СЬӦКЫД НЭМ
Ме — Евдокия Виссарионовна Лодыгина. Чужсьылӧма Габов сиктын 1924 воын. Мамӧй — Ӧсип Парась. Вӧлӧма Улыс Вочысь. Батьӧй — Микит Виссарион. Вӧлӧма Габовысь. Батьӧй кувсьылӧма да менам кольсьылӧма арӧсӧн-джынйӧнӧн. Кувсьылӧма армияын ёна кынмалӧм вӧсна. Сэки колӧ вӧлӧм служитны кызь вит во, а висьмӧма да лэдзӧмаӧсь сизим во мысти. Регыд и олӧма армиясьыс локтӧм бӧрын. Кулӧм бӧрас менӧ мамӧ быдтӧма куим арӧсӧдз да выльысь петӧма верӧс сайӧ, босьтӧма меным дядьӧс — Иван Павелӧс. Сы дорын сэсся и быдми ме ыджыдӧдз.
Муртса тырис вит арӧс, куті видзны дядьлысь да мамлысь медводдза кагасӧ. Ачым на кага вӧлі да кага видзӧмсьыд, дерт, ылавлі. Дядь воліс удж вывсьыс да таысь нӧйтыштліс. Первойсӧ дядь видзис лӧсьыда, а бӧръявылыс кутіс мустӧмтны.
Ковмис ёна тӧдны удж. Сизим арӧсӧн пинёвті нин колхозлы. Вӧлӧс доддялігӧн ог вӧлі вермы зэлӧдны сийӧссӧ да ступенявліс мамӧ. Войяснас пинёвта, а луннас кага видза. Велӧдчыны эг вермывлы. Дзик ӧти класс велӧдчи, и то дугӧдісны, кага видзны колӧ вӧлі да.
Дас кык арӧса лои да дядьӧ нуис отведитчыны. Сійӧ вӧлі лесникӧн да юкліс пӧрӧдӧм вылӧ делянкаяс. Кык ли куим во ветлӧдлі тшӧтш. Сійӧ мунӧ водзын, кыскӧ лента, а ме пуяссӧ сюяла сэтчӧ. Таысь кындзи туясим-ордымасим. Тадзи ме ветлӧдлі куим во.
Дас нёль арӧсӧн ыстісны Кушманаӧ, нефть корсянінӧ. Орчча Дзоль сиктысь мунісны куимӧн, и ми Габовысь мунім куимӧн. Дзольсьыс Мартын Вась, Кионь Наста, Салдатов Анна. А миянысь Педӧра Микайлӧ, Рӧдь Миш Епим да ме. Менӧ эськӧ оз на вӧлі босьтны, да ковмис вӧзйысьны, сы вӧсна мый пӧгибӧ воштіс дядь. Кушманаас колӧ вӧлі мунны сылы, а, тыдалӧ, дыш вӧлі. Менӧ кӧ пӧ ыстасны, иня-нылаӧс лыя да вӧлисти муна. А муна кӧ пӧ, ог и лок. Ме и петі правленньӧӧ да вӧзйыси, мед ыстасны. Мися, мукӧдсьыс муртса арӧсӧн и дзоляджык да. Мун пӧ, сідзкӧ. Со и муні. Тайӧ вӧлі кызьӧд нэмса комын кӧкъямысӧд вося августын.
Улыс Вочӧдз дзольсаӧс и миянӧс лэччӧдісны вӧвъясӧн. Туй пӧлӧнъясын зэв уна вӧлі ӧмидз. Ыджыд пӧртъясӧ вотім тырыс. Сэсянь водзӧ мунім подӧн. Ӧти лун мунім Вӧлльӧдз, мӧд лунас воим Ӧкӧсӧдз, кӧні сулаліс барак. Тан жӧ вӧлӧма кудель склад. Сэтчӧ сюйисны да и узим. Аскинас мунім Кушманаӧ. Сэні вӧлі куим барак: мужикъяслы, бабаяслы, семьяяслы. Сэсся вӧлі пекарня, лавка, пывсян, складъяс да мукӧдтор. Посёлок — посёлок и эм. Кушманаас ме олі вит во — комын кӧкъямысӧд восянь нелямын кыкӧдӧдз. Менӧ первойсӧ сувтӧдісны пилитны пес. Начальникӧн вӧлі Сергей Владимирович Сейбук (бӧрынджык тӧдмалі, кыдзи сійӧс шуӧны) да сійӧ жалитыштіс: тэнӧ пӧ, дзоля на да, ог ыстӧй бурӧвӧй вылӧ. А мекӧд локтысьяс пиысь мукӧдсӧ пыр и мӧдӧдісны сэтчӧ. Вежон мында кутшӧмкӧ рочкӧд пилитчӧм бӧрын индісны уджавны пекарняӧ. Сэні ме, кыдз помнита, уджалі во. Заведующӧйӧн вӧлі Маланья. Сылысь сэкся сьӧкыд кадад аддзисны кык мешӧк сукар да вӧтлісны кыкнаннымӧс, кӧть эськӧ ме эг тӧд, мый сійӧ гусялӧ няньсӧ да косьтӧ.
Сэсся менӧ пуктісны вӧдитны пывсян. Уна йӧзыдлы пывсяныс вӧлі ыджыд. Ва катлім куимӧн. Кырйыс вӧлі зэв джуджыд да ӧдва-ӧдва кайлі йылӧдзыс. Кокӧй зэв ёна пыктіс да васӧ катлыны эг кут вермыны. Петкӧдісны Улыс Вочса больничаӧ, кӧні и бурдӧдчи куйлӧмӧн.
Больничаысь локтӧм бӧрын ыстісны ваявны бурӧвӧй вылӧ сёй. Ваялім Канава туй вылысь бура ылысь. Ӧти вӧвнад зэв этша доныд воӧ да регыд мысти ме босьті кык вӧв. Вӧвъясыс вӧліны Канаваысь, вайисны колхозсьыс. Ӧти вӧлыс вӧлі Петька нима, мӧдыс вӧлі Колхозница. Колхозница доддяс вӧлі сӧла, а Петькаыс вӧтлысьӧ. Зэв бур вӧлі вӧлыс. Конюкаліс Канаваысь том на Петыр Вань. Сийӧстӧ эз сетлы медбӧръяӧдз. Окыштан кӧ пӧ — сета. Габовӧ бӧр мунігӧн шуис: ме пӧ тэнӧ корсьла, да эз и корсьлы. Зинстанӧ жӧ ме моз воліс уна-уна во кольӧм бӧрын. Коркӧ весиг виді: мися, корсьны кӧсйылін да эн и волы. Кувтӧдзыс на, казьтыштлам вӧлі томдырсянымӧс да, сералам.
Бурӧвӧйыс вӧлі куим. Кушмана гӧгӧрыс кытшӧн моз. Коркӧ водзынджык видлалӧмаӧсь, а ӧні буритісны. Дерт, уджавлӧмаӧсь, ӧд вӧлі эновтӧм Важ Кушмана посёлок, кытысь ми ваявлім пӧвъяс.
