КУТШӦМ ЛОӦ ВЫЛЬ СЕЛЬХОЗНАЛОГ
Мыйла вежисны законсӧ.
Важ сельхозналог законын вӧліны кӧнсюрӧ нелючки инъяс. Ӧти-кӧ, важ закон серти оз вӧлі ӧткодя быдӧнлысь босьтсьы сельхозналогыс. Сійӧ вӧлі сы вӧсна, мый мукӧд пӧлӧс доходъяс вылӧ, видз-муысь да скӧтысь ӧтдор, важ закон серти налогыс вӧлі оз пуктыссьы, а мукӧдыс бокысь вӧлі доходсӧ унджык босьтӧны муысь доход дорысь. Дерт, налогтӧ сьӧкыдджык вӧлі мынтыныд бокысь нажӧткатӧ босьттӧмыдлы. Сэсся важ закон серти гӧльджык крестьяна вылӧ вӧлі налогыс ёнджыка веськалӧ, а озырджык вылас этшаджык (овмӧс сертиыс).
Налог кутас босьтсьыны став доход серти.
Ӧні Центральнӧй Исполнительнӧй Комитет вынсьӧдіс выль закон сельхозналог йылысь 1926−27 во кежлӧ. Тайӧ выль законас став нелючкияссӧ важ законсьыс веськӧдӧма, лӧсьӧдӧма. Выль закон серти, налогыс кутас босьтсьыны став доходъяссьыс кӧзяйствоас: му-виддзысь, мӧсъясысь, вӧвъясысь, посни скӧтысь, садъясысь, градъясысь, мукӧд кӧзяйствогӧгӧрса доходъясысь дай бокиса доходъясысь. Дерт, градъясысь, садъясысь (шоныдінын), таг вӧдитӧмысь да мукӧд сэтшӧмторъясысь налогсӧ кутасны босьтны сӧмын сійӧясӧс кӧ вӧдитӧны доход перйӧм вылӧ, вузӧс вылӧ.
Сэсся налог кутас босьтсьыны тшӧтш мукӧд пӧлӧс боки доходъясысь, шуам, кустарнӧй прӧмысъясысь, вурсьӧмысь, кер лэдзӧмысь да мукӧдъясысь. Дерт, налогсӧ сэтшӧм нажӧткаяс вылас пукталасны сӧмын доходыс кӧ унджык сэтысь локтӧ. Ёна этша доход вылӧ налогъяс оз лоны. Му-видз да скӧтысь доходъяс кындзи кутшӧм доходъясысь налогъяс кутасны босьтсьыны миян обласьтын лючки огӧ на тӧдӧй. Сы йылысь гижам мӧдысь.
Кутшӧм нажӧткаясысь налог оз босьтсьы.
Выль закон серти, оз став нажӧтка вылӧ пуктыссьы налог. Ӧти-кӧ, кутшӧм доходъясысь босьтсьӧ кутшӧмкӧ налог (прӧмыслӧвӧй, подоходнӧй), мӧд пӧв налог пуктыны оз нин шогмы.
Сэсся оз босьтсьы налог кӧзяйствоын медӧн уджалысьяслысь — батракъяслысь, бӧрйӧм йӧзлысь сиктъясын, шуам, волисполкомса юралысьлысь, секретарыслысь да мукӧд бӧрйӧм йӧзлысь. Оз жӧ босьтсьы налог велӧдысьяслысь, агрономъяслысь, народнӧй суддяяслысь да милиционеръяслысь. Найӧ уджалӧмысь оз ыджыд дон босьтны, налог пуктыны на вылӧ абу лӧсьыд.
Кыдзи лыддьыссьӧ доход.
Колян во сельхозналог лыддигӧн ставсӧ вӧлі вуджӧдӧны му десятина лыд вылӧ. Сідзсӧ лыддьыныс налогсӧ вӧлі зэв сьӧкыд, медся нин аслыс крестьяниныслы. Выль закон серти, быд губерняын либӧ обласьтын тӧдмаласны, уна-ӧ сетӧ доходсӧ, шуам, десятина му, десятина ойдлан видз, ойдлытӧм видз, ӧти мӧс, вӧв да сідз водзӧ. Сэсся налог пуктігӧн кӧзяйствосьыс став доходсӧ лыддясны дай сы серти налог пуктасны.
Колян вося моз жӧ, таво налог пуктыссьӧ скӧт вылӧ: вӧвъяс вылӧ куим арӧс бӧрын, мӧсъяс вылӧ кык арӧс тырӧм бӧрын. Том скӧт вылӧ налог оз кут пуктыссьыны.
