ШОГТӦ ОН ВУЗАВ, ШУДТӦ ОН НЬӦБ
ВИСЬТ
Кубаньса лунвыв посёлокын арбыд ыджыдалӧ баба гожӧм. Выль во водзвылын сійӧс эстафетаын моз вежасны тӧвся лесӧб лунъяс. Пуксяс зэра поводдя, но ывлаыс коркӧ-коркӧ нимкодьмӧдас челядьӧс лымъялӧмӧн. Тӧв гӧститас татӧн кык тӧлысь чӧж, и урасьӧм ваяс гажа тулыс. Лунвывсаяс кынмӧны да вывті радӧсь шоныд лунъяслы. Ывлавывса карусельлӧн тешкодь виччысьтӧмторъяс бура тӧдсаӧсь посёлокса важ олысь Макар Ерохинлы, кодлы талун тырис кӧкъямысдас сизим арӧс. Сійӧ пукалӧ лабич вылын ай-мамсянь кольӧм керка-карта дзиръя сайын. Дубитчӧм да гожъялӧм, но ньӧти абу пӧрысьлӧн кодь чужӧм вылас ворсӧ дӧвӧль нюм. Ылісянь сӧнйӧра пӧльлӧн мыгӧрыс кажитчӧ олӧм гыясӧн мольӧдӧм нэмӧвӧйся из кодьӧн. Сылӧн синлапъяс пыктыштӧмаӧсь, гӧрдӧдӧмаӧсь лыаа бусысь да кос тӧлысь, синваыс петӧ. Кызӧктывлӧ, питшӧгысь сюрӧм чукрасьӧм-нямрасьӧм ныр чышкӧдӧ-сульсьӧ. Ас кежысь сёрнитӧ, велалӧма да. То шензьӧмӧн гӧгӧр видзӧдлас, то ышловзяс, то юрсӧ довкйӧдлыштас, то нюмъёвтас.
Карбердса ним новлысь улича вылын, кӧні нэмсӧ олӧ Макар пӧль, кӧні быдмис пиыс, а сэсся и нук-нучка, лои тӧдчанатор. Потшӧс сайын асфальталӧны туй! Оз на вывті эскыссьы, дерт, но тайӧ збыль. Лун-лун жуӧны уджалысь йӧз. Чӧв-лӧньсӧ торкӧны му кодъян машина мурӧстӧм, грузӧвик жургӧм, туй талялан машина жуньгӧм, посньӧдлӧм из пиын кӧрт зыр лязгакылӧм. Уджыс пуӧ. Суседъяслы тшӧтш нимкодь. Аттӧ дивӧ! Асфальт ӧмӧй лоас?! Сьӧлӧм майыштӧмӧн виччысисны тайӧ лоӧмторсӧ. Ӧд лёк поводдя дырйи муйӧж туй век тшыкис, бӧрӧ ни водзӧ он мун. Колӧ шуны, мый уличаныс сӧмын ӧні лоас прамӧй карбердса — ота да шыльыд, кыдзи карын. А ӧд посёлоклы тырис нин сё нелямын во. Медводдза керкаяс тані лэптісны сэк, кор пондісны стрӧитны Екатеринодарӧдз кӧрт туй да Кубань ю вомӧн пос. Со и олісны асфальтӧдз!
Макарлӧн батьыс — Семён Ерохин — чужис тасянь неылын, Кубаньса вӧлӧсьтын донса казакъяс семьяын. Вӧлӧм, водзті украинаса пӧль-пӧчыс вуджӧмаӧсь татчӧ Рытыввывса Кавказ колонизация дырйи. Сенялӧн да Петьӧ вокыслӧн челядьдырся вояс и томдыр колисны станицаын. Сэсь жӧ Семӧ бӧрйис гӧтырпу, Гальӧ нима лӧсьыдик нылӧс, коді быдмис уна челядя семьяын.
Лючки олісны, но друг 1923 воын шуисны налысь вӧлӧсьтсӧ бырӧдны, а олысьясӧс мӧдлаӧ мӧдӧдавны. Семӧлӧн ай-мам водз кувсисны, и найӧс эз виччысь выльлаӧ овмӧдчӧм. А Ерохин том котыр эновтісны бать керкасӧ да мунісны хуторӧ Краснодар дорӧ. Сё картаула хутор кывсис тӧдысь-кужысь войтырӧн. Тан уджаліс некымын вӧчасян-дзоньтасянін, вый вӧчан завод, консервируйтчан фабрика. Пӧшти ставыс сад да град выв пуктас вӧдитісны, скӧт видзисны. Быдӧн, кодлы абу дыш, чери кыйисны, вӧлявывса уткаясӧс куталісны. Овмӧдчисны Семӧ да Гальӧ сёйысь вартӧм стена да юсьпӧлян вевта ляпкыдик керкаӧ буретш тайӧ улича вылас, кодлы бӧрвывджык Карбердса ним сетісны.
Чужан луныд нимкодь виччысьтӧмтор кодь, весиг лов югыд воссьӧ. Макар пӧль казьтылӧ челядьдыр, том кад, верстьӧлун. Страналӧн сьӧкыд кадӧ ковмис сылы овны, и ошйысьны нинӧмӧн. Та вӧсна нук-нучкалы аслас олӧм йылысь эз висьтавлы, мед инӧ нинӧмла казьтывны важсӧ. Морӧс пытшкын ставсӧ кутӧ. Веськыда кӧ висьтавны, стариклы мукӧддырйи оз эскыссьы, мый та дыра оліс. Он и тӧдлы, кыдзи быдса нэм коляс сэксянь, кор ӧтчыд войнаводзвывса мирнӧй кадӧ хуторын чужис нӧшта ӧти олысь. Ерохин котырын лоис медводдза чужтас. Гашкӧ, сійӧ лунӧ поводдяыс вӧлі талунъя кодь жӧ шоныд нисьӧ кӧдзыд. То зумышвидзысь енэж киськалӧ аслас визув ваӧн-синваӧн мусӧ. То енъюгыдын мыччысяс унзіль шонді. Сылӧн югӧр кӧть и ёрӧ син, но оз сот, кыдзи гожся жар дырйи. Ывлавылын шутьлялӧ инӧ ӧшйытӧм вильышпоз-тӧв, уличаяс кузя дугдывтӧг лэбалӧ да нетшкӧ мичаа вӧччӧм джуджыд пуяс вылысь арся коръяс. Ок, и радлӧ сійӧ, кор весьтасьӧ туй морткӧд, но оз ыркӧд сійӧс, а збодермӧдӧ да эбӧс содтӧ! Тыдалӧ, сійӧ ылӧ кольӧм, и, буракӧ, татшӧм жӧ кокниа вежласян луныс туналіс кагалы сир курыд шуд, вийсьӧм-мырсьӧм, судзсьытӧмлун пыкӧм. Сылы Макар ним сетісны, и олӧмыс колис хуторын, кӧні овмӧдчис странаса быд пельӧсысь воӧм войтыр. Бать-мам чайтісны, мый зонка шуда кодзув улын чужис, ӧд найӧ олӧны оз кытӧнкӧ йӧзтӧминын, а бур промышленнӧй местаын. Лача кутісны сы вылӧ, мый пиук тырмана овны пондас. Ас киподӧн вердчас, ӧд уджыс тан век сюрас.
