И ЛОАС ГАБОВЫН ЛОВ КЫПӦДАНІН
Сыктывкарысь «Наследие» туясьысь котырӧн веськӧдлысь Сергей Викторович Таскаевлӧн водзмӧстчӧмӧн таво гожӧмнас менам чужанінын, Габов грездын, кӧсйӧны сувтӧдны Великӧй Отечественнӧй война вылӧ татысь ветлысьяслы да усьӧмъяслы, а сідзжӧ бӧр воысьяслы да кулӧмаяслы нин, бокысь локтӧмъяслы, но татчӧ вужъясьӧмъяслы да кулӧмаяслы жӧ нин Георгий Победоносецлысь часовня да лӧсьӧдны сэні тайӧ йӧзлӧн нимъяса пӧв, а сідзжӧ на йылысь гижӧдъяса да фотографияяса книга. Мед эз шензьӧд, мыйла юркарса сувтӧдӧма ас водзас татшӧм мог, висьтала: Сергей Викторович — менам Августа ичиньлӧн зять, Алёна нылыслӧн верӧс. Августа Павловна колхоз дырйи на, кытысь эз лэдзны мунны некытчӧ, сяммис аслас вежӧрӧн да писькӧслунӧн вӧзйысьны милиция отсӧгӧн, мед лэдзасны велӧдчыны водзӧ, лэччыны карӧ. Сэксянь век на сэні, ме моз жӧ быд во волывлӧ Габовӧ. Сергей Викторович — сійӧ мортыс, коді пионеръяслӧн котыр киссьӧм бӧрын республикаын лӧсьӧдіс скаутъяслысь котыр да томъяскӧд босьтчис отсасьны вичкосаяслы. Ас кадӧ воліс и Ульянаса манастырӧ, сӧстӧммӧдісны Ен мамлысь Успенньӧ вичко, кӧні и медводз кутісны мунны службаяс.
Кыдзкӧ ме Сергей Викторовичлы висьталі, мый кольӧм нэмса комынӧд воясын Енлы эскысьясӧс, вичкоын служитысьясӧс, вайлӧмаӧсь «воспитайтны» уджӧн и миян Габов грездӧ. Кыдз висьталіс мам, морт комынӧс, и ставныс кулӧмаӧсь тшыгла, гуалӧмаӧсь грезд помӧ. Бӧрынджык ӧтувъя овмӧслы стрӧйбаяс лэптігӧн веськавлӧмаӧсь весиг тайӧ гуяс вылас. Воддза воын С. В. Таскаев воліс грездӧдз да бура видзӧдаліс гӧгӧр. Воим ӧти кывйӧ, мый казьтывлан крест медбур сувтӧдны Енлы служитысьяслӧн шойнадорса джуджыд кыр йылӧ, та могысь идравны Микит Иван Миколайлысь да Виталий пиыслысь керка колясъяссӧ.
Сэки жӧ ми сёрнитім война вылын усьӧмъяс йылысь, сы вӧсна мый Сергей Викторович аслас котыркӧд быд во ветлӧ корсьны усьӧмаясӧс Псковскӧй да Новгородскӧй обласьтъясӧ (сэні медся унаӧн усисны Коми республикаса йӧз, кодъяс вӧліны 28-ӧд Невельскӧй Краснознамённӧй стрелкӧвӧй дивизияын, а Сергей Викторович — сэтчӧс ветеранъяслӧн сӧветса кывкутысь секретар), да воим ӧти кывйӧ, мый Габов грездын колӧ сувтӧдны и Великӧй Отечественнӧй войнаын усьӧмъясӧс казьтылантор.
И со звӧнок:
— Василий Григорьевич, Габовад сувтӧдам ог пас, а часовня. Эскизыс менам эм нин. Пытшкас лоас ыджыд мемориальнӧй пӧв, кытчӧ гижасны нимсӧ, вичсӧ да овсӧ война вылӧ став ветлысьлысь да дженьыдика фронтӧвӧй туйсӧ. Сэні жӧ лоӧ на йылысь гижӧдъяса да фотографияяса книга, сійӧ кадся кӧлуй да мукӧдтор. Вай босьтчам уджӧ, ме тэ дорӧ вола кык лун кежлӧ март 18 лунӧ. Сэки и сёрнитам паськыдджыка.
