АНДАМАН САРИДЗСА ПХУКЕТЫН ДАС ЛУН
Неыджыд Таиланд Королевство яръюгыд шонді улын артмӧм аслыспӧлӧс мичлуннас, саридз пӧлӧн еджыд лыаа берегнас, ичӧт діяс гӧгӧрын сӧдз да кельыдлӧзов-турунвиж шоныд ванас став мир пасьталаысь йӧзсӧ кыскӧ ас дорас шойччыны.
Нӧшта содтӧ тайӧ кыскӧмсӧ тайскӧй массаж да озыр вӧр-ваыс, ӧд зэра кадыс сетӧ быдмыны сэні мортлы мунны вермытӧм вӧр — джунгли, кӧні дзебсясьӧны лэбачьяс, зверъяс, быдмӧ-леммӧ юмов фрукты. А еджыд рӧма ыджыд слӧн — таиландсалы енмӧн сетӧм пемӧс... Та вӧсна райын кодь оланінӧ важысянь локтӧмаӧсь енлы уна сикас ног эскысь йӧз. Ставыс тайӧ сэтчӧ ветлігӧн ликмӧ и миянлы.
Асывсяньыс, шонді югӧр мыччысьӧмсянь, воӧмаяс тэрмасьӧны саридз бокӧ гожйӧдчыны, шоныд сӧдз ваын сунавны-купайтчыны. Сэтчӧс войтырлы долыд татшӧм серпассьыс, ӧд найӧ быд ногыс чуктӧдӧны гожйӧдчысьяслысь сьӧм: гожйӧдчан местаысь (лежакысь), шондіысь сайӧдчан зонтысь, ваысь да мукӧд юанторйысь, бижутерияысь да ас вӧчӧм сувениръясысь. Азыма вӧзйӧны пыжӧн, катерӧн, гидроциклӧн журъялыштны саридзса гыяс вывті да парашютӧн кыпӧдчывны вылӧ-вылӧ...
Кык лун шойччӧм мысти ясыда гӧгӧрвои, мый Таиланд Королевствоын ставыс йитчӧма яръюгыд шондікӧд. Тайӧ мӧвпсӧ подулалӧм могысь дасьті неуна шензьӧдана пасйӧдъяс.
Андаман саридзбокса Пхукет ді вылын лунся сотан шонді саймовтчӧм бӧрын на сынӧдыс зэв шоныд — 27–29 градус, и карын олӧмыс выль пӧв ловзьӧ. И сэтчӧс олысьяс, и турист-шойччысьяс — ставӧн петӧны уличаӧ, быттьӧ демонстрация вылӧ. Татшӧм серпас и аддзим медводдза шойччан рытӧ, кор петавлім карса «Арбатӧ». Йӧзыс жуӧмӧн жуӧ, быд кафе-барсянь юргӧ гора шылад да сьылӧм, кыдз шуласны, быдлаын «асланыс свадьба». Мунігад юрыд бергӧдчӧ... Чӧв-лӧнь Сыктывкар бӧрын тайӧ миянӧс ёна шензьӧдіс.
Ме думысь, ставӧн кӧсйӧны пӧртны олӧмӧ ассьыныс могнысӧ сьӧм отсӧгӧн. Со ӧтияс вузасьӧны восьса би вылын лапша сорӧн пуӧм яйӧн, мӧдъяс юмов фрукты вӧзйӧны, коймӧдъяс — крепыд ырӧш, сьылысь-ворсысьяс сьӧмсӧ чукӧртӧны муас пуктӧм шляпаӧ.
Кафе-барсаяс чуксалӧны нуръясьыштны, туй бокын сулалысь шоперъяс дасьӧсь тюрӧдны быдӧнӧс таксиӧн, нывбаба котыръяс — небзьӧдны массажӧн ки-кок да мыш, дженьыд платтьӧа да кузь кока нывъяс кыйӧдӧны озыр мужикъясӧс.
А воӧмаяс кызвыннас ставсьыс таысь ӧтдортчӧны. Том и пӧрысь, миян кодь еджыд, шоколад рӧма мугӧм да дзик са сьӧд чужӧмбанаяс — ӧтарӧ-мӧдарӧ ветлӧдлӧны нажӧвитчыштны зільысьяс костті. Рытъя туй бокын зэв уна машина да мопед сулалӧ, и быд машинасянь юргӧ гора шылад, а воддза стеклӧас ляскӧма «Taxі» гижӧд. Шоперъясыс жӧ дугдывтӧг горзӧны: «Такси».