Сійӧ вӧлі ӧнія Кушманасьыс дас кык километрӧн вылынджык ёль бокас. Лунӧн вӧлі волам. Пемыднас каям, пемыднас локтам. Ӧд коліс резьӧдны вевтъяссӧ дай сӧвтчыны. Баракъясыс вӧлӧмаӧсь зэв ыджыдӧсь. Сэтысь и ваялім зэв на бур пӧвъяссӧ. Гашкӧ, кер лэдзлісны. Оз ков вӧлі да, некодлысь нинӧм эг юавлы.
Ог гӧгӧрво, кыдзи ваявлӧмаӧсь аттӧ гырысь да кузь кӧрт трубаяссӧ, ӧд некутшӧм трактор синмӧн эг аддзывлы. Ставыс нин вӧлі места вылын.
Некутшӧм деньга сер эг аддзыв ли ог помнит. Магазин вӧлі да мыйкӧ ӧд, кӧнкӧ, ньӧблі жӧ. Столӧвӧй вӧлі и. Мамӧ пуктыліс туй вылӧ Ленина гӧрд деньга да сійӧс сӧмын помнита. Бура дыр на сы вылӧ сёйи. Босьтасьлі на дай. Зэв тай уна гортӧ кӧлуй вайлі-а, паськыд мешӧк тыр. Дзик пасьтӧмӧсь вӧліны дзоля чойяс да зэв лӧсяліс.
Нелямын ӧтиӧд воын сувтіс война. Нелямын кыкӧдын нуисны фронт вылӧ дядьӧс. И мамӧ, сельсӧветӧ шыӧдчӧмӧн, корис менӧ гортӧ, ӧд сылӧн вӧлі квайт душа семья да коліс вердны-юктавны, кӧмӧдны-пасьтӧдны. Правда, Иван вок куліс. Олыштім да сэсся куліс Татьяна чой. Ми колим нёль чой: Наста, Маръя, Августа да ме. Августа вӧлі медся дзоля, нелямын ӧтиӧд воас муртса на чужӧма.
Кушманасяньыс сквӧзь локті подӧн. Ӧні кӧ, эськӧ кӧлуй тыра мешӧкнад пыр и грабитісны, а сэки ӧд дзик мӧд олӧм вӧлі. Керкатӧ эг и томнавлӧй, кӧть эськӧ кодсюрӧ зэв тшыгӧсь вӧліны. Ӧдзӧсӧ гӧлик пӧлыньтлім дай. Тадзи жӧ вӧлі и Кушманаын. Некор эз ӧнія моз юлыны да тышкасьлыны. Эз вӧв весиг милиция. Унаӧн грамотнӧйӧсь вӧліны, он ӧд кужтӧмӧс буритнысӧ сувтӧд. Москваысь и быдсӧн, кывсьыліс да, вӧліны.
Локті да пыр жӧ ыстісны кер дорӧ. Сэсся тайӧ уджсьыс ме эг и мынлы. То пӧрӧдчан, то кылӧдчан, то ещӧ мыйкӧ вӧчан. Мужичӧйяскӧд радын век сэсся уджалі, дзик быдлаӧ новлӧдлісны.
А Кушманасьыд нефтьыд абу и сюрлӧма. Алмазъяс да мый да пӧ эмӧсь-а. Нелямын кыкӧд воад ме гортӧ локті, а нелямын нёльӧд воас посёлоксӧ тупкӧмаӧсь нин, оз нин вӧлӧм уджавны, шуӧны вӧлі, мый йӧзсӧ нуӧмаӧсь Озъягӧ ли кытчӧ. Менам уджалігӧн аттӧ уна том йӧз вӧлі Кушманаас да ставнысӧ война вылад нуисны, гажтӧм быдсӧн лоис. Менӧ сэсся мамӧ и корис.
Кушманаын олан кадысь паметьын ещӧ сійӧ, кыдзи Канаваысь Сьӧд Ӧльӧш нуліс пыжӧн видзӧдлыны Екатерина Вторая дырйи нюжӧдӧм канал. Пыртліс бура ылӧдз. Вӧчлӧмаӧсь жӧ! Каналыслӧн кыкнанладор бокас ставыс кер. Сюйӧмаӧсь сваяяс костӧ. Менӧ, гашкӧ, дас километра пыртліс да. Пуыс пӧрӧма да пӧрӧма вомӧныс. Пу увтіыс мунігӧн чышъянӧй кольлас да бара. Канал помӧдзыс кӧсйӧ вӧлі нулыны Ӧльӧшыд да эг вермӧй писькӧдчыны, вывті ёна пуыс пӧрӧма да. Ар вӧлі. Кайлім на ягас пув вотны.
Ӧні лёкӧдӧны сійӧ олӧмсӧ, а мыйӧн пӧ и лёк? Норма кӧ тыртан, нянь сетӧны, вердӧны. Век вӧлі Канаваса колхозысь вайӧм йӧв и яй, вый и нӧк. Оз кӧ тай нормаыд тыр, и ӧні нинӧм он босьт. Клуб жӧ вӧлі. Томнад ёна на и гажӧдчылім. Гудӧкӧн кындзи ворсісны балалайкаӧн да гитараӧн. Ӧти, Петька Малика нима, зэв бура гитаранас ворсіс. А Коля Никулин бура ворсіс балалайкаӧн. Дерт, меным бӧрыннас нин гажаджык лоис. Ӧтнам ӧд коли дзольса-габовсаысь, ставныс первой воас жӧ и пышйылісны. А ӧд мырдӧн бӧрсӧ некодӧс эз вайӧдлыны ни эз судитлыны. А ме, йӧйыд, век олі.
Канава да Кушманаладорсьыд эз, буракӧ, нинӧм сюр и ӧнія кадӧ. Газетӧ гижлісны, мый кыклаті буритісны да некоднанас нефтьыс абу. Эз кӧ и — мед. Сы помысь прӧстӧй йӧзыслы ӧдвакӧ кокньӧдыс лоис. Со тай кызвын вӧрсӧ чышкыштісны да, кыдзи коньӧръяс вӧлім, сэтшӧмӧсь на и эмӧсь.
Кертӧ ме и ачым бура йири. Кык во вӧлі тысячникӧн. Вӧлӧн кыскасян кокниджык удж эз сетлыны, век тшӧктылісны пӧрӧдчыны. Ӧтчыд пӧрӧдчим Настакӧд. Пу йӧткигӧн зорйыс вильснитіс да сылы мыш вылас усис. Ёна доймымӧн эз ло, а казьтыліс кувтӧдзыс. Ёнджыкасӧ ӧтнам сэсся и уджалі, пӧрӧдчи лучковкаӧн. Наста абу нин ловъя, ыджыд семья бергӧдӧмӧн да сьӧкыд удж тӧдӧмӧн, дыр эз ов, вель уна во нин Габовса шойна вылын, менӧ ас дорас виччысьӧ. Орччӧн моз лоам, аслым места ме важӧн нин индылі да пиӧс велӧді сэтчӧ дзебны.
