ШАБДІ КӦДЗӦМ ЙЫЛЫСЬ

Кыдзи колӧ кӧдзны.

Воддза «Коми сикт» газетын гижӧма нин вӧлі, кыдзи Вилядьын шабдіӧн вӧдитчӧны. Ӧні ми тӧдам нин — став шабдісӧ сэні кӧдзӧны нӧвина вылӧ. Ми воддза номерӧ гижлім, мися, нӧвина местаыд миян унджыка на Вилядь сертиысь сюрӧ.

Уна шабді кӧдзанін эм миян и нӧвинаысь кындзи на. Босьтам кос веретя вывъяс — турунтӧм видзьяснымӧс. Унджыклаын нин татшӧм кос видз вылас бур турун дугдӧма петны: лунтыр ытшкӧмӧн сэтшӧминсьыс додь джын турунысь уна он и вермы чукӧртны. Дерт, татшӧм лёк видзьяснымӧс водзӧ вылӧ колӧ кыдзикӧ бурмӧдны заводитчыны. Бурмӧдны сэтшӧм видзьястӧ позьӧ гӧрӧмӧн да турун сэтчӧ кӧдзӧмӧн.

Бур овмӧсъясын тайӧ удж бердас важӧн нин кутчысьӧмаӧсь. Сы ыджда жӧ местаысь, кытысь войдӧр вӧлі лунтыр ытшкӧмӧн чукӧртлӧны сӧмын додь джын турун, гӧрӧм да турун кӧдзӧм бӧрын босьтӧны додь нёль либӧ унджык бур турунсӧ.

Видзӧдламӧй, кыдзи нӧ сэні уджалӧны. Уна во быдмана турун позьӧ кӧдзны небыд му вылӧ сӧмын; эжа вылӧ сэтшӧм турунтӧ кӧдзӧмысь ыджыд пӧльза оз ло.

Ёна эжмӧм видзьяснымӧс небзьӧдӧм вылӧ колӧ кыкысь либӧ куимысь гӧрны да агсавны (пинёвтны). Кык кымын во уджавтӧг тайӧ уджыс оз и артмы. Мед тайӧ гӧрӧминыс небзьытӧдзыс прӧста оз куйлы, колӧ сэтчӧ кӧдзны медводдза гӧрӧм бӧрас шабді, сэсся мӧд вонас ид либӧ зӧр. Шабді эжа вылӧ быдмӧ зэв бур дай ёгтӧм. Шабді босьтӧм бӧрын му небзяс бура нин ёна. Сы бӧрын ид кӧть зӧр кӧдзан, зэв бура быдмасны. Тайӧ кык вонас эжа вевъялас помӧдз сісьмыны, муыс зэв ёна небзяс. Сэсся коймӧд вонас тайӧ мусӧ колӧ бура ёна куйӧдавны да пуктыны картупель либӧ скӧт сёян сёркни. Сы бӧрын сэсся мӧд вонас вӧлисти идкӧд либӧ зӧркӧд кӧдзӧны уна во быдмана турун. Ӧні ми аддзам — видз вылад шабді кӧдзӧмыд мутӧ лӧсьӧдӧ уна во быдмана турун кӧдзӧм вылӧ.

Кыдзи колӧ кутчысьны тайӧ уджалӧм бердас? Шабді кӧдзӧм вылӧ эжа колӧ гӧрны арсянь. Коми гӧрйӧн да косуляӧн эжа гӧрны сьӧкыд. Сэсся зэв лёка артмӧ гӧрӧмыс. Татшӧминсӧ гӧрӧм вылӧ колӧ лӧсьӧдны плуг. Быд плуг ӧд бара жӧ эжатӧ гӧрны абу на ӧткодь бур. Нарошнӧ эжа гӧрӧм вылӧ колӧ босьтны пара вӧлӧн гӧран винта-ӧтвала плуг, мед сійӧ бурджыка вӧлі вермӧ гӧрӧм пластсӧ бергӧдны, путкыльтны.

Шабді вылӧ эжа колӧ гӧрны сӧмын вершӧк кык судта. Вывті кӧ джуджыда гӧран, бӧрвылас сійӧс сьӧкыд лоӧ посньӧднытӧ. Сэсся сідзи гӧрӧмнад лыа подса (песчаная почва) муяс вылын верман мутӧ вынтӧмсьӧдны. Тӧлын кынмалӧмла да тулысын тӧлалӧмла гӧрӧм пластъяс рӧшкалӧны. Сэсся тулысын, му косьмыштӧм бӧрас тайӧ гӧрӧминсӧ посньӧдӧны «рандальӧн». Рандалявны колӧ водзджык, сёрман кӧ да вывті гӧрӧм пластъясыд косьмасны, оз нин вермы муыд сэтшӧм ёна рӧшкавны.