Тӧдтӧм да экзотикаа странаын аэропорт дорын медводдза воськовсянь миянӧс вочаалысьяс пыр жӧ юӧртісны, «на наших дорогах пӧ регулируйте себя только сами». Аттьӧ, мый ӧлӧдісны. Пхукетса уличьясті журъялӧны машина-мопедъяс, а на костті йӧзыс туйсӧ вуджӧны. Бур на, мый машинаыс уна да, та вӧсна надзӧн ветлӧны, и вуджысьясыс удитӧны воӧдчыны туй мӧдарас.
Таиландса войтырлӧн олӧмысь гусяторъяссӧ водзӧ тӧдмалӧм-стӧчмӧдӧм могысь ковмис корсьны вомъёртӧс. Аттӧ сьӧкыд вӧлӧма аддзыны роч кыв гӧгӧрвоысь таечтӧ. Став туроператорсӧ шызьӧді, медым корсисны меным Пхукет ді вылын чужлӧм мортӧс, коді вермис эськӧ коми журналисткӧд варовитны. Интернетысь лыдди, мый китай кывйын «пхукетыс» — «саридзбокса мыльк», и сійӧ уна нэм чӧж «нималӧма» кокни мывкыда нывбабаясӧн.
Коймӧд лунас сӧмын аддзысим Пхукетын чужлӧм нюмбана мужичӧйкӧд. Тӧдмасигмоз англия да тайеч кывъясӧн сійӧ унаысь шуис: «Гольф, гольф», да кинас петкӧдліс гольфӧн ворсӧмсӧ. Гӧтырӧй, Анна Прокопьевна, и вуджӧдіс меным, мый нимыс сылӧн Гольф. Сідзи сэсся и варовитім куимӧн: ме юаси комиӧн, Аня вуджӧдіс юалӧмӧс англия кывйӧ, а сэсся Гольф англия да ас кыв сораснас вочавидзліс. Гольфлы сёрниным бур опытӧн жӧ лоис, ӧд сійӧ зільӧ пырӧдчыны Роч муысь туристъяскӧд уджӧ.
Медводз ме ачым юкси Гольфкӧд кык лунся да войся аддзылӧмторъяс йылысь шензяна мӧвпъясӧн.
— Зэв стӧча висьтасянныд войся Пхукет йылысь, — шуис Гольф. — Медым отсыштны дівывса вузасьысьяслы, миян королевствоса гырысь чинаяс дасьтӧмаӧсь отельясын дон кыпӧдӧм могысь государственнӧй оланпас балаяс. Индӧма, мый локтан восянь Россияысь быд волысь пондас мынтыны шойччӧмысь торъя вот — 860 шайт, а миян сьӧмӧн кӧ — 300 бат.
А сэсся сійӧ висьталіс, меным пӧ 42 арӧс, велӧдчи Бангкокса университетын, босьті вылыс тшупӧда тӧдӧмлун, сэки жӧ велӧді англия кыв. Кык во нин пӧ «Пегас» котырын уджала роч туристъяскӧд, но некодкӧд на тіянкӧд моз эг варовитлы, и меным пӧ таысь любӧ.
— Меным мойвиис, мый аэропортсянь отельясӧ нуӧда роч кывъя войтырӧс, ӧд найӧ зэв шаньӧсь, — висьталіс Гольф. — Менам ӧні бур удждон, а меным колӧ вердны мамӧс, куим челядьӧс да гӧтырӧс. Семьяӧн олам Бангкокын, гӧтыркӧд уджалам Пхукетын, а челядькӧд гортын олӧ менам мамӧй.
Мӧд морт, экскурсия нуӧдысь том зон Кончали, ачыс Киргизияысь да бура сёрнитӧ рочӧн. Вит во нин уджалӧ роч туристъяскӧд Пхукетын.
2024 вося ноябрь 28 лун Сійӧ водзӧ нуӧдіс тані олӧм йылысь сёрнинымӧс.