Война вылад мужикуловтӧ босьтісны да миян вылӧ став уджыс усис. Мельничаыд колис тшуптӧм, скӧтнӧй дворыд тшуптӧм. Вермысьджык мужичӧйыд ӧти Семӧ Вась вӧлі, Прокӧ дядьӧ да. Мельничатӧ и скӧтнӧй двортӧ тшупим. Ме Прокӧ Степанкӧд, коді эз на армия арлыда вӧв, дольнӧй пилаӧн тшӧтш пилитчи. Сійӧ выліас, а ме уліас. Важ скӧтнӧй дворъяслӧн вевтъясыс ставыс миян пилитӧм вӧліны. Тшӧтш и куричасьлі. Семӧ Васькӧд сійӧс и тӧдім. Ласей Домна шулывліс: «Мыйла бара мужикӧн абу лолӧмыд-а, татшӧм мастер да, сюсь да?» Мися, абу тай Енмыс сетлӧма мужик чинсӧ.
Мужик чина кӧ ӧд вӧлі, война вылад нуисны. Нелямын коймӧд воас кутісны нуавны нывбабаястӧ да ми Иван Ӧкулькӧд сетлім жӧ бумага Кулӧмдінӧ, мӧдӧдлім военкоматӧ, мед тшӧтш босьтасны фронт вылӧ. Ӧкулькӧд сералам: ӧти пулятӧ ӧд гырдӧсьтам жӧ. Военкоматсянь воліс вочакыв: ті пӧ абу комсомолечьяс дай томӧсь на. Вӧлінныд кӧ пӧ комсомолечьяс, гашкӧ, и босьтім. А ми, велӧдчытӧгыд, весиг пионерӧ эг пыравлӧй, непӧштӧ комсомолӧ, партияӧ да, уджыс сюрліс-а. Некутшӧм медаль эз сетлыны ни. Сідзи и ковмис овны. Сельсӧветын шуӧны: сетам пӧ кутшӧмсюрӧ кокньӧдъяс, ваян кӧ пӧ документъяс да медаль кӧ пӧ эм, а кӧн нӧ менам медальыс? Менам абу медальыс, уджыс тай эськӧ сюрліс да.
Война кадас тысячникнад кык во вӧлі дай квайт во кылӧдчи, век бригадирӧн вӧлі. Норматӧ тыртан да немас нин кӧкъямыссё грамм нянь сетасны. Сы мында кубометрасӧ ӧні тракторӧн оз вӧчны, мыйта ми вӧлі вӧчам коньӧрӧй Петыр Степанкӧд. Мый и бурыс? Ӧні найӧ, кодъяс омӧльджыка мырсисны, бӧрынджык кер дорӧ петісны, унджык пенсиятӧ босьтӧны.
Ёна ковмыліс уджавны дзик кынӧмпӧт вӧсна, нормаӧн-джынйӧн кӧ тыртан, няньтӧ килограмм нин сетӧны. Квайт морта семьяыдлы ӧд мыйкӧ колӧ сёйны. Килограмм няньтӧ вӧлі ваян да мам челядьлы юкас ӧтчыд сёйӧм вылӧ спички кӧрӧб ыджда, а меным пажун вылӧ сетас кык спички кӧрӧб ыджда. Дерт, куш нянь вылын он ов. Мамӧ вӧлі быдторсӧ на лӧдас, мӧстӧ видзам да. Но кынӧмыд сюмалӧ да, няньтӧ вӧрӧ кайигӧн и сёя вӧлі. Лунтыр тшыг, а норма тырта, нормасьыд некор эг лэдзчысьлы, век сеті. Габовсаяс и шензьӧны, мыйла пенсияӧй дзоля. Меным, мися, тырмӧ, мый эм, сійӧс и сёя.
Ӧти во аслам окотаӧн босьтлісны уджавны колхозысь кер дорӧ тӧв и гожӧм. Кыскаси вӧлӧн Слудаын. Зэв ыджыд вӧв вӧлі, телеганад кыскӧ вит кубометраӧдз. Телега колясъясыс ӧні на пӧ эмӧсь.
Олі-олі да лоис сэсся менам Вась нима пи, ӧти морткӧд олім да. Сійӧ вӧлі бухгалтерӧн да прамӧя отсаліс меным и миян семьялы, ӧд дядь эз лок, усис война вылын. Колхозын уджалігмоз во джын и быдтышті пиӧс, бара ыстісны кер дорӧ. Сэки ӧд эз юасьлыны, эз шойччӧдлыны. Кага ваян лунӧ норма на тырті. Локті гортӧ, пилаӧс пукті да и вайи. Вежон мында колис да турунла ыстісны. Январ квайтӧд лунӧ чужтӧм бӧрын тӧвбыд сэсся турун ваялі. Тулыснас кутісны ыстыны кылӧдчыны да куті пыксьыны: мися, ог мун, колӧ стрӧитны керка. Но сійӧ воас керка лэптыны эг на вермы. Душ-мӧд во сэсся уджалі кер дорын, век пӧрӧдчи. Кутшӧмкӧ ӧти воӧ сӧмын кыскаси. Бура уджалӧмысь вӧвнас весиг снимайтлісны да сетлісны ишим да кепысь гоз.
Пиӧй квайт арӧса нин вӧлі, верӧс сайӧ петалӧм кодь артмыліс, орчча Дзоль сиктӧ Марика Лимон сайӧ. Колхозса юралысь Педӧр Матвей, Зосим Гриша да ставнаныс зэв ёна коравны кутісны: керкаясыс пӧ, майбырӧй, шогмӧны, зэв ёна кыйсьӧ да, петан кӧ, шог он тӧдлы. Он жӧ кут керка стрӧитны, кай Дзолляс да дась керкаас ов. Ме, йӧйыд, и кайи. Бӧр жӧ сэсся локті, во весиг эг ов. Василь вӧсна. Патефонӧн кутіс ворсны, а Лимон, ур кульӧ вӧлі да, локтіс да пластинкатӧ дугӧдіс. Аскинас и ми лэбим, гортӧ мунім. Кута тай, шуа, детинаӧс мучитны тэ вӧсна, пластинкаӧн ворсны весиг он лэдз да. Чери-яйтӧ, шуа, ог сёй тэнсьыд, а бурджык тшаква паняла да пывсянын ола тэнад гажа керкаын дорысь. Лэччи Габовӧ да сійӧ воас керка кертӧ и пӧрӧді. Ставсӧ ӧтнам пӧрӧді лучковка пилаӧн, ставсӧ ӧтнам кырсси. Зэв дыш Удалко вӧв сетісны ваявнысӧ да ӧдва и воис керка керйыс. Первойысь вайӧм бӧрын пукси кер вылас да бура и бӧрді. Мися, уна на и кер ковмас, ёна на и мырсьыны ковмас. Сійӧ керкаыс артмыліс да ещӧ на ӧд мӧдӧс стрӧиті. Овны прамӧя эг и слӧймӧй, посёлокад лэччим да. Сідзи эськӧ и сулалісны коньӧръяс шытӧг-ловтӧг, да Василь отпускалігас арйылӧ, кыйсьӧ-вотчӧ, меным на мыйсюрӧ вичмӧдыштлӧ. Гортын, шуӧ, и сьӧлӧмӧй бурмылӧ. Ачыс ӧд Кулӧмдінын олӧ да уджалӧ.
