МИТРЕЙ ИВАН ПИЯН
Габов грездысь вит вок: Павел, Василий, Николай, Егор да Степан Лодыгинъяс пуктісны юрнысӧ Айму вӧсна чорыд тышын.
Ловъяӧсь на да, быд во август помнас ыджыд мамӧ — Парасковья Иосифовна Лодыгина — чукӧртлӧ аслас гу вылӧ ассьыс разӧдчӧм нывъяссӧ — менсьым мамӧс да ичиньясӧс. Найӧ нёльӧнӧсь. Ыджыд батьӧй — Микит Виссарион — чорыда висьмӧма да кувсьӧма водз, ыджыд мамӧ петавлӧма Иван Павел сайӧ. Наста, Марья да Августа ичиньяс (лыддьӧдлі медыджыдсяньыс ) — сылӧн йылӧмыс. Серам вылӧ скупӧсь, нюмсермунлӧны да гораджыкӧсь лолӧны во чӧжӧн ӧтчыдысь аддзысьлігӧн. Габов грездӧдз эськӧ мамлӧн — Евдокия Виссарионовна Лодыгиналӧн — абу ыджыд туйкостыс — 32 верст и эм, да висьӧмыс топӧдӧма, Зимстан посёлокас уколалӧны асыв и рыт. А Марья да Августа ичиньяслы Койгорт районса Кузьёль посёлоксянь да Сыктывкарсянь вуджмӧн нин, лэбавсьӧма том каданыс моз.
Во куим сайын нин Августа ичинь босьтчис «садьмӧдны» эновтӧм чужан позсӧ да сыкӧд посводзӧн йитчӧм выльджык керкасӧ (сійӧс кыпӧдлӧма Марья ичинь). Бура дыр кежлӧ волас арнас вотчыны да век ӧтарӧ чера-пилаа, пыр мыйкӧ вӧчӧ. Ӧтар керкаас, юладорас, лоӧма зэв нин кыпыд. Грездын олысьяс пӧвстысь уналӧн абу татшӧмыс. Оз вермы гажтӧгыс да мичтӧгыс, со и вӧчасьӧ помся, видӧ туй вӧчысьясӧс, кодъяслы овны сетлӧмаӧсь керкасӧ да урӧсмӧдӧмаӧсь став пытшкӧссӧ.
Стенмас ӧшлӧма карточкаяс. Ӧти ыджыд фотография вылын зэв уна йӧз. Район пасьтаысь медбур бригадиръясӧс чукӧртлӧмаӧсь Кулӧмдінӧ война водзвылын. Иван Павел лэччылӧма жӧ.
— Денисья тьӧткӧд орччӧн пукалысьыс, бокӧ видзӧдысьыс, гашкӧ и, сійӧ. Тэнад мамыд шуӧ: тэ кодь жӧ кузь ныра пӧ вӧлі, — кымынӧдысь нин видзӧдалӧ фотокарточкаяссӧ Августа ичинь.
Аслас керкаын Августа ичинькӧд ӧтлаын арйысь Марья ичинь та дорӧ содтӧ:
— Ме тай сідзжӧ чайта-а, Ӧндрей Лидия да Ӧсип Ӧльӧш сійӧ мортсӧ жӧ батьӧн тӧдісны. Мамӧ сійӧс жӧ шуліс и.
— Сэсся нӧ некутшӧм карточка батьныдлӧн абу? — юалі ме.
Вӧлі эськӧ да, — вочавидзис Марья ичинь, — Прокӧ Ӧндрей армиясьыс отпускӧ волігас ыдждӧдны нуліс да сідзи и эз вайлы.
— Меным карын компьютер отсӧгӧн батьӧлысь чужӧмбансӧ «веськӧдны» кӧсйисны да, гашкӧ, мыйкӧ артмас. Аслыным и челядьнымлы паметь, мед тӧдісны рӧдсӧ-вужсӧ.
Водзӧ сёрнинас Марья ичинь менӧ чуймӧдіс дзикӧдз. Вӧлӧмкӧ, ме этша на тӧда матысса йӧз йылысь, кӧть бура уна нин гижи Габов грездкӧд йитчӧмсӧ. Марья ичинь висьталіс:
— Тэ зэв уна гижан «Коми муад», бур йӧзсӧ нимӧдан, война вылӧ ветлысьяссӧ казьтылан, а мыйла нӧ бать да сылӧн вокъяс йылысь кӧть дзоляника он гижышт? Вит вок ӧд вӧліны, ставныс война вылад мунісны да ставныс жӧ и усисны.
Ме татшӧмторсӧ збыльысь кылі медводдзаысь. Йӧзсӧ тай кывзан, а матыссаястӧ — век некор. Содз тыр морта грездысь вит вок мунӧмаӧсь да бӧрсӧ абу волӧмаӧсь. Кыдз нӧ та йылысь он гиж? Гижны колӧ да кыдз позьӧ паськыдджыка, мед быдӧн тӧдіс да видзис эз кӧ сьӧлӧмас, кӧть нин вежӧрас.
Аскӧдыс Марья ичинькӧд и сёрнитчим пукавны кутшӧмкӧ рытгорув, уджнымӧс, киӧд и кокӧд кутысьӧс, эновтлыны да. Чойяс пӧвстысь сійӧ медся паметя. Эскӧй: тӧдӧ оз сӧмын ассьыс рӧдсӧ да вужсӧ, но и грездысь дзик быдӧнӧс медводдза овмӧдчысьнас босьтӧмӧн: кор волӧма, кыдзи овлӧма, кытчӧ мунлӧма ли абу, кор кулӧма. Мен кӧ эськӧ татшӧм паметьтӧ.
Дыр казьтыліс ӧти рытӧ Марья ичинь. Ме бура уна гижи тетрадьӧ. Ёнджыкасӧ, дерт, Митрей Иван пиян — батьыс да дядьяс йывсьыс. Вӧзъя тшӧтш тэныд, лыддьысьысь, ичиньӧлысь висьталӧмсӧ:
— Габӧ Ӧнтӧн Митрей Иван — менам пӧль. Габӧыс татчӧ медводз и волӧма. Сысянь и грездлӧн Габов нимыс, Лодыгин вужйыс. Висьталі нин: батьӧяс вӧлӧмаӧсь вит вок: Павел, Василий, Ёгор, Степан да Николай. Кыдзи кодӧс помнита да мый бур йӧзсяньыс кывлі, сійӧс и висьтала. Нелямын ӧтиӧд воас меным вӧлі дас куим арӧс нин да бура помнита батьӧясӧс война вылӧ босьтӧмсӧ. Ставнысӧ нуисны медводдза нырас. Вась дядьӧс медводз. Уна воысь яй поставка чукӧрмӧма да мӧссӧ колхозса пӧвстын Кулӧмдінӧ лэччӧдӧма да, буракӧ, абу и волӧма. Тайӧ вӧлӧма арнас. А батьӧс босьтісны декабрас. Кыдз ӧні помнита, менӧ топӧдліс морӧс бердас зэв небыдика, кӧть сідзсӧ вӧлі стрӧг мортӧн, небыдасьны эз радейтлы. Сійӧ вӧлі еджыд воротника сьӧд пася. Тайӧ пасьыс бӧр воліс гортӧ. Тыдалӧ, ыстіс кысянькӧ, военнӧяд пасьтӧдісны да. А карточка вылас, кодӧс тэныд петкӧдліс Августа ичиньыд, мыйлакӧ пась воротникыс сьӧд. Сы вӧсна и оз эскы помӧдз чойӧй. Ӧти пась ӧд батьлӧн и вӧлі. Гашкӧ, керка помын меддонаторйыс да? Батьӧсянь воліс бура уна письмӧ. Мамӧ видзис торъя дозйын да кулӧм бӧрас ми, ӧтарӧ-мӧдарӧ ветлӧмнад, кытчӧкӧ воштім. Тубрасыс саймовтчис синъяс улысь дзикӧдз. Письмӧяссӧ лыддьылі да помнита: фронт вылас ранитчылӧма, куйлӧма Челябинскса госпитальын. Сы бӧрын и веськалӧма Курскӧй дуга вылад. Усьӧм йӧз йылысь ыджыд книга лӧсьӧдӧм могысь кутісны списоксӧ районса газетын йӧзӧдны да вӧлисти тӧдмалі, кӧні батьӧ усьӧма да кытчӧ дзебӧмаӧсь. Сыланьӧ, Курскӧй обласьтланьыс, Рытыввыв Украинаӧ ме СССР киссьытӧдз Лукинчуккӧд (Марья ичиньлӧн верӧсыс — Николай Лукинчук. — В. Л.) ветлім кыкысь, да эг ӧд тӧд, мый сыланьӧ дзебӧмаӧсь, эськӧ позис корсьны. Тӧдмалӧм бӧрас эськӧ и окота вӧлі, да век быттьӧ некор, ӧні ачым ӧдва ловъя. Батьӧ йылысь нӧшта верма висьтавны: уджавліс лесникӧн, индавліс, кытысь пӧрӧдны вӧр, да кутіс пармаын пӧрадок. Ёна кыйсьыліс. Сылӧн чӧс туйыс вӧлі Саватей ёль пӧлӧн, сулаліс зэв гажа яг, да леспромхозыд тай дзик ставсӧ кушӧдз лэдзис. Ёна вердліс сьӧла-дозмӧр яйӧн, пельняньтӧ да мачтӧм яйтӧ войнаӧдз сёйлім пӧттӧдз.