Дырӧн-регыдӧн Семӧ Ерохин лоис пыдди пуктана дорччысьӧн. Лунтыръясӧн вошласис консервируйтчан комбинатса дорччанінын и эз эштывлы велӧдны-мывкыдсьӧдны детинкаӧс. Гальӧ вельмӧдтӧг быдтіс писӧ, но некор эз ыдждӧдлы кывпас, эз кыпӧдлы ки. Пиыс кӧ дзугсяс, пидзӧсчаньӧдіс сійӧс джоджӧ сявкнитӧм кукуруза вылӧ. Макар мудераліс, пидзӧсӧн эз инмӧдчы дойдалана тусьяс дорӧ. Прӧстӧ кекуртчис кыдз позьӧ улӧджык, кытчӧдз мамыс оз шу стрӧга:
— Вӧч сідз, кыдзи колӧ, Макар, сувт пидзӧс вылад!
И сюсь ылӧдчысь кывзысьӧмӧн пидзӧс вылӧ лэдзчысис, гусьӧникӧн кукуруза тусьяс бокӧ вештыштіс да. Галина казялас сылысь наянитӧмсӧ да видыштас:
— Ак, сідзи! Вешталін кукурузасӧ? Мудерпоз!
Бур, мый сыӧдз нывбаба дугдас вӧлі лӧгалӧмысь, мам сьӧлӧмыд ӧд небыд. Писӧ юрӧдыс меліа киӧн малыштас да вӧля вылӧ лэдзас — лёк кукурузаысь ылӧдзджык.
Биасяндор батьыс воліс удж вылысь. Мудзӧма, са кодь сьӧд, мазутӧн лякӧссьӧма. Дорччанінса дук йиджтысьӧма сылӧссьӧм дӧрӧм-гачӧ. Паськӧмсӧ вежас керкаводзын да вӧлись пырас жырйӧ. Шуштӧм тӧвся кадӧ керкаын мӧс йӧв дук кыліс. Галина йӧвсӧ пузьӧдіс, тӧждысис гортсаяслӧн дзоньвидзалун вӧсна. Рӧмыд сукмис ӧшинь сайын, водз пемдіс. Макар ойбырасигтырйи пукаліс пызан сайын, кынмӧм киын кутіс кружкасӧ. Тэрмасьтӧг чӧсмасис шоныд йӧлӧн. Сэкся могъяс да хуторын ичӧт лоӧмторъяс йылысь верстьӧлысь сёрни кывзыштіс.
1941 вося июнь 22 лунӧ страна мутасӧ мырдӧн пырисны фашистъяс, заводитчис война. Семён Ерохинӧс да мукӧд хуторса мужичӧйясӧс чукӧстісны Айму дорйыны. 1942 вося июль тӧлысьын кывсис враг матыстчӧм йылысь юӧр, и предприятиеясысь уджалан кӧлуй нуисны мӧдлаӧ. Мый эз удитны мӧдӧдны, ковмис бырӧдавны, а мыйсюрӧ хуторса олысьяс дзебисны ас дорын — йӧзыс ӧд гортӧ кольччисны! Августын немечьяс босьтісны Краснодар. Ставыс полігтырйи олісны, терпенньӧысь петмӧн виччысисны фашизм кадся оланноглысь пом. Ю сайын, карса уличаяс вылын кылісны грымӧбтӧм да лыйсьӧм шыяс. Сёрнитісны, мый фашистъяс жаль тӧдтӧмлун петкӧдлӧны. Миян армия-мездысьлы тӧдмӧг чукӧртысь партизанъяс йылысь юӧр паськаліс. А Макарлы помнитсьӧ, мый хуторын вӧлі вель лӧнь. Гортладорса вӧйсасисны немечысь, дай на вылӧ некод эз во, оккупантъяс эз дӧзмӧдны.
Улича, кӧні оліс Ерохин котыр, мытшасис кузькодь, метр комын кузьта кымын баракӧ. Сэтчӧ овмӧдісны видзысь войскаысь немеч салдатъясӧс. Бараккӧд орччӧн сулаліс офицер корпус. Фашистлы чесьтӧ уськӧдчысь анюловӧс ас олысьяс син сайын шуисны гадинаӧн. Дерт жӧ, ставыс гӧгӧрвоисны, мый нывбабаяс оз вӧляысь идрасьны да мыськасьны вӧрӧглы. Кыдзкӧ ӧд колӧ овны, челядьӧс вердны.
Галина пӧжис шомйӧв. Пачысь перйыліс сӧмын сэк, кор вижа-перкаль рӧма йӧв вевттьысяс косьмӧм коркаӧн. Пиыскӧд ӧтвылысь кисьталісны пӧжӧм шомйӧвсӧ неыджыд стеклӧ банкаясӧ, нуисны офицер корпусӧ да колисны найӧс веранда вылын. Сэсь босьтісны сӧстӧма мыськӧм банкаяс да пӧжӧм шомйӧв пыдди сетӧм куим кило дорӧ нянь. Ставсӧ тайӧс Галина сӧвтіс дӧра сумкаӧ, и найӧ бӧр локтісны гортӧ. Керкаын няньыс судзсьӧ вӧлі, да мамыс гӧститӧдіс тӧдсаӧс. Судзсьымӧн пӧ олам, слабог, тшыг ог пыкӧй.