Рочьясыд кертӧ лэдзны сиктӧ волісны да на бӧрся тай Мӧскашорӧ вӧрзьӧдчи. Габовсаяс менӧ, ас киподтуйӧн олі да, зэв ёна кедзовтісны да, сы вӧсна. Часлы, висьтышта, кыдзи менӧ дзик прӧстӧсьыс судитлісны. Нелямын сизимӧд воын нулісны, кор Васильлы арӧс джын на и вӧлі. Мунім турунла Петыр монькӧд. Сылы сӧвтім да меным пыдӧсыс и колис — юр мында. Петыр моньыд и шуӧ: этша пӧ лоис да тэ пӧ торйӧдӧмӧн ассьыныд тшӧтш сӧвт, оз нин ков мӧдысь волыны. Ме сідзи и вӧчи: первой ассьыным, этшаника жӧ кольлӧмсӧ, сӧвті, выліас исерга пукті, а сэсся колхозлысь тэчи. Кык юр мында и лоис, нырас и потшалі да вӧрзьӧдчи. Ю горулысь локті ӧні эновтӧм нин Воч туйӧд. Менсьым турун сӧвтӧмтӧ аддзылісны вӧрдорсаяс, кодъяс уджалісны юдорса улыс складын: Зосим Иван, Прокӧ Ӧндрей да Прокӧ Микит. Зосим Иваныс вӧлі бригадир, а Ӧндрей да Микит чӧвтасисны. Ме водзвылын на котӧрӧн мӧдӧдӧма вӧлӧн Зосим Иваныс кык вокӧс сиктӧ, медым висьталасны юралысьлы, мый ме аслым сӧвта колхозлысь турун. Ме локта на турун доддьӧн, а юралысь Педӧр Матвей да тшӧтовод Ӧсип Ӧльӧш воча нин. Юалӧны: мыйла пӧ колхозлысь да ассьыд турунсӧ ӧтлаын лӧдін? Мися, эг жӧ ӧтлаын лӧд. Со асланым уліас, торйӧдӧма колхозсаысь исергаӧн. Та мындыштаысла, кык юр турун кындзи абу да, кыкысь вӧвсӧ котрӧдлӧм дорысь ӧти доддьӧн вайи. Конюкъясӧн вӧліны Катёв Васса да Денись. Сувтӧмаӧсь да сулалӧны, эз, бара, шуны, мый конюшня дорӧ сувті да ректысьны кӧсъя.
Додьнад и сорӧн менӧ вайӧдісны колхоз правленньӧ керка дорӧ да тшӧктісны лэдзасьны. Вӧлӧс нуисны конюшняӧ, а додь сулалан колис. Аскомысьнас локтіс милиция да допроситіс менӧ. Ме висьталі, кыдзи вӧлі. Матвей да Ӧльӧш, тыдалӧ, повзьӧдлісны габовсаясӧс: некод эз пет збыльсӧ висьталысьӧн. Но ме векжӧ эг чайт, мый пуксьӧдасны, водзӧ ваялі турун.
Коркӧ да и гымыштіс, воис суд вылӧ повестка. Судыс муніс Габовын. Судитысьясыс локтісны Кулӧмдінсянь. Ме эг и пов, пукалі лӧсьыда колхоз правленньӧын. Думайті: менӧ дзик нинӧмысь судитнысӧ. Висьталі, мый юалісны. Сэсся шуисны, мый ме колхозлысь аслым вайи куим центнера додь да лэпталі стынӧ. Эг жӧ, мися, лэптав, додьсӧ сувтӧдлісны колхоз правленньӧ дорӧ да. Кык юр мында и вӧлі туруныс, став габовсаыс аддзыліс. Век на эг пов: оз жӧ, мися, прӧстӧсьыс судитны.
Пӧшти лунтыр муніс судыс. Приговор примитӧм водзвылын вӧчисны кост да петім ывла вылӧ. Регыд и виччысим. Бӧрдӧмӧн петіс Зина, Гӧрд юр Витялӧн гӧтырыс, коді вӧлі пукалысьын. Мися, судитӧмаӧсь али мый нӧ менӧ? Нинӧмабусьыс. Ог эскы, но лыддисны приговор: пуксьӧдны сизим во кежлӧ. Вот тэныд и на!
Енмыс тай аддзӧ жӧ лёк вӧчысьястӧ: кӧть меысь томджыкӧсь, ставныс нин кулісны, главнӧйясыс и налы служитысьясыс. Тадз налы и колӧ. Йӧз шог вылад эськӧ оз ков радлыны, но ме найӧс ог лыддьы йӧзӧн. Найӧ вӧліны кык кока кӧинъясӧн, морт «сёйысьясӧн».
Ог нин помнит, кор локтіс Вочысь милицияса уджалысь Чаланов, мед лэччӧдны Кулӧмдінӧ да мӧдӧдны пукӧданінӧ. Мамӧ пукталіс зэв уна кӧлуй да сёян. Аскӧд босьті Улыс Вочӧдз и Васильӧс. Сёян-юансьыд сэки вӧлі зэв дзескыд да Вочын Чаланов ставсӧ менсьым босьтіс. Гортас узьтӧдіс, а ачымӧс бӧр лэдзис гортӧ. Ме пӧ тэнсьыд став документъястӧ шыбита. Бӧрынджык нин колонияын тӧдмалі, мый сэки петлӧма индӧд лэдзавны дзоля кагаа мамъясӧс. Гашкӧ, Чалановыс и эз тӧд та йылысь да сёян вылӧ лэдзис менӧ. Кулӧмдінас кӧ мӧдӧдіс, колӧкӧ, сэки жӧ и мыні.
Кайим бӧр Габовӧ. Василь вӧлі сэки ас кокнас бура кузя нин, джодж кык-куим кузя, мунӧ, сьылі вылысь лэдзла да. Лымъякодь нин вӧлі арыс. Шонъянӧй Дзоля Миколай вуджӧдіс юсӧ. Вылыс Вочын пыралім обӧясӧ да Васильлы, мед оз кынмы, вурис пасьторйысь носки да кепысь. Дзик век подӧн кайим матӧ нелямын верстсӧ. Вочсянь звӧнитӧма Сандра ичиньӧ да мамӧ Гусикаын вӧлі виччысьӧ нин. Сэтчӧдз и локтӧма вӧлӧн, лёк поссӧ абу вермӧма вуджны да. Биасьӧма. Мамӧкӧд кутчысим да бӧрдім да бӧрдім. Би дорын шонтысьыштім да вӧлисти вӧрзьӧдчим гортӧ.
