БОСЬТІСНЫ ДАС СИЗИМӦН
Миян Габов грездысь зэв томӧн — дас сизим-кызь арӧсӧн — война вылӧ нуӧмаӧсь Егор Прокопьевич, Иван Владимирович, Иван Фёдорович да Пантелеймон Иванович Лодыгинъясӧс. Фронт вылӧ босьтігӧн дас сизим арӧсӧн вӧлӧма Александр Андреевич Лютоев, коді миян грездӧ воліс овны Вылыс Вочысь война бӧрын. Прокӧ Ёгорлӧн да Вась Иван Лимонлӧн весиг туйпомыс абу тӧдса — вошлісны юӧртӧг. Кодсюрӧ, гашкӧ да, весиг эз тӧдлыны нывбаба кӧрсӧ, сьӧлӧм бордйӧдан муслунсӧ. Миян китыр йӧза грездысь татшӧмыс вит, а мыйта став страна пасьта, коді сэки вӧлі СССР-ӧн!
Ӧні, кор олӧмыс дзуг Украинаын, кор миян вылӧ каттьысьӧны США, усьйӧдлӧны асланыс борд улын кутан мукӧд государствоясӧс, менам юрын олӧ: уськӧдчасны кӧ быттьӧ миян вылӧ, ог жӧ сетчӧй, миян пиян повтӧг жӧ доръясны ыджыд Рӧдинасӧ, ас чужан мусӧ. Та гӧгӧр мӧвпалӧмысь чужис татшӧм кывбур:
Паськыд вӧлі войнаыслӧн вомыс,
Сёйис сійӧ помся лун и вой.
Биа пачын сотчисны и томъяс —
Дзик на челядь — ой-ой-ой-ой-ой!
Дас сизим кӧ эм, тэ ныма воин,
Кыкысь воин, кыйсьысьлӧн кӧ пи.
Гымалігас кытчӧдзкӧ да воан,
Вӧрӧгыслысь лӧньӧдыштан би.
Ок и уна миян зонмыс усис,
Мед Победа ыджыдаліс тан.
Медся ыджыд праздникӧн и шусьӧ,
Синваысь кор вазьӧ чужӧмбан.
Абу гортын, йӧзын налӧн гуяс,
Эмӧсь, коді вошис да эз сюр.
Пинясьӧны миянкӧд йӧз муяс,
Да и гортын абу ёна бур.
Гымакылӧ кӧнкӧ матын бара,
Мед эськӧ эз миян весьтӧдз во.
Но а ковмас — водзсась, пиӧ, яра,
Воддза томъяс кодь жӧ, пиӧ, ло!
Менам талунъя висьтӧй Иван Владимирович Лодыгин йылысь. Мый тӧдӧ, казьтыліс сійӧс чожӧн шуысь Василий Александрович Лютоев, коді ӧні олӧ Зимстанын.
— Кыдзи меным висьтавліс ыджыд мам, Иван чожӧс да Педӧр Иванӧс нуӧмаӧсь ӧти лунӧ, Улыс Вочӧдз лэччӧмаӧсь вӧлӧн (тайӧ оз лӧсяв Кулӧмдінса райвоенкоматлӧн да республикаса Паметь книгалӧн пасйӧдъяслы. На серти Иван Фёдорович Лодыгинӧс босьтӧмаӧсь 1943 вося январын, а Иван Владимирович Лодыгинӧс — 1942 вося августын. Вермас лоны, мый И. Ф. Лодыгинӧс Кулӧмдінсянь кутшӧмкӧ помкаяс вӧсна бергӧдлісны бӧр да босьтісны сёрӧнджык — В. Л.). Лэччытӧдзыс Педӧр Иван менам чожкӧд ветлас обыс дорӧ — Рӧдь Ёгор Маръяясӧ, мед пӧрысь морт благӧслӧвитас. Обыс збыльысь бурсиас да пернапасалас том мортӧс. Сійӧ воліс война вылысь ловйӧн. А Иван чож абу пыралӧма да кольӧма пернапасавтӧг. Ыджыд мам та кузя шуліс:
— Педӧр Ивантӧ Рӧдь Ёгор Маръяыд пернапасаліс да сійӧ локтіс ловйӧн, а миян Иван эз лок. Паметь пыдди весиг ӧти кага эз коль.
А Иван чож, томлун вылӧ видзӧдтӧг, аньяскӧд вӧлӧм лӧсялӧ нин. Синъяссӧ чӧвтас Евсей Анна вылӧ, кодлысь верӧссӧ — Рӧдь Миш Митрейӧс — мыйыськӧ пуксьӧдасны, нуасны дзескыдінӧ. Ветласны Дзолльӧ, кӧні вӧлі сиктсӧвет, да гижсясны. Ме ог лючки гӧгӧрво, мыйла гижисны. Вермас лоны сӧмын кыктор: либӧ Миш Митрейыс да Евсей Аннаыс эз гижсьывны, либӧ пуксьӧдӧм бӧрас торйӧдчылісны. Ыджыд мамӧй Иван чожӧс пинялас: йӧз баба вылӧ пӧ усин, быттьӧ шань нывъясыс сэсся абуӧсь нин.
А Миш Митрейӧс колониясьыс лэдзасны водзджык да бӧр локтас Габовӧ чожӧс фронт вылӧ босьттӧдз на, томъяслӧн ӧтлаасьӧм бӧрын куим тӧлысь мысти кымын. Тайӧ делӧтӧ тӧдмалӧм бӧрын Миш Митрей босьтас киас лагера чер, аддзас чожӧс да кутас вӧтчыны сы бӧрся, мед керыштны юрсӧ. Том мортлы воштысьны лоӧ некытчӧ да ӧдӧбӧн пырас Микит Прокӧясӧ, кодлӧн кильчӧ ӧдзӧсыс вӧлӧма восьса. Горӧдас:
— Прокӧ дядь, дорйы, а то Миш Митрейыд виас менӧ!
