш лекташ ямдылалташ тӱҥале. Кече мучко суртыштыжо тошкыштын, корнышко налшаш вургемжым монь поген. Эн шергаканжым мешакыш оптен да пӧртйымаке пуртен пыштен. Осал еҥ-влакын шинчашт деч ӧрдыжкырак шылташ шонен. Гардеробыштыжо тувыржо гына 36 погынен. Ош нейлон тувыржо жап эртыме дене нарынчалген, а тушеч пелыже — нигунамат чийыдыме. Селаште кажне кечын тувырым алмашташ нимолан, а сурт кӧргыштӧ тошто, полдышдымо тувыр ден кошташ йӧнанрак. Адакше нуным мушкашат — пӧръеҥлан чылт ойго. Ӱдырамаш пашалан нигузеак тунем ыш шу. Надежда ты сомылым ала-кузе пеш чулымын ворандарен моштен, а тудлан тидым ышташыже кече мучко шогылташыже пернен.
Икымше гана тазышке ош вургемым шеме дене пырля шулаш шынден. Вараже тунем шуын, конешне, айдеме кеч-моланат тунемеш. Суртыштыжо эре ару да порядке, чылажат шке верыштыже — пӧръеҥ шкетын ила манынат от шоналте.
...Корныш лекмыж деч ончыч йӱдым Михаил Павлович кок шагат нарылан веле мален колтен керте, эше тӱп пычкемышыштак помыжалте. Коҥгаш олтыш, Ванькалан кочкышым ямдылыш: «Теммешкет коч, ола марте корно тора...» Шкеже кок стакан чайым веле подыльо: эр кочкышым ышташ тудо нигунамат йӧратен огыл, а каяш лекме кечын, манмыла, ик падырашымат умшашкыже налын кертын огыл.
Эр кочкышым мучашлымек, Ванька теҥгылышке тӧрштен кӱзыш да Михаил Павловичын корнышко лекташ погынымыжым тӱткын эскерыш. Тудыжо тышке- тушко тошкыштеш да умшавомышыштыжо ала-мом вудымата: «А тиде сумкашке мый тыйым шындем, йӱштӧ ынже лий манын, шокшо шовычым шаренам», — пырысшым ончен, йӱкынак пелештыш Михаил Павлович.
Йӧршынак волгалт шумек, тудо ынде мынярымше гана пӧртшӧ мучко савырныш, левашыш, чуланыш лектын пурыш, пӧртйымаке пурен ончале. Чылажат верыштыжла чучо, чонжо лыпланыш, каналташ шинче. Ванькан чумыраш вуйжым ниялткалыш да пырдыжыште кечыше фотокартычке-влакым ончышто. Пӧртыштӧ шинчам кочшо шикш шарлыме годымсо гай шинчавӱдшат лекте, логар аҥышкыже комыля тольо... «Эх, илышыжат, мом тый мый денем ыштылат? — кочын пелештыш.
— Коден каем тендам. Тыйымат, Надюшам, суртемат, ида сыре мылам, чыталтыза, шошым пӧртылам». Тудо нержым шупшыльо да шинчавӱдшым ӱштыльӧ. Тып- тымыкыште пырдыжысе шагат гына уло йӱкын, икшырымын эре ала-кушко вашкыше жапым шотла, ярныде, шке пашажым шуктенак шукта.
Михаил Павлович кынел шогале да чияш тӱҥале. Умылаш огеш лий кушко ямдылалтмыжым ужын, тымарте теҥгылыште ласкан кийылтше Ванька шекланалтыш. Озаже сурам кидышкыже нале, кӱвар ӱмбач сумкажым нӧлтале да теҥгыл деке лишеме:
— Тол, шергакан йолташем, пуро сумкашке. Олашке миен шуынат, мый ӱдырем-влаклан каласем: шыпса, шыпса, толеш Миша, — чонжылан ньыге-нюго чучын гынат, йӱкынак воштыл колтыш. — Кайышна, куанем, автобус мемнам вучаш огеш тӱҥал.
Ванька шекланенрак озаж ӱмбаке ончале, вара туртын шинче, пуйто тудым эҥден пуаш ямдылалтыт, да кенета, шыдын магыралтен, тупшым пӱгыртыш, пунжым шогалтыш.
— Ит фыркатле, падырашем, тол мый декем, — Михаил Павлович пырыс деке кумык лие, тудым кучынеже ыле, но тудыжо айдеме кидыш логалмыжым вучен шуктыде, ӧрдыжкӧ тӧршталтыш.
Михаил Павлович, ӧрын, Ванькам ончале, а тудыжо озажым ончалтышыж дене шӱтен, пӧртйымаке тӧрштыш. Почешыже пураш перныш. Ванька эн мӱндыр, йӧндымӧ лукышко пурен шинчынат, ны тудын деке шуаш, ны кучаш огеш лий, лач кок ужар шинчаже веле пычкемышыште йӱла. «Вот ия иге, кӱлеш вет, — пӱй кокла гыч Михаил Павлович вурседыл нале. — Лач автобус деч ончыч. Ынеж кае мӧҥгӧ гыч, ужат кузе пуштырлана. Пси-пси, Ванька, лек давай!» Шагат умдо чарныде ончыко нушкеш, а Ванька, кеч-мыняр сӧрвала гынат, шылын шичме верже гыч нигузе огеш лек. Автобус кайыме марте йӧршеш шагал жап кодмеке, Михаил Павлович фрикаделькан консерве банкым почо, пырысын мискышкыже киндым падыштыш да чашкышке вӱдым темалтыш. Пырысым тетла ыш кычкыре, вачышкыже котомкажым сакыш, сумкам нале да, омсам шылде-голдо мурыктен петырышат, сравочым суралыш. Остановко марте вургыжшо шӱман ошкыльо, жапын-жапын савырнен ончышто да, суртшо деч мыняр утларак торлен, чонжылан тунар йӧсынрак чучын. Ӱскырт пырыслан сырымыжым тургыжланымаш ден чаманымаш алмаштышт. Вуйыштыжо чарныде шергакан йолташыжым колаш коден кайымыж нерген шонымаш пӧрдын. Автобусышто веле изишак лыпланыш, но туштат моторын икшырымын пашам ыштымыж йӱкеш нералтымыж годым шинча ончылныжо кучен керташ лийдыме кок ужар точко тӧрштылын. Тиде пӱсӧ тул чонжым удыркален да чытырналташ таратен.