Мед сӧмын менӧ некытчӧ оз нуны, кер дорын уджалі, позьӧ шуны, лун и вой, тырті кык да куим норма. Васильӧс коркӧ мамӧ видзис, коркӧ мӧд, коркӧ коймӧд. Мамӧлы ӧд коліс жӧ уджавны, норма тыртны. Гожӧмъяснас тшӧтш новлӧдлі уджаланінӧ. Кор эз позь, кольлі кутшӧмкӧ да шань пӧчӧ ордӧ.
Тадзи колис во кык. Коркӧ локтіс Дзолльысь сельсӧветса юралысь Сава Ӧльӧксан да вӧчисны собранньӧ. Вӧлі ещӧ Донысь кутшӧмкӧ начальник Мартюшов. Сёрнитісны уджалӧм йылысь. Сава Ӧльӧксаныд и шуис: ті пӧ, габовсаяс, ошйысянныд, а планнытӧ подсудимӧй тыртӧ. А ме ӧд збыльысь синмысь би петмӧн и уджалі, мед сӧмын некытчӧ оз вӧрзьӧдны да кага дінысь торйӧдны.
Кулӧмдінысь вӧлі ещӧ райкомса кутшӧмкӧ морт. Сійӧ пыр и кутчысис Сава Ӧльӧксанлӧн кывъяс дорӧ. Кутшӧм подсудимӧйӧс нӧ пӧ ті тані видзанныд, код нӧ пӧ сійӧ? Ме вылӧ пыр и индіс Сава Ӧльӧксаныд. Аскинас милициясаыд и локтісны — кыкӧн. Пыр жӧ менӧ и босьтісны. Ме эськӧ Васильӧс кытчӧдзкӧ босьтлыны кӧсйи, но мамӧ эз сет.
Кык во кольӧм бӧрын босьтісны менӧ. Кык во ачымӧс виӧмӧн уджалі, мед сӧмын ставыс лӧня колис. Паныд кыв эськӧ эг нин шулы да, кытчӧ ыстылісны, сэтчӧ и мунлі. Биӧ кӧ быттьӧ сюйисны, и сэтчӧ эськӧ пыри, мед сӧмын кагакӧд эз торйӧдны. Торйӧдісны тай.
Кулӧмдінын милицияас шуисны: кагатӧ пӧ вай да сизимнан восӧ миянын идрась. Ме эг кӧсйысь. Мися, дзик нинӧмабусьыс судитісны да лэдзасны, гижася да. Этапӧн кӧсъянныд нуны да первой нырас и гижӧй.
Вежон тырис ли, эз ли — нуисны. Карӧ воим да менӧ босьтісны пусянінӧ, пусьысьыслы отсасьысьӧн. Вежон мысти кымын нуисны водзӧ. Сизимлаӧ кымын чеччӧдлісны этапнад, кытчӧдз эз мӧдӧдны Воркутаӧ. Бур кӧть сійӧ, мый век веськавлі пусянінӧ. Гашкӧ, документад гижӧма вӧлі, мый ме кужа вӧчны тайӧ уджсӧ? Ме весиг яйсялышті. Сёяныд ӧд тырмӧ пусянінад, ассьыд пӧдругаясыдлы на вайыштан.
Воркутаын сюйисны зэв ыджыд кузь баракӧ. Наръясыс кык судтаӧсь. Менӧ мыйӧн аддзисны, кутшӧмкӧ бабаяс кизьясӧс ӧти здукӧн шарснитісны, пинджакӧс пӧрччисны, чулкиясӧс кокысь пӧрччисны, нопйӧс нетшыштісны, ставсӧ перъялісны, босьтісны аслыныс да сёйисны. Уркаяс вӧлӧмаӧсь. Ме куті бӧрдны ыджыд гӧлӧсӧн. Дежурнӧй ли, код ли локтіс, нуис начальство дорӧ да менӧ петкӧдісны мӧдлаӧ. Кӧлуйтӧ уркаяслысь бӧр мырддисны, а сёянтӧ сёйисны нин, вур-вар керисны. Жырйын, кытчӧ пыртісны менӧ, пызан сайын картіасисны. Мышсяньыс ӧти дзик Наста чой кодь, сарапаныс сэтшӧм и. Быдсӧн шайпаймунлі: ӧдлы, мися, ме ветлӧдла, а Настаӧс мыйыськӧ татчӧ вайӧмаӧсь. Бергӧдчис да, абу сійӧ вӧлӧма, а зэв беринӧсь чужӧма нывбаба.
Сэні, Воркутаас, ме олі тӧлысь мында кымын. Бара жӧ картупель весалі да мый да, пусьысьяслы отсаси. Сэсся кытчӧкӧ водзӧ нуисны. Аттӧ кӧдзыд да тӧла, господьӧй-батюшкоӧй! Мед не вошны, сутуга кузя ветлӧдлӧны, ломтысьны рос чукӧртӧны. Та могысь ружье костын дыр кежлӧ пуксьӧдӧмаясӧс новлӧдлӧны. Сизим воыд нӧ пӧ срок, шуӧны меным. Миян пӧ тані дас вит, кызь да весиг кызь вит воӧн пукалӧны. Ӧти нывбаба шуис: менам пӧ дас вит во, семьяын витӧнӧсь. Вӧлі пӧ прокурорӧн да йӧзлысь деньга босьталӧмӧн шуисны, дас вит во сетісны, некутшӧм амнистия абу.
Васильлӧн карточка вӧлі да ӧтчыд видлавны куті. Прокурор ныбабаыд и юаліс: код нӧ пӧ тайӧ? Мися, мамӧй да кагаӧй. Нывбабаыд и шуис: тэнӧ пӧ долженӧсь амнистия серти лэдзны. Дзоля кагаа мамъястӧ пӧ важӧн нин лэдзавлісны. Сійӧ воас кӧ пӧ судитісны, тэ пӧ ӧд сюрин амнистия улас. Шуис: вай пӧ гижлам Москваӧ. Прокурор — прокурор и эм. Сійӧ гижис бумага, коді вежон и ветліс. Ӧтчыд пырис кодкӧ лагерса начальствосьыс да шуӧ: тэнӧ кӧ пӧ ӧні лэдзам гортад подӧн, мунан-он? Мися, нӧ, кыдз ог мун, сэні ӧд менам кагаӧй? Кыдз нӧ пӧ мунан, ми ӧд ог нуӧй. Мися, кыдзкӧ всё-равно муна, юася бур йӧзыслысь да. Но Сыктывкарӧдз локны сетісны на мортӧс дай паёкъяс.
Воркутаӧд мунігӧн ӧти ныбаба петӧма кильчӧ вылас да шуӧ:
— Аттӧ кутшӧм мичаник ныв! Вай меным кага видзны кольччы.