Ӧтчыд рытладор на дорті муніс немечьяслӧн сьӧкыд сӧвтаса вӧла лёдз. Кельӧй гӧна латшкӧс вӧвъяс зумыдӧсь, сьӧкыдтор кыскалӧны. Тыра вӧла-доддяяс сувтісны маті канава бердӧ, ёг турунӧн тырӧм кушинын. Вӧв вӧтлысьяс бур руын вӧлісны, буракӧ, шойччыны ыззьӧмаӧсь да пӧтӧса ужнайтӧмӧн водзвыв нимкодясьӧны. Ас костын чужан кылӧн ланьтлытӧг ызгисны-сёрнитісны, ваксигтырйи ӧта-мӧдсӧ серамвыв лэптісны. Зонкаяс ылісянь гусьӧн видзӧдісны на вылӧ, а медся збойяс, на пӧвстын и Макар, бокӧвӧй дорӧ матӧ воисны. Быд вӧвлӧн сьылі вылӧ немечьяс ӧшӧдісны зӧр тыра сумка, медым ни ӧти зӧр тусь эз вош. Челядьӧс шензьӧдіс татшӧмсяма вердӧмыс. Найӧс гӧститӧдісны шоколадӧн, и эз вермыны ӧткажитчыны. Ӧд юмовтор кӧрсӧ зонпосни важӧн нин вунӧдісны. Воысьяс перйисны патефон, и улич пасьта юрӧбтіс музыка. Бабаяс ас костын ропкисны:
— О, патефон заведитісны, радлӧны... Сьӧд моръяс!
Галина повзьӧмпырысь туркнитіс писӧ гортӧ:
— Нокӧ, мый синтӧ чашкӧдін? Вай пыр керкаӧ!
Салдатъяс шойччисны, телегаяс вылын войсӧ коллялісны да, тыдалӧ, югдандор мӧдӧдчисны водзӧ. Макар садьмис да дзик пыр уськӧдчис дзиръя дорӧ, мед нӧшта видзӧдлыны вӧла-доддяяс вылӧ. А потшӧс сайын чӧв-лӧнь, быттьӧ некод абу вӧлӧма.
Кадысь кадӧ ю сайын кыліс бомбитӧм шы. Галина шуис град йӧрын гу кодйыны. Ас мӧвпӧн юксис пиыскӧд:
— Керкаӧ кӧ бомба веськалас, ми окопын лоам, ловйӧн колям.
Бомбитӧмысь дзебсянін вӧлі метр пыднаын, стӧч кык ина. Сэтчӧ лэччанін тшупӧдалісны. Мамыс вевттис гусӧ керйӧн да пӧвъясӧн, на вылӧ му кояліс. Артмис плавкӧс вевт. Кор сынӧдсянь атакуйтӧм шы кыліс, мама-пиа котӧртісны му чомйӧ. Мукӧддырйи на дорӧ вӧзйысис садь быртӧдз повзьӧм суседка — ичӧт кагаа ань:
— И ми тіянӧ, и ми тіянӧ!
Галина тоткис вомгорулын:
— Ачыс гусӧ оз кӧсйы кодйыны, да татчӧ воис!
Но муувса сайӧдӧ найӧс век лэдзис:
— Нокӧ, нокӧ, вайӧ пырӧй.
Кыдз шуласны, дзескыдінын, да некодӧс кедзовттӧг. Тӧрӧдчасны окопӧ, пукалӧны сэні дзик орчча, и ставӧнӧс сэтшӧм полӧм босьтӧ, кор грымӧбтӧ вынйӧра взрыв: «Гып, гып, гып!». Бомбаяс грымгӧм бӧрын пуксьӧ пель чунӧдан чӧв-лӧнь. Сідзкӧ, бомбитӧм помасис. Позьӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн петны ортсӧ. Ӧтчыд, кор татшӧм чӧвлун пуксис, гуысь дзик пыр эз петны, полісны, мый нӧшта на грымӧбтас. Друг кӧнкӧ неылын кыліс немеч кыв вылын ясыд сёрни. Мам повзис:
— Ок, мый тайӧ?
Тшупӧдысь тшупӧдӧ ӧдйӧ петіс му чомйысь, видзӧдӧ, а дзиръя дорын сулалӧ латшкӧс тушаа кыз немеч — пусьысь юркышӧда, еджыд водздӧраа. Горзӧ сылы:
— Курка яйка! Курка яйка!
Галина думыштіс, мый немеч корсьӧ кӧзяйкасӧ, да пыр жӧ шыасис:
— Ме кӧзяйка, ме кӧзяйка!
А пӧвар тешкодя лажыньтчис да пондіс киӧн, быттьӧ бордъясӧн, шенасьны, курича моз коткыны:
— Ко-ко-ко!
Нывбаба шай-паймуніс виччысьтӧмла, но медбӧрын гӧгӧрвоис:
— Чипан кольк ӧмӧй колӧ-а?
Некытчӧ воштысьны, ковмис гортысь некымын чипан кольк сетны немечлы, сӧмын мед ӧдйӧджык син водзысь весасяс.
Хуторсӧ эз бомбитны. Бомбаяссӧ шыблалісны кар вылӧ. Но мама-пиа чайтісны, мый ю сайын грымгӧм дырйи бурджык сайӧдчывны му чомйӧ. Война помын сійӧ турунӧн тырис, и челядь пырыштлісны муртса тӧдчан окопӧ, кор дзебсясьӧмысь ворсісны.
1943 вося урасьӧм тӧлысьын пондісны мездыны вӧрӧгысь Краснодар да матігӧгӧрса вӧлӧсьтъяс. Коркӧ ӧтчыд рытын ӧдзӧсӧ гораа таркнитісны. Мамыс пиыскӧд буретш пызан сайын ужнайтісны, и кыкнаннысӧ полӧм шымыртіс. Вӧлӧмкӧ, тайӧ миян боечьяс. Галина гӧститӧдіс мудзӧм войтырӧс мӧс йӧлӧн, кодӧс лышкыда кисьталіс налӧн фронтвывса кружкаясӧ. Салдатъяс недыриник на дорын вӧлісны. Шойччӧг бӧрын мӧдӧдчисны водзӧ.
1945 вося ода кора 9 лунӧ войнаын шедӧдісны победа, но мыйлакӧ буретш тайӧ лунсӧ Макар вунӧдіс. Вермас лоны, мый врагӧс вермӧм кузя гажӧдчӧм ас олысьяс эз котыртлыны. Ӧд война кадӧ хуторын нинӧм эз празднуйтны. Шогсисны фронт вылын пӧгибнитӧм семья вердысьяс вӧсна. Шогысь он пышйы, бӧрдӧмсорӧн колӧ кыдзкӧ водзӧ овны, челядьӧс тшыг кулӧмысь мездыны да быдтыны.
