ГАБОВСАЯСпоэма 1 Джуджыд парма шӧрыс, Кӧні йӧзыс шоч, Эмышт на кӧн вӧрыс, Шусьӧ Перым водз. Тані, Воч ю бокас, Эм на Габов грезд. Йӧзыс киа-кока, Тырмӧ нянь и пес. Дас квайт керка сӧмын Петкӧдлӧны бан, Но став олан рӧмӧн Луныс мунӧ тан. Му да вӧр-ва помысь Олӧ китыр йӧз. Уджныс эз на помась, Эм и вӧв, и мӧс. Юыштлӧны кодъяс, Палялӧны бӧр. Шойна вылын содӧ Кулысьяслӧн йӧр. Коркӧ вӧлі школа, Лавка, шойччанін, Весиг пельшӧр оліс — Бура ыджыд чин. Ӧні нинӧм абу, Быттьӧ эз и вӧв. Грездсӧ пуктысь Габӧ Эськӧ эз ов чӧв. Эськӧ сійӧ шуис: «Нямӧдъяс жӧ ті! Та вӧсна мӧй пуим Тані коркӧ ми? Та вӧсна мӧй вӧчим Уна видз да му? Та вӧсна мӧй кӧдзим Уна ид да сю? Та вӧсна мӧй кисьтім Сы мында ми пӧсь, Быдтор вылӧ письтім, Вӧлім бордъяӧсь? Эз ӧд йӧзлӧн юрӧн Гортад овны ков. Оз ӧд вина-сурӧн Кыпӧдлыны лов. Та вылӧ мӧй менам Мырсисны нёль пи? Быдӧн вӧлі енма, Быдӧн — борд да би. Татчӧдз ӧмӧй воис Лодыгинлӧн вуж? Мый со тадзи лоас, Мӧвпыштны эг куж. Прӧща Енлысь корӧй, Гашкӧ да, оз ёр, Да и лоас гора Миян Воч ю дор». Янӧдіс жӧ эськӧ Митрей Иван пӧль — Кывнас нэмсӧ веськыд, Ловнас абу гӧль. Сійӧ эськӧ шуис: «Сёерӧмакань! Дыш висьӧм мӧй суис? Зэв тай абу шань. Кыдз нӧ абу яндзим Лэдзчысьнысӧ тадз? Усьӧма дзик гачныд, Кӧдзалӧма пач. Ныр увсьыныд сӧмын Пуктыланныд видз. Лунсӧ коллялӧмӧн Ставыс тіян лич. Керкаяс он лэптӧй, Ставыс тіян важ. Киясныд век зептын, Лун-лун тіян гаж. Велалӧмныд стенмӧ Сӧмын кайны ті. Та вӧсна мӧй менам Усисны вит пи? Вӧлі кык кӧ, усис Эськӧ ӧти юр. Петкӧдінныд кусьым, Тіян олӧм — дур! Сьӧлӧманыд тырыс Ӧмӧй кӧдзыд лым? Тіян вӧсна бырас Ӧмӧй Габовным? Вай жӧ кыптӧй лолӧн, Вылӧ лэптӧй юр, Медым гортын олӧм Лоис важ кодь бур». Шуис эськӧ-й мукӧд Янӧдана кыв, Код эз весьӧн пукав, Мӧдарӧ эз сьыв. Шуам, Петыр Гриша — Дас ӧтилӧн бать, Габов грездлӧн пи жӧ, Вежӧрнас век садь. Эз жӧ вомас ваӧн, Кӧнкӧ, Прокӧ ов. Паняліс эз ма ӧд, Уджӧн пыкис лов. Либӧ удж жӧ тӧдысь Тешкодь нима Пуд, Коді, гашкӧ, вӧтысь Кыйліс сӧмын шуд. Шуисны и аньяс Мыйяскӧ, дерт, сэк. Эз ӧд тасьті-паньяс Тӧдны сӧмын век. Лэдзисны и вӧртӧ, Гӧрисны и му, Тӧдісны и йӧртӧ, Кодйисны и гу. Эськӧ да Вась Маръя Пинялыштіс тадз: «Кутшӧм нӧ ті айяс, Новланныд кӧть гач? Эськӧ ӧдӧбвылысь Мышкуаныд ньӧр. Муяс-видзьяс вылысь Шедӧ нин пес вӧр. Синъясысь би петмӧн Уджавлім ӧд ми. Уджыд бурӧн ветлӧ, А оз сійӧ ви. Мера тӧдтӧг юӧм Вайӧ сӧмын пом. Спиртыд гуӧ нуӧ, Медым кӧть и том. Бырис ӧмӧй вежӧр? Косьмис ӧмӧй ки? Ӧдйӧджык вай вежӧй Оласногтӧ ті. Тан код оліс-выліс, Летъявны эз куж. Мед и водзӧ кылас Лодыгинлӧн вуж». Лэдзчысисны збыльысь, Мортыс быттьӧ геб. Нинӧм абу выльыс, Лолыс йӧзлӧн жеб. Но и йирны найӧс Ӧтарӧ оз ков: Став страналӧн кайис Майӧг йылӧ лов. Перестройкасяньыс Век на кынӧсь ми. Олам йӧзлӧн няньӧн, Пачысь кусіс би. Либералъяс вемӧн Чинам лунысь-лун. Кызь ӧтиӧд нэмын Водзӧ Русь оз мун. Дзикӧдз медым бырим — США-лӧн тӧжд да мог. Мырдӧн тышӧ пырӧ, Вӧчӧ ыджыд лёк. Рытыввывсянь бара Кыптӧ ыджыд грӧз. Гымалӧны яра, Повзьӧмаӧсь йӧз. Ӧтувтчыны колӧ, А оз тільны син. Кыпалас мед лолӧн Тшӧтш и чужанін. Медым дасьӧн вӧлі Дзик быд ловъя йӧр. Пӧльыштіс кӧ тӧлыс, Эськӧ мед эз пӧр. Бӧрӧ туйыс абу, Водзӧ мун, эн чег. Перым водзлӧн Габов Олас медым век. Му вылын кӧ лолан, Му вылын и ков. Сэні югыд олӧм, Кӧні ыджыд лов. 2 Медся ыджыд лола Грездным вӧлі сэк, Кор войнаӧн воліс Вӧрӧг да эз чег. Грездӧдз, дерт, эз пырав, Тан эз йӧзӧс ви, Но ӧд сэні шырис, Кӧні вӧлі би. Юньнас жӧ и босьтіс Некымынӧс фронт. Туйсӧ сэтчӧ восьтіс, Кӧні дзот да дот. Ӧти бӧрся мӧдӧс Нуис воысь-во. Ыджыд биӧ лӧдіс, Мед эз вынтӧм ло. Дас ӧкмысӧс нуис Грездсьыным война. Ӧткымынлӧн гуыс Ӧнӧдз тӧдтӧм на. Батьяс, пиян, вокъяс Эновтісны горт, Вуджисны ас кокӧн Сьӧрт и нюр, и сёрд. Митрей Иван пиян Мунісны вит вок. Быдӧн сотчис биын, Некод бӧр эз лок. Павел, Степан, Коля, Нӧшта Ёгор, Вась... Быдӧн сэтчӧ колис, Ставыс кӧн пусь-пась. Ачыс батьӧн шусьысь Эз жӧ дырсӧ ов: Бӧръяыс кор усис, Пыр и петіс лов. Тышыс вӧлі уна, Туйыс вӧлі кузь. Быдӧн водзӧ муніс, Коді эз на усь. Вӧрӧгӧс эз жалит, Полӧмсӧ эз кыв. Ордена, медаля Лоис морӧс выв. Кодкӧ ас му вылын Пуктіс дона юр. Кодкӧ усис ылын, Весигтӧ эз сюр. Дорисны Победа Повтӧмъяс нёль во, Сэсся некор медым Войнаыс эз ло. Новгород и, Псков и, Киев, Ровно, Львов Босьтны сэки лоис, Сетны югыд лов. Венгрия и Польша Юисны жӧ вир. Вӧлі ёна горшӧн Свастикаа мир. Гежӧдика воліс Грездӧ письмӧтор: Кыдзи нин пӧ олӧ Миян Воч ю дор? Ми пӧ тані вӧтлам Немечьясӧс бӧр. Волывлӧ пӧ вӧтӧ Ӧшинювса йӧр. Шондінас и зэрнас Нимкодясям пыр. Немечӧс пӧ вермам Да и локтам пыр. Со и чайтсьӧ меным: Локтӧны на век, Ловъяӧсь на сэні, Енмыс видзис сэк. Аддза: локтысь уна, Нюма чужӧмбан. Кутшӧмкӧ да лунӧ Лоасны нин тан. Воасны да вӧчам