КАРМЫЛЬКЙЫН ГОЖӦМ

 

Повесьт

 

МЕДВОДДЗА ЛУНЪЯС

 

Таво гожӧмнас Лёшӧ гӧститіс пӧчыс ордын, орчча грездын. Грездсӧ нимтӧны тешкодя — Кармылькйӧн. Сійӧ пуксьӧма кык ю костӧ — Эжва да ичӧтик ю дорӧ, коді усьӧ Эжваӧ. Грездсяньыс юыс матынджык. Сійӧ сэтшӧма чуклясьӧ, мый берег пӧлӧныс кӧ подӧн мӧдӧдчан, ёна лоӧ коктӧ песны. Но и сэки на ылӧдз он во. Юыс визув да сӧдз. Сэні чериыд, кыдзи и Эжваын, эм жӧ.

Первойя луннас жӧ Лёшӧ тӧдмасис пӧчӧлӧн пемӧсъяскӧд. Медыджыдыс вӧлі Маня нима кӧза. Сямыс сылӧн крут, вермас и люкыштны. Асывсяньыс рытӧдз сійӧ лудын йирсьӧ, медым унджык йӧв вайны.

Куим чипан котсісны йӧрын, ӧти еджыд да кык гӧрдоват. Еджыдыс медся ыджыд да збой, сійӧ и ыджыдалӧ. Кытчӧ нуӧдас, сэтчӧ-й мунӧны кыкыс.

Пӧчлӧн нӧшта эм рудовъеджыд сера Васька кань. Сылӧн уджыс эськӧ шыръясӧс кыйны, но дышӧдчӧ. Векджык шонді водзын куткырвидзӧ.

Медводдза лунъясӧ Лёшӧ прӧстӧ гуляйтіс. Сэсся окота лои вуграсьны. Сарай бокын, тув вылын, кольӧм восянь на ӧшаліс вугыр шатиныс.

Талун Лёшӧ водз чеччис. Асывсяньыс мӧдіс лӧсьӧдчыны вуграсьнысӧ. Медвойдӧр коліс корсьны самсӧ.

Локтіс пилорама йӧрӧ корсявны пучӧйясӧс важ керъясысь. Сійӧ чашйис кыз кырсьсӧ да перъяліс пучӧйсӧ. Лӧдіс найӧс тыртӧм кильки банкаӧ. Ӧти пучӧй сюри кыз, госа да ыджыд.

— Вот тайӧ да! Буракӧ, батьыс пучӧйяслӧн, — ас кежсьыс радлыштіс зонка.

Та бӧрын гоз-мӧд кер кырссис на, сюри комын кымын пучӧй. Но ставныс вӧліны ичӧтджыкӧсь.

— Вермас уна чери шедны, — водзвыв нимкодясис Лёшӧ.

Сійӧ босьтіс банкасӧ да котӧртіс гортас. Пӧчыс сулаліс кильчӧ вылын, виччысис нуксӧ.

— Корсьны нин кӧсйи, — кисӧ гӧшкӧвикӧ чышкыштігмоз, шыасис пӧч. — Лок пыр, блин пӧжалі. Сёйышт чӧскыд йӧвнас.

Лёшӧ пучӧй тыра банкасӧ пуктіс кильчӧ сод каянінӧ да пырис керкаӧ. Пачводзын мыссис да пуксис пызан сайӧ.

Блинъясыс пӧчлӧн вӧліны вӧсниӧсь, розяӧсь. Найӧ асьныс сылісны вомад. Лёшӧ, гашкӧ, дас блин сёйис да стӧкан йӧв юис. Сёйӧм бӧрын сьӧлӧм вылас нӧшта на кыпыдджык лои.

— Баб, — шыасис сійӧ, — ме ю дорӧ лэччыла, чери кыйны.

— Сӧмын эн ылӧ мун, — ӧлӧдіс пӧчыс, — корсьны мед оз ковмы.

— Ог.

Лёшӧ петіс кильчӧ вылӧ. Сувтыштліс, шонді водзын читкыртліс синсӧ. А кор видзӧдліс поска помӧ, синмыс плешкӧдзыс кайис. Кильчӧ помын чукӧртчӧмаӧсь пӧчӧлӧн чипанъясыс да азыма кокалӧны сыӧн чукӧртӧм пучӧйяссӧ. А медся збой да ыджыд еджыд чипаныс ӧтарӧ котсӧ — чуксалӧ мукӧдсӧ зільджыка кокасьны. Чипанъясӧн пучӧйясӧс яндысьтӧг кокалӧмыс сэтшӧма скӧрмӧдіс Лёшӧӧс, быттьӧ виньдыліс здук кежлӧ. Котӧрӧн лэччис кильчӧ содйӧд да кинас шенасьӧмӧн горӧдіс:

— Кыш, кыш!

Кватитіс кильки банкасӧ. Банкаыс кушмӧма нин, весиг медся госа пучӧйсӧ, батьсӧ, кокыштӧмаӧсь. Ёна дӧзмис Лёшӧ.

— Час, ме тіянлы петкӧдла пуж! — кутіс вӧтлысьны чипанъяс бӧрся да зілис кватитны бӧжӧдыс медся збойсӧ.

Чипан котсіс да котӧртіс сарайӧ, кӧні найӧ узьлісны гожӧмнас. Лёшӧ — бӧрсяньыс. Но абу кокни вӧлӧм чипантӧ кыйны. Сійӧ аддзис розь да бара ывлаас пышйис.

— Ак, тэ сідз! — дзикӧдз скӧрмис зонка.

Видзӧдліс, мый эськӧ чипан позсьыс сюрӧ ки улас. Но аддзис сӧмын гут куталан ӧшалысь клея лента. Гутыс бура уна нин ляскысьӧма. Кватитіс зонка лентасӧ трубичаӧдыс да мый вынсьыс лыйис чипанлы. Лентаыс веськалі збой чипанлы да ляскысис бӧжас. Кыптіс ыджыд зык. Чипан швачӧдчис борднас, лёкысь котсіс да котраліс керка йӧрын.

— Кот, кот, кот! — зілис мынтӧдчыны ӧшйӧмторсьыс.

Бокысяньыс серпасыс вӧлі тешкодь. Но скӧрйывсьыс Лёшӧлӧн весиг серамыс эз пет.

— А-а, — лӧгпырысь радлыштіс сійӧ. — Сюрин, пучӧй кокалысь, котралышт ӧні!

Зык-шумсӧ кыліс пӧчӧыс да петіс ывлаӧ. Аддзис, кыдзи медмуса чипаныс, быттьӧ йӧймӧма, котралӧ йӧрын, лёкысь котсӧ, а бӧжас пысасьӧма гут куталан лента.

— Ак, тэ, рӧзбойник! — заводитіс видчыны пӧчыс. — Ме лелькуйта, блинӧн номсӧдла, а сійӧ медбур чипанӧс изведитӧ!

— А мыйла пучӧйяссӧ кокаліс!? Ме кута ӧбида терпитны? Ог! — воча шуасис Лёшӧ да вешйыштіс бокӧ, медым, ковмас кӧ, пышйыны вермас.

— Тэ ӧд нинӧм эн ло! Выльысь позяс пучӧйтӧ корсьны. А чипаныс дугдас кольксӧ вайны!

— Но и медым, — вомгорулас нин шуыштіс Лёшӧ.

Сэккості збой чипан вермис жӧ мынтӧдчыны лентасьыс. Забор костӧ пысасис да колис сэтчӧ. Чипаныс ньӧжйӧникӧн лӧнис, но век на котсіс да дивитана видзӧдлывліс Лёшӧ вылӧ.

Пӧчыс дугдіс пинявны нуксӧ. Сӧмын керкаӧ пыригас нин шуис:

— Кутан вильшасьны, гортад мӧдӧда.

Лёшӧ чушкыльтчис. Сылы эз вӧв окота выльысь пучӧйтӧ корсьны. Воши и вуграсьны кӧсйӧмыс.

Матыстчис Васька кань дорӧ. Васька пукаліс пывсян дорын, верандаыслӧн восьса ӧдзӧс водзын, да сюся видзӧдіс вывлань. Сійӧ весиг эз вешйыв, кор чипаныс котсіс да котраліс. И Лёшӧ вылӧ кивыль эз вӧч.

Зонка кӧсйис малыштны кысӧйӧс. Но Васька ырскӧбтіс, кавшасис пывсян йирк вылӧ. А сэсянь стрӧпилӧ кузя медвылӧдзыс, дзик ӧклупень дорӧдз. Лёшӧ видзӧдліс да чуймис. Ӧклупеняс ӧшйӧма вель ыджыд зі поз. Каньыс кыйӧдіс, кыдзи розьысь петӧны да пырӧны зіясыс, сьӧдов кольквиж рӧмаӧсь. Эз дыр каньыд виччысь, тыдалӧ, телепит лои, да вежыньтчӧмӧн нӧшта матыстчис зі позлань. Бӧжыс дзик розь дорас лои. Татшӧм асныралӧмтӧ зіясыд эз терпитны. Пыр жӧ петалісны позсьыс да кутісны скӧрысь дзизгыны. А ӧти сатшкысис каньлы бӧжас.

Васька лёкысь нявӧстіс да гири-люкиӧн лэччис зі поз дорсьыд. Воис муӧ да кутіс туплясьны, кутавны ассьыс бӧжсӧ. Бӧжас ӧд сатшкысьӧма зіыс да ёна чушкӧма.

Лёшӧ аддзис каньлысь туплясьӧмсӧ да кинас шенасьӧмӧн серӧктіс:

— Ха-ха-ха, вот и концерт!

Но Лёшӧ регыд читкылясис. Сійӧс тшӧтш кытшалісны зіясыд. Ӧти пыр жӧ самасис чужӧмас. Буретш шуйга син улӧ.

— А-а-а! — горӧдіс Лёшӧ да бӧрддзис, кинас чужӧмӧ кутчысьӧмӧн котӧртіс керкаӧ. Бӧрсяньыс вӧтчис Васька каньыс.

Лёшӧ бӧрдігмозыс норасис пӧчыслы зіяс вылӧ.

— Йӧюк, код нӧ зіяс дорын шенасьӧ? Найӧ ӧд ассьыныс позсӧ дорйӧны, — бурӧдіс сійӧс пӧчыс.

Сэсся кӧтӧдіс выль мыськӧм дӧра тор да пуктіс зіӧн курччӧминас. Та бӧрти мунісны пельшӧр дорӧ. Сійӧ матын оліс, да ӧдйӧ и воисны. Пельшӧр юктӧдіс Лёшӧӧс лекарствоӧн да мавтыштіс чушкӧминсӧ кутшӧмкӧ сорасӧн.

Сэсся шуис: гӧтрасьтӧдзыд пӧ бурдас.

Пӧчыскӧд найӧ гортас воисны кутчысьӧмӧн. Дзиръя ӧдзӧс восьтігӧн на Лёшӧ аддзис Васька каньсӧ кильчӧ вывсьыс. Сійӧ куткырвидзис шонді водзын, быттьӧ зіыс эз и чушкыв. А поска помын кокасисны куимнан чипаныс. Еджыдыс, медся збойыс, лэптыліс юрсӧ, пыркнитіс сорснас да син пӧвнас вильыша мигнитіс Лёшӧлы. Зонка нюмдіс, перйис зепсьыс нянь торсӧ, кодӧс сюйліс чери кыйны мӧдӧдчигас, да чирйис збой чипаныслы. Ӧні Лёшӧ эз нин скӧрав сы вылӧ.

 

ТӦДМАСИСНЫ

 

Талун Лешӧ петіс ӧшинь улӧ да пыр жӧ аддзис Марпа пӧчлӧн орчча керкаысь тӧдтӧм детинкаӧс, Ваняӧс. Сійӧ тӧрыт локтӧма карысь пӧч дорас, гӧститны жӧ. Да абу ӧтнас, сьӧрсьыс вайӧма Барсик каньсӧ.

Ваня сулаліс забор дорын да кыйӧдчис штакетник костӧдыс. Моздорас кутіс каньсӧ. Лёшӧ матыстчис, кӧсйис юавны, мый сылы колӧ. Но Ваняыс первойӧн шыасис:

— Эн матӧ лок, а то Барсикӧй чужӧмтӧ парсыштас.

— Парсыштас тэнад Барсикыд? — вежнясьыштіс Лёшӧ. — Менам Васькаӧй, тшӧкта кӧ, тэнсьыд Барсиктӧ пусь-пасьвӧчас!

— О-о, ӧдйӧ тай кӧсъян! — эскытӧма вочавидзис Ваня. — Барсикӧй, гашкӧ, дас кило лоӧ!

— А миян Васька пудъя! Тӧрыт на пӧчӧ висьталіс, киас босьтліс да. Лапанас кӧ вартас, тэнад Барсикыд пазалас!

— Пазалас? Видлы!

— Видла! Час, пырала Васькала. Сӧмын эн пышйы, — Лёшӧ котӧртіс керкаӧ. Сэсся пыр жӧ моздорас вайис Васька каньсӧ.

Васька пессис, зілис чеччыштны зонка моздорысь. Аддзис Барсиктӧ да мурӧстіс.

— Ага! Час петкӧдлас пуж! Лэдз ассьыд Барсиктӧ, — корис Лёшӧ, каньсӧ забор дорӧ лэдзигмоз.

Кык кань сулалісны ныр на ныр, сюся кыйӧдісны ӧта-мӧд бӧрсяыс. Васька скӧрпырысь нявӧстіс. Сійӧ тані олӧ важысянь, кыдз асьсӧ помнитӧ. А Барсикыс — гӧсьт. Коді тані ыджыдыс? Сійӧ тані ыджыдыс! Ӧд водзын гуляйтліс и Марпа пӧч йӧрын. Кор думыштлас, сэки и пыравлас вӧлі. А ӧні локтӧма тӧдтӧм кань. Васька бара гораа нявӧстіс да сьӧлыштіс Барсиклы: Тьфу!

Сійӧ зілис лапанас забор костӧдыс нюжӧдчыны да парсыштны Барсикӧс.

Барсиклӧн бӧжыс тшӧтш вывлань кайис да пушкыртчис. Ускыс водзлань муныштіс. Гӧрбыс кыптіс, лапанас воча шенасьӧ да мурзӧ.

Лёшӧ да Ваньӧ кань дораныс лажыньтчӧмаӧсь. Усьӧдӧны найӧс, быттьӧ понъясӧс.

— Васька, усь! — горзӧ Лёшӧ.

— Барсик, парсышт! — ышӧдӧ Ваня.

Кор Лёшӧ каньсӧ бӧрсяньыс небыдика кинас йӧткыштіс, мед матынджык лоас, Барсик фыркнитіс, чеччыштіс бокӧ да, бӧжсӧ лэптӧмӧн, жытниклань котӧртіс.

— О, повзис! — радлӧмӧн горӧдіс Лёшӧ. — Менам Васькаӧй вермис! Тэнад каньыд полысь кӧч кодь!

— Барсик полысь?! — дӧзмис Ваня. — Сійӧ абу полысь, заборыс мешайтӧ!

— Полысьыдлы ставыс мешайтӧ, — эльтчыштіс Лёшӧ.

— Ак, тэ сідз? На тэныд! — штакетник костӧдыс Ваня тувйыштіс кабырнас Лёшӧлы чужӧмас.

Лёшӧ виччысьтӧм вартӧмсьыд ёна жӧ дӧзмис. Кватитіс Ваняӧс юрсиӧдыс да мый вынсьыс кыскыштіс штакетниклань. Нырсьыс Ванялӧн вир чепӧсйис.

— Бабушка-а! — виртӧ аддзис да бӧрддзис Ваня.

Бӧрдігтырйи и муніс гортас.

«Норасьны кутас», — ас кежсьыс думыштіс Лёшӧ. Сійӧ пӧсьйывсьыд чужӧмсьыс эз на кыв дойсӧ. Висьны кутіс, да кутчысис вартӧминас. Пырис гортас, весиг эз видзӧдлы Васька вылӧ. Васька тювкнитіс штакетник костӧд да вӧтчис Барсик бӧрся.

Лёшӧ чужӧмас пуктыліс кӧдзыд утюг. Чайтіс, мый оз лӧзӧд. Но весьшӧрӧ: веськыд син дорыс пыктыштіс да лӧзӧдыштіс. И тайӧ сэки, кор сӧмын на бурдіс зі чушкылӧминыс.

Пӧчыс казяліс Лёшӧлысь рӧмпӧштан дорын жӧдзӧмсӧ да юаліс:

— Кодкӧд нӧ тышкасин?

— Ваня тай прӧстӧсьыс воис.

— Тэнад век прӧстӧ. Эн на удит тӧдмасьны, а тышкасин нин!

— Збыль, миян Васька вермис сылысь Барсиксӧ, а сійӧ ме вылӧ воис. Но ме сеті жӧ сылы сдачасӧ. Нырсӧ лязӧді!

— Некытчӧ он пет сэсся. Гортын ов, он куж бурасӧ ывлаас овны. Батьыдлы лоӧ звӧнитлыны да норасьны, — дӧзмӧмпырысь шуис пӧчӧ.

Лёшӧ гӧлӧс сертиыс гӧгӧрвоис, мый пӧчыс оз звӧнит батьыслы, сӧмын повзьӧдлӧ. Но век жӧ дзонь час пукаліс гортын. Видзӧдіс пӧчлысь печкӧмсӧ. Сэсся матыстчис пӧчыс дорӧ да кутыштліс сійӧс пельпомӧдыс, леститчис.

— Баб, ме петала. Ог кут сэсся тышкасьны.

— Оз эскыссьы.