Шмониті на:
— Верӧсыд том? Ачыд том да, дерт, том. Тэ кутан кага видзны, а ме верӧсыдкӧд ола.
Мӧд нывбаба сэні жӧ шуӧ:
— Вай кольччы. Пиӧй локтас армияысь да монь пыдди ло меным, лэдзӧмаӧсь, тыдалӧ да.
Вочавидзи: мися, дерт нин, пуксьӧмӧн тэнсьыд питӧ кута виччысьны. Менам, мися, гортын аслам пиыд эм.
Мортыд поездӧн вайис менӧ карӧдз. Зэв шаньӧн сійӧ меным кажитчис. Коми вӧлі. Шуис: нуа пӧ тэнӧ станцияӧдз да корсям, мыйӧн гортланьыд мунны. Мекӧд тшӧтш локтіс ӧти ныв. Аттӧ шаньӧн вӧлі. Сійӧ и шуис: эн пӧ, бара, станцияӧ ну, ме пӧ гортӧ нуӧда. Мися, батьыд да мамыд оз видны? Оз пӧ. Батьӧ да мамӧ пӧ велӧдлісны: аддзан кӧ пӧгибӧ воӧм мортӧс, век отсав. Менам мамӧй, мися, дзик жӧ тадзи велӧдліс. Нылыд шуис: миянын пӧ шойччан, а аски пӧ ме тэнӧ пуксьӧда самолёт вылӧ.
Нывъясад олі кык лун. Ӧти лун ветлам — самолёт оз лэбзьы, мӧд лун ветлам — самолёт оз лэбзьы. Пывсьӧдісны и быдтор, вердӧны и юкталӧны, но эз кут сэсся овсьыны — гортлань окота. Пета, мися, туй вылӧ да кодкӧ ӧд босьтас жӧ. Самолёт, гашкӧ, вежон оз лэбав да кыдз верма терпитны?
Нылыд пукталіс меным сёянъяс да петі туйӧ. Кулӧмдінӧ каян туй вылын медводдза кутшӧмкӧ дзоляник посёлокӧ вои (кыдзкӧ эськӧ шуисны, да ог помнит, ӧні сійӧ, дерт, ыджыд нин) да вӧлисти ӧти машина босьтіс. Бокӧд сӧмын шуркнитасны. Босьттӧдзыс юаліс на: кытысь нӧ пӧ лоан? Мися, Габовысь, Кулӧмдінӧ кая. Но пӧ сӧв, Габовысь кӧ. Пукси да висьталіс: Габовад пӧ тӧдса эм — Митрей Иван. Ачыс пӧ, дерт, куліс нин, а кодкӧ ӧд ловъяыс эм жӧ. Нылыс, мися, эм (Иван Ӧгаш ловъя на сэки вӧлі). Веслянаӧ кыйсьыны ветлігӧн пӧ ачымӧс вердас-юкталас и вӧлӧс дӧзьӧритас, прӧмыс тырнад сарай шӧрӧдзыс додьнад катӧдас, юрвывтырыс сёдас вӧлі. Быть пӧ лунйӧдас, брагаӧн юкталас: вӧвнытӧ пӧ шойччӧдӧй. Ме шуа: сійӧ, мися, меным рӧдня — дядьлӧн батьыс. Меным, батьӧй водз куліс да, бать кодьӧн жӧ вӧлі.
Шофёрыд менӧ босьтіс, катӧдіс да гортас весиг узьтӧдіс Кулӧмдінын. Аски пӧ Керчомъялань турунла кутасны кайны да накӧд мунан. Менам дыр узьсьӧма да петі подӧн. Эжва кузя Керчомъяӧ пыдди сквӧзь кайсьӧма турун туйӧд. Воччаси турун додьясӧн лэччысьяскӧд нин. Нӧбалӧм туйӧдыс дзикӧдз нин мудзи да ӧти нывбаба жалитіс:
— О, матушкаӧй, тэ кӧ лэччан туйвежӧдз да водзӧ каян Керчомъяӧдз, дзикӧдз изӧймитан войнад. Ньӧти туйыс оз тӧдчы да, вошан. Лок, менам вӧв вылӧ сӧв. Вӧлыс шоныд, кокъястӧ топӧд бокъясас да шоналан. Лэччам бӧр.
Сійӧ нывбабаыд лэччӧдіс менӧ гортас, пывсьӧдіс, вердіс-юкталіс. Забыль, гынсапӧг на сетіс дай, башмактӧ шыбитӧдіс. Бур йӧзыд тай эмӧсь жӧ. Аскинас турунла кутіс кайны да нуис менӧ туйвежӧдзыд. Сійӧ лунас и вои Керчомъяӧдз. Ӧти мужик Воркутасянь ыстіс мекӧд татчӧс ӧти семьялы посылка да сэтчӧ и муні. Керкасӧ корсьны ачыс велӧдіс: ӧшинь улас пӧ льӧм пу да пӧвъясысь потшӧс. Сет пӧ мамӧлы да узь. Сэтчӧ и пыри. Гӧтырыс шуис: миян пӧ некод абу Воркутаас да петіс мӧс лысьтыны. Ме весиг эг удит шуны, кутшӧм могӧн пыри. Ковмис висьтавны мамыслы. Сійӧ шуис:
— Миян Ӧльӧксей Воркутаад. Сэні складовщикӧн уджалӧ. Сійӧ, кӧнкӧ, и мӧдӧдіс. Пырас да висьтав посылка йывсьыс.
Пырис да и висьталі, сеті ыстӧмсӧ. Ме, мися, эг видлы, мыйкӧ тай небыд-а. Вӧлисти узьны тшӧктіс. Узьны тшӧктіс, а тшайӧн весиг эз юктав, кытчӧкӧ пӧдругаясас муніс. Мамыс няньтор сетыштіс, ужинӧн эз жӧ верд. Эмӧсь тай и татшӧм йӧз.
Аскинас чеччи водз. Муні магазин дорӧдз. Сэтчӧ ӧти нывбаба вайӧма коммунаысь вузавны йӧв. Сэки ӧд катыдпомас коммуна вӧлі. Нывбабаыд юаліс: тэ нӧ пӧ кытысь? Ме, мися, Габовысь. Ӧсип Ӧльӧш пӧ Иван Иванович дорын вӧла, он пӧ нин, навернӧ, су. Лок пӧ менам доддьӧ сӧв да ме тэнӧ гӧнитӧда. Сійӧ нывбабаыд менӧ, сё пасибӧ, вӧвнад гӧнитӧдіс катыдпомӧдзыд да суим ӧд. Удитіс ӧд керкасьыс Ӧсип Ӧльӧшыд, паркаасьӧма да, петны. Эз кӧ удит, ме кӧсъя вӧлі вартны вӧвсӧ да места вылас и кольны сэтшӧма скӧрми тайӧ омӧль морт вылас.
Петіс да ме сылы шуа: мися, гад, удитін петны, эськӧ вӧвтӧ эн аддзы да. Ме, мися, катӧдны кӧсйи. Пукси доддяс да шуи: мися, босьт вӧжжисӧ да кучерав.
