ВЕСАЛӦЙ НЯЙТСӦ ДА ЁГСӦ

Колян во Коми обласьт пасьта больничаяс пыр мунӧма 1494 чакоткаӧн висьысь, 1753 морт син висьӧмӧн (трахомаӧн), мыт висьӧмӧн 726 висьысь, тифӧн — 284 морт да уна мукӧд висьысь.

Ёна висялӧны коми йӧз, ёна и кулалӧны. Босьтам кӧ Мӧскуа губерня, сэн 1000 морт вылӧ быд во кулӧ 15−16 морт, миян Коми обласьтын быд 1000 морт вылӧ кулӧ 28 морт.

Мыйла нӧ коми йӧз ёна висялӧны, мыйла ёна кулалӧны?

Тайӧ юасьӧм вылӧ позьӧ зэв уна висьтавны, позьӧ шуны: ёна на сьӧкыд удж коми крестьяналӧн, омӧль сёян, омӧль паськӧм, кӧмкот, дзескыд оланін. Та кындзи эм ещӧ на унатор, мый вӧсна ёна паськалӧны висьӧмъяс. Ог на кужӧ ми, коми йӧз, овны, ог некор думыштӧ, мый вӧсна быд гожӧм уна йӧз, уна посни челядь кулалӧны.

Видзӧдлан кӧ гӧгӧрбок, регыд казялан, мый вӧсна гожӧмын паськалӧны вуджан висьӧмъяс да ёна кулалӧны челядь. Коми сиктъяс тырӧмаӧсь няйтӧн да ёгӧн, весиг некод оз думышт весавны да идравны ёг чукӧръяс. Воас гожӧм, няйт пытшкын ёна рӧдмасны гутъяс. Гутъяс паськӧдасны висьӧмъяс, бара кымын посни челядь куласны. Колӧ ӧні жӧ та йылысь думыштны. Колӧ ӧні жӧ заводитны весавны да идравны няйт да ёг.

Сиктса велӧдчӧм йӧзлы: школаясын велӧдысьяслы, пельшӧръяслы, избачьяслы да мукӧдлы лоӧ босьтчыны ёна висьтавны коми крестьяналы, коми аньяслы, челядьлы тшӧтш, кутшӧм лёк вайӧ няйтын да ёг пытшкын олӧм.

Тайӧ уджыс — ыджыд удж. Ми шулім нин, няйтын олӧм вӧсна уна морт кулӧ быд во, а мый шуасны коми крестьяна пӧжаръяс йылысь? Мый вӧсна быд гожӧм сотчӧны керкаяс, быдса сиктъяс? Бара жӧ ас вӧсна. Чаг чукӧръяс, стружки да идзас чукӧръяс некор ог идравлӧй; кӧн коді мыйкӧ кералыштас, кӧн мыйкӧ лӧсыштас, сэтчӧ став ёгсӧ и кольӧ.

Волисполкомбердса санитарнӧй комиссияяслы колӧ лӧсьӧдны гижӧдъяс, кыдзи видзчысьны висьӧмъясысь, пӧжаръясысь, кытчӧ да кыдзи идравны ёг да няйт, кыдзи лӧсьӧдны ӧшмӧсъяс (юкмӧсъяс). Волисполкомъяслы ковмас лэдзны карса горсӧвет моз шуӧм да тшӧктыны идравны да весавны став ёгсӧ да няйтсӧ. Оз кӧ дядьӧыс кывзы велӧдчӧм йӧзлысь бур висьталӧмсӧ, сэк волисполкомъяс вермасны асланыс шуӧм серти штрапуйтны. Сідзнад позяс, миян думысь, регыд да кокньыда весавны став няйтсӧ да ёгсӧ. Мед кокньыдджыка нуны тайӧ уджсӧ, волисполкомса санитарнӧй комиссияяслы да милиционеръяслы лоӧ ёна видзӧдны, мед став йӧзыс босьтчисны тайӧ удж бердӧ.

Сӧмын сэк лоӧ ыджыд пӧльза, кор став сиктса олысьыс весалас горт гӧгӧрыс став ёгсӧ да няйтсӧ.

Н. К.