— Ог, мися! — зонка видзӧдіс коран синмӧн пӧчыс вылӧ.

Пӧчыс здук кежлӧ ланьтліс, сэсся неокотапырысь сӧгласитчис:

— Ладнӧ, сӧмын лючки ов, петан да.

Кор Лёшӧ выльысь петіс ывлаӧ, аддзис: каньясыс эз нин косясьны, а ӧтлаын жытник бокын ворсісны.

Лёшӧ ветлӧдліс ӧшинь улын да кыйкнитлывліс штакетник костӧд Марпа пӧч керкалань. Думсьыс виччысис, оз-ӧ пет Ваняыс.

Ваня петіс, да Лёшӧлы нимкодь лои. Сійӧ матыстчис забор дорӧ. Зонкаяс видзӧдлісны ӧта-мӧд вылас да серӧктісны. Ӧтиыс — лӧз ӧчки пӧла, мӧдыс — паренча ныра. Он кӧсйы, да серӧктан. Ваня висьтасис: пӧч пӧ шуис — колӧ сӧгласӧн овны, оз ков лӧгавны ӧта-мӧд вылӧ. Да и мужикъясыд пӧ оз бӧрдлыны.

Ваня корис Лёшӧӧс:

— Лок, пырав миян йӧрӧ.

Зонка эз виччысь мӧдысь корӧм. Котӧрӧн кытшовтіс керка йӧрсӧ да восьтіс дзиръя ӧдзӧссӧ. Матыстчис Ваня дорӧ.

— Видзӧд, мый менам эм. — Ваня перйис зепсьыс ичӧтик перочиннӧй пурт.

— Вай видла, — ӧзйис синмыс Лёшӧлӧн.

— На, — нюжӧдіс пуртсӧ Ваня.

Лёшӧ видлаліс пуртсӧ. Пуртыд сылы кажитчис, да кутіс нуӧдчыны:

— Ветлам пилорама йӧрӧ пучӧй корсьны. Тайӧ пуртнад лӧсьыда кырсьсӧ позяс уськӧдны да пучӧйсӧ лукйыштны.

— Ме ог куж пучӧйсӧ корсьны.

— Велӧда, абу сьӧкыд.

Лёшӧ босьтіс куш кильки банкасӧ, кытысь кольӧм лунӧ чипанъясыс кокалісны пучӧйяссӧ, и зонкаяс тэрыба шавксьӧдісны пилорама йӧрӧ.

Пучӧйыс сюри унакодь. Найӧ веглясисны банка пытшкын. Лёшӧ сэтчӧ пилипызь да кырсь пуктыштіс. Гортас бӧрсӧ воис да банкасӧ эз нин поска помад пукты.

Дзебис сайӧдінӧ, медым еджыд чипаныслы оз сюр.

Зонкаяс сёрнитчисны, мый локтан асылӧ найӧ ю дорӧ чери кыйны лэччыласны.

 

ОЗЫР КЫЙДӦС

 

Лёшӧ корис бабсӧ садьмӧдны сійӧс водзджык. Висьталіс, мый Ванякӧд мунасны чери кыйны. Найӧ рытсяньыс дасьтысисны та кежлӧ. Лёшӧ зептас весиг нянь шӧрӧм сюйис: черияслы чирйыштны, медым локтасны кыйсянінас.

Лёшӧ талун узис кокниа. Унаысь садьмывліс, поліс сёрмыны. Асъядорыс сӧмын чорыдджыка унмовсис. Но век жӧ кыліс пӧчыслысь чеччӧмсӧ да ачыс пальӧдчис. Эз ков чуксавны. Пӧчыс весиг ропкыштіс:

— Водз чеччин, узьны на позис. Чериыд оз пышйы.

— Оз, дерт. Сёрман кӧ, дугдас сёйны да оз шед, — вочавидзис Лёшӧ.

— Уна тай тӧдан, чери кыйысь.

— Сідз и эм, ме ӧд батьӧкӧд вуграсьлі нин, — эз сетчы зонка.

— Но, сёйышт, сідзкӧ, — пызан вылӧ сёянсӧ вайигмоз, тшӧктіс пӧч.

Лёшӧ зіля нуръясьыштіс да кышаліс вылыс паськӧмсӧ. Петігмозыс нин пӧчыслы шуис:

— Ме муні, ог дыр ветлы.

Зонка петіс ывлаӧ. Грездса олысьяс буретш лэдзалісны сюрукъяссӧ луд вылӧ. Сюрукъяс баксісны, чуксалісны ӧта-мӧдсӧ ӧдйӧджык петавны картаяссьыс. Лёшӧ матыстчис Ваня керка дорӧ да шутёвтіс. Регыд мыччысис Ваня.

— Час, шатин босьта, — горӧдіс сійӧ да котӧртіс керка сайӧ.

Ваняыс тшӧктӧма жӧ пӧчыслы чуксавны. Сійӧ черисӧ кыйны мунӧ медводдзаысь на. Батьыс сылӧн карса олысь. Оз ветлывлы вӧрӧ ни ю дорӧ: сылы пыр некор.

Уджалӧ больничаын врачӧн. Пырджык висьысьяс дорын.

— Нянь тортӧ босьтін? — юаліс Лёшӧ Ванялысь, кор сійӧ дзиръясӧ пӧдлаліс.

— Босьті, — юрнас довкнитіс мӧдыс.

Зонкаяс ӧта-мӧд бӧрся лэччисны ичӧт ю дорӧ. Пода туйыс чукльӧдлӧ бадьяс костӧд, кӧновтӧ вадор будкаяс да крута лэччӧ бужӧд дорӧ. Туруныс лысва пондаыс быттьӧ дзормӧма. Енэжыс алӧйгӧрд рӧма, а юыс тупкысьӧма кокньыдик руӧн. Садьмӧмаӧсь лэбачьяс.

Зонкаяс матыстчисны ю дорӧ да пуктісны шатинъяссӧ векньыдик лыа кӧса вылӧ. Ю вылас кодкӧ вӧчлӧма коляс. Колясыс важмӧма нин. Гӧгӧрын некод эз вӧв. Сӧмын бипур места висьталіс, мый кодкӧ регыд на войпукӧма. Воысьяс лӧсьӧдісны вугыр шатинъяссӧ. Лёшӧ перйис пучӧйсӧ банкасьыс да тувкнитіс Ванялы:

— Видзӧд, кыдзи колӧ самсӧ вугырас пысавны. Да эн вунӧд куимысь сьӧлыштны сам вылас.

— Мыйла сьӧлыштны?

— Ог тӧд, тадзи ставныс вӧчӧны, медым чериыс шедас, — велӧдіс Лёшӧ.

Лёшӧ медводз ассьыс шатинсӧ чӧвтіс ваас, а сэсся Ванялысь, сійӧс велӧдігмоз. Талун сійӧ асьсӧ лыддис зэв коланаӧн. Ӧд первойысь на сылы уси шуд кодӧскӧ велӧдны.

Зонкаяс сулалісны коляс дорын, видзӧдісны табъяс бӧрся, оз-ӧ дэбӧд.

— Ваня, лэпты, дэбӧдӧ! — шӧпкӧмӧн тшӧктіс Лёшӧ другыслы, кор казяліс, кыдзи табйыс дзумгысис ваӧ. Ванялы шеді мык.

«Кужтӧмъяслы пӧ пырджык везитӧ», — ас кежсьыс бать кывъяснас шуасис Лёшӧ. Но жугыльтчынысӧ вӧлӧм нинӧмысь на. Регыд мысти и сылы дэбӧдіс. Вель ыджыд кельчи пысасьӧма.

— Ас кадӧ на локтім, — лӧня, медым черисӧ не повзьӧдны, шуис Лёшӧ.

Зонкаяс, ӧта-мӧд вежмӧн, мачалісны мыкъяс да гӧрд синма кельчиясӧс. Со, Лёшӧлӧн табйыс бара дзумгысис ваас. Зонка аддзис да пыр жӧ лэптіс шатинсӧ, но чериыс сӧмын мыччысьліс и бӧр тёльсмуні ваас.

— Мыні! Мый ыджда вӧлі! Аддзылін, Ваня? — юалігмоз горӧдіс Лёшӧ. — Гашкӧ, кило лоӧ!

— Эг, ме ӧд аслам таб вылӧ видзӧді.

— Лёк, мый эн аддзыв, — жальпырысь шуис Лёшӧ.

Та бӧрын чериыс дугдіс шедны. Оз дебӧд да-й ставыс, кӧть став няньсӧ нин чирйисны да шыблалісны ваас, медым чериыс локтас. Но весьшӧрӧ.

— Тыдалӧ, мынӧм чериыс аддзыліс миянӧс да висьталіс мукӧдыслы, — кывкӧрталіс Лёшӧ.

Зонкаяс лэпталісны-гарталісны вугыр шатинъяссӧ да мӧдісны гортаныс. Кыкнанныс радлісны, шедыштіс чериыс да. Лёшӧ тэчис ассьыс черисӧ плёнкаысь вӧчӧм сумкаӧ. Корис и Ваняӧс пуктыны, тӧрас пӧ, но мӧдыс эз сет. Сійӧ пысавліс черисӧ жилка вылӧ, сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Чукӧрыс лои бура ыджыдӧн. Юкватӧ лючки нин вӧчас. Ваня шуӧ:

— Мед йӧзыс аддзыласны.

— Оз позь кыйдӧснад ошйысьны, оз кут шедны, — ӧлӧдіс Лёшӧ. — Батьӧ висьтавліс.

— Ылӧдлӧны, — кинас ӧвтыштіс Ваня.

Пода туйыс ӧні зонкаяслы кузьджыкӧн кажитчис.

Бадьяс пӧлӧн заводитісны мунны да кӧза-ыж чукӧркӧд паныдасисны. Кӧзаяс йирсисны, лэптылісны сюръяснысӧ. Мукӧд кӧзаыс бадь корсӧ судзӧдаліс. А дзик туй бокас сюра мегӧ йирсис да сюся видзӧдіс локтысь-мунысь бӧрся.

— Ме-е, — нырсӧ вывлань лэптылӧ мегӧыс.

— Ме-е, — нерыштіс сійӧс Ваня.

Недыр мысти Лёшӧ бӧрвывсяньыс кыліс Ванялысь ойӧстӧм да шмоткысьӧмсӧ. Буракӧ, мегӧыдлы абу кажитчӧма Ванялӧн нерсьӧмыс, да мый вынсьыс люкыштіс сійӧс. Ваня уси, вугыр шатиныс ӧтилаӧ лэбис, чериыс — мӧдлаӧ.

Лёшӧ, шатиннас ыршасьӧмӧн, вӧтліс мегӧӧс да отсаліс Ванялы чеччыны.

— Ошйысин чери кыйдӧснад мегӧыслы? — серӧктіс Лёшӧ.

— Ок, ме тэныд! — ырыштчис шатиннас мегӧ вылӧ Ваня.

Но мегӧыс пышйӧма нин. А Ваня люкыштӧминсӧ кинас зыралыштіс. Сэсся сералігтыр и воисны гортаныс. Лёшӧ гортас керис-весаліс черисӧ.

— Ӧти мыні, зэв ыджыд вӧлі, — ошйысис пӧчыслы Лёшӧ. — Гашкӧ, кык весьт кузьта, килоыд лоас!

— Мынӧм чериыд век ыджыд овлӧ, — вильыша видзӧдліс сы вылӧ пӧчыс. — Но и шедӧмыс тырмас.

Пӧчыс Лёшӧӧн кыйӧм чериысь пуис юква, чӧскыдӧс. Пызан сайӧ пуксисны да пӧчыс меліа шуис:

— Чӧсмӧдлысь эм нин. Звӧнитла батьыдлы да ошкышта.

Лёшӧлы нимкодь, сылы ошкӧмыд кажитчӧ.

 

ДРУГЪЯСЛӦН ТУЯСЬӦМ

 

Талун ывлаыс кымӧра да гебйӧсь. Прамӧй тӧвру абу. И колӧ жӧ вӧлі пӧчыслы татшӧм поводдяӧ морков градсӧ ёгысь весавны. Лёшӧ отсасис пӧчыслы. Кӧть эськӧ регыд на кадыс коли, но коскыс мудзис нин. Сувтыштлас, видзӧдлас енэжӧ, оз-ӧ зэрмы, да коссӧ зырыштас:

— Мудзис коскӧй.

— Мудзин кӧ, шойччышт, — шуис пӧчыс.

Лёшӧ кӧсйӧ нин вӧлі котӧртны улич вылӧ, но аддзис на дорӧ локтысь Марпа пӧчӧс да сувтіс.

— Чолӧм, Петровна, — шыасис Марпа пӧч.

— Чолӧм, Васильевна, — вочавидзис Лёшӧлӧн пӧчыс.

Кык пӧчлӧн медводз сёрниыс заводитчис град выв пуктасъяссянь. Кодлӧн кутшӧм петасыс да бура-ӧ быдмӧны. Сэсся, тыдалӧ, Марпа пӧчлы тӧд вылас уси майшасянторйыс, да юаліс:

— Тіянлысь градтӧ каньясыд оз парсавны?

— Оз торъя. Миян град дорсӧ пӧвъялӧма да оз кайны, ог казявлы.

— Ме пӧгубитчи. Став каньыс матігӧгӧрсьыс волӧны миян град вылӧ. Мыйсӧ сӧмын эг вӧч. Ставыс весьшӧрӧ, — шогпырысь висьталіс Марпа пӧч.

— Весиг миян Васьканым ӧні тшӧкыда сэтчӧ петалӧ, — сюйсис сёрниас Лёшӧ.

— Мый сэсся вӧчны? — ышловзис Марпа пӧч.

— Колӧ кыйӧдны да тшапнитны ӧтиӧс. Повзясны да оз кутны локны, — видліс такӧдны Марпа пӧчӧс Лёшӧ.

— Ог тӧд, ог тӧд, отсалас оз тшапнитӧмыд.

— А ми Ванякӧд кыйӧдам волысьяссӧ, — збоя шуис Лёшӧ да юаліс: — Ваняыд гортад?

— Гортын, мультфильм видзӧдӧ.

— Ме чукӧста сійӧс, — мунігмозыс нин шуис Лёшӧ. — Ми сыкӧд туялам волысьяссӧ да повзьӧдам.

Лёшӧ котӧрӧн петіс ӧшинь увсьыс да восьтіс Марпа пӧчлысь дзиръясӧ. Зонка радлыштіс весиг, мый на дорӧ локтіс Марпа пӧчыс. Сылы дзикӧдз нин дышӧдіс весавны ёгсӧ морков градсьыс. Ӧні кӧть ас сьӧлӧм серти уджӧ босьтчасны. Пырис Ваня дорӧ да порог дорсяньыс горӧдіс:

— Ваня, тэ мультфильм видзӧдан, а сэк кості тіянлысь градтӧ каньяс парсалӧны!

— Кӧні? — сійӧ пыр жӧ уськӧдчис ӧшинь дорӧ.

Но ӧшиньӧдыс нинӧм эз тыдав, да петіс кильчӧ вылӧ. Но и сэсянь каньясыд эз тыдавны.

— Шмонитан? — бергӧдчис Ваня другыслань.

— Ог, — шуис Лёшӧ да дженьыдика висьталіс Марпа пӧчлысь каньясӧн пӧгубитчӧмсӧ.

Кык друг кутісны мӧвпавны, мый вӧчны. Петісны град йӧрӧ да кытшовтісны морков градсӧ. Синъяс улӧ нинӧм грекуйтанаыс эз усь. Ни ӧти кань сэні эз вӧв. Сӧмын кытсюрӧ морковыс водӧма. Марпа пӧч лӧсьӧдӧма нин парсалӧм местаяссӧ. Другъяс пуксисны жытник дорӧ, сайӧдінӧ, да мӧдісны кыйӧдны каньясӧс. Локтасны кӧ, сідзи найӧс повзьӧдасны, медым нэм кежлӧ вунӧдасны туйсӧ. Та ради зонкаяс сёрнитчисны не жалитны весиг ассьыныс Васька да Барсик каньяссӧ.

Пукалӧны зонкаяс жытник дорын да кыйӧдчӧны. Коркӧ-некоркӧ сэсся, бӧжсӧ лэптӧмӧн, кыськӧ локтіс гӧрд кань. Воис морков град дорӧ, исышталіс да заводитіс град боксьыс мыйкӧ лукйыны. Ваня кӧсйис нин уськӧдчыны сы вылӧ. Но Лёшӧ кутыштіс: виччысьлам пӧ, видзӧдлам, мый водзӧ вӧчны кутас. Каньыд водзӧ кутіс кыкнан лапанас гудйысьны да мыйкӧ сэсь перйис. Та бӧрын зонкаяс, горзігтырйи, уськӧдчисны кань вылӧ:

— Брысь, рыжӧй!

Гӧрд кань повзис да зэв ӧдйӧ пышйис. Зонкаяс видзӧдлісны каньлысь парсалӧминсӧ. Лёшӧ лукйыштіс да перйис дӧратор. Босьтіс киас, нырас пыр жӧ вартіс дукыс.

— Валерьянкаӧн ӧвтӧ, — мыччис дӧрасӧ Ванялы. — Ӧні гӧгӧрвоана, мыйла каньясыд татчӧ волӧны. Миянлы урок вылын Анна Ивановна висьтавліс, мый каньяс зэв ёна радейтӧны валерьянка дуксӧ.

Ваня босьтіс дӧрасӧ да тшӧтш дукыштіс.

— Да, збыльысь валерьянка дука. Коді нӧ дӧрасӧ татчӧ пуктіс? Марпа пӧч ачыс али мый? — заводитіс майшасьны Ваня.