Март 18 лунӧ Сергей Викторович, кыдзи и кӧсйысис, локтіс. Висьталіс, мый ышӧдіс бур делӧ вылӧ вель нин уна йӧзӧс. Медводз, дерт, рӧдвужсӧ. Августа Павловна тьӧщаыс кындзи фронтӧвикъяслысь списоксӧ стӧчмӧдны отсаліс Койгорт районса Кузьёль посёлокын олысь сылӧн Мария Павловна Лукинчук чойыс. Список стӧчмӧдігӧн ыджыд отсӧг вичмис республикаса «Паметьлӧн книга» коллегияӧ пырысьяс Любовь Николаевна Двинскаясянь да Галина Васильевна Фурцевасянь. Гижӧдъяс да материалъяс сюрисны интернетлӧн «Подвиг народа» да «ОБД Мемориал» сайтъяс вылысь. Дзик стӧча тӧдмалӧма 22 мортӧс. Мед эськӧ некод эз вун. Та вӧсна колӧ ветлыны Габовӧ да юасьны грездсаяслысь ассьыныс. Ковмас кӧ, ветлыны и мукӧдлаӧ, кӧні олӧны габовсаяс.
Сы вӧсна мый С. В. Таскаев — Ю. А. Спиридонов нима искусствояслӧн гимназияын велӧдысь, бур вӧчӧм вылӧ бурӧн жӧ вочавидзис да воча муніс велӧданінса директор, миян районса Куж сиктысь петӧм морт Мария Вячеславовна Кузьбожева. Часовня лэптӧм могысь места сӧстӧммӧдӧм да сылы цементысь подув лӧсьӧдӧм могысь тавося июнь 20-30 лунъясӧ Габов грездын кутас уджавны гимназияысь 35 морта экспедиция. На дорӧ сюртчас 15 велӧдчысь Зимстанса шӧр школаысь. Овны кутасны палаткаясын.
Медся майшӧдланаыс, дерт, сьӧм чукӧртӧм, но тайӧ бур делӧ вылас, колӧ чайтны, сьӧм вичмас оз сӧмын фронтӧвикъяслӧн рӧдвужсянь, но и бур йӧзсянь да котыръяссянь — воим ми ӧти кывйӧ С. В. Таскаевкӧд.
Тайӧ юӧрнас и мунім районса администрацияӧн веськӧдлысьӧс вежысь Н. А. Левченко дорӧ, коді пыдди пуктіс миянлысь вӧзйӧмнымӧс, кӧсйис сетны вермана отсӧг. Вӧліны нӧшта ветеранъяслӧн президиумӧ пырысь А. И. Агиев да Петыр-Павел вичкоысь вежа ай Александр, кодъяс сідзжӧ вӧліны сы дор, медым миян ставыс артмис.
Сэсся аддзысьлӧмъяс вӧліны Дзолльын, сы вӧсна мый Габов грезд пырӧ тайӧ овмӧдчӧмин улас. Юралысь Г. И. Логинов сідзжӧ дась отсавны быдторйӧн. Сійӧ пыр жӧ корліс лесничӧй П. Г. Кочановӧс, медым могмӧдны часовня гӧгӧр мича потшӧс лӧсьӧдӧм могысь сюръяяс вылӧ вӧрӧн. Вичмас отсӧг и крестьянин овмӧс кутысь Э. В. Логиновсянь, кодлӧн эм трактор. Дыр нюжмасьтӧг юралысь лӧсьӧдіс документ, медым торйӧдны часовня улӧ места.
Габовын аддзысьлім кыдзи ас рӧдвужъяскӧд, сідзи и сиктсаяскӧд. Воча чой Зинаида Алексеевна Шучалина С. В. Таскаевлӧн корӧм серти аддзысьлӧма нин кодсюрӧкӧд абу сӧмын Габовын, но и Зимстанын, сы вӧсна мый Зимстанын олӧны габовсаяс пиысь унаӧн, пример вылӧ, война вылӧ ветлысь Степан Петрович Лодыгинлӧн Агния нылыс, Ефим Егорович Мизевлӧн Анатолий пиыс, Павел Андреевич Лютоевлӧн Иван да Пантелеймон пияныс, Александр Андреевич Лютоевлӧн Василий пиыс.
