ГИЖЫСЬЛӦН СОДТӦД
Кыдзи аддзанныд, «Митрей Иван пиян» очерк «Коми му» газетын йӧзӧдӧмсянь колис 12 во, и, дерт, та дыранад унатор нин вежсис. Медводз-кӧ, абу нин ловъяӧсь муса мамӧй да Наста ичинь. Ме сёрнитла накӧд гу выланыс сӧмын чужан грездын арйигӧн да гежӧдика мукӧддырйи волігӧн. Бӧръя кадас быд во волывлӧ Августа ичинь, а Марья ичинь Кузьёльсяньыс вӧрзьӧдчыны оз нин вермы: висьӧ чорыда.
Мӧд-кӧ, збыльмис менам кӧсйӧмӧй. Габовын сувтіс эз пас, а воинъясӧс видзысь Георгий Победоносец нимӧн вежа керка-часовня. Таын ыджыд пайыс Августа ичинь нывлӧн — Алёна Александровналӧн да сылӧн верӧс Сергей Викторович Таскаевлӧн, кодъяс олӧны Сыктывкарын да уджалӧны республикаса Юралысь бердын искусствояслӧн гимназияын, Сергей Викторович нӧшта и Гӧрд Знамяа 28-ӧд Невельскӧй дивизиялӧн республика юкӧнысь ветеранъяс сӧветса кывкутысь секретар. Найӧ и кыпӧдісны бур делӧ вылӧ томуловӧс, кодъяс ёнакодь уджалісны 2014 вося гожӧмын Габов грездын, сӧстӧммӧдісны сійӧс, дасьтісны вежа керкалы подув. А керкасӧ сэки жӧ кыпӧдісны ӧткызта керъясысь Сыктывкарса киподтуя йӧз. Дерт, сьӧмтӧг тайӧ эз артмы. Сійӧс, концертъяс петкӧдлӧмӧн, чукӧртісны гимназияса челядь, вичмӧдісны эз сӧмын фронтӧвикъяслӧн ныв-пиыс да рӧдвужыс, но и республика пасьтаысь йӧз. Ёна отсасис фронтӧвик И. Ф. Лодыгинлӧн Василий пиыс, техникаӧн и Сыктывкарсянь став коланторсӧ вайӧмӧн. Сы вӧсна мый сьӧм ковмас на унатор вылӧ (нюжӧдны вежа керка дорӧ электролиния, лӧсьӧдны грездын бетона кольчаясысь ва труба, сувтӧдны татчӧ вайлӧм да кувсьӧм вежа айясӧс дзебанінӧ крест, лэдзны грезд да фронтӧвикъяс йылысь книга да с.в.), сійӧс чукӧртӧм мунӧ водзӧ. Неважӧн на та могысь гажӧдісны йӧзӧс Кулӧмдінын «Июль», «Эжваса дзоридзьяс», «Гӧрд гвоздика» да мукӧд котыр, тшӧтш и челядь. Сьӧм кӧсйис вичмӧдны и районса администрация.
Менам медыджыд могӧй — дасьтыны гижӧдъяс да лэдзны книга. Сійӧ лоӧ нёль юкӧна. Медводдзаын петкӧдчасны грездлӧн кольӧм кадыс, сылӧн шедӧдӧмторъяс да медбур йӧз (кыдзи гижӧдӧн, сідзи и фотографияясӧн). Мӧд юкӧнас лоӧны гижӧдъяс, кыдзи кыпаліс вежа керка, коймӧдас — фронтӧвикъяс йылысь гижӧдъяс, нёльӧдас — грездса енбиа йӧзлӧн кывбуръяс да сьыланкывъяс. Книга кызвыннас дась нин, сы вӧсна мый сы вылын удж мунӧ коставлытӧг, ме ӧтарӧ аддзысьла сэтшӧм йӧзкӧд, кодъяс мыйкӧ да тӧдӧны кыдзи грездлӧн, сідзи и фронтӧвикъяслӧн олӧм-вылӧм йылысь. Делӧ бердас (фронтӧвикъяслы пас сувтӧдӧм да на йылысь гижӧм) лоис босьтчӧма сёрӧн, кор бура тӧдысьяс, олӧма йӧз мунісны нин миян дорысь, но лоӧ бур и сійӧ, мый сяммам вӧчны. Бура унатор на тӧдӧны весиг ветымынӧ воӧмъяс, кывлӧмаӧсь бать-мамъясныслысь, ыджыд мамъясныслысь да ыджыд батьясныслысь, пӧльясныслысь да пӧчьясныслысь. Пример вылӧ, бать да Иван чож йывсьыс кындзи, кодъяс вӧлӧмаӧсь Великӧй Отечественнӧй война вылын, унатор висьталіс и мукӧд фронтӧвикъяс да ставнас грездлӧн олӧм-вылӧм йылысь ӧні Зимстанын олысь, сьыланкывъяс лӧсьӧдысь Василий Александрович Лютоев. Вайӧда ӧти шмонятор, кодӧс висьтавлӧма батьыс. Керка кыпӧдӧм бӧрын батьыс, Александр Андреевич Лютоев, корас куричасьны Габовысь медся киподтуя мортӧс — Вась Иванӧс, паспорт серти кӧ, Иван Васильевич Лодыгинӧс. Бура уджалӧм бӧрас батьыс сетас сылы кык даса (сэкся кадӧ бура уна сьӧм), козьналас нӧшта дӧрӧм да бурпӧт-вердас юкталас. Гортас мунігӧн лавка весьтын (вӧлі Улыс Воч сельполӧн) Вась Иван паныдасяс Микипер Сергейкӧд — Сергей Никифорович Лютоевкӧд. Шуас сылы:
— Сергей! Ме тэныд висьтала зэв интереснӧйтор. Кодкӧ, буракӧ, ёна юӧма да со кык даса уськӧдӧма да меным сюрис, — и петкӧдлӧма кык дасатӧ.