Вӧвлытӧм на гаж. Гӧгӧр шудсӧ кӧдзам, Вомным лоас ваш. Ӧсип Гриша ворсас- Гудӧкасяс дыр. Асылӧдзыс гортас Некод сэк оз пыр. Долыдалан горӧн Тырас весиг вӧр. Визув Воч ю дорыс Бордъя лоӧ бӧр. Ыджыд пызан сайын Сёрни лоӧ кузь. Юрӧ, дерт жӧ, каяс, Но оз некод усь. «Сійӧн вӧлись воим, — Шуас Володь Вань, — Мый ми йӧзын лоим — Ылын сэтысянь. Гортӧ локтігмозным Вӧчим уна бур. Медводз керка-позъяс Лэптім сюйны юр. Вӧчим посъяс, туйяс, Быдтім весиг нянь Да век гортлань уйим, Коді медся шань». «Ӧні сэсся уджсӧ Бергӧдам ми тась, Часлы, сосъяс пуджам, — Шуас Иван Вась. — Лэптам керка-карта, Эбӧс эз на быр. Да и сьӧла-тартӧ Кутам вайны пыр. Кутам кыйны чери, Вӧчны дадь и додь. Эм тай пила-черыс, Асьным йики кодь». Шуас Прокӧ Гриша: «Гӧтрасялам и. Эз на некод вижӧд, Зэв на пӧсьӧсь ми. Сьӧлӧмӧдз мед воас Миян шоныд сыв. Керка тыр мед лоас Миян пи да ныв. Овны шаня кутам, Некод оз ло шег. Габовын и шуда Лоам медым век». Оз жӧ, дерт, чӧв овны Грездса олысьяс: Кыпалан кӧ ловнад, Сылы абу тас. «Ми ӧд, дона пиян, Эг жӧ узьӧй тан. Удж жӧ вӧлі миян Сӧнъяс орӧдан. Война чӧж и бӧрас Весь эз кольлы лун. Тшупсим, потшсим, гӧрим, Этша шедіс ун. Локтінныд да ӧні Майбыр лоӧ тан», — Шуас, эштас кӧні, Ӧндрей Ӧльӧксан. «Уджыд мый, а шогыс Медся виис лов. Уна вӧлі лёкыс, Этша нянь да сов. Но да, ӧдлы, венім Весьӧпӧртан кад. Сталиныс и Енмыс Мунісны жӧ тат. Челядьнымӧс видзим — Сійӧ медся бур. Найӧ-й гажыс-мичыс, Аски кежлӧ юр». Тадзи, кӧнкӧ, шуас Микол Ӧгаш ань, Кодлӧн олан руыс Вӧлі грездын шань. «Донаяс, шань пиян, Ті эн лэдзӧй юр: Эм жӧ-й пӧсьыс миян, Ставыс лоӧ бур. Тіян сьӧлӧм дорын Дзоридзалам ми. Габов лоас гора — Чужасны ныв-пи. Сьӧлӧмӧ жӧ пырӧ Сьӧлӧмыдлӧн би. Татысь ми ог бырӧй, Локтінныд кӧ ті!» Нывъяс пиысь кодкӧ Тадзи шуас збыль. Габов грездӧ локтас Олӧмыс дзик выль. 3 Кызьӧд нэмас олӧм Збыльысь лоліс бур. Райыс кӧть эз волы, Власьтыс сэк эз дур. Но ӧд бӧръяпомыс Бырис сылӧн вем. Весиг пӧлӧс вома Кызь ӧтиӧд нэм. Абу ӧтнас коньӧр Миян Воч ю бок. Косьмис вердысь нёньным, Гӧгӧр лоис лёк. Кыдз странаным киссис — Ыджыд СССР, — Сідз и век на висям, Чусмис рӧм и сер. Век на гуысь петам, Кытчӧ сюйис йӧй. Тадзи вӧльнӧй светас Овны позьӧ мӧй? Кызтӧмӧн да кодӧн Бурыс ӧд оз чуж. Вежӧр кутіс содны, Юрным абу куш. Вердісны кӧ водзті Уна нефть да газ, Ӧні, кӧть и содз тыр, Унатор нин ас. Надзӧникӧн чужӧ, Бырліс