— Туризм водзӧ сӧвмӧдӧм могысь суйӧрсайса бизнес вичмӧдӧма уна сьӧм, а кафе-ресторанын сёйысьыс этша.
Збыльысь, отельясын шойччан донъяссӧ чинаяс мӧдӧны кыпӧдны. Медым пӧ пондасны волыны Таиландӧ сӧмын озыр йӧз, луннас да рытнас кутасны азыма ньӧбасьны кафе-ресторанын, ӧд отельясас шойччысьястӧ вердӧны сӧмын асывнас, — висьталіс Кончали.
Сылы воча сеті бара шензяна юалӧм:
— Мед оз дӧзмы татчӧс олысьыс, но ывлаын вузасигӧн, туй бокын пусиг-пӧжасигӧн санитарияыс налы веськодь?
— Да, тадзи и эм. Но важысянь и татчӧссаяс, и воӧм китаечьяс овлісны зэв гӧля да кыпӧдлісны аслыныс туй бокын ичӧтик керкаяс. Асьныс олісны вылі судтаас, а уліас пусьылісны да вузасьлісны. Тадзи и ӧні вӧчӧны, — вочавидзис Кончали.
А Гольфӧс кори висьтавны, мый вӧчӧны Пхукет ді вылын чужлӧм вужвойтырыс.
— Туристыс тані уна, и тайӧ сетӧ миянлы сьӧма удж, нывбабаяс кызвыннас зільӧны отельясын, могмӧдӧны воысьясӧс кафе-ресторанын. Зэра поводдя дырйи ми, таечьяс, ог майшасьӧй, олам-уджалам шондіа лунъясӧ моз жӧ. Ми некор ог шогалӧй, пыр долыда да гажаа олам. Бӧръя каднас и миян челядь кутісны «пукавны» телефонын. Ачым ме прӧст кадӧс сідз жӧ колляла. Быд лун уна уджала, ог куритчы, видза дзоньвидзалунӧс. Дерт, казялінныд, мый став сёянным ёна переча-сола. Нэмӧвӧйся вӧлӧгаысь медшӧрӧн лыддям гӧрд переч, пыр сійӧс сёям, сы вӧсна ми и вӧсниӧсь, косньӧдӧсь, дзоньвидзаӧсь, — ас вылас петкӧдлӧмӧн да нюмъялӧмӧн висьтасис Гольф.
Ми и асьным казялім, мый ывлавывса кафеын номсасигӧн коймӧд пань ньылыштӧм бӧрын весиг мышкыд шоналӧ...
Гольфлӧн висьталӧм серти, Таиландын челядьӧс школаӧдз велӧднысӧ абу быть, но унаӧн велӧдчӧны. Сылӧн 3 арӧса пиыс детсадйын тӧдмасьӧ компьютерӧн да англия кывйӧн, а гортас тай кывйӧн сёрнитӧны. Дон босьтӧмӧн садикас велӧдӧны лыддьысьны. Водзӧ вылӧ королевствоас йӧзӧс велӧдны да бурдӧдны кутасны дон босьттӧг.
— Ме сьӧлӧмсянь уджала Россияысь воӧмаяскӧд да мӧвпала ветлыны Москваӧ, — дум-кӧсйӧмнас юксис миянкӧд Гольф.
Пхукетын нӧшта ӧти аддзылӧмтор корӧ аслыс вочакыв. Сёр рытын ыджыд фургонӧ пуксисны ӧткодя пасьтасьӧм йӧз: еджыд каскааӧсь, кольквиж жилеткааӧсь, и быдӧнлӧн киас куш ведра да ичӧтик зыр. Кытчӧ да мыйла мунӧны найӧ войгорулас?
Вочакывйыс тыдовтчис экскурсия дырйи, кор миянлы петкӧдлісны визьӧн-визьӧн садитӧм пуяс. Тайӧ пӧ каучук. Сійӧ сетӧ аслыспӧлӧс сок — каучук, и сыысь вӧчӧны машина шына. Соксӧ колӧ чукӧртны шонді петтӧдз, сёрӧнджык кӧ, оз нин ло сэтшӧм бур. Каучук да пальма вый вӧчӧмыс — королевствоса промышленносьтын тӧдчана юкӧн.
