«СЫЛЫ МИ ВӦЛІМ ЗЭВ МУСАӦСЬ!»

Василий Иванович Лодыгин — Габов грездысь Митрей Иванлӧн вит пи лыдысь, кодъяс ставныс мунісны фронт вылӧ да ӧтитӧг усисны. Бать йывсьыс, мый тӧдӧ, висьталіс ӧні Кебанъёльын олысь Анфиса Васильевна Касева.

— Батьӧс война вылӧ нуигӧн меным вӧлі кӧкъямыс арӧс. Кыдзи висьталіс мамӧй, Васса Егоровна Лодыгина, сиктса ногӧн кӧ, Ёгор Васса, 1942 вося арнас батьӧй Ӧнтип монькӧд — Пелагея Ивановна Лодыгинакӧд — лэччӧдісны яй поставка вылӧ Габовсянь Керчомъяӧдз асланыс кокъясӧн скӧтӧс. Лэччӧм бӧрас нин воис повестка да мамлы ковмис пыр жӧ лэччӧдны сійӧс батьлы. Скӧттӧ иналӧмаӧсь да локтӧны нин вӧлӧм бӧр, вочаасьӧмась Прупт ю дорын. Но Габовӧ кайны абу лэдзӧмаӧсь, та вӧсна Пруптсяньыс и бӧр бергӧдчӧма да лэччӧма Кулӧмдінӧ. Николай да Степан дядьяс велӧдчылісны Сыктывкарын, найӧс босьтісны сэсянь. Карас тай эм куслытӧм би, нимъяссӧ гижӧмаӧсь сэтчӧ сувтӧдӧм пас вылӧ.

Батьлӧн воліс дзик ӧти письмӧ, мый Севернӧй фронт вылынӧсь. Нуан воас жӧ и усис. Паметь вылӧ нинӧм абу. Мамӧ заёмъяс сорӧн ставсӧ шыблалӧма пачӧ: тайӧясысь пӧ нинӧм нин. Мый и грамотатӧм мортыдлысь босьтан? Война вылас босьтӧм бӧрас кӧ эз кӧнкӧ снимайтлыны, то гортын эз снимайтчывлы, сэки ӧд деревняад снимайтчысьясыд эз волыны.

Висьтавны кӧ ас йывсьыс, то батьӧ вӧлі бур вӧралысьӧн, вӧрсьыд вайліс дзик быдторсӧ. Ручьястӧ ваяс, разӧдас да джоджыд гӧрд. Кыйліс и сьӧд ручьясӧс, туланъясӧс, уръясӧс, сьӧла-дозмӧртӧ. Кыйсьыліс Войимысь, кӧні кыйсьыліс и Педӧр Матвей (Матвей Фёдорович Лодыгин — В. Л.), коді бӧрынджык лоис колхозса юралысьӧн. Батьӧ Войимын жӧ лэдзліс Катёв Сандракӧд (Александра Александровна Лодыгина — В. Л.) кер. Зэв дона сідз шусяна авиалес. Пӧрӧдӧны и кырссьӧны. Медбур пуяссӧ, мед эз вӧв некутшӧм сісь ув. Сэсся кыскӧны вӧлӧн йи туйӧд. Пӧрӧдісны и ылысьджык — Весляна бокысь. Батьӧ унаысь ветлывліс Войим пырыс ёна ылӧджык — Весляна сиктӧдзыс, коми-пермякъяс ордӧ, нуліс прӧмыс, а бӧрсӧ нопйӧн жӧ вайліс кӧрт кӧлуй. Делӧыс сыын, мый керкаыс сотчывлӧма гожӧм шӧрын да овмӧссьыс нинӧм абу кольлӧма. Ставныс вӧлӧмаӧсь видз вылын, пуктӧмаӧсь турун. Сійӧ жӧ гожӧмнас кушӧдз сотчылӧма и Ёгор вокыслӧн керкаыс, коді вӧлӧма неуна водзынджык. Асьныс зэв видзчысьӧмӧн олӧмаӧсь да битӧ, дерт, эз уськӧдны, кодкӧ ӧзталіс. Сотчӧмаӧсь 1933 воын — менам чужан воын. Кӧдзыд шор мӧдлапӧлын вӧлӧм ытшкӧны да Марья ичинь сэтчӧдз кык верст ок и ӧдйӧ котӧртӧма, горӧдӧма, мый керканыс сотчӧ, да бать ӧдӧбйывсьыс пӧ юас чеччыштіс.