— А ми сылысь и тӧдмалам, — шуис Лёшӧ.

Зонкаяс матыстчисны Марпа пӧч дорӧ, киас аддзӧм дӧрасӧ кутӧмӧн. Со пӧ мый градсьыс каньясыд вӧлі гудйӧны.

— Коді нӧ дӧрасӧ сэтчӧ дзебис? — юаліс Лёшӧ.

— Некод эз дзеб. Ме ачым пукті. Меным сусед, Кузьма пӧль, висьталіс: валерьянкаа дӧра кӧ пӧ пуктан градъяд, ни ӧти кань оз волы.

Ваня эз вермы кутчысьны да серӧктіс:

— Кузьма пӧльыд ылӧдліс тэнӧ. Каньясыд валерьянкатӧ радейтӧны, сійӧн и локтӧны вӧлі.

— Но, Кузьма пӧль, водзӧ тадзи он кут шмонитны! — шуис Лёшӧ да босьтіс дӧрасӧ Ваня киысь. — Ме аслыс градъяс пукта.

— Эн, — видліс ӧлӧдны Марпа пӧч.

Но Лёшӧ эз кывзы. Сійӧ кавшасис Кузьма пӧль потшӧс вылӧ, звирк чеччыштіс да дӧрасӧ морков град бокас дзебыштіс. Сэсся ӧдйӧ бӧр петіс йӧрсьыс.

— Ӧні ачыд каньяссӧ вӧтлӧдлышт, — вомгорулас ропкыштіс сійӧ.

Лун-мӧд мысти Лёшӧ да пӧчыс паныдасисны Кузьма пӧлькӧд лавка дорын. Няньла вӧлі локтӧма. Кузьма пӧль кутіс норасьны пӧчлы:

— Ог тӧд, мый вӧчны, дзикӧдз ӧдӧлитісны каньяс. Морков градйӧс парсалӧны.

— Ме ог жӧ тӧд, — шуӧ пӧчыс.

— А ме тӧда, — вильыша горӧдіс Лёшӧ. — Колӧ валерьянкаӧн градсӧ пызйыны.

Кузьма пӧль кӧсйис на мыйкӧ шуны, но сідз и коли восьса вомӧн сулавны. Гӧгӧрвоис, буракӧ, мый Марпа пӧч вылын тешитчӧмыс аслыс бергӧдчис.

 

ЗАРНИ КОРСЬӦМ

 

Кузьма пӧль аддзис морков град бокысь валерьянка дука дӧратӧ.

«Но, Лёшӧ, — ас кежсьыс скӧраліс пӧльыд. — Тайӧ тэныд прӧстӧ оз коль».

Ӧтчыд сулаліс сійӧ дзиръя дорас да кыйкъяліс, оз-ӧ Лёшӧыс мун сы дінті. Аддзӧ: зонкаяс петісны уличӧ, ю дорӧ лэччӧны. Кузьма пӧль пыр жӧ чукӧстіс найӧс:

— Лёшӧ, Ваня, волӧй татчӧ!

Кор зонкаяс матыстчисны сы дорӧ, сёрни паніс:

— Вот ті ю дорӧ пыр мунанныд, а он тӧдӧй, мый дзик ныр уланыд зарни куйлӧ.

— Шмонитан. Кысь зарниыс? — эскытӧма нюжӧдіс Лёшӧ.

— Ог шмонит, — шуис Кузьма пӧль. — Аддзаныд грезд помсьыс керӧссӧ? Кузь пожӧмъяс сэні быдмӧны. Сэтысь шавъялан лыасӧ йӧзыс сёй гудралігӧн сорас пыдди босьтлӧны.

— Аддзам, — читкыртчылӧмӧн видзӧдліс Лёшӧ.

— Тайӧ керӧсыс эз прӧста артмы, — водзӧ висьталіс Кузьма пӧль. — Сэтчӧ уна-уна во сайын асьнысӧ гуавлӧмаӧсь чудьяс, став эмбурнас. Зарнисӧ да эзысьсӧ лыдтӧм-тшӧттӧм сьӧрсьыс босьтӧмаӧсь.

— Оз эскыссьы, — шуис Лёшӧ. — Мый нӧ эськӧ зарнисӧ ачыд он корсь?

— Кысь нин меным кодйысьны, ӧдва ловъя. Со тӧрыт коскӧ кочкис да копыртчыны ог вермы, — коссӧ зырыштіс Кузьма пӧль.

— Збыль ӧд, — шыасис сэтчӧ Ваня. — Миянлы школаын висьтавлісны важ йӧз йывсьыс, чудьясӧн найӧс нимтылӧмаӧсь. Найӧ пӧ гуавлӧмаӧсь асьнысӧ да ассьыныс озырлунсӧ.

— Со, аддзан, мый ме ог шмонит, — радлыштіс Кузьма пӧль. — Не кӧ коскӧй, ачым эськӧ зыр босьті да корсьысьны муні.

Кузьма пӧль, коскас кутчысьӧмӧн, сэсся и пырис гортас. Ӧні сійӧ тӧдіс нин, мый зонкаяс мунасны зарнисӧ корсьны.

«Мед пӧсьсӧ кисьтасны, мӧдысь тӧдны кутасны, кодлы валерьянкаа рузумсӧ пуктыны. Градсӧ пӧ колӧ пызйыны. Зэв тай сюсь вӧлӧма Лёшӧыс!» — ас кежсьыс мудера шпыньяліс Кузьма пӧль.

Кык друг колисны ӧтнаныс да мӧдісны мӧвпавны, мый вӧчны. Ю дорӧ лэччыны либӧ мунны зарни корсьны? Ваня кутіс шуавны, мый талун бурджык ветлыны керӧсас. Гашкӧ, збыльысь зарнисӧ гуалісны? Сюрӧ кӧ зарниыс, мыйсӧ эськӧ позяс ньӧбны! Весиг компьютер позьӧ. Важӧн нин батьыслысь корӧ, но сійӧ шуӧ: водз на пӧ, синмыд тшыкӧ.

Лёшӧлы тшӧтш другӧн ковмис компьютерыс и телефон, кодӧс зептын позьӧ новлыны.

Кык друг сэсся эз кутны нӧрзьыны. Бергӧдчисны гортаныс зыръясла. Лёшӧ котӧртіс сарайӧ. Зырсӧ босьтігӧн пӧчыс казяліс да ропкыны мӧдліс: кытчӧ пӧ зырнас мунан? Но мӧдыс эз кут ошйысьны. Сійӧ книгаясысь лыддьывліс, мый зарни корсигӧн оз позь ошйысьны — кывсяс да мырддьыны вермасны.

Зонкаяс воисны керӧс вылӧ да мӧдісны мӧвпавны, кысянь босьтчыны. Лёшӧ шуӧ: вай пӧ шӧрсяньыс кодъям. Ваня кӧсйӧ дорсяньыс. Медбӧрын сёрнитчисны вешйыштны шӧрсьыс кык воськов да сэні кодйыны. Первойсӧ кодйысисны ӧдйӧ. Лыаӧ зырйыс пырис кокниа. Ӧтилаті лукйисны, мӧдлаті. Гуяссӧ вель джуджыда кодъялісны. Пӧшти рытӧдз ноксисны, но нинӧм эз сюр. Сӧмын сімӧм кӧрт ёкмыль да чусмӧм лы. Зонкаяс весиг эз тӧдны, кодлӧн лыыс. Буракӧ, кутшӧмкӧ пемӧслӧн.

Сэсся пуксисны да кутісны майшасьны: ылӧдліс, тыдалӧ, Кузьма пӧльыд.

— Мунам гортӧ, — шуис Лёшӧ. — Ме ог кодйысь, мудзи.

— Ме мудзи жӧ, — зыр вылӧ мыджсьӧмӧн, чеччис Ваня.

Локтӧны зонкаясыд грездӧ, а Кузьма пӧль кыйӧдӧ нин найӧс.

— Сюри эз? — юалӧ пӧльыд.

— Эз, — кыкнанныслӧн ӧтпырйӧ артмис.

— Кысь нӧ корсинныд?

— Керӧс шӧрсьыс.

— О, дерт, сэсся оз сюр! — наяна видзӧдліс зонкаяс вылӧ Кузьма пӧль. — Колӧ тала помсяньыс. Сэні пӧ гуасьлӧмаӧсь.

— Ылӧдлан, — тӧдлытӧг артмис Лёшӧлӧн.

— Збыль, ог ылӧдлы. Аски тала помсяньыс кодйӧй.

Зонкаяс эскытӧма видзӧдлісны пӧль вылӧ, но нинӧм эз шуны. Сӧмын юрнысӧ улӧджык лэдзисны да гортлань мӧдісны.

Мӧд луннас Лёшӧ паляліс сёрӧн. Мудзыс абу веськалӧма. Мырдӧн-сорӧн нуръясьыштіс да петіс ӧшинь улӧ. Чипанъяслысь кокасьӧмсӧ кутіс видзӧдны. Ваняыс локтіс да норасис жӧ: быдлаті пӧ доймӧ кодйысьӧм бӧрад. Талун зонкаяс шуисны шойччыны, а аски нӧшта ӧтчыд ветласны керӧс вылас. Кодъясны сэті, кытчӧ Кузьма пӧльыс индіс.

Зонкаяс, кыдзи и сёрнитчисны, мӧдісны кодйыны тала помсяньыс. Кодйысясны, шойччыштасны да бара водзӧ. Талун найӧ эз нин сёрнитны компьютер ньӧбӧм йылысь. Налы пыр тшӧкыдджыка кутіс волыны юрас мӧвп, мый кодйысьӧны весьшӧрӧ. Кӧсйӧны нин вӧлі гортас мунны, но Лёшӧлӧн зырйыс чорыдторйӧ инмис. Зонка вӧляысь мӧдіс лыасӧ шыблавны. Копыртчис да син улас уси сёйысь вӧчӧм гырнич.

— Сюри! — горӧдіс Лёшӧ.

Ваня котӧрӧн локтіс Лёшӧ дорӧ. Кыкнад перйисны гырничсӧ. Татшӧм гырничсӧ зонкаяс эз на аддзывны. Гырнич дорышыс жугалыштӧма. Тыдалӧ, зырйыс кодйысигас дойдӧма. Сӧмын гырничыс вӧлі тыртӧм. Лыасӧ пытшсьыс пыркӧдісны да нинӧм эз аддзыны. Гырнич дорсьыс налы нӧшта сюри сёйысь жӧ вӧчӧм куим чашка.

— Кӧні нӧ зарниыс? — ыждалігмоз артмис Ванялӧн.

— Йӧйтӧдліс Кузьма пӧльыд, — вочавидзис Лёшӧ да индіс сюрӧмтор вылӧ: — А тайӧс кытчӧ?

— А тайӧс музейӧ позьӧ сетны, ме татшӧмъяссӧ сэтысь аддзылі.

Лёшӧ босьтіс гырничсӧ, а Ваня — чашкаяссӧ. Гортас воисны да петкӧдлісны пӧчыслы. Пӧчыс первойсӧ видзӧдаліс сюрӧмторъяссӧ да дивуйтчис. А сэсся звӧнитліс карса музейӧ да висьтасис, мый сюри, кытысь да кодлы.

Мӧд луннас музейса уджалысьяс, кыкӧн, локтісны на дорӧ. Лёшӧлы да Ванялы лои ставсӧ выльысь висьтавны. Налысь висьталӧмсӧ гижисны магнитофон вылӧ, а асьнысӧ снимайтісны. Мунігас нин шуисны, мый сюрӧмыс зэв донатор. Лёшӧ весиг шензьыштіс: кыдз вермас лоны донаӧн гырничыс? Нӧшта жугалыштӧма дорыс?

А куим лун мысти, кор Лёшӧлӧн пӧчыс босьтіс лыддьыны газет, медводдза лист боксьыс аддзис зонкаяслысь фотографиясӧ. Кыкнанныс вашъялісны, а моздорас кутісны гырничсӧ да чашкаяссӧ. А уліас содтӧд гижӧмаӧсь, мый мӧд во керӧсын велӧдчӧм йӧз мӧдасны кодйысьны да корсьысьны. А зонкаяслы пӧ козьналасны телефонъяс.

Кык друг радлісны, кор сетісны телефонъястӧ. Телефонсӧ позьӧ зептӧ сюйны, кӧть кытчӧ сэсся мун, быдласянь позяс звӧнитны. Нӧшта сійӧн позьӧ снимайтны.

Лёшӧ ставнысӧ гортсаяссӧ снимайтіс. Пӧчсяньыс чипанъясӧдз. Весиг кӧза Маняыс сюрлі. Сэсся другъяс ӧта-мӧд костас пӧттӧдзыс телефон пыр сёрнитісны. Сы выйӧдз сёрнитісны, мый став сьӧмыс быри. Та бӧрын телефоныс ланьтіс. Пӧчыс шуис: колӧ пӧ мынтысьнысӧ карӧ либӧ юрсиктӧ ветлыны. Сэсся пуктіс телефонсӧ кӧрӧбӧ да шкапӧ сюйис: мед пӧ шойччыштас. Гортад пӧ мунан да телефоннас меным кутан звӧнитлыны.

Кузьма пӧль кывліс зонкаяслы гырнич сюрӧм йывсьыд да сералыштіс: гырничыд пӧ абу зарни. А кор висьталісны телефон козьналӧмтӧ, завидь босьтіс.

 

ПӦЧЛЫ КОЗИН

 

Тӧрыт рытнас Ваня дорӧ карысь бӧр-водз воліс батьыс. Вайӧма ичӧтик пистолет. Пистолетыс лыйсигас шковгӧ, а ствол помас би ӧзйылӧ. Ваня пырысь-пыр ошйысис Лёшӧлы. Лёшӧ босьтіс пистолетсӧ, видліс лыйсьыны, видзӧдліс пытшсьыс лампочкасӧ, коді ӧзйылӧ лыйигас, да шуис:

— Мошнӧй! Ме пӧчлы тшӧкта жӧ ньӧбны, сэсся позяс войнаысь ворсны.

— Кор нӧ ньӧбас?

— Ог тӧд.

— Талун жӧ и кор!

— Тэныд кокни шуны, батьыд ставсӧ ньӧбалӧ да. Менам пӧчлысь он ёна босьт. Пыр жӧ шуас: сьӧм таргайтӧм пӧ сӧмын.

— А ме думышті, кыдз вӧчны, — радпырысь шуис Ваня. — Колӧ пӧчыдлы первойӧн мыйкӧ козьнавны. Меным кӧ мыйкӧ колӧ, век батьӧлы первойӧн пӧдарок рисуйта, сета да сэки нин кута корны.

— Кыдз ме тайӧс ачым эг гӧгӧрво? — юрсӧ гыжйыштіс Лёшӧ. — Ӧні жӧ пета гортӧ да серпасала. Менам кабалаыс эм.

Лёшӧ эз кут нюжмасьны. Сылы телепит лои пистолетсӧ ньӧбны, медым Ванялӧн кодь вӧлі — шковгис да биыс ӧзйыліс. Сійӧ котӧрӧн кайис кильчӧ вылӧ. Пырис гортас — лолыс тырӧма. Пӧчыс юаліс: «Ошкӧд паныдасьлін али мый?» Лёшӧ сӧмын кинас шеныштіс: эг пӧ.

Камод вылысь босьтіс кабала. Корсис карандашсӧ, но сюри сӧмын шарикӧвӧй ручка. Лёшӧ пуксис пызан сайӧ да заводитіс серпасасьны. Пӧчыс весиг шензьыштіс: мый пӧ талун Лёшӧыскӧд лоӧма?

Лёшӧ серпасасис. Эз артмы да косьыштіс кабаласӧ, чукраліс да пачводзӧ шыбитіс. Сэсся бара серпасаліс. Бара косяліс. Та бӧрын коли зэв ичӧтик кабалатор, муртса ки пыдӧссьыс ыджыдджык. Сэтчӧ, Лёшӧ чайтӧм серти, серпасыс артмис. Серпас гӧгӧрыс рочӧн гижис:

«Тебе бабушка подарочек не большой. Я льюблью тебя очень сильно. Или ты штото мне купиш я тебя очень льубльу».

Лёшӧ нӧшта видзӧдліс пӧчыслы серпасалӧм козинсӧ. Гыжйыштіс балябӧжсӧ. Сылы бара на окота лои мыйкӧ содтыны. Сы вӧсна, мый банладорас нинӧм нин эз тӧр, бергӧдіс кабалаторсӧ да серпасаліс мышкас пистолет. Уліас, медым пӧчыс тырвыйӧ гӧгӧрвоас, гижис: пистолет. Сэсся нӧшта ӧтчыд видзӧдліс серпасалӧмторсӧ да мыччис пӧчыслы:

— Баб, тайӧ тэныд месянь козин.

— Козин? — чуймис пӧчыс. — Мый ради нӧ?

— Прӧстӧ сідз. Ӧні тэ меным мыйкӧ козьнав.

— Ме? — бара чуймӧмӧн юаліс пӧчыс, гижӧдсӧ да серпассӧ видзӧдалігмоз. — Да, тӧдчӧ, бура велӧдчӧмыд школаад, грамотей. А тайӧ нӧ мый, жабаӧс али менӧ рисуйтін?

Лёшӧ гӧрдӧдіс, юрсӧ копыртіс, синсӧ дзебигмоз, да нурбыльтіс:

— Мышкас эм на.

Пӧчыс бергӧдіс кабаласӧ да гораа лыддис:

— Пистолет.

