ВӦЛІ ВЕЖАВИДЗАН НЮМА
Фронтӧвик Иван Никифорович йылысь республикаса Паметь книгалӧн 6-ӧд томын пасйӧма тадзи: «Лютоев Иван Никифорович (1904–1980). Чужис Воч сиктсӧветувса Вылыс Воч сиктын. Кулӧмдінса райвоенкомат босьтіс война вылӧ 1941 вося августын. Рядӧвӧй. Доймӧм вӧсна лэдзисны гортас 1943 вося мартын».
Талун кежлӧ медся матыссаясысь ловъяӧсь дядьӧн шуысь чойяс — Надежда Ивановна Доцяк да Анна Ивановна Сокольникова, кодъяс олӧны Лӧгинъягын. Ёнджыкасӧ ме сёрниті Надежда Ивановнакӧд. Сійӧ висьталіс:
— Иван Никифорович менсьым мамӧс, Мария Андреевна Мизёваӧс, вайліс гӧтыр вылӧ Коми-Пермяк кытшлӧн Гайны районса Коса сотчӧм грездысь 1971 вося гожӧмын. Гижсьылісны. 1972 воын ме волі нин на дорӧ отпускӧ. Сэки олі да уджалі Свердловскын, вӧлі нин нёль челядь. А мамлӧн да Иван дядьлӧн, олӧма нин йӧзлӧн, дерт, челядь эз лолыны. 1973 воын ме локті Лӧгинъягӧ, кӧні оліс Анна чой, дзикӧдз да Габовӧ, кытчӧдз нелямын кымын верст, кутім кайлыны тшӧкыдджыка. Дядь йылысь верма шуны сӧмын бур кывъяс. Сійӧ видзис миянӧс рӧднӧй нывъясӧс моз, век видзӧдіс кыдзкӧ отсыштны. Мед кер дорын уджалігӧн кокъяс пиӧ эз пыр лым, вурліс тюни сямаӧс. Сэки Габовын вӧлі на госпромхозлӧн юкӧн, видзисны скӧтӧс. Мамӧ уджаліс госпромхозас, а дядь эз нин уджав, кызвыннас кыйис чери. Сылӧн вӧлі аслас ты. Сы вомӧ, вискас, вӧйтлывліс гымга. Ӧтчыд ми сыкӧд мунім кыйны. Шедӧма сы мында, мый ӧдва вермис лэптыны. Ректім черисӧ да лоис кык ведра.
Габовын жӧ оліс и Иван Никифоровичлӧн вокыс — Сергей Никифорович. Сійӧ вӧлі изысьӧн. Мельничаыс керка мыш вылас, Воч ю вылас и вӧлі. Ме ветлывлі сэтчӧ. Ветлывлім и уна лыда рӧдвуж дорӧ. Сергей вок кындзиыс Иван Никифоровичлӧн тані вӧлі Степан Петрович Лодыгин сайын Парасковья чойыс.
Мамӧ да Иван дядь олісны дас кымын во. Мамӧ кутіс висьӧдчыны да ми лэччӧдім ас дорӧ Лӧгинъягӧ, кӧні вӧлі бур бурдӧдчанін, а Габовын эз вӧв весиг медпункт. Ӧтпырйӧ кӧсйим лэччӧдны и Иван дядьӧс, но сійӧ эз вӧрзьӧдчы. Вермышта на пӧ да олышта на. Но тӧлысь-мӧд мысти чорыда висьмис да сійӧс сідзжӧ лэччӧдім Лӧгинъягӧ. Орччӧн и куйлӧны Лӧгинъягса шойна вылын.
— Вӧлі этша сёрниа, но мӧрччана кывъя мортӧн. Кувтӧдз кута помнитны сылысь кывъяссӧ, кодъясӧс шуис меным коркӧ: «Анна, бур нылӧй! Тэ ӧд миллион дон сулалан да весиг кӧпейка дон он сулав, кор код юрӧдз волан». Ме и збыльысь корсюрӧ ышмывлі, но эг сэтшӧма, мед воштыны морттуйӧс. А Иван Никифорович эз радейт юӧмтӧ ньӧти. Сылы мед абу вӧлі юӧма весиг войт мында, — эз дзеб збыльсӧ Анна Ивановна Сокольникова.