А Прокӧлӧн, кыйсьысь мортлӧн, ружьеыс посводзас и ӧшалӧ вӧлӧм. Сы дорӧ пырны кутысь Миш Митрейлы шуас:
— Ӧти воськов кӧ вӧчан — плеш шӧрад и лыя!
И дивитас Иван чожӧс: йӧз бабатӧ пӧ легӧдны оз ков. А Евсей Анна Иван чожӧс война вылад колльӧдӧма на. Миш Митрейӧс война вылӧ босьтлӧмаӧсь жӧ. Волӧма доймалӧмӧн 1944 воын да кулӧма 1948 воын. Евсей Аннаыс, кыдзи ме тӧда, сэсся петавліс Вылыс Вочӧ кок пӧла Максим сайӧ. Ӧні Зимстанын олӧ сылӧн Нина нылыс.
Иван чожӧс война вылӧ босьтӧмаӧсь 1942 вося августын да усьӧма 1944 вося ноябрын Польшаын. Фронтӧвӧй туйыс эськӧ вӧлі мӧд, быттьӧкӧ помаліс велӧдчӧмсӧ. Кыдзи висьталіс ыджыд мам, сійӧ велӧдчис Сыктывкарса ФЗО-ын. Пырис война сувттӧдз на. Велӧдчис во да мӧд вонас, кыдзи и воддзанас, локтіс тӧвся каникул вылӧ. Ыджыд мам вӧлӧн сійӧс лэччӧдны кӧсйис бӧр Кулӧмдінӧдз, но артмис сӧмын Керчомъяӧдз. Тайӧ сиктас каникул вылын жӧ вӧлі Иван чожлӧн Миколай ёртыс. Пырисны керкаас, а сэні юӧны. Миколай шуис Иван чожлы:
— Ваньӧ, война вылад, помалан велӧдчӧмтӧ да, пыр жӧ и босьтасны. Сэтысь, кыдз ме чайта, ловйӧн ог локтӧй. Вай олыштам гортын, кытчӧдз оз босьтны.
Рытсӧ пукаласны да аскинас Иван чож мамыскӧд бӧр каяс Габовӧ. Помаліс кӧ велӧдчӧмсӧ, гашкӧ, кутшӧмкӧ да командирӧн лоис, гашкӧ, весиг эз усь. Тайӧ ме нин тадзсӧ мӧвпала. Мый лоис — лоис, ас ногыд, кӧть кӧсъян сьӧлӧм потмӧныд, он вӧч.
Матыссаяслӧн да йӧзлӧн висьталӧм серти, Иван чож вӧлі шань да киподтуя мортӧн, удж тӧдысьӧн. Батьыс, Педӧр Ладимер, дзолясянь велӧдіс кыйсьыны да вӧр-ваыд сылы вӧлі олан гажӧн. Ыджыд мам висьтавліс, мый аръяснад чӧс туй вылысь бергӧдчылісны век ыджыд нопъясӧн. Карад велӧдчынытӧ колӧ вӧлӧм мунны буретш сиасян кадӧ да таысь жугыльтчылӧма ёна. Но батьыс ӧти во и сиасис ӧтнас. 1942 вося февральын босьтісны фронт вылӧ да сизим тӧлысь мысти и усис (пасъям, мый сійӧ, кыдзи и Митрей Иван Вась (Василий Иванович Лодыгин) усис Псковскӧй обласьтлӧн Великолукскӧй районын. Ӧтиыс Сеньково, а мӧдыс Полибино сиктын — В. Л.). Нӧшта пасъя, мый Габовысь война вылӧ ветлісны кык ая-пиа: батьыскӧд менам чож да Вась Иван Пантелеймон пиыскӧд. Воліс ловйӧн сӧмын Вась Иван.
Дум вылӧ усис ыджыд мамлӧн висьталӧмтор. Иван чожлӧн батьыс, менам ыджыд батьӧй, усьӧма абу Псковскӧй обласьтын, кыдзи гижӧма республикалӧн Паметь книгаын, а Курскӧй обласьтын. Юӧрсӧ ӧд мӧдӧдӧны часьтсяньыс, а сійӧ ыджыд мамлӧн вӧлі. Ме ачым аддзылі гижӧдсӧ аслам синъясӧн. Вылыс Вочысь Маръя облӧн верӧсӧн вӧлі Павел Чаплыгин (кувліс нин), коді воліс Курскӧй обласьтысь да век нуӧдіс мамӧс ветлыны сэтчӧ, мед корсьны ыджыд батьлысь дзебанінсӧ. Гаж вылӧ юыштлісны да шуліс:
— Вай, Анна, ветлам миянӧ. Гашкӧ да, и аддзам батьыдлысь дзебанінсӧ.
Но помасьлытӧм уджнас ветлӧмыс эз и лолы. Ӧні абу нин ловъя.
Та мында и тӧда ме Иван чож йылысь. Сылӧн ловъя дырйи ме эг на вӧв. Ёна бур, мый эм войнадырся фотокарточкаыс, мӧдӧдлӧма фронт вывсяньыс. Видзӧда сы вылӧ да ӧтпырйӧ нимкодяся и шогся. Кытчӧдз ола, сэтчӧдз и орччӧн лоӧ сійӧ мекӧд.