Миян Коми обласьтын лӧсьӧдӧма лыддьыны со мында доход му-виддзысь да скӧтысь:
1 десятина кӧдзаысь .... 60 шайт доход
1 десятина муысь .... 45 шайт „
1 десятина ойдлан виддзысь .... 25 шайт „
1 десятина ойдлытӧм виддзысь .... 15 шайт „
1 мӧскысь .... 18 шайт „
1 вӧлысь .... 22 шайт „
1 ыжысь либӧ кӧзаысь .... 1 шайт „
1 порсьысь .... 3 шайт „
Дерт, доходыс оз кут быд пельӧсын Коми обласьт пасьта тадзи лыддьыссьыны. Обисполком вермӧ мукӧд районысь чинтавны, мукӧдлаӧ содтавны, сӧмын мед шӧр лыдыс вӧлі тайӧ доход гӧгӧрыс, мед эз вежсьы.
(Мукӧд нажӧткаясысь налог босьтӧм вылӧ доходъяс абу на лӧсьӧдӧма. Лӧсьӧдӧм бӧрас бара газетын гижам).
Став доходсӧ лыддьӧм бӧрын кӧзяйствосьыс доходыс юксьӧ едокъяс вылӧ да торъя едок вылас лыддьыссьӧ налогыс. Доход серти налогыс быд едоксянь босьтсьӧ со кыдзи: воддза кызь шайт доходсьыс едок вылӧ босьтсьӧ 2 урӧн быд шайтысь; кызьсянь комын шайтӧдз (10 шайтысь) быд шайтысь — 3 ур; комынсянь нелямынӧдз (10 шайтысь жӧ) 5 ур быд шайтысь; нелямынсянь ветымын шайтӧдз 10 ур быд шайтысь; ветымынсянь квайтымын шайтӧдз — 17 ур; квайтымынсянь кӧкъямысдасӧдз — 21 ур; 80 шайтсянь 100 шайтӧдз — 23 ур; 100 шайтсянь кӧ вылӧджык, быд лишнӧй шайт вылӧ 25 ур налог.
Выль закон серти, оз став крестьянаыслы ло мынтыны сельхозналогсӧ. Кутшӧм кӧзяйствоясын доходыс зэв этша, сэтшӧм кӧзяйствояссӧ дзикӧдз мездӧны сельхозналог мынтӧмысь. Миян обласьтын оз кутны мынтыны сельхозналогсӧ, доходыс кӧ крестьяниныслӧн воӧ 35 шайтысь этшаджык едок вылӧ либӧ став доходыс кӧ кӧзяйство вылас лоӧ 100 ш. этшаджык.
Кыдзи артавны налог.
Босьтам шӧркоддьӧм кӧзяйство. Шуам, сійӧ кӧзяйствоас эм десятинаӧн-джынйӧнӧн му, 2 десятина ойдлан видз, 1 десятина да джын ойдлытӧм видз, кык мӧс да ӧти вӧв.
Доходыс сійӧ кӧзяйствосьыс со кыдзи кутас лыддьыссьыны: десятинаӧн-джынйӧн муысь доход лоӧ (45 шайт × 1½) 67 ш. 50 ур, 2 десятина ойдлан виддзыс — (25 ш. × 2) 50 шайт, десятинаӧн-джынйӧн ойдлытӧм виддзысь (15 ш. × 1½) — 22 ш. 50 ур, кык мӧскысь (18 ш. × 2) — 36 шайт; ӧти вӧлысь 22 шайт. Сэсся мукӧд пӧлӧс доход кӧзяйствоас, шуам, эм 50 шайт. Став доходыс кӧзяйствоас лоӧ: 67 ш. 50 ур + 50 ш. + 22 ш. 50 ур. + 36 ш. + 22 ш. + 50 ш. = 248 ш. Шуам, ставыс кӧзяйствоас 5 морт. Сідзкӧ быд морт вылӧ доходыс воӧ 49 ш. 60 ур.
Воддза кызь шайт доход вылас налог пуктыссьӧ 2 урӧн шайт вылӧ, ставыс (2 ур. × 20) 40 ур. Кызь шайтсянь комын шайтӧдз содтӧдыс 3 урӧн быд шайтысь, лоӧ (3 × 10) 30 ур; комын шайтсянь нелямынӧдз бӧръя дас шайтсьыс 5 урӧн быд шайтысь — (5 ур. × 10) 50 ур; нелямынсянь ветымын шайтӧдз бӧръя дас шайтсьыс 10 урӧн быд шайтысь. Миян эм сӧмын нин 9 шайт да 60 ур; сідзкӧ сэтысь налог лоӧ (10 ур × 9⅗) = 96 ур. Став налог ӧти мортыс вылӧ лоӧ 40 ур. + 30 ур. + 50 ур. + 96 ур. = 2 шайт 16 ур, а вит мортсьыс 10 ш. 80 ур.
Дерт, доходсӧ му-видзсьыс да скӧтсьыс торъя районъясын вермасны ичӧтика унджык либӧ этшаджык пуктыны. Сэки налог вермас содыштны либӧ чиныштны. Сэсся татчӧ ми пуктім 50 шайт боки доход. Сійӧ боки доходыс кӧ оз ло, налогыд ёна чинӧ, лоӧ сӧмын вит шайт гӧгӧр.