А тӧла, турӧб, некытӧн весиг туйыс оз тӧдчы. Пруптӧ воим да пажнайтім. Ӧльӧш кыскаліс нопсьыс пызан вылӧ туйӧ пуктӧмсӧ да шуӧ: сёй пӧ. Тэнсьыд ӧд, мися, гадлысь, ог жӧ сёй, вомӧ оз пыр.
Тэнад «сёянӧн», мися, ме голяӧдз пӧт. Не кӧ, мися, кагаӧй да мамӧй, тіян дорӧ, гадъяс дорӧ, эськӧ эг и лок. Бур йӧзлӧн сетӧмыс и аслам вӧлышті да сійӧн и нуръяси.
Ӧти вӧлыд мудзис да Улыс Вочсянь Гӧг Ӧльӧш звӧнитліс, мед мӧд вӧлӧс ыстасны. Джын туйын воччасим Настакӧд, сійӧ локтӧма. Чой дорӧ сэсся ме и сӧлі. Гӧг Ӧльӧш кайис миян водзвылын.
Бӧрынджык меным висьталісны: мамӧ пӧ петӧма Василькӧд туй вылӧ, бӧрдӧмӧн йӧктӧ да шуалӧ:
— Ӧдя локтӧ! Ӧдя локтӧ!
Гортӧ вои. Майбырӧй и забеднӧ. Ӧти-кӧ, мездми — вӧльнӧй пӧтка, но, мӧд-кӧ, менӧ «сёйысьяс» танӧсь. Но коліс овны, и бара кутчыси помасьлытӧм уджӧ, кӧть кутіс кывны лядьвейӧ пырӧм чӧрс тор. Пырліс судитӧм водзвылын на. «Бур» чойясӧй, Наста да Марья, потанӧс шыбитісны ывла вылӧ да ковмис мунны Прокӧ дядьӧяслӧн мӧдарас. Сійӧ ӧд вӧлі батьлӧн вокӧн да лэдзис. Наста чой лӧсялӧ вӧлӧм дядьӧлӧн Микит пикӧд. Ӧтчыд найӧ венӧ воисны да ме сувті дорйысьны. Йӧткыштісны чӧрс чуман вылӧ да чӧрсыд и чегис. Ӧкмыс во новлӧдлі, кытчӧдз дзикӧдз эг коктӧммы да операция вӧчны. Чӧрса кокнад, дзиран лыӧдзыс мыйӧн чӧрс торйыс пырис, синва пыр уджалі, а сэсся ньӧти эг кут вермыны. Ковмис эновтчыны кер дор уджысь, сэсся колхозын порсь видзӧмысь. Но сьӧд уджтӧ уджӧдісны век, эз эскыны, мый ог вермы. Дзик пӧгибӧ вои да трактор доддьын сэсся больничаӧ мунлі Кулӧмдінӧ.
Врачыс вӧлі Тюрнин. Сійӧ шуӧ: ог пӧ эскы, мый ӧкмыс во чӧрс пом новлӧдлін, кулін нин эськӧ. Некутшӧм операция пӧ ог вӧч. Куті зэв ёна бӧрдны, мися, вундӧй да быть аддзанныд. Он кӧ перйӧй, сэсся збыльысь кула. Тшӧктіс гижны бумага, мый ачым тшӧкті вӧчны операциясӧ, мед мыж улӧ не сюрны. Зэв пӧ уна сӧныс да вермасны вундасьны, кокыд косьмыны. Кок лапаӧй сэсся збыльысь и косьмис, оз нюглясь.
Чӧрс помыд бырӧма нин да муртса и кольыштӧма, сійӧн кык лы костсьыд и оз тыдав. Карӧ на лэччӧдлісны, вирӧс вежисны, ставнас заразитчӧма да. Вежисны да со мый дыра нин ола. Дерт, чорыда нин вися ыджыд арлыднад водзті сьӧкыда уджалӧмсьыд, но ола, и мед эськӧ дыр на ола.
Чӧрс торйыд первойсӧ эз кыв да, Прокӧ дядьӧясын олігӧн, кык во пошта новлӧдлі, кок вылам ён вӧлі. Улыс Вочӧдз лэччывлі да Дзолльӧдз бӧр кайлі. Дерт, эг ӧти, а кык лунӧн. Ӧтарӧ-мӧдарӧсӧ ӧд важ Воч туйӧдыд ӧкмысдас верст. Сэки Зимстан пыр ветлан туйыд эз на вӧв, ачыс Зимстаныс ни, сэні мырдӧн вайӧм йӧзыд ёль пӧлӧныс на и олыштӧмаӧсь.
Ӧтчыд Улыс Вочад ме дырйи пошта нопъяд кутшӧмкӧ бура ыджыд пачка пуктісны. Ме книгаясӧн чайті, мися, велӧдчысьясыдлы мӧдӧдӧны. Сэки ӧд эз сӧмын Дзолльын, но и Габовын начальнӧй школаыд вӧлі. Эз ӧд висьтав пошта вылын уджалысьыс, мый тайӧ деньга, сӧмын кырымӧдіс. Мыйла эз висьтав, ӧнӧдз ог гӧгӧрво. Висьталіс кӧ, гашкӧ, ёнджык дзӧръялі да вошті? Сэки нопъяси да Вылыс Вочӧдз на рытнас кайи. Пыри обӧясӧ да нопйыс дзик порог улас и узис. Аскинас кайи Дзолльӧдз, пачкатӧ восьтісны да деньга вӧлӧма ставнас. Страк босьтіс да дзик кувлі. Тайӧ менам век на дум вылын. Мӧдысь лэччи Вочад да шуа: мыйла нӧ, мися, эн висьталӧй, деньга пуктӧмныд да, порог улас и узис. Вель унаӧн пыравлісны да, кодкӧ кӧ босьтіс? Нопйыс пӧ ӧд печата, шуисны дай. Збыльысь, нопсӧ печатайтлісны, мед ог восьт. Но гусялысь кӧ быттьӧ петіс, тайӧ ӧмӧй кутіс? Мукӧддырйиыс ӧд Вылыс Вочӧдз эг кайлы. Ичиньясӧ шыбитлі пошта ноптӧ да клубӧ котӧртлі. Зэв жӧ вермисны пыралысьясыд шышнитны. Сійӧ-й эм, мый водзті йӧзыд вӧліны эз ӧнія кодьӧн. Кори, мед водзӧ вылӧ висьталасны, кор деньга пуктӧны, да век висьтавлісны, «Талун деньга» шулісны. Ноптӧ эг нин кытчӧ веськалӧ кольлы. Пошта вылын уджалысьыс Маръя нима вӧлі да некор эз венлы. Позис ӧд и босьтыштны деньгасӧ да ме вылӧ шуны.