Война помасьӧм бӧрын тшыгъялісны. Серав кӧть бӧрд, а сёйны нинӧм. Семьясӧ пикысь мездісны йӧла мӧс да град йӧр. Ен бурӧн ловйӧн колисны, некод эз кув — писӧ видзис мамыс. Сӧмын керка кутысь Семӧ Ерохин сгинитіс вир кисьтана чорыд тышын, гортӧ эз бергӧдчы. Мам да пи, быдӧн ас ног, шогсисны матыс морт вӧсна, надейтчисны, мый бӧр воас. Война мырддис Макарлысь батьсӧ, кор сылы вӧлі нёль арӧс. Батьтӧг быдмис, керка кутіс, вын судзсьытӧм нӧбовтас лэптіс мыш вылӧ. Сэки некымын сюрс челядь, кодлӧн батьяс вӧрӧг пуля помысь кулісны, олӧмлысь став курыдлунсӧ нуисны ас вылын. Татшӧмсӧ, тӧдӧмысь, некодлы он кевмы!
Батьлӧн вокыс — Петра дядь — фронт вылысь ловъя юрӧн воис. Ок, и нимкодясисны ставӧн тышысь дзоньвидзаӧн петӧм салдатлы! Петрӧван ас котыркӧд оліс вӧлӧсьтын, кӧні уджӧн эз могмӧдны, а меставывса вӧр пӧрӧданінын топӧдчисны быд ур вылӧ. Ковмыліс ветлыны карӧ нажӧтка корсьны, и удждон дзик тырмымӧн вӧлі. Петра дядьлӧн семьяын быдмисны пи да ныв. Гожӧмнас Макар гӧститіс на ордын, шуд вылӧ, вӧлӧсьтыс вӧлі хуторсянь неылын. Туйӧ петӧм водзын мамыс век сетіс неуна сьӧм, но сюсь детинка ветлӧм вылӧ сійӧс эз видз, сьӧкыд кад кежлӧ чӧжис. Ачыс вӧзйысис пӧпуттьӧ вӧла-доддя вылӧ, гашкӧ, нуӧдасны вӧлӧсьтлань кежысь туйӧдз. И сылы пыр мойвиис, дон босьттӧг нуӧдісны, пуксьы пӧ, зонка, ӧти сайысь нуам кытчӧ колӧ. Тӧдса туйвежын чеччӧдісны сійӧс телегаысь, и верст дас кымын подӧн муніс, ӧтарӧ век водзӧ. Лов вылас вӧлі долыд рӧдвужкӧд аддзысьӧм водзын, да кокниа восьлавсис. Петра дядь видзис гортса гулюяс, и Макар лун джынсӧ колляліс лэбач оланінын, накӧд ноксис. Детинка страсьт радейтіс найӧс и мӧвпаліс жӧ лӧсьӧдны гулю видзанін. Но эз вӧв позянлуныс ньӧбны пӧв да мукӧд стрӧитчан материал, и отсавны некодлы. Батьыс гортӧ эз лок война вылысь, а Макарлӧн эбӧс ни сюсьлун на оз тырмы, медым сійӧс вӧчны.
Война дырйи ставлы сьӧкыд вӧлі, и ӧні ас му вочасӧн ловзис. 1948 воын керкаясӧ би пыртісны. На дорӧ воис электрик да нюжӧдіс би провод. И гортын, кӧні пыр на тшынӧдіс карасин лампа, яръюгыда ыпнитіс электричествоа лампочка. Аттӧ дивӧ! Сиктса олӧмын — ыджыд войнабӧрся лоӧмтор. Галина лун-лун мырсис совхозын. Пиыс сылы отсасис и гортгӧгӧрса овмӧсын, и совхозса муяс вылын. А сэсся пондіс пастукавны. Верстьӧ пастукъяскӧд ӧтвылысь мӧсъяс видзисны. Ветымын кымын мӧс дӧзьӧритісны, и мукӧддырйи тайтӧяс стадаысь ӧтдортчисны. Нокыс юр выв тыр, и котралан мудзыс тырмывліс. Макар эз кикурӧдась, сьӧлӧмсянь уджаліс. Ас том увсьыс лада детинка тӧлка отсасьысьӧн лоис. Мамыс писӧ жалитіс, водза-водз эз кӧсйы чеччӧдны, но Макар узьны водігӧн тшӧктіс:
— Эн сизим часын садьмӧд, а водзджык.
— Мыйла, пиук?
— Да сідз, мог эм.
Делӧыс сыын, мый зон ассьыс мӧссӧ идӧраӧн кӧсйис стадаӧ вайӧдны. Терпитны эз вермы, кор асывнас сы дорӧ петкӧдісны пемӧс-няйтпоз, кодлӧн бокас сибдӧма косьмыштӧм куйӧд. Дӧзьӧртӧм месань мӧскӧс абу старайтӧма, колана ногӧн абу видзӧма! Та вӧсна дзик сы бӧрын, кор асъявывнас Галина мӧссӧ лысьтас да вердыштас туй водзын, пиыс тан нин. Босьтӧ тшӧтка да тайтӧлысь боксӧ весалӧ, бӧжсьыс няйт ёкмыльяс идралӧ-пыркнитӧ. Мӧс бӧжыс кузь, бовъялӧ кокъяс костас, лякӧссьӧ. Гут-лӧддзыд лунтыр дӧзмӧдӧ скӧттӧ, и тайтӧяс бӧжӧн ӧвтчӧны. Ас ныр-вомӧ да бокъясӧ оз ӧтчыд няйтӧсь бӧжӧн лӧсыштны. Со и мӧс дзоньнас няйтӧссьӧма, и Макар дӧзмӧмпырысь вӧзйӧ:
— Мамӧ, бӧжыс ӧшалӧ муӧдзыс, вай дженьдӧдам!
А нывбаба разумӧ вӧйпӧдӧ:
— Оз ков тайӧс вӧчны, пиӧ, эн дойдав вердысьнымӧс!
Оз кӧ ков — и ладнӧ. Тонӧ тайтӧлӧн ортсыыс идӧра, любӧ петкӧдны дзиръя сайӧ. Картаувъясысь ӧти-мӧд бӧрся мӧсъяс лэдзӧны, и том пастук вӧтлӧ найӧс Лугвывса уличаӧдз, стада дорӧ, медым мӧдӧдчыны йирсянінӧ. Пемӧсъяс ӧні жӧ коді кытчӧ разӧдчасны, и верстьӧ пастукъяслы ковмас на бӧрся видзӧдны, чежмӧдлыны подаӧс, кытчӧдз ставныс оз чукӧртчыны. Том пастук сулалӧ мӧс стада водзын, сюсь тайтӧясӧс ылӧдзджык оз лэдз. Мед виччысясны «нывъёртъяссӧ». Со нин ылісянь сылы кинас ӧвтӧ стада помын лад лӧсьӧдысь уджъёрт, ставыс пӧ дась, позьӧ вӧрзьыны туйӧ. Макар тэрмасьтӧг восьлалӧ йирсянінлань, и мӧсъяс кывзысьӧмӧн мунӧны сы бӧрся. Уна сикаса ыджыд стадаыс сэтшӧм лӧсьыда мунӧ, мый син веравтӧдз видзӧдан, вежӧрттӧг нимкодясян. Скӧтсӧ йирӧдісны ойдлан видзьяс вылын, кодъяс шылькнитчӧмаӧсь весиг Чибий каналӧдз.