Бать выль керкасӧ тшупӧма ӧтнас, сы вӧсна мый вокъясыслӧн сідзжӧ вӧлӧма юрвывтыр удж. Керъяснас вӧдитчыны отсалӧма мамӧ. Тьӧс пилитӧмаӧсь мамӧкӧд жӧ дольнӧй пилаӧн. А лэптыны отсалӧмаӧсь ыджыд батьӧ да пӧль. Лэптӧм бӧрас пытшкӧссӧ вӧчӧма дзик жӧ ӧтнас. Сідз кӧ нин шуны, батьӧ вӧлӧма зэв киподтуя, вӧчавлӧма абу сӧмын коса-куран да гортын колана мукӧдторъяс, но и колхозлӧн правлениелы шкапъяс.

Батьлӧн ми вӧлім нёльӧнӧсь: Иван, ме, Аграфена да Евдокия. Сылы ми вӧлім зэв мусаӧсь. Воліс вӧрысь да босьтліс морӧс бердас каньпиянӧс моз. Иван да Аграфена абу нин ловъяӧсь. Висьтышта Ваньӧ йылысь. Батьӧс фронт вылӧ нуигӧн сылы вӧлі дас нёль арӧс — зэв нин отсасьысь, ёна ветлӧдліс батьыскӧд вӧр-ваӧдыд. Мамӧ эськӧ босьтчыліс мӧдӧны Улыс Вочӧ велӧдчыны, но кыйсьӧм вӧснаыс эз мун. Шуис: верма нин пӧ вердыштны да ог жӧ кут пукавны парта сайын. Батьӧс фронт вылӧ нуӧм бӧрын кыйсян поннымӧс гусялісны да эз сетны. Вӧрад ветлігӧн мед вӧлі гажаджык, эз лок вылӧ ош, мам босьтліс понсӧ Пудлысь (збыльысь вӧлі татшӧм нима морт — Пуд Никифорович Лодыгин — В. Л.), кодӧс кутісны нуны война вылӧ. Тайӧ понйыс Ваньӧӧс Грязнушка ёль дорсянь вуджӧдӧма Епйир сёнӧдз. А зэв ёна слӧтитӧма. Истӧгыд кӧтасьӧма, би абу шедӧма. Кык сён костӧдыс ветлӧма-ветлӧма да и кынмӧма сэсся. Гортсянь эськӧ абу нин ылын, да со тай. Лыйӧма на вит ур да куим сьӧла.

Вердысьыд эз ло да, мучитчим ёнакодь. Батьӧлӧн кольлісны йӧра куяс да ставсӧ на найӧс вундалӧмӧн да пуӧмӧн сёйим. Тшӧкыда усьліс дум вылӧ, кыдзи бать вайліс ноп тырыс сьӧла-дозмӧртӧ и мам ропкыліс: бара на пӧ ковмас сой рудзавмӧн куштысьны. Ӧні кӧ, мися, эськӧ куштам, да некодлы вайнысӧ.

Батьтӧгыд да воктӧгыд миянлы, куим чойлы, унатор лоис босьтны ас выланым. Ме, кыдз помнита, вӧв вылӧ пуксьӧмӧн, агсасьлі ӧкмыс арӧссянь. Та арлыдсянь жӧ ветлӧдлі видз вылӧ пуктыны турун. Ковмис ветлӧдлыны нянь вӧсна, сы вӧсна мый уджалысьлы лун кежлӧ сетлісны 400 грамм нянь. Фронт вылӧ мунӧм челядьлы тӧлысь кежлӧ сетлісны дас куим кило зӧр, но сійӧ, дерт, эз тырмы, сы вӧсна мый пӧдтісны йӧв, яй, вый, вурун да мукӧдтор вылӧ вотъясӧн да аслыным пӧшти нинӧм эз кольлы.