— Но да, пистолет меным колӧ, — лэптіс юрсӧ Лёшӧ да коран синмӧн видзӧдліс пӧчыс вылӧ. — Ванялы батьыс тӧрыт вайӧма. Сэтшӧм лӧсьыд!

— Тэ ӧд абу нин ичӧт, нёльӧд классӧ вуджин. Дай дыр кежлӧ-ӧ ньӧбан? Оз дыр ов, пыр и жугӧдан.

— Ог жугӧд, бура кута видзны. Сӧмын Ванякӧд войнаысь ворсыштам.

— Пуысь вӧч. Ми тай сідз ворслім да пӧрысьӧдз воим. Лавкаысь ньӧбны татшӧмтортӧ — сӧмын сьӧм таргайтны, — кывкӧрталіс пӧчыс.

Тайӧс кылӧм бӧрын Лёшӧ чушкыльтчис. Ас кежсьыс думыштіс, мый весьшӧрӧ серпассӧ вӧчис — эз имит.

Ванялы батьыс со ньӧбалӧ. А сылысь бабсӧ абу кокни ылӧдлыны.

Лёшӧ жугыльтчӧмӧн и петіс ывлаӧ, пырис сарайӧ. Джаджйын куйлісны ыджыд айыслӧн инструментъясыс: ножовка, струж, мӧлӧт, весиг ас вӧчӧм пу воропа пурт. Ыджыд айыслӧн кулӧмсянь инструментсӧ некод на абу босьтлӧма.

Лёшӧ видліс чуньнас пуртлысь да стружлысь дорышсӧ. Тӧкӧтьӧ чуньсӧ эз вунды. Босьтіс сарай бокын куйлысь пӧв пом да заводитіс стружитны. Лёшӧ татшӧм уджтӧ вӧчны эз на бура куж да лои ёна мырсьыны. Стружитчигас и локтіс Ваняыс.

— Мый вӧчан? — сарайӧ пыригмоз, юаліс сійӧ.

— Он аддзы? Стружитча, пистолет кута вӧчны.

— Сідзкӧ, пӧчыд оз ньӧб?

— Оз. Лавкаысь ньӧбны — сӧмын сьӧм таргайтны, — пӧчыс моз жӧ шуис Лёшӧ да чышкыштіс плешсьыс ньылӧмсӧ.

Зонка здук кежлӧ пуктыліс стружсӧ, лӧсьӧдыштіс пӧвсӧ да тшӧктіс Ванялы кутыштны, медым оз вӧр стружитігас. Ваня шашаритчис пӧвъяс, но ёнасӧ кутны эз вермы. Пӧвйыс вӧрис, нӧрӧвитіс усьны сарай джоджӧ. Тадзи бура дыр ноксисны. Кыдзкӧ-мыйкӧ сэсся пӧвйыс едждыштіс жӧ. Лёшӧ кинас малыштіс да шуис:

— Оз желлясь. Пырала гортӧ да ручка вая, медым рисуйтны.

Лёшӧ пыркнитіс вылас ӧшйӧм стружки чагсӧ да котӧртіс гортас. Сэсся кык друг заводитісны серпасавны пистолетсӧ. Видліс серпасавны Лёшӧ, но эз артмы. Ванялӧн тшӧтш эз кажитчы. Медбӧрын Лёшӧ небыдика шлапнитіс юрас:

— Вот, бӧбыд. Ваня, котӧртлы пистолетыдла, сы серти вӧчам. Кыдз ме водзджык эг гӧгӧрво тайӧс?

Ваня вайис пистолетсӧ. Локтігмозыс лыйсис, вежсӧ другыслысь петкӧдліс. Лёшӧ босьтіс сылысь пистолетсӧ да пӧв вылӧ пуктытӧдз тшӧтш лыйсьыштіс. Сэсся пистолет сертиыс визьйӧдлісны мыгӧрсӧ. Пилитісны да пуртӧн вӧлалісны. Артмис пистолет кодь жӧ, сӧмын оз лыйсьы да биыс оз ӧзйыв.

— Вомнад лоӧ шуавны, лыйигад, — индіс пистолет вылӧ Ваня.

— Зато оз жугав, — ышӧдіс асьсӧ Лёшӧ да чургӧдіс пистолетсӧ Ванялы морӧсас. — Дізь, дізь.

Зонкаяс петісны сарайысь. Кӧсйисны нин пышйыны улич вылӧ, кыддза рас дорӧ, но кылісны пӧчыслысь гӧлӧссӧ:

— Кодлы нӧ ёгсӧ колинныд? Нолтӧ, живо уберитӧ!

Лёшӧлы лои косны на чышкысьны. Ваняыс отсыштіс жӧ. Чукӧртӧм ёгсӧ ӧтлаын нуисны пывсян пачӧ.

Кыддза рас дорын зонкаяс сёрнитчисны: коді лоӧ партизанӧн, коді фашистӧн.

Лёшӧ шуӧ:

— Ме лоа партизанӧн, киноысь аддзылі: налӧн первойсӧ абу жӧ пистолетъясыс вӧлӧма. Тэнад лавкаысь ньӧбӧм, сідзкӧ, фашиставны ковмас.

— Тадз абу честнӧ! — мӧдіс вензьыны Ваня. — Кодлы окота фашистӧн лоны? Вай ӧчередьӧн, либӧ ме ог ворс.

— Сідзкӧ, ворсам ӧчередьӧн, — ладмӧдчис Лёшӧ.

Зонкаяс ворсісны, дзебсясисны да ӧта-мӧдсӧ лыйлісны пистолетъяссьыс. Пӧсявтӧдз лои, гӧрдӧдӧмаӧсь кыкнанныс котралӧмысла. Сэсся Лёшӧ друг ланьтіс. Сылы кыддза раслӧн лунладорас, видз бокас, нем виччысьтӧг паныдасис озъяин. Озйыс гӧрдӧдӧма да пыр жӧ уськӧдчис син улас. Лёшӧ сюйис ӧтиӧс вомас.

— Ваня, лок татчӧ! — чукӧстіс Лёшӧ другсӧ.

Ваня котӧрӧн локтіс да пыр жӧ самасис озъяинад. Чӧскыдтӧ сійӧ тӧдӧ жӧ.

— Мыйта озйыс, некод на абу веськавлӧма татчӧ!

Бабӧлы вотышта жӧ, — шуис Лёшӧ да пистолетсӧ сюйис гач вӧнь костас, мед оз мешайтчы.

— Мыйла? — чуймис Ваня. — Сійӧ жӧ тэныд эз ньӧб пистолетсӧ.

— А сійӧ менам бабушка!

Лёшӧ мӧд ног эз куж гӧгӧрвоӧдны ассьыс кӧсйӧмсӧ. А Ваняыс вотіс да ставсӧ ачыс сёйис, миян пӧ Марпа пӧчлӧн и сідз быдсяма чӧскыдторйыс эм, тӧрыт на пӧ батьӧ вайис.

Лёшӧ гортас воис да пӧчыслы мыччис соддзас чукӧртӧм озсӧ. Мукӧдыс эськӧ вайигас лямыштӧмаӧсь, но пӧчыслы озйыс зэв чӧскыдӧн кажитчис. Татшӧмсӧ пӧ эг на сёйлы, аттьӧалігас шуис сійӧ.

 

ВАСЬКА ДА ЛЁШӦ

 

Телевизор пыр муніс «Ералаш». Лёшӧ куйліс диван вылын, видзӧдіс да ваксис:

— Ха, ха, ха, но и вӧчӧны жӧ!

Пӧчыс ноксис пусян жырйын, мыйкӧ пуис-пӧжаліс. Лёшӧ, телевизор пондаыс, эз пыр кыв пӧчыслысь горӧдӧмсӧ.

— Пельтӧм али мый? — коркӧ воис жӧ пельӧдзыс пӧчыслӧн гӧлӧсыс. — Лӧкань ведрасӧ, мися, петкӧд, дзоля да тырӧма нин. Меным некор, йӧла рок пуа да ог лысьт эновтны.

Лёшӧлы торйӧдчыны телевизорыскӧд абу окота. Сійӧ весиг эз вештывлы синсӧ экрансьыс. Сӧмын воча горӧдіс: но пӧ. Ачыс водзӧ куйліс диван вылын. Кор мӧдысь горӧдіс пӧчыс, сӧмын сэки уськӧдчис пачводзӧ. Босьтіс ведрасӧ да котӧрӧн петіс кильчӧ вылӧ. Кильчӧсянь перилӧ вывтіыс и койыштіс сійӧ ведрасьыс няйт васӧ, эз ну карта саяс кодйӧм гуӧдзыс. Сэтчӧдз нуигӧн мыйта кад кольӧ! Поліс прӧзевайтны «Ералашсӧ». Пыртіс сійӧ ведрасӧ керкаӧ, а пӧчыс юаліс:

— Лэблін али мый?

Лёшӧ сӧмын юрнас довкнитіс да котӧртіс телевизор дорӧ. Муртса нюжӧдчис диван вылӧ, кыдзи кыліс керка ӧдзӧсӧ парсасьӧм да лёкысь нявзӧм.

Та пӧрйӧ пӧчыс эз нин горӧд Лёшӧлы, ачыс восьтіс ӧдзӧссӧ. Котӧрӧн пырис Васька каньыс. Брӧд ва, мышку вылас ӧшйӧмаӧсь сук чай коляс да чипан кольк кышторъяс. Вӧлӧмкӧ, Васькаыд шонді водзын вугралӧма буретш кильчӧ бокас, кытчӧ Лёшӧ и койыштіс лӧканьсӧ. Лӧкань васьыд Васькаыд сэтшӧма повзьӧма, тыдалӧ, чайтӧма, мый кодкӧ сы вылӧ уськӧдчис. Сійӧ ырскӧбтіс-чеччыштіс да лёкысь нявзӧмӧн и вӧзйысис керкаӧ. Пӧчыс аддзис да пыр жӧ кутіс видчыны:

— Сямтӧмыд, кань вылас койыштӧма! Кытчӧ нуин лӧканьсӧ?

Лёшӧ гӧгӧрвоис, мый та пӧрйӧ пӧчыс оз шмонит, да пырысь-пыр чеччис диван вывсьыд. Бӧръяысь видзӧдліс телевизор вылӧ: петкӧдлісны «Ералашлысь» помсӧ нин. Ас кежсьыс удитіс на мӧвпыштны, мый век жӧ видзӧдіс помӧдзыс.

Пӧчыс мыччысис жыр ӧдзӧсӧд киас гӧшкӧвиксӧ кутӧмӧн да стрӧга видзӧдіс нукыс вылӧ. Лёшӧ юрсӧ лэдзис улӧ, аддзис сӧмын пӧчыслысь тяпиа коксӧ. Кӧсйӧ нин вӧлі лэптывны синсӧ, но сэки пӧчыслӧн кок вож костӧд мыччысис Васька каньыс. Сылӧн юр вылас да пель костас век на ӧшалісны чипан кольк кышыс да чайыслӧн колясъясыс. А кӧтасьӧм, еджыд сера гӧныс лоӧма кольквижӧн. Тайӧс аддзӧм бӧрын Лёшӧ эз вермы кутчысьны да серӧктіс.

— Лысьтан на серавны! — дзикӧдз дӧзмис пӧчыс да ырыштчис гӧшкӧвикнас.

— Ме эг нарошнӧ, — кисӧ лэптыштіс Лёшӧ, медым дорйысьны.

— Тэнад пыр абу нарошнӧ! Ӧні жӧ Васькасӧ мыськы!

Пӧчыс пуктіс тазйӧ шоныд ва.

— Ӧшинь улас пет да мыськы.

Лёшӧ босьтіс пӧчӧ киысь ва тыра тазсӧ, петкӧдіс поска помӧ. Пырис каньысла, но Васька сылы эз сетчы, пышйис крӧвать улӧ. Ковмис кыссьывны да шошукӧдыс каньсӧ босьтны. Васька пессис, нӧрӧвитіс парсыштны. Пӧчыс сэки шуис:

— Тӧдӧ ӧд, коді койыштіс сы вылӧ лӧканьсӧ.

Лёшӧ кыдзкӧ сэсся петкӧдіс жӧ каньсӧ. Каньыс некыдз эз кӧсйы пырны ва тыра тазйӧ. Сійӧ лёкысь нявзіс да пессис. Пӧчыс аддзис, мый Лёшӧлӧн нинӧм оз артмы, да тшӧтш уськӧдчис отсасьны. Кыкӧннад кыдзкӧ-мыйкӧ мыськисны каньсӧ. Эштігас нин Васька парсыштіс Лёшӧлысь кисӧ. Пӧчыс парсыштӧминсӧ йодӧн мавтыштіс да шуис:

— Тайӧ лӧканьсӧ вылас койыштӧмсьыд Васькаыд водзӧс босьтіс. А ӧні пет да кильчӧ дорсӧ, кытчӧ койыштін, гӧликӧн чышкы.

Лёшӧлы быть сэсся лои гӧликтӧ босьтны да чышкысьны. А Васька каньыс пуксьӧма кильчӧ перилӧ вылӧ да ачыс выль пӧв мыссьӧ. Нюлыштас лапаяссӧ да дӧзмӧмпырысь видзӧдлӧ Лёшӧ вылӧ, кӧнкӧ, думсьыс дивитӧ сійӧс.

 

ЧАВКАН

 

Ӧти рытӧ Лёшӧ вӧласис пуртӧн ӧшинь улын. Пӧчыслы шуис: вӧча пӧ меч. Эштіс, ёгсӧ чышкис да нуис пывсян пачӧ. Кӧсйӧ нин вӧлі пырны гортас. Но сэки карта сайсянь котӧрӧн воис Васька каньыс. Вомас кутіс чавканӧс. Васька матыстчис Лёшӧ дорӧ да вомсьыс чӧвтіс кыйдӧссӧ. Видзӧдліс зонка вылӧ.

— Кур-няв, — ошйысис каньыс: со пӧ кодӧс ме тшапниті.

Лэбачыс эз нин вӧв ловъя. Каньыс нӧшта исыштіс сійӧс да эновтіс. Лёшӧ видліс чуньнас лэбачлысь нырсӧ да горӧдіс пӧчыслы:

— Бабӧ, Васькаыд чавканӧс кыйӧма! А мыйла нӧ абу сёйӧма?

Пӧчыс петіс да тшӧтш видзӧдліс каньлысь кыйдӧссӧ.

— Ог тӧд, тыдалӧ, пӧт да сійӧн, — шуис пӧчыс да керкаӧ пыригмоз пуктіс лэбачсӧ кильчӧ сод бокӧ.

Лёшӧ босьтіс чавкансӧ да кӧвйӧн кок пӧлӧдыс вӧлалӧм меч помас домаліс. Сэсся клубника град бокӧ мечсӧ сатшкис. Сідзи и коли ӧшавны лэбачыс, повзьӧдчысь пыдди.

А кор Лёшӧ водіс узьны, некыдз эз вермы унмовсьны. Муртса куняс синсӧ, пыр жӧ петкӧдчӧ ӧшӧдӧм чавканыс. Дыр бергаліс шоныд да небыд вольпасяс. Асъявыв нин вӧтасис, быттьӧ чавканыс локтӧма сы дорӧ да норасьӧ. Васька каньыд пӧ ылӧдлӧмӧн менӧ кыйис. А тэ пӧ менӧ повзьӧдчысь туйӧ ӧшӧдін. Ӧтарӧ синвасӧ борднас чышкыштӧ.

Садьмис Лёшӧ да пырысь-пыр ӧшиньӧ видзӧдліс. Ывлаыс тӧла, ӧтарӧ-мӧдарӧ лэбачсӧ довйӧдлӧ. Зонкалы сьӧлӧм вылас абу лӧсьыд. Мыйкӧ майшӧдліс, тырвыйӧ ачыс эз гӧгӧрво. Гашкӧ, чавкансӧ ӧшӧдіс да сійӧн? Но, сылӧн чайтӧм серти, лэбачыс ачыс мыжа, мый кань вомӧ веськаліс. А мӧдарӧ кӧ, ачыс нӧ Лёшӧыс мыйӧн бур? Кулӧма вылас нин тешитчис.

Зонка пасьтасис, мыссьытӧг да сёйтӧг и петіс ывлаӧ. Пӧчыс бӧрсяньыс, кылӧ, горӧдіс: «Кытчӧ нӧ татшӧм водзсӧ мунан?» Но Лёшӧ эз нин кыв.

Зонка босьтіс сарайысь зыр. Нетшыштіс град бокысь мечсӧ. Мездіс кӧвсьыс лэбачсӧ да мӧдӧдчис кыддза раслань.

Кыдз пу улас сэсся-й кодйыштіс гусӧ. Пуктіс сэтчӧ чавкансӧ да бӧр тыртіс мунас, гуаліс. А гу шӧрас сатшкис тӧрытъя вӧчӧм мечсӧ, крест пыдди. Бӧрсӧ Лёшӧ ӧдйӧджык нин восьлаліс. Ӧні сылы весиг лов вылас кокньыдджык лои, быттьӧ сьӧкыдтор пельпом вывсьыс чӧвтіс.

 

КАТШАЯС

 

Лёшӧлы талун дыш вӧлі чеччыны. Кыпӧдліс юрсӧ, видзӧдліс стенын ӧшалысь часі вылӧ да бӧр шебрасис. Код тӧдас, колӧкӧ, пажынӧдз узис, эз кӧ Ваняыс садьмӧд. Ваня пырис котӧрӧн да юаліс пӧчыслысь:

— Лёшӧыд кӧні?

— Узьӧ на.

— Узьӧ? Мед чеччас, керка дорас мыйта катшаыс лэбалӧ!