Макар зіля пастукаліс, а школаын сідз-тадз велӧдчис, дышӧдчис. Абу нин пӧ окота парта сайын пукавны. Чайтіс школасӧ чӧвтны да кипода мортӧн лоны. Сэки ыштӧ пондас уджавны гырысьяскӧд радын да гортӧ нажӧтка вайны. Ӧтчыд син улӧ усис Севастопольса ремесленнӧй училище йылысь газетын юӧр. Со мый колӧ Макарлы! Но мам эз лэдз яр руа писӧ тӧдтӧм карӧ, сы вӧсна тӧждысис. Документсӧ сайӧдіс сыысь, мед гортысь эз пышйы. Но асныра детинка гусьӧн утьыштіс мамлӧн борд улысь да слӧймӧдчис куш зептӧн пӧпутнӧй машинаясӧн воӧдчыны Севастопольӧдз. Примитан комиссияӧ сійӧ воис мудз чужӧма, кок йылысь усьӧ, туйын паськӧмсӧ чукрӧдлӧма. И шуда мортлы бара мойвиис. Вылын ныра ӧблика, стрӧг дядьӧяс босьтісны сійӧс училищеӧ. Эскисны писькӧс детинкалы, коді збыльысь эз ылӧдлы найӧс. Велӧдчыны пыран кабала гортысь сёрӧнджык вайис. Макар велӧдчис столяр-плӧтникӧ. Саридзбердса карын коллялӧм вояс верстяммӧдісны сійӧс. Велаліс овны, мывкыдсяліс. Буретш сэтысь зонмӧс армияӧ босьтісны.
Сы кадӧ хуторыс лоис рабочӧй посёлокӧн. Макар гортӧ воис да пондіс корсьны удж. Консервируйтчан комбинатын колісны сӧмын сӧвтчысь-ректысь да быдпӧлӧс удж вӧчысьяс, а тайӧ эз лӧсяв воысьлы. Сійӧс вӧчасянінӧ кыскис. Бур, мый комбинатын зільысь ас войтыр иналісны зонмӧс столярнӧй цехӧ. Макар пондіс водзӧ пырӧдчыны радейтана чера уджӧ, сӧвмӧдны ассьыс тӧдӧмлун да киподтуй. Регыд ассьыс пӧвсӧ аддзис, Клавӧ нима мича ӧблика нылӧс. Галина вӧзйис пилӧн гӧтырпулы:
— Вурсянінӧ пыр, вурсьысь ордын велӧдчысьӧн лоан.
Клава кывзысис, и сьӧлӧм вылӧ сылы воис вурсьӧмыс, ставыс артмис. Вурсянінӧ уджавны босьтісны. Макар да Клавдия гӧтрасисны, и верӧс пырысь-пыр юксис том гӧтыркӧд гуся кӧсйӧмӧн. Мӧвпышті пӧ йиркнитны выль оланін, и мед сы вылын вӧлі гулю чом. Шуисны — вӧчисны, и со налы бать-мам керка местаӧ стрӧитчыны позянлун сетісны. Стрӧйбасӧ шуисны лэптыны важ керкаторкӧд дзик орччӧн. Заводын налы лӧсьӧдісны цемент да пӧв вылӧ тшӧт, а кирпичыс сэн эз вӧв. Выльӧн гӧтрасьӧм морт пондіс юр жуглыны, кытысь судзӧдны кирпич, коді дона сувтӧ. Отсалісны бур тӧдсаяс да рӧдвуж, керкасӧ ӧтвылысь и кыпӧдісны. Бурлунӧн торъялысь да сьӧлӧмсянь зільысь Клашӧ вӧлі ас верӧслы быдторйын отсасьысьӧн, век сійӧс мыджӧдаліс. Стрӧйба лоис джуджыдджык важ керкаысь, и сылӧн вевт вывсянь Макарлы кивывджык вӧлі выльсӧ тьӧскӧн вевттьыны. Лӧскын вӧчис джодж-йирк, мед сы улын ас позйын клутсасны пӧжсян чипанъяс. А выліын кӧсйис гулю видзанін вӧчны. Лэбачлы некымын ӧшинь туй писькӧдіс, но водзӧ нинӧм эз артмы. Сідзкӧ, шуӧма бӧрвывджык тайӧ кӧсйӧмлы збыльмыны. Кутісны сэні видз выв турун косьтыны, заптысьны куканясьӧм кежлӧ. Кор мӧс вайсьӧ, колӧ небыд да пӧтӧс вердас. Турун-идзасыд оз шогмы та вылӧ, вывті дыр ковмас някльӧдлыны. Ёна бурджык небыдик турун, кодӧс косьтісны керка вевт улын. Медбур чӧсмӧг! Сійӧс посниа шырисны, сорлалісны пановкӧд да чазкӧд ыджыд чанын. Сэтчӧ дзулькйӧн пуан ва кисьтӧм бӧрын вевттисны рӧгӧзаӧн час-мӧд кежлӧ. Кор мамыс восьтас дозмуксӧ, керка гӧгӧр паркйӧ турун чӧскыд дук. Сійӧ лӧдас ведра тыр шоныд вердас да пуктас мӧслы лясниӧ, медым куканясьӧм бӧрын йӧлыс лоис бурджык. Олан помӧдз Галина мый вынысь пиыслы отсасис, горт гӧгӧр бергаліс. Ӧкмысдас вит арӧдз оліс.