Зимстанын пыралім казьтылӧм нин Агния Степановна Гичева дорӧ бара жӧ список стӧчмӧдӧм могысь. Шань нывбаба юӧртіс тӧданасӧ да кӧсйысис висьтавны школаын велӧдчысь Агния внучкаыслы, мед гижны бать йывсьыс районса газетӧ. Бать йывсьыс кӧсйис гижны казьтылӧмъяс и Василий Александрович Лютоев.
Зимстанса администрацияын вӧлі сёрни юралысь В. Н. Лодыгинкӧд, шӧр школаса велӧдысь Е. А. Кочановкӧд да татчӧс вичкоса вежа ай Владимиркӧд. Найӧ сідзжӧ кӧсйисны сетны вермана отсӧг. Евгений Андреевич нуӧдіс сэсся школаӧ. ОБЖ велӧдысь (кыдзи и С. В. Таскаев) висьталіс, кыдзи уджалӧ челядькӧд, медым наысь быдмисны чужан му пӧся радейтысь йӧз, пыртліс ыджыд жырйӧ, кӧні гижӧдъясын да фотографияясын тыдовтчӧ тайӧ уджыс.
Школаын жӧ артмис сёрни директор Г. А. Кичункӧд. Галина Александровна бура кывзіс да шуис, мый школаса велӧдчысьясысь лӧсьӧдасны Е. А. Кочановлӧн юрнуӧдӧм улын 15 морта котыр да быть отсаласны кыпӧдны Габовын война вылын усьӧмъяслы сиӧм часовня. Бур, мый часовнялы места да подув лӧсьӧдӧм кындзи челядьлы урчитӧма пуксьывны пыжъясӧ да кылӧдчыны Вылыс да Улыс Воч сиктъясӧ, чукӧртны Енлы эскысьясӧс татчӧ мырдӧн вайӧм йылысь материалъяс. Челядь котыртасны сідзжӧ шойччан да гажӧдчан рытъяс. Тайӧ ставыс пырӧ челядьлысь гожӧмын шойччӧм да удж котыртӧм кузя программаӧ.
Татшӧм ногӧн, кык лунӧн сяммим вӧчны вель унатор. Медся ыджыдторнас лоис сійӧ, мый быдӧн, кодъяскӧд аддзысьлім, кӧсйис отсавны. И отсӧгыс вичмис весиг тайӧ кык лунас. Кыдз пасйи нин, Дзольса юралысь Гелий Иванович Логинов дасьтіс му торйӧдӧм могысь документ; Габовысь сюрисны Е. Е. Мизевлӧн, С. П. Лодыгинлӧн, И. Н. Морохинлӧн фотографияяс, зять Андрей Васильевич Шучалин кӧсйысис дасьтыны потшӧс сюръяяс, школа кӧсйысис кыпӧдны челядьӧс да с.в.
Вӧлі кӧ ловъя Евдокия Виссарионовна мамӧй, эськӧ, зэв вӧлі паметя да, унатор позис тӧдмавны ёна корсьысьтӧг, но ас кадӧ этша мый пасъявлі, сӧмын тӧда, мый Павел дядьыслӧн (мам вӧлі дядьводзса) вӧлі нёль вок, витнаныс усисны война вылӧ. Кор воис медбӧръя пиыслӧн медся дзолялӧн, Ёгорлӧн, усьӧм йылысь юӧр, батьыс, Митрей Иван, шогысла кувсис. Ме та йылысь йӧзӧдлі «Коми му» газетын, кор уджалі сэтчӧс редакцияын Кулӧмдін районсянь корреспондентӧн, «Митрей Иван пиян» очерк. Ковмас корсьны.
Война вылысь локтӧмъяс пиысь ме помнита Вась Иванӧс, коді вӧлі зэв киподтуя да куричаліс миян выль керкалысь ӧшинь-ӧдзӧсъяс; Микипер Сергейӧс, коді вӧлі ювывса мельнича вылын изысьӧн; Ӧндрей Ӧльӧксанӧс — орчча керкаса бур вӧралысьӧс; сылысь воксӧ Ӧндрей Павелӧс — кывтыдын олысьӧс да сідзжӧ бур вӧралысьӧс; Петыр Степанӧс — мекӧд начальнӧй школаын ӧтлаын велӧдчысь Мариялысь батьсӧ; Микит Иван Миколайӧс — колхозысь тшӧтоводӧс, гудӧкасьысь Витялысь батьсӧ.