Висьтала война кадсясьыс и мукӧдтор йылысь. Менам батьӧ вӧлі Митрей Иванлӧн вит пи лыдысь, кодъясӧс ставнысӧ босьтісны война вылад, да некод ловйӧн эз волы. Медводз нулісны Ёгор дядьӧс, война сувтӧм бӧрас пӧшти пыр жӧ (республикаса «Паметьлӧн книга» серти (коймӧд том, 209-ӧд лист бок) Егор Иванович Лодыгинӧс босьтісны фронт вылӧ 1941 вося июнь 27 лунӧ — война сувтӧм бӧрын вит лун мысти — В. Л.). Кор батьлы воис война вылӧ нуан повестка (республикалӧн «Паметь книга» серти (коймӧд том, 209-ӧд лист бок) Василий Иванович Лодыгинӧс босьтісны фронт вылӧ 1941 вося август 24-ӧд лунӧ — В. Л.), сійӧ буретш локтіс фронт вылысь ранитчӧмӧн, пуктісны колхозса юралысьӧн, уджаліс воысь дырджык. Нелямын коймӧдын ли нелямын нёльӧдын сійӧс босьтісны выльысь да эз и волы, кыдзи тай гижӧны, «воши юӧртӧг». Кыдзи ме ачым тӧда да кыдзи сёрнитӧны ас деревнясаяс, сійӧс фронт вылӧ йӧткыштісны кык омӧль морт. Элясисны, мый лёка уджалӧ, оз ышӧд йӧзӧс дорны тылын Победа. Асьныс сэсся и саралісны: ӧтиыс юраліс, мӧдыс тшӧтоводаліс. Мед кӧть бурӧсь вӧліны: ӧтиыс колонияын пукавліс, а мӧдсӧ вӧтлісны Кулӧмдінысь лёк оласногысь. Некоднанныс жӧ нин абу ловъяӧсь. Веськалісны адӧ ли райӧ, тӧдӧ сӧмын Енмыс.

Эм тай уна йӧза снимок (ачыд висьталін, мый сійӧ эм Августа ичиньлӧн, менам воча чойлӧн), сэні ӧд Денисьякӧд (Денисья Ивановна Лодыгина — В. Л.) абу Павел дядь, кыдзи чайтӧ Августа, а Ёгор дядь. Найӧ ӧта-мӧднысӧ радейтлӧмаӧсь. Денисьыс ачыс на висьтавліс да петкӧдліс карточка вывсьыс. Бокӧн пуксьӧма да омӧля тыдалӧ. Кык вокыд, дерт, мыйтакӧ мунӧны ӧта-мӧд выланыс. Бур карточка эм сӧмын Степан дядьлӧн, кытӧнкӧ снимайтлӧмаӧсь, военнӧй паськӧма.

Ёгор дядь и усьӧма медбӧръянас вит вок пӧвстас. Кор воӧма сылӧн 1945 воын усьӧм йылысь юӧр, батьӧс, менсьым пӧльӧс Митрей Иванӧс — босьтӧма деревня кузя мунігӧн паралич да ывла вылас и кулӧма. Ме тайӧс зэв бура помнита, вӧлі нин дас кык арӧса.

Мукӧд дядьяс йылысь тӧдса этша. Павел дядь йылысь вермасны висьтавны нывъясыс, тэнад Марья да Августа ичиньяс. Степан да Коля дядьяс война водзвылас на мунлісны велӧдчыны карӧ. Кодыслӧнкӧ сэні эм пи. Кор Ёгор дядь ранитчыліс, война вывсьыс локтігӧн вайліс сылысь карточкасӧ. Кагаыс вӧлі 9 тӧлысся. Тайӧ карточкаыс вӧлі Денисьясын. Сійӧ карточканас век кӧсйи корсьны кагасӧ, но эз и лолы корсьӧмыс. Ӧні сылы, ловъя кӧ, сизимдасысь нин унджык. Вӧлі гижӧд, кӧні Степан да Коля велӧдчылісны, но саяліс жӧ.