На дорӧ волывліс гӧсти Петра дядьлӧн нылыс. Сійӧ зілис инженерӧн Новороссийскын да век ӧтарӧ ветліс Краснодарӧ тӧдӧмлунъяс кыпӧдны. Сэки овмӧдчыліс воча вок ордӧ. А Макар да Клавдия асланыс челядькӧд, Сеньӧкӧд да Дашакӧд, гӧститны ветлісны Новороссийскӧ, и лышкыд ань бура вочааліс рӧдвужӧс. Уна кад колис сэксянь, а Макар пӧль нинӧм эз вунӧд, быттьӧ тӧрыт ставыс вӧлӧма. Век кежлӧ паметьӧ мӧрччисны ас котыркӧд саридз дорӧ ветлӧм да тӧждысьтӧм шондіа лунъяс. Макарӧс донъялісны комбинатын, и лишнӧй уджысь сійӧ босьтіс некымын прӧст лун. Во чӧж гозъя шойччӧм вылӧ сьӧм чӧжисны, и ассьыныс дас кык лунся быдвося шойччӧг ставнас коллялісны саридз бердын. Тыр олӧмӧн олісны, эз шогавны, но виччысьтӧг найӧс неминуча суис. Куим арӧса Даша нывнысӧ воштісны. Нывка лёка усис да сэтшӧма доймис, мый больничаын эз вермыны мездыны кулӧмысь, садьӧ волытӧг кувсис. Енмыс тӧдӧ, кыдзи гозъя муса кагук вӧсна шогалісны. Та бӧрын Клашӧ мӧдіс тшӧкыда висьӧдчыны, и ачыс тшӧтш кості куліс. А Макар ӧніӧдз казьтылӧ сэкся майбыр кадсӧ, кор ас котырын ставыс на вӧлі лючки-бур. Андел кодь дзоля Дашук ӧні на быттьӧ син водзас — ловъя да дзоньвидза. Ок-ок-ок! Кытчӧ ставыс воши?.. Кыдз шулывласны, шогтӧ он вузав, шудтӧ он ньӧб.
Сеньӧ быдмис да армияын служитӧм водзвылын шуис вӧчны гулю оланін:
— Батьӧ, ме гулюяс лӧсьӧда.
Макар ошкис:
— Зэв бур, пиӧ! А ме тэныд отсышта.
Бать кӧсйис, мед пиыс налӧн син водзын вӧлі, гортын, а эз кӧнкӧ могтӧг шлёнъяв. Ёртъяс отсӧгӧн Сеньӧ кыськӧ аддзис да ас вылын нюшкис важмӧм гулю чом — керка сайын сулалысь ортсыасянін джуджда кымын. Макар вайис удж вылысь кӧрт, и Сеня пондіс дасьтыны стрӧйба лэптӧм вылӧ материал. Ая-пиа ӧтвылысь босьтчисны уджӧ да вӧчисны керка бердын гулю видзанін. Збыльмис тай медбӧрын керка кутысьлӧн челядьдырся кӧсйӧмыс! Стрӧйба ӧніӧдз сулалӧ йӧрын, сӧмын вояс кольӧм бӧрын лоис ыджыдджык да джуджыдджык. Любӧ видзӧдны быдсикас рӧма, уна пӧлӧс пӧрӧдаа кургысь лэбачьяс вылӧ. Гулюкӧд ноксьӧм кажитчӧ йӧзлы. Ас олысьяс пӧвстын эмӧсь нэмӧвӧйся гулю видзысьяс.
Дзор пӧль ачыс ыджыд-еджыд гулю кодь. Ас нэмӧн сійӧ унатор тӧдліс. Олӧмбыд мырсис-пессис, сьӧкыд удж уджаліс, и со нин сылӧн олӧмыс мунӧ помлань. Гӧтырыс кувсис кызь во сайын. Кулӧм ваян висьӧмӧ усис, да ни ӧти бурдӧдысь эз вермы отсавны. Макар сьӧпӧн колис, пилӧн семьякӧд ӧтувъя овмӧсын нэм пом сюркнялӧ, пӧльза вайны зільӧ. Ӧкмысдас матыстчӧ, а ён на дедушыс. Тӧдсаяс кӧ олӧм вылӧ элясьӧны, сійӧ тшӧктӧ налы быд лун котравны да бӧрйыны радейтана удж. И ставыс пӧ лючки-бур лоас! Ачыс асывводз котралыштӧ зарядка пыдди ас улич кузя, а сэсся лунтыр мыйкӧ вӧчӧ. Ноксьӧ гортдінса град йӧрын, керка сайын, кӧні быдмӧны вотӧс ваян пуяс да кӧдза-пуктас. Лӧсьӧдіс сэн неыджыд мазі пасека, вӧчис курӧг поз да кролик видзанін. Весиг эм неыджыд вӧчасян-дзоньтасянін, ӧд сытӧг нинӧм оз артмы. Ассьыс делӧсӧ Макар бура тӧдӧ, гортса овмӧсын колана пу кӧлуй вӧчӧ. Киыс быдлаӧ сибалӧ.
Макар пӧльлы торъя некодкӧд сёрнитны, гашкӧ, суседкӧд кывйӧн шыбитчас да аддзысьлас нук-нучкакӧд. Быттьӧ неважӧн на новлӧдліс найӧс то велӧдчанінӧ, то спортзалӧ, то шылад велӧдан школаӧ. Ок, и нокошитчис челядькӧд, став вынсьыс семьялы отсӧг сетны зілис. Эз и тӧдлы, кыдзи быдмисны-верстяммисны. Нук воис армияысь гортӧ, уджалӧ, абу на гӧтыра. Нучка некымын во сайын петіс верӧс сайӧ, пи да ныв вайис. И Макар лоис пӧрысь дедӧн! Нучкалӧн пиыс нырччӧ тӧдны, сюсь, и прапӧль сійӧс уджӧдӧ-велӧдӧ. Сыкӧд ӧтвылысь то пӧв пилитӧны, то кӧрт тув тувъялӧны, то ӧшинь ув чышкыштӧны. А нучкалысь арӧса кагуксӧ ас думысь шуӧ аканьӧн. Дзоля нывка оз на ветлӧдлы, сӧмын дзоргӧ дедыс вылӧ, син дулӧдӧ, ас моз мыйкӧ ватолитӧ. Акань, дай ставыс, и прапӧль сійӧс ёна радейтӧ.