Сулалӧны синъяс водзын, быттьӧ ловъяӧсь. Ставныс вӧліны зіль йӧзӧн, кутісны ыджыд семьяяс, олісны скӧтӧн. Ме вӧлі батьтӧм да вежӧртӧмджыкъяссянь тӧдлі жӧ увтыртӧмтӧ, но война вылӧ ветлысьяс некор нинӧмӧн эз дойдлыны, мӧдарӧ, мыйӧн вермисны отсалісны — мамлы и меным. Та вӧсна и окота вӧчны сідзи, мед на йылысь тӧдісны нэмъяс бӧрся нэмъяс.
Кодсюрӧ шуӧ, мый Габов «кулас» да нинӧмла сувтӧдны сэтчӧ часовнясӧ. Ме татшӧмъяслы шуа: Габов оз кув, а лоӧ век. Подулала сійӧн, мый сійӧ бур туй бокын, эм Воч ю вомӧн кӧртысь да бетонысь пос, позьӧ воӧдчыны любӧй кадӧ. Татчӧс парма-ягъясын эм звер да пӧтка, тшак да вотӧс, муяс вылын, Зимстанын да Лӧгинъягын дорысь, бурджыка воӧны картупель да градвыв пуктасъяс. Часовня сувтӧдӧм бӧрын кутасны волыны нӧшта унджыкӧн. Позьӧ котыртны коми-пермьякъяс муӧ петкӧдан туристалан туй.
Тайӧ бур вӧчӧмыскӧд йитӧдын гижи татшӧм кывбур:
Муса Габов грездӧ,
Кӧні медбур мен,
Буркывйӧн да крестӧн
Регыд локтас Ен.
Шоныд лолӧн овны
Лоӧ ёна бур.
Кыптас тан часовня,
Вылӧ лэптас юр.
Луныс чужан мулӧн
Тані лоӧ чӧв.
Усяс синъяс улӧ
Пырысьяслы пӧв.
Сэні кызь кык пилӧн
Лоӧ ним, вич, ов.
Найӧс война билӧн
Чишкаліс сьӧд лов.
Унджыкыс Лодыгин —
Ӧтув дас нёль морт.
Морохинъяс кыкӧн —
Ставыс би да борд.
Некымын Лютоев,
Мизев ӧти эм.
Ставнысӧ тай сёйис
Йӧймӧм кызьӧд нэм.
Некоді эз вун ӧд,
Нинӧм ӧд эз вун.
Вермам налы шуны,
Мый эз кусыньт лун.
Эскӧм да Победа —
Водзӧ мунан би.
Вермысьясӧн петам,
Ковмас кӧ, и ми.
Ме эска, мый бур йӧз тӧдӧны, мый воддзасӧ помниттӧг да пыдди пуктытӧг аскиа луныс абу, да став мирӧн отсаласны кыпӧдны Воч ювывса ичӧтик Габов грездын, кӧні талун олӧ 21 морт (1970 воын вӧлі 126) Победа дорйысьяслы сиӧм Георгий Победоносецлысь часовня. Коді мыйӧн вермас, сы мында и сетас. Та вылӧ лачаӧн и йӧзӧдам реквизитъяс, кытчӧ позьӧ мӧдӧдны сьӧмсӧ:
С. В. Таскаев корис юӧртны, мый апрель 24 лунӧ искусствояслӧн гимназияӧ воласны видзӧдлыны челядьӧс республикаса дзик быд районӧн веськӧдлысьяс, тшӧтш и миян районысь Д. А. Шатохин. Налы гимназиясаяс петкӧдласны гаж да лоӧ шыӧдчӧм, мед отсалісны кыпӧдны Габовын часовня. Колӧ чайтны, отсаласны.
Ен отсӧгӧн да асланым ясыд вежӧрӧн мед ставыс збыльмас.
1.04.2014.