Михаил Павлович кугурак ӱдыржӧ дене шогале да ончыч оласе куштылго илыш дене мындырланыш. Моло ӱдыржӧ-влак денат уна лие, уныкаже-влак дене шогылто да тыште иктыланат мешайыдымыжлан куаныш. Илаш да илаш веле ыле тыште: ны пум шелыштме, ны вӱдым нумалме, ны коҥгашке олтымо, ны кочкаш ямдылыме да вургемым мушмо огеш кӱл. Но кум арня гыч моткочак йокрокланаш тӱҥале. Кажне минутышто тудо шочмо суртшым, ватыжын шӱгаржым да кудалтен кодымо шотдымо пырысшым шарнаш тӱҥале. Кунам йӧршын чытен кертдыме лие, ӱдыржылан каласыш:
— Ик-кок кечылан мӧҥгӧ миен толам. Пенсийым налаш жап шуын, а Ванька колен гын, тудым тояш кӱлеш. Тудо эре мыйын шинчаончылнемак шога, титакан улам, кола гын, мыйын ӱмбаке сулык возеш.
Вычегда эҥер воктеч автобус теле корно дене путырак писын чыма, кажне татыште тудым шочмо суртшо деке лишкырак да лишкырак конда. Кылмыше окна янда вес велне икте почеш весе лум дене леведалт шогышо пушеҥге-влак, ваштареш кудал толшо машина-шамыч койын кодыт, но чонжо дене тудо уже мӧҥгыштыжӧ:
портышкем йолан да телогрейкым чийыше, коҥгашке олта. Пӧрт ырен шумеке, чонжо лыплана шоныш. Но лыплана мо? Кузе палаш... Мо тушто Ванька дене лийын? Раш: тыгай йӱштыштӧ пырыс илен лекшаш огыл. Колен докан шужымыж да шкет йокрокланымыжлан кӧра. Кызыт ынде тыгай игечыште шот дене тояшыжат огеш лий. Лумышко урен пышташ гын, пий ден шемгорак-влак удырен луктыт. Шошо марте левашыште почаҥше картон коробкашке пышташ перна.
Пӧртшӧ деке куржын мийыме гаяк писыш лишеме. Чылт лум йымаке пурен шушо монча марте миен шуо, пырдыжыш эҥертен шогале да каналташ лие. Тунамак йырым-йыр ончышт нале. Айдеме йол кыша огеш кой, тугеже укеж шеҥгеч ӧрдыж еҥ суртшо воктене перныл коштын огыл. Чонжылан изишак ласкарак лие, но Ванька...
Чытырыше кидше дене тудо сравочым почо, омса кочыртатен почылто.
Пӧртыштӧ уремысе гаяк йӱштӧ. Омсалондем гычак кычкырале:
— Ванька, тый эше илет?
Михаил Павлович мешакшым кудаш кудалтыш да пырысшым кычалаш тӱҥале. Пӧрт мучко чыла вере кычал пытарыш, но арам. Изишак шӱлалтымек, пулан лектын пураш шонен пыштыш. Тидын годым коҥга кӧргыштӧ шывыр-шовыр шоктыш. Михаил Павлович коҥга кӧргышкӧ ончале гын — ӧрмыж дене изиш волен ыш шич. Йол гыч вуй марте шӱч дене амырген пытыше тегыт гай шем Ванька коҥга гыч лекте. Пырыс озажым ончале шинчажым пеле кумен, шылталышыла, вурт ыштыш, пуйто айдемым ыш пале.
— Ой, Юмыжат, — шинчавӱдшым нелын, пелештыш Михаил Павлович. — Могай чот пытенат, шӱртӧ дечат вичкыж кодынат, лует ден коваштет веле кодын. Мыняр тый, мыскынь, орланенат? Мыйже мом шогылтам? Чечасак коҥгашке олтена, мый тылат костенечым конденам, колбасам. Ит торешлане, моторем-чеверем, айда сӧрасена. Мый пулан миен толам, мый писын...
Омса почылто веле, Ванька воктечше чымалт лекте да леваш велышке кудал колтыш.
Айдеме кече мучко пырысым вучыш. Тудо коҥгашке туге чот олтыш, тӧрза яндаште ият шулыш. Пырыс пӧртылынат, омса воктене вучен шинча манын шонен, икмыняр гана пӧртӧнчыкӧ лектын, вученат шогыш. Айдеме логарже коршташ тӱҥалмешке ныл йолан йолташыжым ӱжын кычкырыш, но эре йӱдвел мардеж веле тудлан пычкемыш гыч йӱштын урмыж вашештен да шӱмыш шумешкак витарен.