Мый Микипер Иван вӧлі ыджыд кутӧда мортӧн, висьталіс менам дядь Алексей Александрович Логинов.
— Вылыс Вочса фронтӧвикъяс пиысь, кодъяс локтісны Габовӧ медсясӧ озыр вӧр-ва вӧсна война водзвылын и война бӧрын, медся аслыссямаӧн, пӧжалуй, вӧлі Микипер Иван, — шуис дядь. — Лавкаӧ мунтӧдз сійӧ водзвыв артавліс, мый ньӧбас да мый дон ньӧбӧмторйыс сувтас. Сьӧмтӧ сы мында и босьтліс. Куритіс сӧмын махорка. Артавліс, уна-ӧ куритӧ, да махоркасӧ пачкаяснас ньӧбліс во гӧгӧр кежлӧ. Судзӧдліс гартыштны махоркасӧ «Красное знамя» газет. Сылӧн пӧ бумагаыс медся небыд. Ӧти во кежлӧ судзӧдӧм газетыс тырмыліс кык во. Иван Никифоровичлысь махоркасӧ тшӧкыда удждылісны грездса айловъяс, но сетліс сӧмын налы, кодъяс бӧр вайлісны босьтӧмсӧ. Шыасьліс кӧ морт, коді вӧлі уджйӧза на, то сылы шуис: «Тэ, пиӧ, воддзасӧ на эн вай». Вина-водканад эз ышмыв, юліс кӧ, то сӧмын праздникъяс дырйи.
Сійӧ вель дыр уджаліс колхозын вӧв видзысьӧн. Сэки ӧд вӧвтӧ видзлісны уна. Найӧ колісны петкӧдны ю дорӧ вӧр, гӧрны, ваявны турун да пес, вӧчны мукӧдпӧлӧс удж. Иван Никифоровичлӧн сийӧс кӧлуйыд век вӧлі лючки и вӧвъясыд вӧліны эбӧсаӧсь. На вӧсна тӧждысис бур кӧзяин моз.
Микипер Иван и гортас вӧлі бур кӧзяинӧн. Воддза гӧтырыскӧд, Ӧсип Ӧгашкӧд, коді кувліс висьӧмысь, и мӧдыскӧд, Ӧндрей Маръякӧд, овліс скӧтӧн, видзлісны мӧс и ыжъясӧс. Крестьянин овмӧслы став коланторсӧ вӧчліс аслас киясӧн, ме ог нин сёрнит колхозлы додьяс да вӧр кыскан ичӧт додьяс — кураносъяс вӧчӧм йылысь.
Вылыс Вочысь локтӧм бӧрас сійӧ овмӧдчыліс Митрей Иванлӧн овтӧм керкаас, но важладорсӧ вежліс, лэптыліс выль керка. Сэні сэсся бӧрынджык овліс семьянас Фроловскысь локтӧм Виталий Кочанов.
Война вылысь лэдзӧмаӧсь доймӧм вӧсна 1943 вося мартын. Пывсянын позис казявны, мый ӧти бексьыс нетшыштӧмаӧсь вель ыджыд тор. Но паськӧмнад нинӧм эз тӧдчы. Вась Иван моз, коді ёна жӧ доймылӧма, сійӧ эз чот. Колхозлы вӧв видзтӧдз лэдзліс весиг кер да вӧчис став сьӧкыд уджсӧ жӧ.
Чери кыйӧмысь кындзи сійӧ кутіс чӧс туй. Керӧссянь мунліс Риза параллельӧдз, сетчыліс асыввыв да сэсся лэччыліс грездӧ Грязнушка ёль туйӧд. Кыв шутӧг, пызан вылыс век вӧлі йӧла, яя да чериа.