Сёрниысь тыдовтчис, мый Таиландын оз ошкыны и сэтчӧс йӧзӧс, и туристъясӧс наркотикӧн дурмӧдчӧмысь, папирос, электроннӧй сигарет, кальян куритӧмысь. Отельяс дорысь позьӧ аддзыны «No smokіng» гижӧд, штрапыс — 5 сюрс бат. Куритчыны позьӧ сӧмын урчитӧминъясын.
Кыдзи висьталӧны, тайса корольлӧн эм табак вӧчан фабрика, и сійӧ вӧзйӧ куритны сӧмын сэні вӧчӧмсӧ. Висигӧн пӧ позьӧ куритны и марихуана. Сэтчӧс оланпасъяс серти корольлысь серпас вежӧм-лёкмӧдӧмысь вермасны чорыда мыждыны да весиг дзескыдінӧ пуксьӧдны.
Шоныд саридз, гажа местаяс унаӧс кыскӧны Андаман море бокӧ, пандемияӧдз мукӧдлаысь, тшӧтш и Китайысь да Россияысь воӧмаяс ньӧбалӧмаӧсь Таиландас керка-оланін. Но сэтчӧс законъясыс бокӧвӧй йӧзлы оз лэдзны асэмбуравны оланінсӧ, позьӧ сӧмын кӧртымавны.
Ӧтчыд аддзылі чери кыйӧм — зэв сьӧкыд удж вӧлӧма сійӧ ыджыд гыа саридзад. Водз асывнас, шонді мыччысьтӧдз на, море берегті муніг-котӧртігӧн казялі, кыдзи кузь пыжсянь вӧйталісны чери кыян угоддьӧ. Бӧрынджык тӧдмалі, мый чӧвтӧмаӧсь 500 метр кузьта да вит метр судта тыв. Синмыс сылӧн зэв ичӧт — кузьта и пасьта ногыс кык сантиметр. Шензьӧдіскодь менӧ, мый сэтшӧм посни синма тывйӧн кыйсьӧны. Берегсянь дыркодь видзӧді, кыдзи дас морта пыжыс чеччаліс ыджыд гыяс вылын, а чери кыйысьяс унаысь уськӧдчылісны ваас, тыдалӧ, тывсӧ лӧсьӧдыштны. Берегсяньыс тшӧтш жӧ ньӧжйӧник кыскисны тывсӧ, ме отсалігмоз кутчысьлі жӧ гезъяс, думысь кӧсйи видзӧдлыны, уна-ӧ да гырысь-ӧ шедіс чериыс. Гез кыскысьяс нюмъялісны, тӧдӧмысь, ошкисны менӧ отсасьӧмысь. Тывсӧ сэсся кыпӧдісны пыжас, та вӧсна кыйдӧсыс меным эз тыдав. Та бӧрын ставӧн сӧлісны пыжас да усйысисны. Тадзи со ме кыйи саридзысь чери.
Таиландын коймӧд лунас аддзим, кыдзи олӧма морт шатинӧн вуграсис. Киӧн тшӧтш шенасьӧм-отсасьӧмӧн сёрнитігӧн гӧгӧрвои, мый чериыс оз шед, весь пӧ кадсӧ вошті.
Збыльысь, кафе-ресторанын татчӧс кыйдӧснас гежӧда номсӧдлӧны, шойччысьясӧс кыськӧ вайӧм чериӧн сэні чӧсмӧдлӧны.
Интернетысь пасйӧдъясӧ содта со татшӧм юӧр: Таиландса корольӧс шуӧны Маха Вачиралонгкорн, дженьыда кӧ — Рама X. Сылы 72 арӧс, военнӧй лётчик. Нёль гӧтыра, вит челядя. Мир пасьталаын монархъяс пӧвстын медся озыр морт. Чужӧмсӧ сылысь позьӧ аддзыны тайса сьӧмысь — батъясысь.
