МЫЙӦН ПОЗЬӦ СКӦТӦС ВЕРДНЫ ТУРУНТӦМ ВОЯСӦ

Пу турун — скӧтлы кӧрым

Турун тырмытӧм воясӧ тулысын зэв ёна лоӧ скӧтлы тшыгъявны, медся нин ёна кор тулыс помыс кузя нюжалӧ. Таво тулыс, тыдалӧ, бура ёна сёрмыны кӧсйӧ. Турунъяс унджыклаын кутісны нин быравны. Дерт, кытӧні эмӧсь идзасъяс, сёр тулысысь оз повны. Да ӧд уналаын и идзасъясыд зэв тырмымӧн абу нин. Сэтшӧминъясад таво зэв сьӧкыд лоӧ скӧтыдлы вежӧд петӧмтӧ виччысьны.

Мукӧд государствоясса крестьяна татшӧм тулысъясас зэв ёна вердчӧны пу турунӧн — кыддзӧн, пипуӧн, либӧ бадь корӧсьясӧн, либӧ прӧстӧй леторосъясӧн (росъясӧн), посньыда кералӧмӧн.

Корӧсьяснад вердчӧмтӧ быдӧн ми тӧдам, дерт. Кыдзи инӧ леторосъяснас (росъяснас) вердны?

И. И. Калугин профессор тшӧктӧм кузя леторосъясӧн вердчыны колӧ тадзи.

Скӧт вердӧм вылӧ кералӧны пипу, кыдз, виж бадь либӧ пелысь пу леторосъяс чаль чунь кызаӧс либӧ вӧсниджыкӧс. Медбур леторосъяссӧ керавны эськӧ Иван луна-Петыр луна костын, сэсся кӧртавлыны гырыськодь корӧсьясӧ да ӧшлӧмӧн шонді сайын косьтыны. Сы бӧрын тэчны стӧгйӧ (зорӧдӧ) дай бура вевттьыны, мед сэтчӧ зэр ваыс оз пыр. Тӧлын татшӧм корӧсьяссӧ вӧлі дзоньнас сеталӧны ыжъяслы. Дерт, тадзитӧ вердӧмнад леторосъясыд сёйтӧг вӧлі кольӧны. Позьӧ вӧчны сідзи, леторосъяссӧ мед скӧтыд кутас сёйны; дай зэв на бурпырысь и сёясны.

Дзоньӧн, дерт, татшӧм леторосъястӧ быд скӧтина оз сёй. Медым бураджык кутасны сёйны, колӧ лӧсьӧдны, Калугин профессор висьталӧм серти, тадзи: посньыда шырны ньӧръяссӧ идзас шыран машинаӧн либӧ керавны черӧн, сэсся пуктыны пельсаӧ да пузьӧм ваӧн киськавны. Ӧти пуд посньыда кералӧм роскӧ колӧ кисьтны ӧти ведра пузьӧм ва. Ва кисьтӧм бӧрас вевттьыны, мед став кералӧм леторосыс пӧсь ванас да рунас шоналӧ. Недыр мысти, этша кӧдзалӧм бӧрын нин (градус комынӧдз кымын), татчӧ пельсаас кисьтӧны шомйӧв (вылльӧв) да бура сійӧс гудралӧны, мед став шырӧм леторосыс шомйӧлыскӧд (вылльӧлыскӧд) сорласяс.

Кык пуд шырӧм леторос вылӧ тырмӧ ӧти кринча шомйӧв (вылльӧв). Гудралӧм бӧрын пельса пытшкӧсса шырӧм летороссӧ ёна топӧдӧны да вевттьӧмӧн эновтӧны лун куим кежлӧ кымын, мед сійӧ шоммас да небзяс. Тадзи шоммӧдӧм бӧрын тайӧ сёйӧдсӧ скӧт зэв бура сёйӧ. Лунтырӧн мӧсъяслы позьӧ сетны пунт дас вит кымын, вӧвъяслы пунт кӧкъямыс кымын, ыжъяслы пунт кыкӧн.

Кодъяскӧ тайӧ лыддьӧм бӧрын, дерт, эськӧ кутасны шуны: летороснад вердчӧмӧдз кӧ воан, ылӧ он нин мун.

Видлӧй дай вӧлисти шуӧй тадзитӧ. Энӧ ӧмӧй аддзывлӧ, кутшӧма мӧсъясыд бадь йывъяс сёйӧны весиг гожӧмын вежӧд вылын олігӧн? А пипу кырсь сёйӧмсӧ энӧ ӧмӧй аддзывлӧ скӧтыдлысь? Тшыг воясӧ войтырлы на лои некымынӧдлаын сёйны кырсьтӧ. А скӧтыдлы зэв нин позьӧ сійӧн овны.

Ӧні уналаын ӧти турун додь вылӧ сетӧны кызь шайтӧдз. Тӧдӧны кӧ вӧлі, мый вит пуд пызь либӧ жмык да ӧти додь пипу либӧ кыдз леторос (ньӧр) лоӧны ыджыд бур турун додькӧд воча, дерт, кызь шайтӧн эз кутны мынтыны турун додь вылад.

Турунтӧм воясӧ гожӧмсянь на колӧ лӧсьӧдчыны пу турунӧн скӧтӧс вердны. Лӧсьӧдан кӧ унджык пипу либӧ кыдз корӧсьтӧ да кутан арсянь на сійӧн вердчыны, тулыснад турунтӧм вӧснаыд тшыгъялӧмтӧ скӧтыд оз и аддзыв.

Оз мешайт пу турунтӧ лӧсьӧдны туруна воясӧ. Сэки позьӧ лишнӧй скӧтина видзны. Пипу да кыдз леторосыд миян быдӧнлы на тырмас вӧрад олігӧн.

В. Исаков.