— Аддзӧма ошйысянтор. Клубникасӧ миянлысь катшаясыс гусявлӧны, да пӧгуба.

Лёшӧ кыліс Ванялысь пӧчыскӧд сёрнисӧ да пыр жӧ чеччис. Ӧдйӧ пасьтасис. Бур, мый ёртыс локтіс: дыр узигад нинӧм эськӧ эз тӧдлы. Пызан сайын нин вомтырнас юаліс Ванялысь:

— Пистолетнад мый эн повзьӧд?

— Оз повны. Сӧмын китшкӧны.

— Дерт, абу прамӧй пистолет да.

Лёшӧ босьтіс пызан вылысь кык кампет. Ӧтисӧ нюжӧдіс Ванялы, а мӧдсӧ сюйис вомас. Кык друг петісны ывлаӧ.

Катшаяс пукалісны керка дорӧ локтысь кык би сюръя костын сутуга вылын да сюся кыйкъялісны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Ӧти катша китшкис забор вылын зонкаяссянь матын. Сійӧ кивыль эз вартлы град шӧрын пӧчыслӧн вӧчӧм повзьӧдчысь вылӧ. Эз повзьы и зонкаясысь. Весиг, кор Лёшӧ ырыштчыліс сы вылӧ кабырнас, сӧмын бордъяссӧ паськӧдліс. Быттьӧ лэбзьыны кӧсйис. А здук мысти суніс клубника кустъяс пытшкӧ да бӧр кыпӧдчис. Вомас тыдаліс вель ыджыд гӧрд тусь. Катшаыс, борднас шенасигтыр, лэбис пес сарай вылӧ да пуксис.

Татшӧм яндысьтӧм гусясьӧмыд Лёшӧӧс дӧзмӧдіс. Зонка босьтіс кабырас град боксьыс мусӧ да шыбитіс катшаыслы. Но катшаыс жбыркнитліс да бӧр пуксис.

— Колӧ рогатка вӧчны да катшаяссӧ лыйлыны! — вӧзйис Ваня. — Час, пырала гортӧ да резинкасӧ вая. Миян Марпа пӧчлӧн эм, аддзылі.

— Меным тшӧтш вай, — корис Лёшӧ.

Ваня котӧртіс гортас, а Лёшӧ кавшасис пес сарай вылӧ. Ӧшинь улысь босьтіс пӧчыслысь пастукалан ньӧрсӧ. Чайтіс, мый ньӧрнас шлачнитас наян катшасӧ. Лёшӧ копыртчӧмӧн вӧчис дзоляник воськов сарай вевт кузя — катшаыс ылыстчыштіс сы мында жӧ. Мудера видзӧдліс зонка вылӧ, но тусьсӧ вомсьыс эз лэдз.

— Час, ме тэныд ньӧрнас! — ырыштчыліс Лёшӧ.

Зонка бара воськов вӧчис — катшаыс сы мында жӧ. Быттьӧ нарошнӧ дэльӧдӧ, пыр ылӧджык ылыстчӧ, вевт помланьыс, кӧні куйліс важиник пу куд. Коркӧ зонкалӧн ыджыд айыс на лэптылӧма вевт вылас. Воис катшаыд кудйӧдзыс да вомсьыс тусьсӧ пытшкас и лэдзис. Лёшӧ нӧшта ырыштчыліс вачкыны ньӧрнас, но катшаыс лэбзис сутуга вылӧ.

Лёшӧ видзӧдліс куд пытшкас да чуймис. Мыйыс сэні сӧмын эз вӧв. Клубникаысь ӧтдор, туплясисны сулеяысь югыд кӧрт пробкаяс, гайкаяс, стеклӧ торъяс. А медся чуймӧданаыс — пӧчыслӧн вежон сайын вошлӧм часіыс.

Буретш вежон сайын пӧчыс пывсян бокын песлаліс Лёшӧлысь няйтчӧм паськӧмсӧ. Часісӧ кисьыс пӧрччӧма да пуктӧма орчча пес чурка вылӧ. Эштас песласьӧмыс, кӧсъяс часісӧ босьтны, а сылӧн сӧмын местаыс. Быдлаысь пӧ корси, некысь эз сюр. Муртса пӧ гортӧ пыралі мыськасян порошокла. Сэккості и воши, быттьӧ сылі. Некод на дорӧ эз волы. Весиг Лёшӧлысь пӧчыс юаліс, босьтліс эз часісӧ. Сідз эз и сюр сэсся. А со, вӧлӧм, коді шышыс.

Лёшӧ босьтіс сюрӧм часісӧ, лэччис сарай вылысь да котӧрӧн пырис гортас.

— Сюри!

Зонка мыччис пӧчыслы часісӧ да нимкодьпырысь висьталіс, кысь сюри. Пӧчыс шензьыштіс: дивӧ пӧ дай сӧмын.

Ваня вайис резинкасӧ. Кык друг котӧртлісны юдорса бадьяслань рогатка вылӧ бадь вож перйыны. Вӧлалісны да пысалісны резинкасӧ. Газетысь вӧчисны пуляяс да кутісны корсьны сайӧдін, кысянь позьӧ катшаяссӧ кыйӧдны да лыйлыны.

А катшаяс сутуга вылысь жбыркнитласны, вӧчасны кытшов да бӧр важ местаас пуксьӧны. Повтӧмджыкъясыс лэччылӧны забор вылӧдз да сюся кыйкъялӧны клубника град да зонкаяс вылӧ. Налы телепит пакӧститчыны, тусьсӧ кокыштны.

Зонкаяс дзебсисны сэтӧр куст сайӧ да сэсянь заводитісны атакуйтны катшаяссӧ. Зэлӧдасны резинкасӧ да мӧдӧдӧны вӧчалӧм пуляяссӧ. Ёна зілисны, но пуляыс ни ӧти катшалы эз инмы. Найӧ воча сӧмын китшкисны:

— Китш, китш.

Лёшӧлы сэсся дум вылас уси ыджыд айыслӧн важ тывйыс, коді ӧшаліс сарайса зібйын.

— Ваня, со мый ме думайта, — шыасис Лёшӧ другыс дорӧ. — Колӧ вевттьыны клубникасӧ. Сэки катшаыдлы некыдз лоӧ гусясьны.

— Мыйӧн вевттьыны?

— Миян сарайын важ тыв эм. Час юала пӧчлысь.

Пӧчыс эз жӧ пыр велав, мый кӧсйӧ нукыс. А кор гӧгӧрвоис, ошкыштіс: бура пӧ думыштӧмыд.

Лёшӧ висьталіс Ванялы, кыдзи вевттьыны градсӧ. Кык друг зіля босьтчисны уджӧ. Град бокас сутшйӧдлісны пӧв помысь поткӧдлӧм бедьяс. Бедьяссӧ йитісны ӧта-мӧдыскӧд тасъясӧн. Артмӧм мыгӧр вылас сэсся шлапкисны тывсӧ. Тыв бокъяссӧ кутышталісны пӧв помъясӧн, мед тӧлыс оз лэбӧд. Ӧні катшаясыдлы некыдз лои град пытшкӧ веськавны. Эштіс уджыс да Лёшӧ видзӧдліс на вылӧ, нерыштіс: «Китш, китш».

Катшаясыд та бӧрын эз дыр сутуга вылад пукавны. Найӧ китшкигтырйи и лэбзисны Лёшӧ керка дорысь — тыдалӧ, мӧдлаысь корсьны клубника градсӧ.

 

ВЫЛЬ ДРУГЪЯС

 

Ывлаыс талун шоныд, небыдик тӧвру малалӧ чужӧмтӧ. То ӧтилаын, то мӧдлаын дзользисны лэбачьяс. Пуксисны кос мича лунъяс. Асывсяньыс рытӧдз шондіа.

Лёшӧ да Ваня кытшовтісны грездсӧ дзоньнас, ӧтарӧ и мӧдарӧ ветлісны. Грезд мӧдар помас аддзысисны Толя да Сашакӧд. Найӧ вокъяс, Толяыс ыджыдджык, сылы тырӧма нин дас куим арӧс. А Сашаыслы, кыдзи и Лёшӧлы да Ванялы, дас ӧти. Первойсӧ кор аддзысисны, Толяыс нырсӧ лэптавны заводитліс.

— Малявкаяс локтӧны! — дульсӧ чилснитіс пинь пырыс.

— Коді малявкаыс? — пыр жӧ чабыртіс кабырсӧ Лёшӧ.

— Ачыд коді?! — тшӧтш скӧрмис Ваня.

— Эн пыдди пуктӧй, — сюйсис Саша. — Толяыс шмонитӧ.

— Тадз оз шмонитлыны, — лӧньджыка нин шуис Лёшӧ.

— Эн вай зыксьӧй, бурджык телегасӧ отсыштӧй лэптыштны, — корис зонкаясӧс Саша.

И збыльысь, туй бокын вежыньтчӧма куим кӧлеса вылын вӧла тыртӧм телега. А вӧлыс забор бокын домын сулаліс, зілис апыштны забор боксьыс турунсӧ. Сылӧн кучикыс лӧсталіс шонді водзын, а мышкуыс ёнысла вожа лоӧма.

Саша первойӧн кутчысис телегаас. Колӧ пӧ кӧлесасӧ бӧр места вылас пуктыны. Чӧрссӧ мавтӧмаӧсь солидолӧн. Толяыс абу бура крепитӧма чуркасӧ, код вылын ӧшаліс чӧрсыс, да телегаыс усьӧма ӧтар бок вылас. Ӧні коліс лэптыштны, медым кӧлесасӧ места вылас пуктыны. Пыр на пӧ виччысим, оз-ӧ кодкӧ на дорті мун да отсышт.

— Сідз мед и висьталінныд, а то малявкаяс, — телегаӧ кутчысигмоз, шуасис Лёшӧ.

Зонкаяс ӧтвылысь босьтчисны да лэптыштісны телегасӧ, медым позис кӧлесасӧ ас местаас пуктыны. Саша пырысь-пыр сійӧс крепитіс. Телегаыс бӧр нёль кӧлесаа лои.

Та бӧрын нин сэсся найӧ сёрнитісны. Лёшӧ да Ваня висьталісны, мый найӧ гӧститӧны пӧчьяс дорын, а Толя да Саша тӧдмӧдісны ас овмӧсӧн. Налӧн мам-батьыс видз вылынӧсь, чӧвтны кольччӧмаӧсь. А Толик да Саша водзджык воӧмаӧсь гортас — мӧссӧ йӧртны. Мӧскыс регыд на куканясьӧма да водз лудсьыс локтӧ. Телега кӧлесаыс заводитӧма дзуртны. Кык вок босьтчасны мавтыштны, но телегаыс «куимкокасяс».

Зонкаяс матыстчисны вӧв дорас.

— Эн полӧй, — шуис Толик локтысьяслы. — Геройыс рам, оз курччась.

Лёшӧ нюжӧдіс кисӧ да малыштіс вӧвсӧ. Сійӧ эз пов, тӧдіс нин, кыдзи колӧ вӧв дорӧ матыстчыны. Ачыс сиктса олысь. Ванялы, карсалы, дивӧджык лои. Но и сійӧ эз мӧд петкӧдлыны полӧмсӧ.

Зонкаяс кӧсйисны нин вешйыны вӧв дорсьыс, но сэки забор дорӧ матыстчис сера пон. А бӧрсяньыс тупыльтчисны кык понпи. Чужӧмсяньыс муртса тӧлысь-мӧд кольӧма. Ӧтиыс забор костӧдыс тювкнитіс да Лёшӧлысь коксӧ кутіс исавны. Толик сы вылӧ горӧдіс:

— Буско, места вылӧ!

А Бускоыс быттьӧ оз кыв. Сӧмын бӧжсӧ легӧдӧ да Лёшӧ вылӧ видзӧдӧ. Лёшӧ малыштіс да босьтіс понписӧ ки вылас.

— Мусаник да, — шуис сійӧ.

Но Толик кыв шутӧг мырддис понписӧ да нуис чомъяс. Ыджыд понйыс мӧд пиыскӧд тшӧтш котӧртісны сэтчӧ.

Йӧрсьыс петӧм бӧрын Толя пырысь-пыр заводитіс доддясьны. Саша отсасис. Лёшӧ ырыштчыліс жӧ, но Толяыс шуис, мый оз ков. Кык вок мӧдісны видз вылӧ бать-мамыслы отсасьны. А рытнас накӧд тшӧтш гортас локтасны. Телегаӧ пуксигӧн нин вокъяс шуисны, мый удж бӧрас, эштасны кӧ, воласны вӧвнас Лёшӧ да Ваня дорӧ.

Рытнас ужын бӧрын и збыльысь Лёшӧӧс чукӧстісны. Толик да Саша воӧмаӧсь верзьӧмӧн да дзиръя дорын виччысьӧны. Лёшӧ аддзис найӧс ӧшиньӧд.

— Другъяс локтӧмаӧсь, петала.

Пӧчыс мыччысьліс да чуймыштіс весиг:

— Выль другъяс нин?

Лёшӧ матыстчис вокъяс дорӧ. Толик пукаліс вӧв вылын водзас, Саша бӧрвылас кутчысьӧма. Толик пыр жӧ юаліс:

— Ветлан миянкӧд ю дорӧ? Колӧ Геройсӧ юктӧдны.

— Кыдзи нӧ ме вӧв бӧрсяыс вӧтча?

— Юыс тасянь матын. Ми ог рӧдтӧй, восьлӧн лэччам.

— Час, виччысьлӧй, Ваняӧс горӧда, — шуис Лёшӧ да котӧртіс ёртысла.

Регыд мысти зонкаяс вӧтчисны Герой бӧрся. Герой восьлаліс ӧдйӧ. Лёшӧлы да Ванялы корсюрӧ весиг ковмис гӧнитыштны. Ю дорӧ воисны да виччысисны, кор вӧлыс пӧттӧдзыс юас. Сэсся Толик юаліс:

— Кӧсъянныд сӧвлыны Герой вылас?

— Кӧсъям, — ӧтпырйӧн вочавидзисны зонкаяс.

Лёшӧ весиг чуймыштіс: Толяыс ӧні накӧд сёрнитіс бура.

Первойӧн вӧв вылӧ кавшасис Лёшӧ. Сійӧ вӧвнас коркӧ ветлывліс нин да эз пов. Кытшовтіс неыджыд кытшов да матыстчис бӧр зонкаяс дорӧ. Сэсся Ванялы индіс пуксьыны. Но Ваня мӧдіс пыксьыны: ме пӧ ог, пола пӧ.

— Эк, слабак, — шуис Толик, босьтіс вӧлыслысь дом поводсӧ да ачыс звирк чеччыштіс вӧв вылӧ. Матыстчис пӧрӧм вужля дорӧ:

— Лок пуксьы, Ваня, менам мыш сайӧ. Эн пов, ог уськӧд. Вужля вывсяньыс кокньыдджык кавшасьнытӧ.

Лёшӧ да Саша отсалісны Ванялы пуксьыны вӧв вылӧ. Сэсся тадзи Толикыскӧд кыкӧн найӧ кытшовсӧ вӧчисны. Кор Ваня чеччис, весиг радлыштіс:

— Лӧсьыд! Ок эськӧ, велӧдчыны кӧ аслым вӧвнас веськӧдлыны!

— Велӧдам, — шуис Толик. — Сӧмын видз вылын. Аски ми чӧвтны мӧдам. Кӧсъянныд кӧ, ветлам тшӧтш.

— Ветлам, — кӧсйысис Лёшӧ.

— Ог тӧд, лэдзас оз пӧчӧй, — мӧдіс майшасьны Ваня.

— Ме жӧ шулі, малявка и слабак. Сідзкӧ, пӧч дорад пукав, — пыр жӧ крапкис Толик.

Тайӧс кылӧм бӧрын Ваня чушкыльтчис. А Лёшӧ дорйыштіс другсӧ:

— Ваняыс абу малявка, сылӧн пӧчыс полӧ, медым нинӧм эз ло.

— Нинӧмысь повны! — чорыда шуис Толик. — Кӧсъянныд кӧ, аски кӧкъямыс час асылын локтӧй миян дорӧ. Батьӧ шуис: сэки пӧ мӧдам.

Рытнас Лёшӧ висьталіс пӧчыслы видз вылӧ мунӧм йылысь. Пӧчыс эз кӧсйы лэдзны: нинӧм пӧ видз вылас вӧчны. Бӧрас нин небзьыштіс сьӧлӧмнас да шуис: сӧмын пӧ бура ветлы, эн доймы. А Марпа пӧч Ванялысь весиг кывзыны эз кут: некытчӧ пӧ он мун. Дойман кӧ пӧ, мый батьыдлы висьтавны мӧда. Эз и лэдз сэсся.

Асывнас Лёшӧ весьшӧрӧ шутьляліс Марпа пӧч керка дорын. Кӧсйӧ нин вӧлі пырны, но паныд петіс Марпа пӧч.

— Эн шутьляв, некытчӧ Ваняным оз мун, — чорыда шуис сійӧ да бӧр пырис гортас.

Зонка шемӧса видзӧдліс пӧч вылӧ, но нинӧм эз удит шуны. А Ваняыс эз весиг мыччысьлы. Лёшӧ эз кут сэсся мӧжгыны. Сійӧ тэрыба восьлаліс мӧдар грезд помлань.

Толя да Саша мӧдӧдчӧны нин вӧлі. Сэні жӧ ноксисны бать-мамыс, Иван дядь да Анна тьӧтка.

— Висьтась, кодлӧн лоан, — юаліс Лёшӧлысь Иван дядь.