Габовса мукӧд фронтовикъяс лыдын Педӧр Ладимер, Ӧсип Гриша, Прокӧ Гриша да Прокӧ Ёгор, Вась Иван, Ладимер Иван, Педӧр Иван, Вась Иван Лимон, Вась Степан, Петыр Степан, Ёгор Епим, Миколай Зосим. А мукӧд фронтӧвикъясыс — Вылыс Вочысь локтӧмъяс. Микит Иван Миколай волӧма войнаӧдз на, вузасьлӧма Ыджыд йирын вӧр лэдзысьяслӧн лавкаын. Сэні вӧлӧмаӧсь баракъяс. А мукӧдъясыс — Ӧндрей Павел да Ӧндрей Ӧльӧксан вокъяс, Микипер Иван да Микипер Сергей вокъяс — волісны война бӧрас. Ме тайӧс ачым помнита.

Ӧсип Гриша зэв бура гудӧкасьліс. Сійӧс, Дзолльысь Ӧльӧш Ёгорӧс да нӧшта кодӧскӧ нулісны Гӧрд армияӧ война водзвылын. Нуигас ёна сьылісны-йӧктісны, Гриша мудзмӧныс гудӧкасис. Сійӧ кольліс ловйӧн, но овмӧдчыліс Украинаӧ, Габовӧ волывліс, но гежӧда. Ладимер Иванӧс, Прокӧ Ёгорӧс да Вась Иван Лимонӧс нуисны бӧрынджык, война сувтӧм бӧрас нин. Ми найӧс ветлім колльӧдны Яга ёльӧдз, куим верст сайӧдз. Мунігас ёна гажӧдчисны и... бӧрдісны.

Казьтышта нӧшта Миколай Зосим йылысь. Гриша пиыс, коді пӧ ӧні тӧвъяснас олӧ нылыс дорын Кострома обласьтын, арӧса на и вӧлі да батьсӧ, дерт, оз помнит. Миянлы, деревнясаяслы, тӧдса, мый сійӧс, колхозӧ оз пыр да, весиг судитлӧмаӧсь. Мортыд кыпӧдлӧма Габовсянь вель ылӧ, Яга йылӧ, дас кык кымын верст сайӧ, ыджыдкодь керка, вӧчлӧма му и видз. Первойсӧ сэтысь пуктылісны турун, а бӧрынджык вӧдитісны пӧскӧтина улӧ. Мамӧ висьтавліс, мый найӧс катӧдлісны сэтчӧ куртны единоличникалан кадӧ на. Ми сэтчӧ коркӧ катӧдлім видзны куканьясӧс. Зэв лӧсьыд вӧлӧм Зосимыдлӧн керкаыс.

Ӧні дзик жӧ война Украинаын, йӧзсӧ виалӧны и виалӧны. Весиг бӧрдла. А асланым деревняысь пыдди пукта став фронтӧвиксӧ, тані чужӧмъяссӧ и локтӧмъяссӧ. Эз кӧ найӧ сэки дорйыны аслас чужанінлысь да ставнас ыджыд Рӧдиналысь мездлун, эськӧ эз вӧв ни миян государство, ни миян талунъя олӧм.

Война помасьӧм йылысь юӧр ме кылі Яга вомынын Воч юӧ керъяс быгльӧдлігӧн. Дас кык арӧса на и вӧлі, а со мый нин ковмис вӧчны. Воліс Кулӧмдінысь кузь тушаяса Павлов. Босьтны да эськӧ шыбитны уджтӧ, котӧртны радпырысь гортӧ, но вель на сёрӧдз быгльӧдлім. Дерт, лӧньлім жӧ, нимкодясим и бӧрдім.