Ме ог тӧд, кыдзи кыліс асьсӧ сыысь, мый гӧтырыскӧд эз лолыны челядь. Ӧти ныв, Нина нима, артмыліс сӧмын Даръя Педӧр Параськӧд олӧмысь. Парасьыс шедліс пу улӧ да нывсӧ нулісны детдомӧ. Туйпомсӧ некод оз тӧд.
Микипер Иван йылысь мыйсюрӧ тӧдышта и ме, кызвыннас тайӧ тӧдӧмыс йитчӧма челядьдыркӧд, кор сэні олі во гӧгӧр чӧж, а эг бӧрыннас моз йӧзын велӧдчигӧн волывлы сӧмын каникулъяс дырйи. Помнита, мый колхозлӧн кык судта правление керкаын корсюрӧ петкӧдлісны кино. Айловъяс ёна куритчылісны. Мукӧдыслысь кӧ вомсьыс аддзылі «Север» и «Беломор», то Иван Никифорович куритліс сӧмын махорка. Куритліс ёна азыма. Тшынсӧ лэдзис сы мында, мый чужӧмыс саявліс, кыдзи сьӧд кымӧрысь саявлӧ шонді.
Помнита, кыдз мамкӧд ветлім видзӧдлыны пу улӧ шедӧм Даръя Педӧр Парасьӧс, коді вайліс кагасӧ Микипер Ивансянь. Мен вӧлі арӧс кӧкъямыс ли ӧкмыс. Парась куйліс ыджыд пуысь керанӧн перйӧм гортйын. Сійӧс пӧ вӧчӧма ачыс Микипер Иван.
Унаысь сійӧс аддзылі вугыр шатинӧн ю дорысь. Буракӧ, радейтіс тадзсӧ кыйны черисӧ, видзӧдыштны вӧр-ва вылас, олыштны ӧтнас.
Нӧшта помнита, мый сійӧ вӧлі вежавидзан нюма да серама. Эз гигзьы мукӧд моз, а небыдика нюмдыштліс. Сійӧ ставнас ачыс вӧлі вежавидзан олан руа. Эз чепсась, а ставсӧ вӧчис лабутнӧя, тэрмасьтӧг, бура. Паськыд черлыяса, зумыд пельпомъяса, вылад восьса синъясӧн видзӧдысь — татшӧмӧн и сулалӧ сійӧ менам синъяс водзын. Татшӧмӧн и вӧлі сійӧ фотокарточка вылын, кодӧс пуктӧмась Лӧгинъяг шойнавывса крестӧ.
Помала бур морт йывсьыс висьтӧс кывбурӧн, коді чужис пыдди пуктӧмӧн жӧ казьтылӧмысь.
Иван видз вевдорын Ивук ты вом
Козьнавліс ёкышъяс, вӧлі кор том.
Татысь жӧ шедліс и мичаник сир,
Сійӧ ӧд радейтӧ, кӧнъясын йир.
Микипер Иван тан вӧдитліс вис,
Коді век уджаліс, вомнас эз из.
Гымгаяс вӧйтавліс, кулӧмъяс да,
Вӧлі сэк лайколыс чериа на.
Ӧні ме абу нин жбыръялысь борд,
Важӧн нин кувліс и фронтӧвик морт.
Нитшсяліс тыыс да чери оз шед,
Ва весиг вискӧдыс ӧні оз пет.
Сӧмын ӧд важ мозыс нима и пом,
Тӧдам ми сійӧс, кыдз Ивук ты вом.
Олас и водзӧ, оз йӧзыслӧн вун,
Кытчӧдз тан ловъяӧн бергӧдчас лун.
Мед лоис гӧгӧрвоана, пасъя, мый грездсаяс шулісны Иван Никифоровичӧс Иван пыдди Ивукӧн. Тадзи шулӧны томъясӧс. Став сертиыс сы вӧсна, мый мортыс вӧлі матыс, пыдди пуктісны.