Лёшӧ висьталіс. А Иван дядь шуис, мый тӧдӧ сылысь батьсӧ. Ӧтлаын пӧ школаын велӧдчылім. Тӧдӧ и пӧчсӧ, Марья Петровнаӧс.

Ставӧн пуксялісны телега вылӧ. Пуксигас Толик вомгорулас броткыштіс на: Ваняыс пӧ маменькин сыночек. Но Лёшӧ нинӧм та вылӧ эз шу, да Толикыс ланьтіс. А Иван дядь босьтіс вӧжжисӧ да шлачнитіс вӧлыслы бокас:

— Но, Герой, мӧдім!

Герой пырысь-пыр рӧдтыны пондіс. Туйыс чукльӧдліс кыддза раскӧд, неуна муныштіс пожӧма ягӧд да лэччис ичӧт ю дорӧ. Виддзыс нюжӧдчӧма ю кузя, гашкӧ, верст джын лоӧ. Тані и юыслӧн отыс паськыд. Видз вылӧ воисны да кӧлуйсӧ зорӧд дорсянь неылӧ, кыдз улӧ пукталісны. А Геройсӧ рос доддьӧ доддялісны турун юр кыскавны. Иван дядь заводитіс зорӧд места лӧсьӧдны. Толик шуис:

— Саша кутас вӧв вылын кыскасьны, а ми Лёшӧкӧд юрсӧ сюртны кутам, рос додь вылас пукталам. Кутам вежласьны, мед и Лёшӧ велалас тшӧтш вӧвнас вӧдитчыны.

Толиклӧн ыджыдалӧм да кесйӧдлӧм вылӧ некод паныд эз мун. Сӧмын мамыс нюмдыліс курансӧ босьтігӧн.

Лёшӧ да Толик заводитісны юр пуктавны. Юр пукталансӧ вӧчӧма кык мольӧдӧм вӧсньыдик зібйысь. Зібсӧ коліс сюйны турун юр улас, лэптыны ставнас да бӧр пуктыны рос додь вылӧ. Юръясыс дзоляникӧсь, медым пӧ кокньыдджык рос додь вылас пуктавны. Туруныс тӧрытсянь куйлӧма юрын да неуна топалыштӧма. Толик шуис: бурджыка пӧ зорӧд дорӧ воасны, оз кольласьны. Турун юръяссӧ Саша вӧвнас кыскаліс зорӧд дорӧ. Батьыс чӧвтіс, а мамыс муніс кулигаясысь турунсӧ веретя вылас петкӧдны, медым ӧдйӧджык косьмас. Ставӧн зэв зіля уджалісны. Час-мӧд мысти пуксисны шойччыштны. Лёшӧ кӧть эськӧ ёнпырысь быдмис, но мудзис нин, водзын тадзи уджавлытӧгыд.

— Саша, сет вӧвсӧ Лёшӧлы, мед сійӧ сэсся кыскалыштас, — тшӧктіс вокыслы Толик.

— Регыд на ме вӧвнас кыскаси, — заводитліс пыксьыны Саша.

Но сэки батьыс сюйсис сёрниас: тэныд пӧ сідз тырмӧ кадыс вӧв вылас ризъявнытӧ. Сэсся юаліс Лёшӧлысь:

— Пӧчыд кӧзасӧ видзӧ на?

— Видзӧ, Маня нима, — вочавидзис Лёшӧ. — Тӧрыт ми нӧбйӧн сылы турунсӧ ваялім жӧ.

— Уна-ӧ нӧбнад ваян, — чеччигмозыс нин шуыштіс Иван дядь.

— А миян аски эштас турун пуктӧмыс? — юаліс батьыслысь Толик.

— Эштас, оз кӧ зэрмы. Колӧ эштӧдны, аскомысь меным колӧ удж вылӧ мунны.

Толик сэсся бӧрас нин висьталіс Лёшӧлы, мый батьыс ветлӧдлӧ уджавны вахтаӧн войвылӧ. Кыдзи ӧтувъя видз-му овмӧсыс тупкысис, сійӧ босьтіс сэтысь нажӧтка пыдди Герой вӧвсӧ. Лӧсьӧдісны вӧла ытшкан, куртан машинаяс. Сэксянь и ветлӧдлӧ вахтанас, сьӧм нажӧвитӧ. Ӧні со кадыс сюри, да ӧдйӧ, вежонӧн, турунсӧ пуктісны мӧскыслы и вӧлыслы.

Гортас Лёшӧ воис сёрӧнкодь нин. Пӧчыс весиг шуасьыштіс, мыйла пӧ сы дыра ветлан. Но Лёшӧ пыр и ӧлӧдіс:

— Мича дырйиыс кӧ турунсӧ он пукты, кор сэсся, зэригӧн? — Иван дядь кывъяснас вочавидзис сійӧ.

Та вылӧ пӧчыс нинӧм эз вевъяв шуны, сӧмын вашмуніс, тшӧктіс мыссьыны да ужнайтны. Пызан саяс нин, сёйигас, Лёшӧ висьтасис, кыдзи видз вылас уджалісны. Сэсся чеччигас шуис, мый аски сійӧ бара мунас видз вылӧ: чомӧр пӧ аски.

Мӧд луннас пажын гӧгӧр виддзыс эштіс. Артмис кузь да ыджыд зорӧд. Иван дядь шуис, мый туруныс лоӧ тырмымӧн, медым бура тӧвйыны.

— А тайӧ турун юръяссӧ мыйла эг чӧвтӧй? — чуймӧмӧн юаліс Лёшӧ да индіс неуна бокын сулалысь дас юр вылӧ.

— А тайӧс сӧвтам телегаӧ да нуам тэнад пӧчыдлы, — шуис Иван дядь.

— Мыйла?

— Да нажӧтка тэнад! — эз вермы кутчысьны Толик. — Ми тадзи тӧрыт нин ас костын сёрнитчим.

Вӧлӧмкӧ, зонкаяслӧн мамыс, Анна тьӧтка, тӧрыт рытнас аддзысьлӧма Лёшӧ пӧчкӧд да сёрнитӧмаӧсь. Пӧчыс норасьӧма: озджык на пӧ тырмы туруныс тӧвйынысӧ кӧзаӧйлы. Коскӧй пӧ висьмис да ог тӧд, кор личӧдыштас. Кор Анна тьӧткаыс воас гортас, висьталас Иван дядьлы. Со и сёрнитчӧмаӧсь найӧ турунсӧ сетны Лёшӧлы удждон пыдди. Зіля пӧ сійӧ отсасис.

Турунсӧ сӧвтісны телега вылӧ да топыда кӧрталісны. Асьныс сэсся пуксялісны.

— Чорыда кутчысьӧй, эн усьӧй, — вӧрзьӧдчигас ӧлӧдіс Иван дядь.

Турун вылас и воисны горт дорӧдзыс.

— Тпру, — Иван дядь сувтӧдіс вӧвсӧ.

Ставӧн чеччалісны, босьталісны кӧлуйсӧ. Лёшӧ тшӧтш исковтіс додь вывсьыс. Матыстчис забор дорӧ, да понпиыс, Бускоыс, бара Лёшӧ дорӧ матыстчис, бӧжсӧ легӧдӧ. Нӧшта увтышталӧ. Зонка босьтіс сійӧс киас, а понпиыс чужӧмсӧ сылысь нюлыштіс.

— Понпиыс, Лёшӧ, тэ дорӧ леститчӧ, кажитчӧмыд, — шуис Иван дядь.

А Саша юаліс батьыслысь:

— Сетам понписӧ Лёшӧыслы?

Батьыс шуис: «Ме абу паныд, мый Толик шуас, сылӧн понпиыс».

Толик эськӧ падмыштліс, но сэсся бергӧдчис Лёшӧлань да чорыда шуис:

— Верман босьтны.

Лёшӧ понписӧ кисьыс эз и лэдз. Сідз и вӧтчис турун телега бӧрся аслас керка дорӧдз.

Кор Иван дядь висьталіс, мый вайӧм туруныс Лёшӧлӧн удждон, пӧчыс весиг эз пыр гӧгӧрво. Сӧмын кинас бокас швачӧдіс да «сё пасибӧ» висьталіс. Сэки Иван дядь индіс зонка вылӧ:

— Зіль да тӧлка нук тэнад быдмӧ.

Иван дядь отсаліс турунсӧ пыртлыны сарайӧ, пуксис телега вылӧ да вӧрзьӧдчигас нин горӧдіс Лёшӧлы:

— Батьыдлы привет месянь висьтав!

Лёшӧ сӧмын юрнас довкнитіс. Сылӧн ӧні аслас тӧжд лои, Бускоыс.

Мӧд луннас пӧчыс лавка дорын ошйысьӧма турун вайӧмнас пӧдругаясыслы. Пӧдругаясыс тшӧтш ошкӧмаӧсь Лёшӧсӧ. Марпа пӧч сӧмын чӧв олӧма. Гашкӧ, каитчис, мый Ванясӧ эз лэдз видз вылас? А, гашкӧ, мӧд помка вӧлі?

 

БУСКОЛЫ ЧОМ

 

Видз вылысь локтан рытӧ, кор турунсӧ пыртлісны сарайӧ, Лёшӧӧс пӧчыс тшӧктіс ужнайтны. Но зонка шуис: первой пӧ Бускоӧс колӧ вердны. Корис пӧчсӧ лӧсьӧдны сёян доз. Сэсся аслас тасьтісьыс шыдсӧ сэтчӧ кондыштіс да сетіс Бускоыслы.

А узьны водігӧн кӧсйис понписӧ аскӧдыс водтӧдны, но пӧчыс сувтіс паныд.

— Нӧшта мый! — чорыда шуис сійӧ. — Выль мыськӧм прӧстыня вылӧ! Порог улын узяс, оз кынмы! А аски чом вӧч.

— Сійӧ ӧд ичӧт на, сӧмын ӧти вой узяс, — дорйысис Лёшӧ.

Но пӧчыс сулаліс ас кыв вылын. Лёшӧлы ковмис порог улӧ, важ дӧра вылӧ, водтӧдны понписӧ. Сӧмын тай асывнас пӧчыс эз аддзы понписӧ джоджсьыс. Видзӧдліс крӧвать вылӧ: понпиыс пырӧма Лёшӧ киняулӧ да кыкнанныс чӧскыда узисны. Пӧчыс сӧмын юрнас довкйӧдлыштіс да мӧдіс мошкоритчыны пачводзын.

Лёшӧ садьмис, Бускоыс чужӧмсӧ нювны кутіс да. Чеччис да ӧдйӧ лэдзис понписӧ крӧвать вывсьыс. Чайтіс, мый пӧчыс эз аддзыв налысь ӧтлаын узьӧмсӧ.

— Нолтӧ, живо мыссьыны да сёйны, — кыліс пӧчыслӧн гӧлӧсыс. Сэсся пызан саяс нин шуышталіс кывзысьтӧмсьыс.

— Бускоыс ичӧт на, — дорйысис Лёшӧ.

— Ичӧтсянь и колӧ велӧдны, мед тӧдӧ ассьыс местасӧ, — кывкӧрталіс пӧчыс.

Сёйыштӧм бӧрын Лёшӧ петіс понпиыскӧд ывлаӧ. Сувтіс ӧшинь улӧ да кутіс чомлы места корсьны. Сэсся бӧр пырис керкаӧ.

— Бабӧ, кытчӧ чомсӧ пуктам?

Пӧчыс индіс: со пӧ, кильчӧ дорас вӧчышт дай.

Лёшӧ сарай дорысь видлаліс пӧв помъяс, ыджыд айыс на лӧсьӧдлӧма. Вевттьӧма толльӧн да косьмӧмаӧсь. Зонка сарайысь босьтіс инструментъяссӧ да мӧдіс вӧчасьны. Сэки и мыччысис Ваняыс. Видзӧдӧ Лёшӧ вылӧ быттьӧ яндысигмоз, видз вылад эз ветлы да. Но Лёшӧ та кузя нинӧм эз шу. Сӧмын юаліс:

— Отсыштан чомсӧ вӧчны?

— Отсала,— нимкодьпырысь вочавидзис другыс.

Зонкаяс пилитчисны, тувъясисны. Регыд мысти сэсся локтісны Толик да Саша. Ми пӧ батьӧс колльӧдім да локтім Бусколы чом вӧчны.

Лёшӧ радлыштіс весиг: ӧні найӧ нёльнад ӧдйӧ чомсӧ вӧчасны.

И збыльысь, чомйыс регыдӧн и эштіс. Кӧсйисны нин ошйысьны пӧчыслы, кор сійӧ петіс ӧшинь улӧ. Но сэки кыліс карта сайсянь Бусколӧн лёкысь никӧстӧм. Зонкаяс уськӧдчисны сэтчӧ да джӧм сувтісны. Бускосӧ кытшовтӧмаӧсь пӧчыслӧн чипанъясыс да лёкысь котсӧны. Еджыд збой чипаныс швачӧдчис Буско водзын да нӧрӧвитіс кокыштны сійӧс. Да-й, буракӧ, кокыштлӧма нин. Эз ӧд прӧста понпиыс никӧст. Буско никсіс да зілис мынтӧдчыны вом дорас ӧшйӧм чипан гӧнсьыс. Тыдалӧ, понпиыс кватитлӧма жӧ чипансӧ бӧжӧдыс да нетшыштӧма гӧнсӧ. Таысь чипанъясыд дӧзмӧмаӧсь, медсясӧ еджыдыс, збойыс.

— Кыш, кыш, — уськӧдчис Лёшӧ дорйыны понписӧ.

Чипанъяс котсігтырйи разӧдчисны. А Лёшӧ босьтіс ки вылас понписӧ да нуис чом дорӧ. Пӧчыс тайӧс аддзис да шуис:

— Ковмас домавны Бускотӧ, а то менсьым чипанъясӧс курччалас.

Лёшӧлы эськӧ жаль вӧлі, но быть лои: кӧв йылӧ сэсся и домыштісны. Пырис понпиыс чомъяс, пуксис небыд вольсалӧм турун вольӧс вылӧ да розьӧдыс юрсӧ мыччис. Мыжа синмӧн видзӧдӧ зонкаяс вылӧ. Сылы унатор на ковмас тӧдмавны. Кыдз на сійӧс Маня кӧзаыс паныдалас?

— Эк тэ, йӧюк, — копыртчис Буско дорӧ Лёшӧ.

А Толик, Саша да Ваня гортас мунігӧн куимнанныс малыштісны юрӧдыс понписӧ.

Рытнас Маня кӧзаыс пыр жӧ казяліс ӧшинь улысь вежсьӧмсӧ.

— Ме-е, — лэптыліс нырсӧ да исыштіс сынӧдсӧ.

Сэсся сюръяссӧ увлань лэдзис да пон чомлань мӧдӧдчис. Бур, мый Лёшӧ да пӧчыс сэні вӧліны. Эськӧ кӧзаыс люкаліс Бускосӧ. Пӧчыс нуӧдіс Маняӧс картаӧ, няньторйӧн ылӧдліс.

А Буско, кор кӧзаыс матыстчыліс, зонка мыш сайӧ дзебсьыліс. Мыш сайсяньыс тявзіс. Лёшӧ видзӧдіс сы вылӧ да думайтіс, мый Бускоыс ӧні кычипи на, а кор быдмас, лоӧ ён да повтӧм понйӧн. Гашкӧ, асьсӧ на, Манясӧ, мыйыськӧ доръяс.

 

ПАСТУКАЛӦМ

 

Лёшӧ очсаліс, унмыс талун эз шед. Кӧсйис нин бӧр водны, но кыліс пӧчыслысь гӧлӧссӧ:

— Унмыд кӧ локтӧ, кольччы, ме ӧтнам муна.

— Ог, — пыр жӧ шыасис Лёшӧ да мӧдіс пасьтасьны.

Сылы талун быть колӧ мунны пӧчыскӧд кӧзасӧ йирӧдны. Налӧн чередыс пастукавны. Тадзи грездсаяс йирӧдӧны ассьыныс кӧзаяссӧ да ыжъяссӧ. Пастук бедьсӧ пӧчыслы вайӧмаӧсь. Беддьыс вӧлі серӧдӧма, вӧлалӧма пуртӧн да дыр кадсьыс, киясӧн малалӧмсьыс молясьӧма. Тӧрыт Лёшӧ бедьнас, кильчӧ вылӧ пуктытӧдз, ӧшинь улас шенасьыштіс сабляӧн моз.

Асылыс кымӧра. Но кымӧръясыс сераӧсь, кывтісны выліті. Абу зэра кымӧръяс. Пӧчыс шуис: регыд пӧ енэжыс воссяс да шонді мыччысяс.

Лёшӧ видзӧдліс Марпа пӧч керкалань. «Узьӧ на, тыдалӧ, Ваняыс», — ас кежсьыс думыштіс сійӧ. Тӧрыт сійӧ висьталіс другыслы, мый мунас пастукавны. Корис и сійӧс, но Ваня шуис: дыш пӧ водзсӧ чеччыны. Бӧрти волас, кор садьмас.

Кӧза Маня восьса дзиръяӧд тотшыктіс туй вылӧ.

— Ме-е, — букыштчӧмӧн видзӧдліс тявзысь Буско вылӧ.

Тӧдӧмысь, эз кӧ вӧв Лёшӧыс, эськӧ уськӧдчис люкыштны кычиписӧ. Сійӧ век на лӧгаліс сы вылӧ, гашкӧ, сійӧн, мый овмӧдчӧма Манялӧн ветлан туй бокӧ да нӧшта тявзӧ.