Сідз кӧ нин шуны, сьӧкыд удж тӧдӧмӧн ковмис овны и война бӧрын, кызвыннас лэдзны кер да кылӧдны. Кылӧдчигӧн вӧлі лымъялас, кынмас да эшкын улысь кокнымӧс перйыны ог вермӧй. Ёна жӧ и кынмавлім. Мастерӧн вӧлі Черняев да миянлысь вермытӧмтӧ эз тӧд, уджӧдіс синмысь би петмӧн, сюся видзӧдіс, мед берегъясӧ эз коль ни ӧти кер. Ёльястӧ вуджлім келӧмӧн. Нӧшта ӧд и жеръявліс:

— Кӧтӧдӧй, кӧтӧдӧй бӧжъяснытӧ, вывті пӧсьӧсь да мед ыркалыштанныд!

А ачыс ветлӧдліс ялӧвӧй сапӧгӧн, коксӧ эз кӧтӧд. Ме кевмылі, мед ӧдйӧджык морӧн лыяс, да ог тӧд, кор чергӧдчыліс.

Ок и сьӧкыд вӧлі кылӧдчигад. Вылыс Воч сайса Кельӧкӧяын, кыті юыс ляпкыд, бергӧдасас вӧрсӧ шлапкыліс сы мында, мый мукӧддырйис бӧр быгльӧдлім да новлім керъяссӧ кык вежон чӧж.

Кывтлім Кӧтйӧм вомӧдз. Ӧтлаасьлім габовсаяс, дзольсаяс, улыс и вылысвочсаяс, фроловсксаяс, климовсксаяс, канавасаяс да, кӧть вӧлі сьӧкыд, дзик гажтӧмыс эз босьтлы, гудӧк улӧ сьывлім и йӧктылім. Морӧстанӧ воӧм бӧрын весиг лунйывлім.

Кылӧдчӧм бӧрын тӧлысь мысти ыстылісны пӧрӧдны вӧр ю пӧлӧнъясысь, медым матын вӧлі кыскыны да тулыснас быгльӧдлыны юӧ. Воч ю пӧлӧн кайлывлім Сава керка дорӧдз, горулыс лэччылім Саватей ёль вомӧдз.

Сідзсӧ «Пятилетка» да Свердлов нима колхозъясын лоис бергӧдны быдсямапӧлӧс удж. Кер лэдзӧмысь да кылӧдӧмысь кындзи пукті турун, лысьтыси. Лысьтысигӧн кыкысь ветлі районса медбур скӧт видзысьяслӧн чукӧртчылӧм вылӧ. Петі верӧс сайӧ да Габовысь мунлі 1966 воын. Вӧлі Виль посёлокын телефонисткаӧн, 28-ӧд посёлокын видзи садйын челядьӧс, Куж лесопунктын уджалі кӧрт туй вылын, сэсся сӧстӧммӧдчи Кулӧмдін леспромхозлӧн орсса лавкаын. Кыкысь весиг вӧлі Дзоль сиктсӧветса депутатӧн. Верӧскӧд быдтім да олӧмӧ петкӧдім куим челядьӧс. Сетлісны «Уджвывса ветеран» медаль. Ола Кебанъёльын.

Ме Габовад эг вӧв нин 19 во. Сэксянь, кор, висьны кутіс да, Кебанъёльӧ, ас дорӧ, вайим мамӧс, коді абу нин ловъя. Аслым нин августнас тырис 81 арӧс. Ёна и бур, мый бур йӧзлӧн водзмӧстчӧмӧн сэні кыптіс фронтӧвикъяслы сиӧм Георгий Победоносецлӧн енма керка-часовня. Ме сеті жӧ сьӧмтор. Вежӧдны кӧсйӧны локтан вося май 6-ӧд лунӧ, вермыны кӧ кута, тшӧкта катӧдлыны.

25.11.2014.