Шабді кӧдзны тулысын вывті водз оз позь: сійӧ петалӧм бӧрас полӧ кынмӧмысь. Медбур шабді кӧдзан кад буриника му шоналӧм бӧрын, ид кӧдзӧм бӧрын нин вӧлисти. Арся гӧрӧм эжа пластъяс, дерт, шабді кӧдзӧм кежлӧ оз вевъявны сісьмыны. Сы вӧсна тулысын мӧдысь гӧрнытӧ оз позь, а шабді кӧдзтӧдз колӧ сӧмын бура «зигзаг» агасӧн агсавны, мед бураджык муыс рӧшкалӧ. Сы бӧрын вӧлисти сэсся сэтчӧ колӧ кӧдзны шабдітӧ. Мӧдысь, кӧдзӧм бӧрас, пыр сійӧ жӧ агаснас агсалӧны кык пӧлӧн кымын. Шабді кӧйдыс быд сё квадрата сыв вылӧ мунӧ тув 14 кымын. Сыысь шоча (гежӧда) кӧдзны оз ков.

Та ногӧн кӧ мӧдам уджавны, миян шабді кӧдзанінным бур мутӧгыд на тырмымӧн сюрӧ. Сэсся ӧд и тадзи гӧрӧмнад и турунтӧм видзьясыд мӧдасны бурмыны.

Сёй сора эжа гӧрӧм муяс вылӧ шабдіыд куйӧдтӧг воас, дай мӧд вонас идлы либӧ зӧрлы муясыс зэв вынаӧсь. Бур туруныс сэні гӧртӧгыд оз быдмы вӧлі татшӧм топалӧм да нитшсялӧм вӧснаыс. Тайӧ кык быдтас босьтӧм бӧрад, дерт нин, ковмас куйӧдавны да вӧлисти кӧдзны мукӧд быдтасъястӧ. Лыа сораджык му вылӧ эжа гӧрӧм бӧрын шабді кӧдзан воас на ёна лӧсялӧ пӧималӧм. Быд сё сыв вылӧ пуд куим кымын кӧ кӧдзан пӧим, зэв ёна тӧдчӧ.

Муыдлы тані ми тӧлкуйтам, кыдзи колӧ видз вылын шабді кӧдзӧм кежлӧ лӧсьӧдчыны. Тайӧ локтан тулыс кежлӧ ми огӧ нин вермӧ арсянь эжатӧ гӧрны, кодлӧн кольӧм арын эз ло гӧрӧма. Позьӧ-ӧ шабді кӧдзны эжасӧ тулысын гӧрӧмӧн? Дерт, позьӧ кӧ, абу водзвыв та понда думайтӧма нин. Сэки лоӧ уджавны тадзи: лым сылӧм бӧрын, кор муыс косьмыштас этша, пыр жӧ колӧ заводитны гӧрны видзтӧ арын моз жӧ, да сэсся сэки жӧ пластъяс косьмытӧдзыс рандальӧн агсавны; кӧні рандальыс абу агсавны, «зигзаг» агасӧн. Гӧригӧн колӧ видзӧдны, мед пластъясыс бурджыка путкыльтчасны да топаласны. Оз кӧ бура бергӧдчыны да топавны, эжаыс оз кут сісьмыны, сэки оз кут и муыс вынсявны. Шабді кӧдзӧны тулысын гӧрӧм эжа вылӧ сы моз жӧ, кыдзи вӧлі водзын нин висьталӧма. Кӧні эмӧсь уна турунтӧм видзьяс да кос веретяяс, колӧ ӧдйӧджык босьтчыны сійӧс бурмӧдны.

Ӧтувтчӧй артельясӧ, машинаӧн уджалан тӧвариществоясӧ, босьтӧ удждысян тӧвариществоысь сьӧм, ньӧбалӧ бур му уджалан кӧлуйяс да бур кӧйдысъяс, сэсся кутчысьӧ овмӧснытӧ лэптыны! Унджык быдтӧй вузаланторъяс. Кымын уна лоӧ овмӧсын вузалантор, сымын бура, озыра кутанныд овны асьныд дай государстволы сетанныд ыджыд пӧльза.

В. Исаков.