Лёшӧ Бускосӧ аскӧдыс пастукавнысӧ тшӧтш босьтіс. Медсясӧ сы ради и муніс пӧчыскӧд. Сылы окота Бускосӧ пастукавны велӧдны, мед кӧзаяссӧ да ыжъяссӧ видзас.

Но понпи повзьӧдлыны найӧс кутіс. То ӧти бӧрся увтчигмоз вӧтчас, то мӧд бӧрся. Пӧчыс тшӧктіс Лёшӧлы домавны Бускоӧс да поводсӧ киас кутны: разаласны пӧ да сьӧкыд лоӧ чукӧртны пемӧсъяссӧ.

Воисны видз вылӧ. Кӧзаяс да ыжъяс мӧдісны йирсьыны. Виддзыс налӧн ю бокас и эм. Гожӧмбыд тані олӧны да став матігӧгӧрса баддьыс кушмӧма. Кӧзаясыс йирӧмаӧсь.

Буско дыркодь нин сулаліс Лёшӧ дорын дом йылын, видзӧдіс йирсьысь кӧзаяс вылӧ да никӧстлывліс. Сылы телепит вӧлі уськӧдчыны да кодӧскӧ увтыштны.

Видзӧдлас зонка вылӧ, зэлӧдлас домалан кӧвсӧ да бӧжсӧ легӧдыштас. Пӧчыс тайӧс казяліс да тшӧктіс лэдз-ны Бускосӧ домсьыс: ӧні пӧ кӧзаясыс оз нин повзьыны сыысь.

Буретш сэки и локтіс Ваняыс на дорӧ. Палялӧма да сёйыштӧм бӧрын пыр жӧ котӧртӧма татчӧ.

— Бабӧ, позьӧ ми ю дорас купайтчыны лэччылам? — юаліс Лёшӧ пӧчыслысь.

— Лэччылӧй. Ме ӧтнам олышта. Сӧмын джуджыдінас эн пырӧй.

Лёшӧ да Ваня котӧртісны ю дорӧ. Буско вӧтчис на бӧрся да увтіс. Лёшӧ видліс кинас васӧ.

— Шоныд да! — паськӧмсӧ пӧрччигмоз, радлыштіс сійӧ.

Зонкаяс пырисны шоныд ваӧ. Ылӧ оз кевны, ляпкыдінас купайтчӧны. Кыкнанныс сӧмын пон моз кужисны вартчыны. Лёшӧ эськӧ заводитліс сынны, но сылӧн сынӧмыс оз на артмы. Зонкаяс тёльӧдчисны юын, а Буско котраліс берег пӧлӧныс да увтчис на вылӧ. Гашкӧ, корис, медым ӧдйӧджык петасны?

А Лёшӧ мӧдарӧ, Бускосӧ ки вылас босьтіс: лок пӧ велӧдчам вартчынысӧ. Первойсӧ понпиыс юрнас ва улӧ бердліс. Сэсся быльснитіс-петіс да зіля кутіс берегланьыс вартчыны.

— Видзӧд, Ваня, Бускоыс бура вартчӧ да!

Буско воис берегӧ да ваысь петӧм бӧрын пыркнитчис, пыркӧдіс ас вывсьыс васӧ. Сэсся матӧ ю дорас эз нин матыстчы. Водіс да кутіс берег вывсяньыс кыйӧдчыны.

Зонкаяс купайтчисны, водлісны лыа кӧса вылӧ да бара ваӧ пыравлісны. Эз и тӧдлыны, кыдзи кадыс коли. Лёшӧлӧн пӧчыс чукӧстіс: локтӧй пӧ пажнайтны. Регыд пӧ бӧр ковмас кӧзаяссӧ гортӧ нуӧдны.

Пажын бӧрын зонкаяс куйлыштісны эжа вылын, гожйӧдчисны. Кӧть эськӧ кыкнанныс нин сьӧдӧдз гожъялӧмаӧсь. Ворсыштісны Бускокӧд, котралісны.

Рытнас, кор воис гортӧ мунан кад, Лёшӧ пӧчыскӧд мӧдісны чукӧртны кӧзаяссӧ. Ваня отсасис налы. Пӧчыс лыддис юр лыдсӧ да шуис:

— Ӧти оз тырмы. Вай, Лёшӧ, тэ лыддьы. Колӧ комын ӧти юр.

Зонка лыддис, сы ногӧн тшӧтш оз тырмы. Сэсся шуис:

— Ме Маняӧс ог аддзы.

Пӧчыс сюсьджыка видзӧдліс кӧза чукӧрсӧ:

— Збыльысь, Маняыс абу. Оз тыдав сьыліас кӧрталӧм гӧрд лентаыс. Кытчӧ саймовтчис?

Мӧдісны корсьны, чуксалісны нимнас, но некысь кӧзаыс эз сюр. Ӧтарӧ ветлісны, мӧдарӧ, быттьӧ быдлаысь нин видзӧдлісны, но ставыс весьшӧрӧ. Пӧчыс мӧдіс шогсьыны:

— Мый бара лои? Татшӧм бур кӧза кӧ вошӧ, сьӧлӧмӧй потас жальысла.

Ваня кутіс содтӧд повзьӧдлыны: колӧкӧ пӧ кӧин тӧдлытӧг нуис.

— Кутшӧм кӧин? Сикт дорӧ лунъюгыдын оз жӧ лок.

Лёшӧ видзӧдліс ас гӧгӧрсьыс. Кӧсйис понсӧ усьӧдны, мед тшӧтш Маняӧс исалас-корсяс. Но понйыс матігӧгӧрас эз вӧв.

— И Бускоӧй кытчӧкӧ пышйис, — повзьӧмӧн шуис сійӧ.

— Бускоыд оз вош, сылӧн исыс эм, аддзас миянӧс, — такӧдіс пӧчыс.

Зонкаяс кӧсйисны нин котӧртлыны мӧдар видз помас, ыліас, кытчӧ эз волыны. Но сэки дзик ю дорын, бадьяс пытшкын, кутіс кывны лёкысь увтчӧм. Лёшӧ да Ваня уськӧдчисны сэтчӧ. Пӧчыс кольччис, ме пӧ ог нин вермы котравнысӧ дай кӧза чукӧрсӧ оз позь эновтны.

Юдор бадьяс пытшкӧ зонкаяс писькӧдчисны кияссӧ да чужӧмсӧ парсалігмоз. Сэтшӧм сука тані баддьыс быдмис. Буско, бӧжсӧ легӧдӧмӧн, увтчис бадь пытшкас. Зонкаяс, кор аддзисны, шай-паймунісны. Понйыс увтіс Маняӧс. А Маняыс сюръяснас пысасьӧма баддьыслӧн кысьӧм увъяс костӧ. Тыдалӧ, сюйӧма юрсӧ корсӧ судзӧдны да налькйӧ шедӧма. Кӧзаыс ёна нин пессьӧма, но сідз и абу вермӧма мездысьны. Лёшӧ да Ваня босьтчисны мездыны кӧзаӧс, но увйыс эз сетчы.

— Ок, эськӧ, пуртӧн кӧ вундыны, — жальпырысь шуис Лёшӧ.

— Менам жӧ эм перочиннӧй пурт. Ме сійӧс век сьӧрысь новлӧдла, — Ваня перйис зепсьыс пуртсӧ.

Лёшӧ босьтіс пуртсӧ да виччысьӧмӧн мӧдіс вӧлавны бадь вожсӧ. Вӧласьнысӧ вӧлі сьӧкыд, кӧзаыс пессис. Лёшӧ поліс: ӧд вермис пуртнас сійӧс бытшкыны. Коркӧ сэсся бадь вожыд ори жӧ. Кӧзаыд мыні нальксьыд да ӧдйӧ петіс бадьяс пытшсьыд. Маняыс котӧртӧ, а бӧрсяньыс увтчӧ Бускоыс. Гашкӧ, тэрмӧдлӧ, а, гашкӧ, видӧ бадьяс пытшкӧ пырӧмсьыс. Ӧд не кӧ Бускоыс, кор на эськӧ Манясӧ аддзисны?!

 

ЫРГӦН САМӦВАР

 

Лёшӧлы веранда шкапысь сюрӧма небӧг. Первой листаліс, видзӧдаліс серпасъяссӧ. Сэсся пырис керкаӧ да, диван вылӧ водӧмӧн, кутіс лыддьысьны.

Пӧчыс босьтіс электрическӧй чайник. Кисьтіс сэтчӧ пельсаысь ва да пуктіс пузьӧдны. Ачыс пуксьӧмӧн кутіс виччысьны пузьӧмсӧ. Сэки и пырис Ваняыс.

— Лёшӧ, петалам уличӧ. Сэні ыджыд машина джуджыд розьяс кодйӧ да сувтӧдалӧ сюръяяс. Миянсянь неылын важмӧм би сюръяяссӧ вежлалӧны. Рытӧдз пӧ биыс оз ло.

— Адӧй, — шлапнитіс бокас кинас пӧчыс. — Ме чай пузьӧм виччыся. Рытӧдз чай ютӧг лоӧ овны.

Лёшӧ пырысь-пыр чеччис да Ваня водзвылын котӧртіс ывлаӧ. Сылы телепит жӧ видзӧдлыны кодйысян машинасӧ. Зонкаяс кӧсйисны матысяньджык кыйӧдны кодйысьӧмсӧ. Но уджалысьясыс найӧс вӧтлісны.

— Эн матӧ локтӧй! — горӧдісны найӧ. — Дойманныд, вешйӧй!

Зонкаяс вешйисны, ылысяньыд абу интереснӧ видзӧднысӧ да бӧр косісны гортаныс. Пӧчыс век на майшасис.

— Чай юны эг удитӧй, водзджык эг гӧгӧрво пуктыны.

— А ыргӧн самӧварнад позьӧ пузьӧдны, — воча шыасис Лёшӧ. — Со тай, верандаас камод вылын сулалӧ.

— Сійӧн, гашкӧ, сё во нин эг вӧдитчылӧй. Ог тӧд, шогмана абу.

— А ми тайӧс тӧдмалам. Ванякӧд петкӧдам ывлаас да пузьӧдам, — збоя сёрнитіс Лёшӧ.

— Видлӧ, — эз кут пыксьыны пӧчыс. — Лунтыртӧ чай ютӧгыд сьӧкыд овны.

— Ме ог куж, — пыр жӧ ӧтдортчис Ваня.

Лёшӧ ньӧтчыд на эськӧ эз пузьӧдлы самӧварсӧ, но друг водзас асьсӧ кӧсйис кужысьӧн да тӧдысьӧн петкӧдлыны. Та вӧсна ошйысис:

— А ме тӧда, кыдзи самӧварсӧ пузьӧдны, велӧда тэнӧ.

Зонкаяс петкӧдісны самӧварсӧ ывлаӧ, пуктісны шыльыдінӧ. Сэсся ветлісны ведраӧн юкмӧсӧ вала. Пожйыштісны самӧвар пытшсӧ да кисьтісны сэтчӧ ва.

Пӧчыс мыччис кос пес, медым сартас юкавны. Лёшӧ пуртӧн вӧлаліс, а Ваня чукӧртіс сартасъяссӧ ӧтилаӧ. Сэсся сартассӧ ӧзтісны да чӧвтісны самӧвар трубаӧ.

— Ме лавкаӧ ветла пузигкостіыс, чай юан босьта, — шуис Лёшӧлы пӧчыс да босьтіс нянь сумкасӧ.

— Локтіг кежлад пузьӧдам, — такӧдіс пӧчсӧ зонка.

Зонкаяс чӧвталісны самӧвар трубаӧ кос сартасъяс. Сартасъясыс яра ломтысисны. Самӧварыс вочасӧн кутіс шонавны да шумитны.

— Со, шумитны нин мӧдіс, — нимкодясис друг водзас Лёшӧ. — Регыд пузяс.

Самӧварыс ӧтарӧ ёнджыка дзижгис, а трубасьыс биыс вылӧдз кайис. Кодыр дзижгӧмыс ёна содіс, Ваня повзис:

— Взорвитчас кӧ!

Сійӧ весиг вешйыштіс бокӧ. Лёшӧ тшӧтш чужӧм вылас вежсис. «Збыль кӧ взорвитчас?» — югнитіс вежӧрас. Сэсся ылыстчис жӧ самӧвар дорсьыс. А кодыр дзижгӧмыс вывті ёна гораммис, горӧдіс другыслы:

— Ваня, пырав керкаас да кӧшӧн ва вай!

Ваня котӧрӧн пыраліс да вайис кӧш тыр ва. Лёшӧ босьтіс кӧшсӧ да полігтырйи матыстчис самӧвар дорӧ. Кӧшсьыс сэсся трубаас и кисьтіс васӧ. Самӧварыс вочасӧн лӧнис, а регыд мысти и тшыныс трубасьыс дугдіс петны.

Кык друг видлісны чуньнас, пӧсь абу.

— Пӧсь! — пыр жӧ горӧдіс Лёшӧ да чуньсӧ пӧльыштіс.

Другъяс босьтісны пӧсь самӧварсӧ да виччысьӧмӧн пыртісны керкаӧ. Пуктісны пызан шӧрӧ.

Пӧчыс локтіс лавкаысь. Аддзис пызан вывсьыд самӧвартӧ да ошкыштіс зонкаясӧс.

— Сэтшӧма горш косьмӧ, — пуксигмозыс шуис сійӧ. — Пыр жӧ чӧскыд чайсӧ юышта.

Сэсся, чайсӧ ырскигмоз, юаліс: «Пузьыліс эз?»

— Ог тӧд, — юрсӧ лэдзӧмӧн, муртса кывмӧн, нурбыльтіс Лёшӧ.

Сылы яндзим лои висьтавны, кыдзи збыль вылас самӧвар пузьӧдӧмыс артмис. Но Ванялы, тыдалӧ, телепит ошйысьнысӧ да, кинас шенасьӧмӧн, висьталіс:

— Дзижгис кыдзи! А биыс трубасьыс мый вылна кайліс! Повзим взорвитчӧмысь да трубаас ва кисьтім.

Пӧчыс кыліс тайӧс да вашмуні. Тшӧктіс зонкаяслы пуксьыны да тшӧтш чайсӧ юны.

— Миян юкмӧсын сӧдз ваыс, кӧть и эз пузьыв, пӧсь тай-а, — шуис сійӧ кампет-прениксӧ матыстігмоз.

Зонкаяс пуксисны пызан сайӧ. Чайыс налы и збыльысь чӧскыдӧн кажитчис, медсясӧ преник-кампетыс. А Лёшӧ ас кежын думыштіс, мый мӧдысь оз повзьы да помӧдз самӧварсӧ пузьӧдас.

 

ТШАК ВОТІГӦН

 

Коймӧд лун зэрис. Дугдыштас регыдик кежлӧ да бара буситӧ. Лёшӧлы дышӧдіс нин пукавны гортас. Петалас кильчӧ вылӧ, видзӧдлас руд енэжас, кутыштас войтва улын кисӧ, Буско дорӧ матыстчылас да бӧр пырас гортӧ.

— Шоныд зэрыд тшак вайӧ, — висьталіс пӧчыс.

— А кор нӧ тшакыс петас? — юасьӧ Лёшӧ. — Зэв окота тшак вотны ветлыны. Ветлам?

— Гашкӧ-й, ветлам, — ноксигмозыс шуӧ пӧчӧ.

Ӧти асылӧ зонка чеччис — ӧшиньӧд шонді югӧр мыччысьӧма. Сійӧ петіс кильчӧ вылас. Зэрыс кобӧма, лэбачьяс чипсасьӧны. Ывлаыс мыссьӧма да югдӧма. Лёшӧ нёдзласьыштіс, легӧдыштіс Васька каньсӧ, коді куткырвидзис кильчӧ перилӧ вылын. Кӧсйис лэччыны кильчӧ вывсьыс, но кыліс пӧчыслысь горӧдӧмсӧ:

— Кытчӧ мунан, мыссьытӧг да сёйтӧгыс?!

Лёшӧлы бӧр ковмис косны. Зэв ӧдйӧ мыссис да пуксис пызан сайӧ. Пӧчыс, сёянсӧ вайигмоз, шуис:

— Талун тшактӧ вотны ветлам. Огӧ ылӧ, ичӧт ю бокӧ.

— Ветлам, — кутіс радпырысь панясьны зонка. Здук мысти чеччис нин пызан сайсьыс:

— Петала, Ванялы висьтала.

Пӧчыс мыйкӧ шуаліс на зонкалы, но сійӧ эз нин кыв, котӧртіс Ваня дорӧ.

Ваня век на куйліс вольпасьын. Горшыс висьмӧма. А Марпа пӧч шуис: мӧдысь пӧ ветлас тшактӧ вотны. Лёшӧлы эськӧ зэв окота вӧлі, мед ёртыс тшӧтш ветлас, но весь. Марпа пӧч весиг эз кывзы, некытчӧ пӧ Ваняыс талун оз мун. Зонкалы бӧр ковмис гортас петны.

Лёшӧлӧн пӧчыс босьтіс сарайысь кык чуман. Ичӧтджыксӧ сетіс Лёшӧлы. Рузум пиын нянь тор на пуктіс. Кынӧмыд пӧ сюмалас, да нуръясьыштны позяс. Пасьтасисны вӧрӧ мунӧм вылӧ, ботіасисны. Лёшӧ кӧсйис Бускосӧ тшӧтш босьтны, но пӧчыс эз лэдз: вошӧ пӧ вӧрас, ичӧт на.