Таиландын став олӧмыс йитчӧма шондікӧд. Гожйӧдчӧм кындзи миянлы мойвиис ветлыны экскурсияясӧн. Югыд шондіа лунӧ аддзылім мича вӧр-ва, зэрӧм бӧрын сійӧ нӧшта на озыр турунвиж рӧма. Сэтчӧс пуяс миянладорсяысь пашкырджыкӧсь, джуджыдджыкӧсь, гартчӧмаӧсь ӧта-мӧдыскӧд — збыльысь джунгли. Татшӧм вӧрас из гӧраысь исковтан-бузган ю бокӧ лӧсьӧдӧмаӧсь туристъяслы петкӧдлӧм вылӧ Национальнӧй Королевскӧй парк. Юрнымӧс вылӧ чатӧртӧмӧн нимкодьпырысь и ветлӧдлім...
Дзик пыр кывъястӧ он и аддзы, медым петкӧдлыны Краби провинцияса «Ват БангТхонг» будда храмлысь ыдждасӧ да мичсӧ. Сэні ветлӧдлім кӧмтӧг. Ставыс дзирдалӧ да пӧртмасьӧ уна-уна рӧмӧн да серпасӧн. Храм судтаыс 46 метр, а шӧр башняыс — 70 метр. Тыдалӧ, мый сэтчӧс олысьяс сьӧлӧмсяньыс эскӧны Будда Гаутамалы.
Водзӧ туйыс вайӧдіс миянӧс «Мир сафари» шойччан-гажӧдчан паркӧ. Сэні сӧвлім слӧнъяс вылӧ. Ыджыд тушаа, кыз кокъяса, кузь хобота пемӧсъясӧс велӧдӧмаӧсь новлӧдлыны туристъясӧс. Ковмис ӧчеред виччысьны, медым кавшасьны налӧн мышкӧ пысалӧм пуклӧс вылӧ.
Быд воськов кылан дзопкӧмӧн, быттьӧ тарантасӧн либӧ «буранӧн» чукля-мылькъяинті мунан. А сэтшӧм долыд — мойдын моз слӧн вылын ӧд ветлӧдлан. Кодсюрӧ найӧс нӧшта вердісны да мыськалісны на. Казялім, тайӧ пемӧсыс да морт нэмъяс чӧжӧн бура велалӧмаӧсь гӧгӧрвоны ӧта-мӧдсӧ. Висьталісны, мый слӧн уджалӧ 60 арӧсӧдз — пенсия вылӧ петтӧдзыс, и быдӧнлӧн эм медицина страховка. Сэсся пемӧсъяссӧ вуджӧдӧны шойччанінӧ да вичмӧдӧны 5.000 бат (12.600 шайт) найӧс видзӧм вылӧ.
Водзӧ слӧнъяс мышкысь лэччим да пуксим каяк векньыдик пыжӧ. Ю кузя ньӧжйӧ кывтігӧн бара жӧ гӧгӧр вӧр вӧлі — тайӧ мангровӧй вӧр. Пуясыслӧн уна чалля вужъяс тыдалӧны ва увсьыс.
Тадзи миянӧс вайӧдісны изъя крут берегын ыджыд пещера дорӧ. Ю вывсьыс аддзылім пур вылын кыпӧдӧм лёкиник кык керка. Висьталісны, тайӧ пӧ саридзса чиганъяслӧн, найӧ нэмъяс чӧж тадзи и олӧны, донтӧмджык да, ӧд оз ков мынтыны оланінсьыс вот. Ставыс тайӧ бура петкӧдлӧ, мый таиландсалӧн, кыдзи и миян, олӧмыс топыда йитчӧма вӧр-вакӧд.
Аддзылӧмыс миянӧс ыззьӧдіс мӧд экскурсия вылӧ. Бӧрйим орчча странасӧ — Малайзия. Мыйла? Ме некымын во нин видзӧда «Большая Азия» («Bіg Asіa») телеканалысь петасъяс. Сэні петкӧдлӧны Азияса йӧзлысь чуймӧдана олӧм-вылӧмсӧ да аслыспӧлӧс вӧр-васӧ. Тайӧ и йӧткыштіс миянӧс кык лун кежлӧ ветлыны Малайзияса Куала-Лумпур юркарӧ.
Бӧръя нелямын вонас гӧлиник страна зэв вылӧ кыпӧдчӧма экономика, машиностроение, видз-му овмӧс, медицина да образование боксянь, да и олан керкаяс стрӧитӧмын тшӧтш. Тайӧс зэв стӧча петкӧдлӧны карса небоскрёбъяс.