Сэсся висьтышта мукӧд дядь йылысь. Николай дядь уджалӧма карын милицияын да нуӧмаӧсь сэсянь. Нимсӧ пасйӧмаӧсь карса куслытӧм бидорса пӧв вылӧ. Степан дядь служитӧма армияын да лэдзӧм бӧрас абу вермӧма волыны весиг гортӧдз, Керчомъясянь бергӧдӧмаӧсь бӧр, босьтӧмаӧсь война вылӧ. Войнаӧдзыс сійӧ да Николай дядь кыдзкӧ отпускӧ веськалӧмаӧсь ӧтлаын. Помнита: мунӧны Шӧр видзті, военнӧй паськӧмаӧсь, зумыдӧсь, мичаӧсь, ыджыдӧсь. Менӧ ёна радейтісны, дзик Николай дядь кодь да. Ёгор дядь фронт вывсьыс воліс нелямын коймӧд воын отпускӧ ли дзикӧдз, но нелямын витӧднас нуисны бӧр. Зэв слабиник, коньӧр кодь нин вӧлі, да нуисны тай. Туйпомсӧ ог тӧдӧй. Сы вылӧ да Вась дядь вылӧ некутшӧм гижӧд эз волы.
Нӧшта висьтала пӧль йылысь — батьӧлӧн бать Митрей Иван йылысь. Вель на ён вӧлі, да Степанлӧн усьӧм йылысь юӧр бӧрын сьӧлӧмыс сувтӧма. Йӧвла ветлӧма, локтігас кер пом вылӧ шойччыштны пуксьӧма да и нёрӧма. Каруш Ӧгаш аддзылӧма. Петӧма да — кын.
А мамным миян, тэнад ыджыд мамыд Ӧсип Парась — синва сорӧн да ыджыда мырсьӧмӧн кыдзкӧ тай кутчысис, кыдзкӧ тай вуджим жӧ сьӧд пемыд вояссӧ. Дай бӧртинас этша вӧлі кокньӧдыс.
Марья ичинь эз вунӧд казьтыштны и мукӧд фронтӧвикӧс. Миян дзоляник грездысь усьӧмаӧсь дас нёльӧн, ловйӧн волӧмаӧсь квайтӧн. Биа шер улӧ веськавлӧмаӧсь кык батя-пиа. Владимир Фёдорович да Иван Владимирович Лодыгинъяс усьӧмаӧсь кыкнанныс. Иван Васильевич Лодыгин кольӧма ловйӧн, а пиыс — Пантелеймон — усьӧма. Ӧткымынӧн веськавлӧмаӧсь сідз шусяна трудармияӧ. Татшӧмъяс лыдас Микит Прокӧ, Микиперлӧн Педӧр да Пуд.
Медым тӧдмавны ичиньяслӧн дядьяслысь туйпомсӧ, ме бӧрас нин Кулӧмдінын видзӧдлі Коми республикалысь «Паметь книга». Мыйсюрӧ пасъялі сэтысь.