Вӧрас пода туйыс заводитчис карта сайсяньыс. Оз и ков ылӧ мунны, кыддза раскыс пӧшти ныр улад. А сы бӧрся козъяс да гежӧдик пожӧмъяс сувталӧмаӧсь. Нӧшта муныштан, да пожӧма яг нин тыдалӧ. Сэні тшакыд пыр и сюрны пондіс. Унджыкыс гӧрд гоб, но дона гобыс гежӧдика паныдасьлӧ жӧ. Тшакыс посни на да зэв топыд, и ньӧти абу номырӧсь.

— Ас кадӧ вотчам, — шуис пӧчыс.

Лёшӧлы нимкодь — сылӧн чуманыс тырны кутіс. Тювкъялӧ пуяс костӧд, но пӧч дорсьыс ылӧ оз лысьт вешйыны. Вӧрыс тӧдтӧм, вошӧмысь полӧ.

А со мыччысис вӧла туй, вель паськыд, паныдасян кӧ, торйӧдчыны бура позьӧ. Туйыс лэччис горувлань. Вотчысьяс мунісны туй бокӧдыс тшаксӧ видзӧдігмоз. Регыд мысти тыдовтчис кушин, а сэсся нин юыс. Юыс тані вӧлі визув. Лёшӧлы синмас шыбитчис ю вомӧн поромлӧн колясъяс да берег дорас зэв ыджыд изки.

— Бабӧ, мый нӧ тайӧ? — чуймӧмӧн юаліс Лёшӧ.

— Час, чӧскыд васӧ юыштам да висьтала, — берег вылӧ косінӧ пуксигмоз, шуис пӧчыс. — Со, аддзан сюмӧдсьыс чибльӧгсӧ. Гумовт сійӧн да вайышт меным васӧ, горш косьмӧ.

Лёшӧ босьтіс берег дорас кодӧнкӧ сатшкӧм чибльӧгсӧ да гумовтіс васӧ. Ваыс тані чай рӧма. Пӧчыс вом дорнас видліс.

— Кӧдзыд, эн уна ю, — чибльӧгсӧ бӧр сетігмоз шуис пӧчыс.

Лёшӧ выльысь гумовтіс васӧ да тшӧтш юис. Сэсся пуксис пӧчыскӧд орччӧн, лӧсьӧдчис кывзыны. Лёшӧ зэв ёна радейтіс мойдъяс да важся олӧм йылысь висьтъяссӧ. Батьыс шулывліс: миян пӧ пиным лоӧ история туялысьӧн. Гашкӧ, збыль лоас, но тайӧ зонкаӧс ӧні некутшӧма эз майшӧдлы. Сійӧ прӧстӧ радейтіс кывзыны интереснӧй лоӧмторъяс йылысь.

Татшӧм здукъясӧ Лёшӧ быттьӧ тшӧтш важся кадас веськавлывлӧ. То царевичӧн асьсӧ аддзӧ, то Гӧрд армияса командирӧн.

Пӧчыслысь мойдъяссӧ Лёшӧ медъёна радейтӧ. Со и ӧні тэрмӧдлӧ:

— Бабӧ, но висьтав нин.

— Кывзы, сідзкӧ, шойччигмозыд.

Пӧчыс чышкыштіс вом дорсӧ чышъян помнас да висьталіс:

— Водзын, уна во сайын, тайӧ местаас вӧлі мельнича. Тані изісны шобді, ид да рудзӧг тусь. Мельничаса кӧзяиныс, Трӧш Иван, лоӧ тэныд, Лёшӧ, пӧрысь пӧльӧн, мӧд ногӧн кӧ, прапрадедушкаӧн. Уджалісны мельничаын, сыысь ӧтдор, нёль пи. Статяӧсь да мывкыдаӧсь, мусӧ и васӧ вӧлі бергӧдӧны. Пиянысь кындзи, нӧшта куим ныв отсасисны. Ставсӧ найӧ ӧтув асьныс вӧчисны. Эз корлыны бокӧвӧй йӧзсӧ. Зіля уджалісны, бура олісны. Налӧн вӧлі видз-му, кык вӧв, кык мӧс да кукъяс на гидын баксісны. Трӧш Иваныс зэв киподтуя да сюсь вӧлі. Мельничасӧ ачыс думыштіс да ачыс жӧ пиян отсӧгӧн кыпӧдіс. Карысь вайис изкияссӧ да мукӧд кӧрта кӧлуйсӧ. Сэсся мельничаыс артмис да заводитісны изны тусьсӧ асланыс грездсаяслы да орчча сиктсаяслы. Ыджыд дон эз корлыны, та понда йӧзыс на дорӧ пыр локтісны. Но бур олӧмыс налӧн эз дыр мун.

Пансис революция, а сэсся воис кулачитан кадыс. Сельсӧветын шуӧмаӧсь Трӧш Ивансӧ кулачитны да ыстыны сиктсьыс. Сійӧ сэки эз нин том вӧв, дай ас вӧснаыс некутшӧма эз вермы сулавны. Мывкыдыс вывті шань вӧлі.

А тэнад пӧрысь пӧчыд, Ёгор Анна, прапрабабушкаыд, збой вӧлі. Сійӧ некодлы эз сетчы. Мыйӧн висьталасны кулачитӧмтӧ, босьтас нянь зырсӧ да мунас сельсӧветас. Бура сэні камӧдчас нянь зырнас. Мый пӧ нажӧвитім, ставсӧ асланым гӧрбӧн. Некор пӧ бокысь эгӧ корлӧй йӧзсӧ. Кутшӧм пӧ ми нартитысьяс, кор асланым став кияс гаддьӧссьӧма.

Яндзим лои сельсӧветсаяслы. Нӧшта кодсюрӧ, гӧля олысьяс пиысь, дорйыштісны. Та вӧсна киритісны Трӧш Иванӧс кулачитӧм йылысь гижӧдсьыс. Тадзи Ёгор Аннаыд и дорйис ассьыс верӧссӧ.

Лёшӧлӧн пӧчыс ланьтіс. Гашкӧ, мыйкӧ аслас олӧмысь дум вылас уси. Сійӧ мыйыськӧ, тыдалӧ, тӧждысис, быттьӧ кӧсйис на водзӧ сёрнисӧ нуӧдны.

— А водзӧ мый? — эз виччысь Лёшӧ.

— А водзӧ колхоз, сэсся война заводитчис. Войнаӧдз мельничасӧ уджӧдісны на. Но сэсся пиянсӧ нуисны фронт вылӧ, бӧрсӧ найӧ эз воны. А пӧрысь пӧльыд висьмис да кувсис. Кувсьӧм бӧрас регыд и тупкысис мельничаыс. Сэсся киссис, а мый шогмис, йӧзыс гортас нуалісны. Ӧні со мый кольӧма. Ме ӧд чужи война бӧрас нин. Ставсӧ тайӧс меным мамӧй висьтавліс, тэнад прабабушкаыд. Тэ сійӧс он тӧд, кор кувсис, сӧмын на арӧс тэныд тыри.

— Ме аддзылі, важ фотография миян эм, — торкис Лёшӧ пӧчсӧ.

— А вот фотографияыс Трӧш Иванлӧн да Ёгор Анналӧн абуӧсь, — шогпырысь шуис пӧч. — Сӧмын шойнавывса гуыс да тайӧ мельничаыслӧн колясыс казьтылӧ на йылысь. Ме быд гожӧм татчӧ волывла пукыштны, бур кывъясӧн казьтыштны ассьыным рӧдвужсӧ, зіль да мывкыд йӧзӧс, налӧн вежавидзӧмӧн олӧмсьыс.

— И ме кута волыны, — чорыда шуис Лёшӧ.

Пӧчыс тайӧс кылӧм бӧрын нюмдыштіс, кутыштліс нуксӧ.

Лёшӧ пӧчыскӧд воис вӧрсьыс да пырысь-пыр котӧртліс Ваня дорӧ. Шуис, мый Ваняӧс бурдӧм бӧрас нулас важ мельнича местасӧ петкӧдлыны.

Ӧні Лёшӧлӧн аслас рӧдвуж дорӧ чужис выль кылӧм. Со ӧд кутшӧм вӧлӧмаӧсь сылӧн пӧрысь пӧль-пӧчыс!

 

МЕДБУР ДРУГ

 

Август помыс вӧлі шоныдӧн да гажаӧн. Коли вежон школаӧ пыртӧдз. Ваня да Лёшӧ тӧрыт медбӧръяысь ветлісны вуграсьны. Ваня ӧні ачыс нин велаліс вуграсьны. Мукӧддырйи сылы весиг унджык шедлывліс чериыс. Таысь Лёшӧ эз нин дӧзмыв. Но и Ваняыс та дырйи эз ошйысьлы друг водзас. Вӧзйылӧ весиг юксьыны: мед пӧ ӧтмында лоас. Но Лёшӧ оз вӧлі босьт: миянлы пӧ и шедӧмыс тырмас.

Рытъяснас на дорӧ волывлісны Толик да Саша. Унаысь ворслісны партизанъясысь. Нёльнад ворсны тӧдчымӧн гажаджык да интереснӧйджык. Кыддза раскӧ пыранінас весиг чом стрӧитісны — штаб. Быдса вежон мошкоритчисны. Чукӧртісны унатор, мый гортаныс оз нин ков. А налы ворснысӧ туяс. Зонкаяскӧд тшӧтш котраліс Буско. Сылы неважӧн тыри куим тӧлысь. Сійӧс Лёшӧ босьтлывліс сьӧрсьыс разведкаӧ, но понйыс увтчӧмнас унаысь водзвыв явитліс. Сэки зонка сійӧс домавліс штаб дорас. Буско лёкысь мӧдас увтчыны, вӧзйысьны да пыр жӧ ковмас мездыны домсьыс. Бӧръя лунсӧ штабас эз ворсны. Толик да Саша мамыскӧд мунісны карӧ. Колӧ пӧ школаӧ пыригкежлӧ босьтасьны.

А талун найӧ выльысь ветлісны важ мельничалӧн колясъяс дорӧ, тшак вотігмоз. Аскӧдыс босьтісны Буско понсӧ. Лёшӧ босьтігас шуис:

— Медым котралыштас вӧрас.

Пӧчыс эськӧ заводитліс ӧлӧдны: эн пӧ босьт, ичӧт на да вошны вермас. Но Лёшӧ эз кывзысь: оз пӧ вош, быдмыштіс нин да-й бура кывзысьӧ сійӧс.

Вӧрын Буско пуяс костӧд тювкъяліс. Увтыштас, исыштас да бара ризӧдӧ. Лёшӧ да Ваня тапикасьӧны надзӧн, тшакъяссӧ видзӧдалігмоз. Кор воисны ичӧт ю дорӧ, чуманъясыс пӧшти тырӧмаӧсь нин вӧлі.

Воддза волӧмсяньыс тані нинӧм на абу вежсьӧма. Мельничалӧн колясыс важ моз мыссис сӧдз ванас, а берегын туплясис изкиыс. Сійӧ уналаті нитшсялӧма да му пытшкас вӧйыштӧма. Ю дорас воддза моз сатшкӧма сюмӧдысь вӧчӧм чибльӧг. Лёшӧ да Ваня юыштісны сӧдз васӧ да пукыштісны. Лёшӧ кымынӧдысь нин выль пӧв висьталіс пӧль-пӧч йывсьыс. Ваня мукӧдлатіыс наизусьт нин тӧдіс да корсюрӧ ачыс стӧчмӧдліс.

Гортӧ бӧрсӧ зонкаяс эз тэрмасьны, чуманъясыс кисӧ личкисны. Буско котӧртіс водзвылын. Сувтыштлас, видзӧдлас зонкаяс вылӧ, увтыштас да бара ризӧдӧ: чуксалӧ ӧдйӧджык вӧтчыны.

Кор воис кыддза раскыс, Буско котӧртіс чомлань. Сійӧ кытшовтіс чомсӧ, сувтіс пыранінас да мӧдіс увтны.

— Кодӧскӧ аддзис али мый? — чуймис Ваня.

— Видзӧдлам, мый сэтысь аддзис, — кежис чомланьӧ Лёшӧ.

Зонкаяс матыстчисны чом дорӧ да чуймисны: пыранінас, бӧръя лапаяс вылас, пукаліс пашкыр бӧжа ур. Урыс сюся видзӧдліс локтысьяс вылӧ да чеччалігтыр зіля пышйис неылын быдмысь джуджыд пожӧмлань. Ӧдйӧ кавшасис пожӧм кузя да дзебсис лапъяс костӧ. Бускоыс вӧтчис урыс бӧрся да увтчис.

Чомйӧ пыранінас кольлӧма яблӧглӧн пиньтуй колясыс. Коркӧ Ваня ворсігӧн вайліс яблӧгсӧ. Пиньтуйсӧ шыбитлӧма, а урыд аддзӧма.

Зонкаяс сулыштісны джуджыд пожӧм дорын. Чайтісны, мый урыс мыччысьлас на, но весьшӧрӧ.

— Мунам, батьӧй, колӧкӧ, воис нин, — шуис Ваня.

— Мела талун жӧ локтас батьӧй, — воча ошйысис Лёшӧ. — Асывнас пӧчӧ висьталіс.

Зонкаяс сэсся эз кутны уртӧ кыйӧдны. Найӧ тэрыбджыка нин мӧдӧдчисны гортӧ.

Некоднанныслӧн батьыс абу на воӧма. Сӧмын Толя да Саша виччысисны дзиръя дорын. Толиклӧн киас мач: карысь пӧ воим да мачасьны локтім.

Лёшӧ сетіс пӧчыслы тшак тыра чумансӧ.

— Бабӧ, ми мачасьыштам.

— Сёйтӧгыс?

— Бӧрас, — Лёшӧ кватитіс пызан вылысь пӧчыслӧн пӧжалӧм кӧвдумсӧ да котӧртіс улич вылӧ.

Зонкаяс керкабокса кушинас заводитісны ворсны. Пӧчыслӧн керкаыс мир туйсяньыс неуна пырыштӧма. Машинаяс тані эз ветлыны. Ворсысьяс некодлы эз мешайтны.

Зонкаяс ворсісны, лыйлісны мачсӧ, котралісны. Ставныс гӧрдӧдӧмаӧсь, пӧсьнысӧ ӧтарӧ чышкыштӧны. Тадзи радлӧмӧн и коли эськӧ кадыс, эз кӧ лоӧмторйыс падмӧд. Кор кӧсйӧны нин вӧлі дугдыны ворснысӧ, Лёшӧ метитіс мачсӧ Ванялы, а сійӧ лэбис веськыда пӧчлӧн веранда ӧшиньӧ. Стеклӧыс гольсмуні-жугалі. Тайӧ шыас и петіс керкасьыс пӧчыс.

— Коді жугӧдіс ӧшиньсӧ?! — стрӧга юаліс сійӧ.

Ставӧн чӧв олісны. Видзӧдлывлісны Лёшӧ вылӧ, но некод эз висьтав. Сэки сэсся Лёшӧ и винитчис пӧчыслы:

— Ме эг нарошнӧ, мачыс ачыс лэбис.

— Ачыс? Батьыд локтас, да сылы висьталан.

Зонкаяс сувтісны забор бокӧ. Кутісны Лёшӧлысь юасьны, видас оз батьыс. Лёшӧ вочавидзис: сюрас пӧ видӧмыс. И колӧ жӧ вӧлі мунан луннас ӧшиньыслы жугавны!

Лёшӧ чушкыльтчис, сӧдзи сэсся и торйӧдчис ёртъясыскӧд. Сӧмын кӧсйысис налы звӧнитлыны тшӧкыдджыка. Гашкӧ, тӧвся каникулъяс дырйи аддзысьласны на. Бать-мамыс кӧ лэдзласны волыны грездас. А локтан гожӧмӧ тшукысь аддзысьласны бара.

Рытнас батьыс воис важиник «УАЗ» машинаӧн.

Лёшӧ зілис не петкӧдлыны, мый мыжа. Полыштіс, кыдз на пӧчыс висьталас. А пӧчыс батьыслы тшӧктіс ӧшинь стеклӧсӧ пуктыны да нинӧм эз висьтав, мыйла жугалі.

— Важсьыс бур лои, — шуис батьыс ӧшиньсӧ дзоньталӧм бӧрын.

Лёшӧлы весиг сьӧлӧм вылас лӧсьыдджык лои. А пӧчсӧ та бӧрти нӧшта на пыдди пуктыны кутіс.

Кор пӧчыс петіс колльӧдчыны, Лёшӧлӧн кок бердас ниртчис нин Васька каньыс. Зонка босьтліс сійӧс киас да малыштіс. Содка помын котсісны чипанъяс. Еджыд збой чипаныс ӧтарӧ пыркнитлывліс сорссӧ да видзӧдлывліс Лёшӧ вылӧ, быттьӧ тшӧтш колльӧдчис. А Буско пон-йыс пукаліс машина бӧръя пуклӧс вылын да никсігтырйи ӧшиньӧдыс чуксаліс Лёшӧӧс. Сӧмын кӧза Маня эз вӧв. Сійӧ картаын рӧмидзтіс.

Машинаӧ пуксигӧн пӧчыс кутліс Лёшӧӧс: эн пӧ вунӧд менӧ, водзӧ на волы да звӧнитлы аслад телефонӧн. Пӧчыс весиг син дорсӧ чышкыштіс. А Лёшӧ шуис:

— Ме ог вунӧд тэнӧ, кӧть сё во кольӧ, ог вунӧд. Тэ менам медбур ёрт!

Сэсся машина бӧръя ӧшиньӧдыс дыр на колльӧдіс синнас дзиръя дорын сулалысь пӧчсӧ да радейтана Кармыльксӧ. Пӧчыс налы ӧвтіс кинас, кытчӧдз эз саявны.

Гижӧд
Кармылькйын гожӧм
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1