миян мый. Быдторсӧ на кужам, Нянь дорӧ эм вый. Видзӧдам да, содӧ Армиялӧн вын. Кинас воас коді, Бурӧн, дерт, оз мын. Да и киӧн воны Зырым налӧн люв. Русьысь ёнджык лоны Вӧсни ставлӧн сюв. Тайӧс мортыс аддзӧ, Сылӧн бурмӧ лов. Енэжланьыс качӧ, А оз шыр моз ов. Ёнмыштісны лолӧн Весиг грездсаяс. Налы, вӧлӧм, колӧ Гортын енма пас. Кыптіс вежа керка, Кодлӧн йылыс ёсь, Кодлӧн зарни веркӧс, Няйтчӧдны оз позь. Вермысь Ёгор нимӧн Сійӧ кыптіс тан. Сьӧлӧмъясӧ инмӧ, Шонтӧ син и бан. Дзик став фронтӧвиклӧн Пытшкас югыд ним. Медбур йӧзыс сиктлӧн Да оз кутчысь сім. Батьяс, вокъяс, пиян Ӧтчукӧрынӧсь. Сисьлӧн небыд биыс Тані буретш пӧсь. Коді усис, кӧні, Гижалӧма сэн. Дорйӧны и ӧні, Мед эз лёкыс вен. Вежа керка вылӧ Коліс уна сьӧм. Вӧлӧм, олӧм-вылӧм Абу сьӧлӧмтӧм. Отсалысьӧн петіс Бура уна йӧз. Кодкӧ сюрсӧс сетіс, Кодкӧ унджыкӧс. Чукӧртісны челядь, Томъяс, пӧрысьяс. Енмыс шӧпкис пельӧ: «Тайӧ — тіян час!» Ачым тайӧ гыас Бергалі ме пыр, Медым олан шыыс Габовлӧн эз быр. Габовӧй кӧ кулас, Сідзкӧ-й, ме ог ло: Сьӧлӧм пытшкӧ тулыс Сэсся ӧд оз во. Кывбуръяс оз лоны, Сьыланкыв оз чуж. Йӧзӧдзыс оз воны, Ставсӧ кынтас пуж. Зэв на-й шаня артмис, Ставыс лоис бур. Омӧльыслы гартны Габовным эз сюр. Эскан кӧ тай бурас, Мичаммӧ и лун, Олан вороп сюрӧ, Йӧзӧ шуд оз мун. Важсӧ кӧ тай видзан, Подувтӧг он ов. Олӧм пуксьӧ мича, Мыйысь кыпыд лов. Мам кӧ вӧлі ловъя, Ловъя ыджыд мам, Эськӧ мича ловъяс Ошкисны бур сям. Йӧзсянь аттьӧ кыла, Уна шоныд кыв. Таысь сьӧлӧм сьылӧ, Таысь ёнмӧ сыв. Аслыныс став бурсӧ Кыпалӧмсьыныс. Зумыд кӧ ӧд сюрса, Кутчысьӧ и кыс. Сьӧлӧманыс оліс Медтӧ югыд шор. Медтӧ сьылан коліс, А эз курыдтор. Дышӧдчӧмыс тӧдчӧ Кодсюрӧыслӧн. Муяс вывсянь вӧтчӧ Градъяс вылӧдз йӧн. Вытьныс лоис дзоля — Абу воддза йӧз. Зэв нин этша колис Грездын вӧв да мӧс. Индавнысӧ, гашкӧ, Тадзи мен оз ков. Но ӧд овны гажтӧм, Оз кӧ ӧзйы лов. Сылы зэв ӧд колӧ, Бордъясим мед ми, Медым кустӧг оліс Сьӧлӧманым би. Кодлӧн юрыс пӧлӧс, Мед эз йӧзсӧ ну. Медым шуда вӧлі Ставнас Коми му. Мед эз бӧрд, а сьыліс Ставнас ыджыд Русь. Збоя оліс-выліс, Печикысь эз усь. Нямӧдӧн кӧ олан, Некытчӧ он во. Зэв нин рака лолан, Сӧкӧлӧн он ло. А ӧд лэбны колӧ, Мед эз некод кый, Медым омӧль лолӧн Некоді эз лый. Тадзи-й лача кутан, Эскан бурас век. Таысь, кӧнкӧ-й, шуда, Чегӧны — он чег. Татшӧм мед и лоас Гижӧдӧйлӧн пом. Сёӧдз кӧть ме воа, Сьӧлӧм лоӧ том.