Василий Иванович Лодыгинӧс босьтӧмаӧсь фронт вылӧ 1941 вося август 24 лунӧ (сідзи-й артмӧ — ичиньлӧн висьталӧм серти: арнас, мӧс лэччӧдӧм бӧрас). Радӧвӧй. Служитӧма 28-ӧд Невельскӧй стрелкӧвӧй дивизиялӧн 144-ӧд стрелкӧвӧй полкын. Усьӧма 1942 вося апрельын. Гуалӧмаӧсь Псков обласьтын Великолукскӧй районса Сеньково грездын.
Егор Иванович Лодыгинӧс босьтӧмаӧсь война вылӧ 1944 вося июнь 27 лунӧ. Радӧвӧй. Усьӧма 1945 вося майын. Туйпомсӧ оз тӧдны:
Павел Иванович Лодыгинӧс нуӧмаӧсь 1941 вося декабр 25 лунӧ. Радӧвӧй. Служитлӧма 93-ӧд гвардейскӧй стрелкӧвӧй дивизиялӧн 285-ӧд гвардейскӧй стрелкӧвӧй полкын. Усьӧма 1943 вося июль 9 лунӧ. Гуалӧмаӧсь Курск обласьтса Непхаево сиктын.
Степан Иванович Лодыгин йылысь абу весиг пасйӧмаӧсь, кор босьтӧмаӧсь война вылас, но гижӧмаӧсь, мый вӧлӧма радӧвӧйӧн, служитӧма 12-ӧд торъя лыжнӧй бригадалӧн штабын. Усьӧма 1943 вося январ 16 лунӧ. Гуалӧмаӧсь Ленинград обласьтса Липки грездын.
А Николай йылысь юӧртны нинӧм ог на вермы. Сійӧ мунӧма Сыктывкарсянь да, кӧнкӧ, сэтчӧс списокын, а менам «Паметь книгалӧн» сӧмын коймӧд томыс. Часлы, ветла ветеранъяслӧн райсӧветӧ да тӧдмала сэтысь. Сэні эм «Паметь книгаыслӧн» став томыс.
Кӧть и дзебанінъясыс тӧдсаӧсь (Ёгорлӧн кындзи), ӧдвакӧ нин вермасны ветлыны менам ичиньяс сы ылнатӧ. Водзынджык кӧ эськӧ туясьӧма вӧлі. Сійӧ кӧть нин бур, мый висьталісны батьныслӧн да дядьясныслӧн олан туй йылысь. Чайта, ӧдвакӧ сюрас республикаын миян районса Габов ыджда жӧ кутшӧмкӧ грездысь семья, мед вит вок мунісны фронт вылӧ да бӧрсӧ некод эз лок. Тӧдчӧда: миян кодь жӧ дзоляник грездысь. Мед и казьтыштас Победа лунӧ ли кор сиктса юралысь ли районса военнӧй комиссар, мый вӧліны ичӧтик Габов грездын сӧкӧлъяс кодь Митрей Иван пиян да на помысь тшӧтш артмис Победа. Пыр ӧд ӧти и сійӧ жӧ йӧзӧс казьтылӧны. Мед йӧзыс кывлӧны и Габовса Лодыгинъяс йылысь. И мед быдмысь войтыр тӧдісны, кодъясӧн нималӧ налӧн чужанін.
Менам эм мӧвп ас грездса усьӧм фронтӧвикъяслы сувтӧдны Габов шӧрӧ пас. 14 мортлысь нимсӧ гижны-вӧчӧдны Сыктывкарса мастерскӧйын (Августа ичинь сэні олӧ да та вӧсна зільыштас), а подувсӧ цементысь кисьтам асьным. Сы вылӧ сувтӧдам ыджыд-ыджыд из да сэтчӧ и ӧшӧдам гижӧда пӧвсӧ. Ыджыд-ыджыд изйыс эм Тыла юрйылын, сӧмын пыдӧ нин пырӧма да перйигас ковмас ёна мырсьыны. Колхоз дырйи видлӧмаӧсь вайны мельнича дорӧ, медым помны ва, но абу вермӧмаӧсь. Часлы, тулыснас видзӧдлам, мый сыкӧд вӧчны. Орчча Дзоль сиктын тракторъяс на эмӧсь да перъясны жӧ ӧд.
