ТУВСОВ УДЖ ВИДЗЬЯС ВЫЛЫН
Кутшӧм видзьяс миян эмӧсь.
Миян Коми муын тулысын видзьяс вылын ӧти удж: весавны сійӧс ваӧн вайӧм ёгысь. Некод оз и думышт — видзьяс вылын, лым сылӧм бӧрын, вермасны лоны ещӧ на кутшӧмкӧ мукӧд пӧлӧс уджъяс.
Миян видзьяс эмӧсь бурӧсь, эмӧсь и лёкӧсь. Лёк видзьяссӧ миян шуӧны давмӧм виддзӧн. Давмӧм видз вылын и лым сылӧм бӧрти воссьӧ зэв ыджыд удж. Коді кӧсйӧ давмӧм видз вылысь босьтны унджык да бур турун, сылы колӧ кывзыштны тайӧ висьталӧмсӧ.
Давмӧм видз миян овлӧ куим пӧлӧс: 1) нитшкалӧм видзьяс — кор виддзыс нитшкалӧ да сы вӧсна туруныс оз вермы быдмыны. Этшаник нин эськӧ и овлӧ сэні туруныс, дай сійӧ зэв омӧль. 2) Кор видз вылын муыс топалӧма да сы вӧсна сэтчӧ оз вермы вужъясьны бур туруныс. Мукӧд туруныс эськӧ и вужъясьлас, да быдмӧ кельыда, омӧля. 3) Кор видзьяс вылысь бырӧма выныс. Сэтшӧм видзьяс вылын быдман турунлы оз тырмы сёянторйыс.
Ваӧн ойдлан видзьяс этша вынсялӧны асьныс; ойдлытӧм видзьясыс унджыкысь нин вынсӧ воштӧмаӧсь, топалӧмаӧсь либӧ нитшкӧн тырӧмаӧсь. Сэтшӧм видзьяссӧ шуӧны пӧрысьмӧм виддзӧн. Пӧрысьмӧма кӧ, сійӧс инӧ колӧ томмӧдны. Став уджыс видзьяссӧ томмӧдӧм кузя воссьӧ водз тулысын. Оз ков повны да шуасьны: тайӧ уджыс пӧ зэв сьӧкыд да ковмас ещӧ кутшӧмкӧ сьӧм. Тайӧ уджад ковмас сӧмын зільлун, этшаник сьӧмӧн ставсӧ позьӧ вӧчны.
Кутшӧм удж колӧ вӧчны видзьяс вылын.
Тулысын водз, лым сылӧм бӧрын, кӧдзыд асылын колӧ петны видз вылӧ кӧрт пиняӧн (агасӧн) да ёна уна пӧв пинёвтны (агсавны). Асывнад, водз тулысын нитшкыс зэв кокньыда агсасяс, нетшкысяс. Колӧ бӧрйыны сэтшӧм кад, медым нитшкыс асъя шондіӧн сылыштӧма, а муыс кын. Он кӧ вермы тайӧ каднас пинёвтны, сэки нитшкыд ёнджыка вужъясяс дай сійӧс он вермы нетшкыны пинёвтӧмӧн (агсалӧмӧн). Агас вылӧ колӧ пуктыны кутшӧмкӧ груз (из, пес, чурка). Сэсся колӧ агсалӧм бӧрын нитшсӧ чукӧртны куранӧн чукӧръясӧ. Чукӧрас нитш зэв ӧдйӧ шуралӧ-косьмӧ. Мыйӧн косьмас, пырысьтӧм-пыр жӧ сійӧс колӧ сотны да пӧимсӧ разӧдны став видз пасьталаас. Сэсся сы бӧрти видзтӧ колӧ выльысь пинёвтны кӧрт пиня агасӧн жӧ.
Ёна давмӧм, топалӧм видзьяс колӧ пинёвтны мӧд пӧвсӧ ёнджыка, медым став виддзыс весиг лоӧ сьӧд. Вынтӧм, давмӧм видзьяс вылӧ колӧ петкӧдны, мӧд пӧв агсавтӧдзыс (пинёвттӧдзыс), карта пыдӧссьыд мутӧ. Сэтшӧм картавывса муыд ёна вына. Сійӧс разӧдӧны видз пасьта, сэсся пинёвтӧны. Десятина улӧ колӧ 30 доддьӧдз. Кодлӧн эм закодъяс — позьӧ и сійӧс петкӧдны. Колӧ сӧмын сійӧс ёна кизьӧртны ваӧн да видз вылӧ бӧчкаӧн петкӧдны. Позьӧ видзтӧ пӧимӧн вынсьӧдны — быд 40 кв. сажень улӧ колӧ 1 пуд пӧим. Пӧим вермӧ видзтӧ вынсьӧдны нёль во кежлӧ. Зэв бур лоӧ, видз вылӧ кӧ петкӧдан известка: 1 пуд быд 20 квадр. сажень улӧ. Сійӧс видз вылӧ колӧ разӧдны кусӧдӧмӧн. Известка вынсьӧдӧ видзтӧ дыр кежлӧ.
Со мыйта пӧлӧс вынсьӧданторйӧн позьӧ видзьяс бурмӧдны. Кодлӧн мый эм.
Тадзи кӧ вӧчны, первойя гожӧмсяньыс жӧ виддзыд томмас. Лёк ковтӧм туруныс: купальничаяс, тӧзьяс, урбӧжъяс, шомкоръяс, паськыд лапкоръяс да мукӧд пӧлӧс шогмытӧм турунъяс бырӧны. Найӧ местаӧ быдмыны кутасны пырейяс да бобӧнянь чукӧр турунъяс.
Колӧ кӧдзны турун.
Уна пинёвтӧм бӧрти абу кӧ надеяыс бур турун паськалӧм вылӧ да дзикӧдз кӧ эз и вӧвлы видз вылас бур турун рӧдыс да вужйыс, колӧ кӧдзыштны сэтчӧ турун. Сӧмын некор оз ков тӧрича-ёг кӧдзны. Абу кӧ водзвыв заптӧма кӧйдыстӧ, колӧ сійӧс судзӧдны. Кытысь да кутшӧм пӧлӧс кӧйдыс судзӧдны, колӧ юавны агрономлысь, либӧ судзӧдны нига да сэтысь тӧдмавны. Позьӧ, дерт и, «Коми сикт» пыр юавны. Сӧмын колӧ гижны видзлысь ыдждасӧ да кутшӧм сійӧ: косӧд, веретявыв, ойдлан места, кутшӧм мусиныс, ветлӧ оз скӧт, пыдын-ӧ пӧтшваыс, мый вӧчӧма нин либӧ кӧсйӧ вӧчны кӧзяиныс — гӧрӧма, пинёвтӧма, вынсьӧдӧма, кыдзи да мыйӧн. Сэки «Коми сикт» висьталас ставсӧ. Позьӧ сы пыр жӧ судзӧдны кӧйдыссӧ.
Татчӧ ещӧ на колӧ содтыны со мый: гожӧмын, мыйӧн виддзыд ытшкыссяс, колӧ выль пӧв сійӧс пинёвтны. Мукӧд воясас сэсся уджыс ёна кокнялас. Пинёвтны видзьяссӧ колӧ быд во, сэки лёк турун да нитш оз кутны ӧдӧлитны. Кӧні эмӧсь прокатнӧй пунктъяс, сэтысь позьӧ судзӧдны аслыспӧлӧс видз пинёвтан пиня (агас). Шусьӧ сійӧ агасыс «Лааке».
Агроном Темноев.