— Менам тӧрыт кодавсьӧма да уськӧдсьӧма, — пыр и видлӧма пӧръявны Микипер Сергейыд. — Ӧтисӧ кӧть вай.
Дерт, оз сет. Бӧрыннас и висьталӧма серамсорӧн Ӧндрей Ӧльӧксанлы, шуӧма:
— Абу йӧй вӧлӧма Сергейыд, йӧз деньга вылад горш!
А мыйла эськӧ и коліс йӧйтӧдлыны Сергейсӧ? Шмониттӧгыс гажтӧм овнысӧ. Габовсаяс кызвыннас татшӧмӧсь вӧліны и эмӧсь.
Содтыны кӧ Сергей йывсьыс, то сійӧ сідзжӧ фронтӧвик. Ветлӧма Румынияӧдз. Кыдзи висьталіс В. А. Лютоев, кодлы С. Н. Лютоев лоӧ оз рӧднӧй ыджыд батьӧн (ыджыд мамыслӧн мӧдӧд верӧсӧн), фронтӧвик гарыштлӧма: босьтім пӧ Бруно кар. Брно эськӧ, но видлы шуны — кывйыд чегас. Брунонас лӧсьыда артмӧ. Он ӧд тӧдвылад кут Джордано Бруноӧс. Сійӧ, буракӧ, вӧлі мӧд государствоын.
«Коми муын» ме гижлі, мый нинӧм абу тӧдса Николай Лодыгин йылысь. Тӧдмалім, мый сійӧ мунліс война вылӧ Сыктывкарсянь. Босьтісны 1941 вося декабр 20 лунӧ. Тышкасис вӧрӧгкӧд 28-ӧд Невельскӧй дивизиялӧн 112-ӧд артиллерийскӧй полкын. Усис 1943 вося октябр 6 лунӧ. Гуалӧма Псковскӧй обласьтлӧн Невель районса Машенино грездын. Таысь на унджык, Николай Иванович войнаӧдз служитліс милицияын, и республикаысь пытшкӧсса делӧяс министерстволӧн архивысь сюрис сылӧн зэв бур фотография. Сюрисны фотографияясыс и мукӧдъяслӧн, талун кежлӧ абуӧсь сӧмын Митрей Иван пиян пиысь куим воклӧн — Василийлӧн, Павеллӧн да Егорлӧн, а сідзжӧ Владимир Фёдорович, Григорий Прокопьевич, Дмитрий Николаевич, Егор Прокопьевич, Пантелеймон Иванович, Степан Васильевич Лодыгинъяслӧн. Ставсӧ вӧчам сы могысь, медым мыйкӧ да нӧшта сюрис. Кыдзи шулӧны рочьяс, менам тайӧ уджас медся «векни» местаыс — буретш фотографияяс. Колӧны оз сӧмын фронтӧвикъяслӧн, но и грездса медбур йӧзлӧн, кодъяс ас кадӧ пуктісны татчӧс олӧм кутӧмӧ да сӧвмӧдӧмӧ тӧдчана пай. Дерт, ог казьтыштӧй найӧс, кодъяс ас бӧрсяныс колисны эз ёна бур пас. Дерт, ныв-пилы быд бать да мам дона, кӧть кутшӧм сійӧ, но книгаын кыв шуӧм — тайӧ ыджыдтор, и быдӧн та дон оз сулав.
Книга петас медсясӧ фронтӧвикъясӧс нимӧдӧм могысь, и ми, кодъяс босьтчим бергӧдны тайӧ уджӧ, босьтім ас вылӧ зэв ыджыд кывкутӧм да вӧчам став верманасӧ. Кутам лача, мый йӧз мунасны миянлы воча, натӧг нинӧм оз артмы. Нӧшта ӧтчыд шыӧдча на дінӧ: отсалӧй, пӧжалуйста, эн кольӧй аски кежлӧ. Лэдзӧм вылӧ книгасӧ колӧ нин сетны март помын. Кадыс колис этша.
2015 во — Победалы 70 во тыран во. Сійӧс пасъясны зэв паськыда. Ыджыд пай пуктасны и гижысьяс, торйӧн кӧ, кывбуралысьяс. Ме на лыдысь да бӧръя кадас артмис татшӧм:
Ок и ыджыд жӧ Россия,
Ёна паськыд, ёна кузь.
Мирын медся ыджыд сійӧ,
Абу пыста, сійӧ юсь.
Сійӧс вӧрӧг нэмсӧ кисьтӧ
Да оз вермы — вольскӧ гыж.
Коді вирӧн Русьӧ письтӧ,
Сыысь кольӧ сӧмын кыш.
Невский ӧксы коркӧ шуліс:
«Мечӧн пырысь воштас юр!»
Татшӧм пом и век на суліс,
Кодлы вежӧрыс эз сюр.
Рытыв пассянь да Курилӧдз
Эрдыс миян лоӧ век.
Ас му вылын сьӧд горилла
Некор миянӧс оз чег.
Коді бурӧн Русьӧ воӧ,
Сылы пызанным век тыр.
Мед и мирын мир век лоӧ,
Вежӧр некорсӧ оз быр.
03.01.2015.