Ковмас сьӧм, медунаыс — нимъяссӧ гижӧм вылӧ. Чайта, асьным чукӧртыштам да ветеранъяслӧн райсӧветлысь корыштам. Бур делӧ вылӧ корам да, гашкӧ, вичмӧдыштасны. Унаысь нин гижлісны районса газетӧ, мый сувтӧдлӧны пасъяс война вылысь ловйӧн волӧм да бӧрас нин кулӧм фронтӧвикъяслы, дасьсӧ нин вайӧмӧн, но Габовӧ эз на волыны. А эмӧсь ӧд сэтшӧмъясыс. Ме гижи нин квайтӧнӧсь. Ме эськӧ гортысь ичӧтӧн на мунлі велӧдчыны йӧзӧ, волывлі сӧмын каникул вылӧ, а сэсся и дзикӧдз сибді Кулӧмдінӧ, но бура помнита Петыр Степанӧс, Марья нылыскӧд велӧдчылім ӧтлаын. Зэв бура тӧда Семӧ Вась Иванӧс, кодӧс ёна нин ошки аслам «Гортса книгаын». Вӧлі зэв киподтуя, став Габовыслы вӧчавліс курич, тшупсьыліс, вольсавліс джодж-йирк да с.в. Судзсьыліс киыс и миян керкаӧ. Синмӧй усяс курич вылӧ да, тайӧс, мися, Семӧ Вась Иван вӧчліс. Помнита нӧшта Микит Иван Миколайӧс. Уджавліс колхозын, буракӧ, тшӧтоводӧн. Кыськӧ ньӧблӧма зэв бур гудӧк. Ворслісны ачыс и Витя пиыс. Кыкнанныс нин гуынӧсь.
Мукӧдыс абуджык син водзынӧсь. Фронтӧвикъяс жӧ эськӧ Гриша Ӧндрей Павел да Ӧльӧксан вокыс, Микипер Иван да Микипер Сергей вокъяс, но найӧ чужлісны эз Габовын, война бӧрас нин волісны Вылыс Вочысь, гӧтрасисны миян грездса нывъяс вылӧ да вужъясисны дзикӧдз. Гажа ягъяс сэки вӧліны зэв на звер-пӧткааӧсь да ёнджыкасӧ сы вӧсна. Налӧн и чӧс туйясыс медся кузьӧсь да озырӧсь. Ӧні кытшлалӧны пиянныс.
Казьтыштам и найӧс, ог бӧрыньтӧй. Свинеч налы мӧрччис жӧ, кӧдзыд йирис жӧ, тшыгсӧ пыкисны жӧ. Ставӧн ӧтув сэки дорисны Победа.
Талун некод нин абу ловъя Габовса фронтӧвикъяс лыдысь — и тані чужлӧмыс, и Вылыс Вочысь локтӧмыс. А быттьӧкӧ кӧ ловзьылісны, эськӧ ёна и шензисны Семӧ Вась Иван коддьӧмыс, мыйӧдз воӧмаӧсь татчӧс войтыр: налысь эбӧс быртӧдз вӧчӧм му-видзсӧ эндӧдӧны, гӧгӧр ставыс россялӧ, чӧс туйясӧдныс кытшлалӧны дзольса да зимстанса, пес дыш вӧчны вӧрын да наӧн лэптылӧм керкаяс пилитӧны. Та вӧсна ӧмӧй Митрей Иван пиян да мукӧд пуктісны юрнысӧ?
Дерт, странаын олӧм дзугсис, но юӧм дорысь кӧ эсчӧ ли сэтчӧ пуктісны киподтуй, эз на ло тадзи.
Нуӧді сёрнисӧ кызвыннас ичиньяслӧн вуж йылысь да Митрей Иван пиян йылысь кывкӧртӧдӧн и помала. Кывбурӧн.
Вӧлі уна бурыс миян,
Кӧть и кольмӧдліс жӧ доз.
Водзті Митрей Иван пиян
Уджавлісны ошъяс моз.
Эз жӧ жалитлыны асьсӧ,
Эз ӧд некод мырдӧн узь.
Со и виддзыд медся паськыд,
Со и муыд медся кузь.
Мыйӧн биӧн пырис вӧрӧг,
Быдӧн шуис: «Абу бур»,
Вӧтліс гадӧс аслас йӧрӧ,
Да зэв жаль, мый пуктіс юр.
Ӧні ставыс киссьӧ миян,
Мути ваыс оз и ям.
Повзьӧй, Митрей Иван пиян.
Бара колӧ тіян сям.