Нукъяслы некор бавгыны. Тшӧкыда пыравлӧны тэрмасьӧмпырысь. А вот ӧттор-мӧдтор йылысь тэрмасьтӧг сёрнитыштны удайтчылӧ сӧмын карын олысь Ӧнисим нима тӧдсакӧд. Нукыс бӧра-водза гурйӧдлӧ пӧльсӧ машинаӧн. Сылы-ӧ не тӧдны, мый ыркӧдчыны петӧм сынӧд моз колӧ стариклы. Йӧз дінӧ петавлытӧг ӧд сьӧкыд овны. Ӧнись неуна томджык Макарысь, но ӧтнас олӧ, гӧтыр ни котыр. Серпасасьны радейтӧ. Унатор тӧдысь, велӧдчӧм морт, ичӧтсяньыс ёна лыддьысьӧ. Сыкӧд быдтор йылысь позьӧ тӧлкуйтыштны. Веськыда кӧ шуны, Макар пӧль небӧгтӧ нэмӧн киӧ эз босьтлы. Юр выв тыр удж — кутшӧм нин лыддьысьӧм! Зато сійӧ гӧгӧрвоӧ чертёж, тӧдӧ вӧчасян удж, плӧтничайтӧ, кужӧмӧн овмӧс нуӧдӧ, таысь кындзи быдлаӧ киыс сибалӧ. Тайӧ кык мортыс дзик абу ӧткодьӧсь, ёна торъялӧны ӧта-мӧдысь, но лӧсялӧны. Найӧс оз сьӧктӧд ас олан опытӧн, ас тӧдӧмлунӧн юксьӧмыс. Но Макарӧс оз сӧмын та понда татчӧ кыскы. Ӧнисьлысь серпасъяс видзӧдлыны волывлӧ. Яръюгыд серпасалӧмтор сюся видзӧдігӧн сійӧ нимкодьла нярмӧ. Аттӧ дивӧ! Челядьдырсянь тӧдса гӧгӧртасыс бумага вылын лоис мойдын кодь лӧсьыд. Любӧ видзӧдны акварельӧн вӧчӧм ывлавыв серпас вылӧ. Быд серпаслӧн эм мича доргӧгӧр — тайӧ пу рамкаяссӧ ас киӧн вӧчис Макар. А Ӧнисим аттьӧалӧмӧн сетіс ёртлы некымын серпасалӧмтор. Сылысь удж туйӧ пуктӧмӧн старик петкӧдлӧ серпасъяссӧ нук-нучкалы, гӧсьтлы, суседлы, мукӧддырйи козьналӧ матыс йӧзлы. Гортын сійӧ мыйлакӧ шуӧ ёртсӧ оз нимӧн, а прӧстӧ серпасалысьӧн, дай ставыс. Сылӧн видзӧдӧмпӧръяысь, буракӧ, ыджыд тӧдчанлуна «серпасалысь» кывйыс. Сэн и енбиӧн нимкодясьӧм, и творчествоын гӧгӧрвотӧм гусятор, и чуймӧдан серпас лӧсьӧдысьӧс вылӧ пуктӧм.
Кор некытчӧ оз ков мунны, Макар пӧль, кыдзи пыр, петавлӧ дзиръядорса лабичын пукыштны. Тӧдсакӧд кыскӧ сёрнитыштны, дай окота син пыр нуӧдны дзикӧдз вежсьӧм уличасӧ, кӧні сёрӧдз уджалӧны туй вӧчысьяс.
Старик очсовтігмоз ӧтарӧ-мӧдарӧ видзӧдліс да ружӧктӧмӧн чеччис велалӧминысь. Эк, тырмас кирудз пукавны, кад нин нуръясьыштны да час кежлӧ пӧрӧдчывны. Рытъявыв, гашкӧ, нукъяс локтасны, вӧчасны пӧльлы прамӧй гаж, и позяс гортса вина бӧрын шоддза яй закуситны. Ставлы кажитчӧ Макар пӧльлӧн виноградысь вӧчӧм вина, коді збыльысь кӧр сертиыс чӧскыд. Ас сикас виноградыс налӧн торъялана бур. Винатусь быдмӧ йӧр пасьта кузьмӧс и вомӧнног, мусянь вылын кустъясыс юр весьтын гартчӧны. Сылӧн чалльысь да корйысь артмӧм «вевтыс» мездӧ гожӧмнас медся жар дырйи.
Макар видзчысьӧмпырысь восьтіс дзуртан дзиръя да надзӧник, полӧмпырысь пырис йӧрӧ. Делӧыс сыын, мый керкаводзса лэбулын тшӧкыда пукавлывлӧ пӧрысьладор кызӧм Семӧ пиыс. А сыкӧд паныдасьны дӧсаднӧ. Ая-пиа дас кымын во нин оз ладитны. Йӧй улӧ лэдзчысьӧмны и быттьӧкӧ оз кывны ни оз аддзыны ӧта-мӧдсӧ, олӧны ӧтдортчӧмӧн. Макар дедлы оз позь сёйны-юны ставныскӧд ӧтвылысь гажа инпӧвын. Сійӧ, кыдзи пыр, нуӧ пӧсь вӧлӧга тыра тасьті йӧр помӧдз, кӧні ас лэбулын эм пызан да лабич. Збодералӧ, ӧткӧн сёйӧ. А ӧд артмис зэв лӧсьыдтӧмтор! Оз прӧста шуны, мый быд керкаын пӧ овлӧны асланыслӧн сярган чачаяс. Векся гортса зык некыдз оз вун батьлы ни пилы. И некод оз тӧд, мыйла найӧ пиньӧ воисны. Мыйкӧ тай абу ладмӧмаӧсь. Кыкнанныс партизан моз чӧв олӧны лоӧмтор йывсьыс, а бурасьны оз кӧсйыны. Семӧлӧн гӧтыр быттьӧ кык би костын олӧ. Рӧднас Наталля казак сиктысь, зумыд вир-яя да тыр-бур вежӧра нывбаба. Горт овмӧс кужӧмӧн бергӧдӧ, чӧскыда пуӧ-пӧжалӧ. Морт сійӧ бур, этша сёрниа, лӧг оз кут, айкасӧ пыдди пуктӧ. Бура вердӧ сійӧс, дӧрӧм-гач песлалӧ. Чукӧстан кӧ отсӧг вылӧ, котӧрӧн локтас. Сеня гӧтрасис армияысь воӧм бӧрын во джын мысти. Вайӧдіс том гӧтырсӧ гортас, ай-мам дорӧ. Регыд ичмонь гозъя шуисны йиркнитны аслыныс благоустроитӧм керка. Семӧ тшӧкыда ветлывліс командировкаӧ, и стрӧитчӧм вӧсна став тӧждыс сӧліс батьыс вылӧ. Колӧ шуны, мый стрӧйба лэптігӧн Наталь монь вӧлі Макарлӧн медбур отсасьысь. Ёна жӧ мучитчисны сэки, вӧлӧм вывті сьӧкыд кыпӧдны став удобствоа кык судтаа оланінтӧ. Весиг абу окота казьтывны та йылысь. Зато нук-нучка быдмисны лӧсьыд патераын, ӧд тані ставыс эм: и шонтантор, и пӧсь ва, и шоныд асмогасянін да ванна жыр. Пиыс ас гӧтыркӧд, майбыр, оз шогсьыны, кургӧны-олӧны коромина кодь керкаын. А старик и пыравны на дорӧ оз лысьт, сійӧ воддза моз олӧ важмӧм керкаторйын, кӧні удобствояс некор эз вӧвны. Шойччӧ сэн лун шӧр кадся жар дырйи да войсӧ коллялӧ.