Сӧмын часӧн-джынйӧн лэбим Пхукетсянь ыджыд самолётӧн да пуксим ыджыд жӧ аэропортӧ. Ывлаас вӧлі 33 градус шоныд. Миянӧс вочаалысь экскурсовод Марьям ыркыд автобусӧн нуӧдіс видзӧдлыны Малайзияса мичаинъяс.
Медводз Путраджайяса «Розовӧй мечеть — Неграын» (судтаыс 36 метр) кывзім намаз, снимайтчим карса шӧр изэрдын. Сэні жӧ зымвидзӧ Малайзияса премьер-министрлӧн дворечыс. Сувтыштлім «Парусник» пос вылӧ, сэсся ыджыд Конгрессхоллса площадкасянь видзӧдлім Путраджайя карсӧ да орчча пальма вӧрсӧ. Рытсӧ коллялім зарни унитаза дона ресторанын да купайтчим «іBіS» гостиницалӧн 31-ӧд судтаса енэжувса бассейнын, нимкодясим уна рӧма биа гырысь ӧшиньяса небоскрёбъясӧн.
Мӧд лунас ветлім Петронас (Башни-Близнецы) небоскрёбса (судтаыс — 452 метр) лавкаясӧ. Пырысьтӧм-пыр и ньӧбим Петронас нима сувенир — Малайзияса символ-пассӧ.
Юркар ыдждасӧ да мичлунсӧ мойвиис видзӧдлыны мӧд небоскрёбсянь — телебашняын (судтаыс 421 метр) 300 метр вылнаын лӧсьӧдӧмась смотрӧвӧй площадка. Сэні и снимайтчим, фотоальбомӧ колим уна снимок-небоскрёб. Татшӧм джуджыд керкаыс сэні комын сизим, на лыдын 118 судтаа да Merdeka шпиль-йыла керка. Видзӧдігас вомгорулын мурги, дум вылӧ усис «Небоскрёбы, небоскрёбы, а я маленький такой» сьыланкыв да. Чайта, уналы тӧдса Вилли Токаревлӧн, 1980-ӧд воясӧ «запрещённӧй» да Америкаын сэки олысь артистлӧн, сьыланкывйыс.
Король двореч дорӧ веськавлім буретш сэк, кор сэтысь почёта караул костті петіс Малайзияса король Султан Ибрагимлӧн кортежыс. Медъёна радліс талы Марьям, миянӧс новлӧдлысь, король петӧмсӧ пӧ эг на вермыв петкӧдлыны мукӧд туристыслы.
Сэсся волім Национальнӧй мечеть ӧшинь улӧ. Важся кӧрт туй вокзал (стрӧитлӧмаӧсь 1910 воын) казьтылӧ, мый Малайзия вӧлӧма Англияса колонияӧн.
Экскурсоводӧс кывзігмоз вуджим Независимосьт площадь да шензьӧмӧн видзӧдім кар шӧрын ю дорті ветлысь варанъяс вылӧ. Аддзылім и сэтчӧс олысьяслысь важся дзоля олан керкаяссӧ.
Марьямлӧн кывъяс серти, нелямын воӧн джунглиын ичӧтик керкаяс местаын кыптӧма ыджыд да мича кар — Куала-Лумпур. Комын судтаа керкаясын пӧ ӧтиӧд-квайтӧд судтаясас да, овлӧ, весиг сизим-кӧкъямысӧдас — парковка. Выль керкаын патера ньӧбигӧн ипотека кредитсӧ сетӧны 2,5 прӧчент улӧ. Но суйӧрсайсалы сэтчӧс войтырлы серти доныс некымын дас пӧв унджык. Шензьӧдісны и Марьямлӧн татшӧм кывъяс: «Врачьяс да велӧдысьяс — Малайзияса элита».
* * *
Пхукет дівывса чуймӧдана оласногӧн, суйӧрсайса мукӧд муысь сылӧн торъялӧмӧн тӧдмасим дас лун. Збыльысь, Таиланд да Малайзия — Асыв-Лунвыв Азияын медся экзотикаа странаяс. Медым пыдісянь тайӧс донъявны, чайта, колӧ сэтчӧ некымынысь ветлыны.