Макар пӧль мӧвпалӧ пиыскӧд лёксьӧм йылысь, и синваыс петӧ. Лӧгасьӧмын, дерт жӧ, кыкнанныс мыжаӧсь. Старик оз соссьы мыжысь, тӧдӧ, мый и аслас оласыс шогмытӧм, век ропкӧдчӧ, лёк да асныра овлывлӧ. Мукӧддырйи весиг пӧльӧн шуысьяс сы вылӧ дӧзмӧны, но дыр оз чушъявны, ӧдйӧ ас выйӧ воӧны. Веськыда кӧ шуны, Макарлы важӧн нин окота ладмӧдны ӧта-мӧд костса олӧм, но арлыдысь петӧм быдтас оз кӧсйы бурасьны. А ӧд ваймӧма нин со, юрсиыс кельӧймис, квайтымын ар сайӧ нин сылы. Кок ув мусӧ оз аддзы, ыръян петкӧдлӧ, из кырт кодь ыкша да кывйӧ сетчытӧм. Код юрӧн воас батьыс дорӧ да видчӧ, дась нянь сёйысьӧн нимтӧ, лёкысь тешитчӧ, со пӧ тэ тужа-нужаын олан, чунь ӧтнад колин, тэныд тадз и колӧ!.. Лов вылын абу лӧсьыд, дерт, но пӧрысь мортлы некытчӧ воштысьны. Кытчӧдз овсьӧ, колӧ овны. Тыдалӧ, сідзи нин сылы шуӧма, нинӧм он вӧч.
Гортса зык понда весиг гулю видзанін дорӧ он матыстчы. И асруа пӧль шуис вӧчны нӧшта ӧти лэбач поз! Этшысь петіс, и давай стрӧитны. Чомлӧн кузьта-пасьтаыс неыджыд, зато ачыс вель джуджыд. Кызь кымын гулю нин овмӧдчисны сэтчӧ, кургӧны, долӧдӧны син. Некымынӧс ньӧбис тӧдсалысь, ӧткымын лэбач суседъяс сетісны, со и ловзис выль гулю оланін.
Пӧльлӧн векся моз уна олан тӧжд, но мудз кӧ кылас, дзик пыр пуксьӧ аслас гулю видзанін дорӧ да нимкодясьӧ тывбордъя быдтасъясӧн. То шыдӧс налы содтас, то катшасин чирсас, то юан васӧ вежас. То видыштас найӧс, то ошкыштас. Вотӧс ваян пу коръяс сайӧдӧны тайӧ лӧнь пельӧссӧ, кӧн йӧмкӧ шойччыны да сёйны. Цемента сад туй торйӧдӧ лэбув да гулю чом. Туйкӧд ӧтпомся чурвидзӧ град выв сёр, кузьтаног кык кымын метр, а джудждаыс гыркӧдз лоас. Ладӧн вӧчӧма: колӧ кӧ, сы вылӧ лэдзчысян либӧ сы бердӧ нёровтан сад вӧдитан кӧлуй, позьӧ косьтыштны уджалан дӧрӧм да ветьӧк. Град выв сёр кӧ син вылӧ усяс, Макар казьтыштӧ бур кывйӧн Клавӧ гӧтырсӧ. Югыдін да шоныдін! Зумыд вир-яя, кызіник нывбаба вӧлі джуджыд морӧса, и зэвтчысь нёньыс весиг мыччасис, тӧкӧтьӧ оз чеччышт паськӧмысь. Град весалас, мудзас и лолыштны сувтас. Сёр вылӧ став тушанас лэдзчысяс, гырддзаӧн мыджсяс. Ышкӧ-пошкӧ, а платтьӧӧн зэлӧдӧм кык воӧм арбузыс куйлӧны вомӧна тас вылын. Сэккості баба коксӧ шойччӧдӧ, тӧдӧмысь, веж петкӧдлан грузсӧ сьӧкыдкодь кыскавны. Верӧсыс век тайӧ чуймӧдана мичлунӧн нимкодясис. Ӧні со жальыс петӧ, сӧмын казьтылӧм колис да. Ӧтнас нэм помсӧ коллялӧ, а ӧткӧн ӧд гажтӧм. Макар воштіс олан ёртсӧ, кодкӧд юкис шог и гаж, мувывса шуд аддзыліс.
Кор пӧль вӧйтчылӧ казьтылӧмъясӧ, сэки рӧдвужлы, пилы да моньлы сӧмын бур сиӧ. Ас ногӧн Енлы кевмӧ, гӧгапи вӧсна юрбитӧ. Кевмысьӧмӧн корӧ, медым Украинаын лыйсьӧмлы воас пом. Мед став мирын лоас мир! Нылуксӧ да гӧтырсӧ бӧр он бергӧд, колис сӧмын Семён пиыс, коді новлӧ фронт вылын усьӧм пӧльлысь ним. А ӧні со сувтіс тӧждысяна кад Украинаса му вылын, кӧні важӧн олісны пӧч-пӧльыс, кӧні налӧн ордвужыс.
Макар Ерохинлӧн тшӧтшъяяс пӧвстысь унаӧн нин мӧдаръюгыдӧ мунісны. Найӧ быдмисны хуторын, а ӧні, видзӧд, кар нога посёлокӧн нин ыдждӧдлӧны. Тані сымда предприятие, вузасянін, детсад да школа! Уна судтаа керкаяс быдмӧны, быттьӧ тшак шондіа зэр бӧрын. Ӧтарӧ и мӧдарӧ шевкнитчӧмаӧсь выль уличаяс. Пӧльлы зэв нимкодь, мый посёлок сӧвмӧ да мичаммӧ.
Макарлы любӧ видзӧдны кургысь лэбачьяс вылӧ, торйӧн нин шензьӧдӧны сійӧс лым еджыд гулюяс. Найӧ вывті мичаӧсь да мусаникӧсь. Колӧкӧ, эз весьшӧрӧ индыны Му шар пасьта мир пасӧн олива чаль кутысь еджыд гулюӧс. Помнитсьӧ, война бӧрын кыв йылын вӧлі «Мир видзысь гулю» шуӧмтор. Старик то ли кывмӧн вашкӧдчӧ андел сяма пемӧскӧд, то ли Енлы гораа кевмӧ:
— Олӧй, гулюяс, кургӧй! Видзӧй сьӧлӧмлысь лӧньлун, видзӧй мир да ӧтсӧгласа олӧм семьяын, чужан муын, Му шар вылын! Мед пӧльӧн шуысьяс быдмасны сӧстӧм енэж улын!
Код тӧдӧ, кылас-ӧ енэжыс сылысь кевмысьӧмӧн корӧмсӧ. Макар сьӧкыда ышловзьӧ: гулюяс эмӧсь, а мирыс абу. Ни ас котырын, ни му пасьтала.