Мыйсӧ сӧмын эг керлы, господьӧй-батюшкоӧй! Ёна жӧ-й уджалі. Кымынысь лэччылі пыжнад грузыдла Улыс Вочӧдз да Кулӧмдінӧдз. Улыс Вочӧдз шӧркодь пыжӧн, мед сэсянь вит-квайт пызь мешӧк да мый да Габовӧдз катӧдны, а Кулӧмдінӧдзыс сельполӧн ыджыд пӧв пыжӧн лэччылім да бӧр катлім. Улыс Вочсянь Кулӧмдінӧдз лӧсьӧдчылім куимӧн. Кыкӧн зібъясьӧны, ӧти бӧжалӧ. Тонна кык-куимӧдз катӧдлім грузтӧ баржа кодь ыджыд пыжнад. Кытікӧ кыскан гезйӧн берегӧдыс, кытікӧ зібъясян. Дзикӧдз эбӧс бырліс мешӧкъяссӧ новлігӧн да пыжас сӧвтігӧн, сэсся воӧм бӧрын ректігӧн да берегӧ катлігӧн. Оз ӧд некод отсав, ставсӧ аслыд лоӧ вӧчны.
Улыс Вочӧ воӧм бӧрын сӧвтчылі аслам пыжӧ да ӧти лунӧн катлі Вылыс Воч вевдорӧдз. Мӧд лун кайлі Гусикаӧдз кымын (эм Воч юӧ усьысь татшӧм нима ёль). Коймӧд лунас волі Габовӧдз да удитлі на ректысьны. Лавкаӧдз катлысьны сетлісны вӧв.
Лэччывлі ӧтнам и Микипер Параськӧд. Пызьтӧ вит-квайт мешӧк пуктан аслад пыжӧ и катӧдан. Ок и сьӧкыд вӧлі катны ёна визулінъясӧд. Медся ёна мучитліс Вылыс Воч вевдорын мельнича весьтыс. Ректысьлім да потшъяс вывті быгыльтӧмӧн пыжнымӧс берегӧдыс кыскылім. Сэсся бӧр сӧвтчылім. Но медся сьӧкыд вӧлі кайны ыджыд пыжнас Улыс Вочса Кирӧ сикт весьтӧд. Ок и визув таті юыс. Сэсся Слудаті, Вылыс Вочсянь Габовӧ кайигӧн нин, зэв визув. Сыысь и полан вӧлі, дыр-ӧ он путкыльтчы. Ыджыда ковмыліс выныштчывны. Мыйыськӧ ӧд сойясыд висьӧны, он вермы весиг лэптыштны. Кокъясын сӧнъясыс шмакасисны, кутшӧмкӧ лыяс петісны.
Коркӧ лӧсьӧдчим лэччыны торъя пыжъясӧн ме, Прокӧ Степан да Ӧльӧш Эйке. Найӧ шуисны: тэ пӧ лэччы, а ми пӧ суӧдам. Ме лэччи Улыс Вочӧдз, а найӧ эз и локны. Сӧвтчи да куті катны. Вочаси Вылыс Вочса мельнича весьтад. Найӧ отсалісны меным кыскыны пыжӧс да кывтісны горув. Ми пӧ сӧвтчам да тэнӧ суӧдам. Ката надзӧникӧн и думысь век виччыся. Зэв нин ёна пемдіс, а век кая. Йӧй жӧ ме: мыйла пӧ и пемыднас кайны? Путкыльтчан кӧ нӧ? Оз на ӧд и быдлаӧ шогмы чеччыны. Видз вылад чеччан да кысь пессӧ бипуртӧ вӧчны корсян? Кутшӧмкӧ зэв крут кыр воис да вӧлисти чеччи. Вӧр сьӧд стенмӧн сулаліс да сэтысь пескыд сюрас. Кайи да пес кералі, биаси, ва катӧді, чай пузьӧді да роктор пуышті. Век виччыся Степанъясӧс. И быттьӧ локтіс пыжа, пелыссӧ зэв лӧсьыда, кылӧ, пуктіс пыж бокас, шлюч-шляч керис, но зэв дыр берегӧ эз кут кайны. Муні видзӧдлыны, а некод абу. Каститчис меным.
А Степан да Эйке лэччылӧмаӧсь Улыс Вочӧдзыд да кайӧмаӧсь Вылыс Воч вевдорӧдз ӧтлаын. Степанлы деливӧ лоӧма да кутӧма кольччыны, а Эйке абу виччысьӧма, катӧма водзӧ. Прокӧ пиыд висьмӧма чорыда да сувтӧма ю шӧрса ді вылӧ, сэтчӧ и кыскыштӧма пыжсӧ. Кынӧн нин аддзӧмаӧсь сійӧс Вылыс Вочсянь кыйсьыны катысьяс. Ваас юрсӧ сюйӧма да сідзи эштӧма. Сійӧ меным и каститчис. А Эйке меысь кык верст горулын и узьӧма. Сылы эськӧ эз жӧ ков кольны ёрттӧ. Сёрнитӧны вӧлі, быттьӧ Степанлы ырӧш пиас ӧмӧк пуктылӧмаӧсь. А гашкӧ, юыштіс, вина вӧлӧм катӧдӧны да. Шуӧны вӧлі, мый Эйке виӧма. Ме ог тӧд, Енмыс тӧдӧ.
Менӧ Эйкеыд суис дай колис мужик мортыд. Кор ме вои Габовӧ, сылӧн ректыссьӧма нин вӧлі. Вои да кутісны шуны: Прокӧ Степан пӧ кулӧма. Эн пӧ аддзыв? Ме, мися, сыкӧд да Эйкекӧд вочаси бӧр катігӧн нин Вылыс Воч вевдорса мельнича дорын. Отсалісны весиг пыжӧс кыскыны. Сэсся Эйке суӧдіс дай колис, а Степанӧс сы бӧрын эг аддзыв.
Вайлісны сэсся шойсӧ. Ен сетіс да, судӧ кӧть эз кыскавны.
Вермигам стрӧитчи, кутшӧмсюрӧ мужикъясысь на бурджык керкаяс кыпӧді, зептӧ кывъясла эг пыр, и, дерт, менӧ омӧль йӧзыс век «йирышталісны», век Матвейыд да Гӧг Ӧльӧшыд ненавидитісны. Увтыртӧмсьыд мустӧммисны меным габовсаяс асьныс. Сійӧн на и лэччи сиктысь Мӧскашор посёлокӧ. Медся ёна суд улӧ сюйӧмсьыс синмӧн эг кут аддзыны. Мыйта синва ӧд кисьті, мыйта сійӧ мамӧлӧн петіс.
Квайтымын коймӧд воын, буракӧ, мартын, кер лэдзны сиктӧ локтісны рочьяс. Колхозын скӧтнӧй дворын войся стӧрӧжалі да куйӧд петкӧді и налы песласи да пывсян вӧдиті. Тышкасясны да ставнас вир кӧлуйныс. Рочьяс бӧрсяыс сэсся Мӧскашорӧ и лэччи, мыні ад габовсаысь.
Мӧскашорад уна во на увйыси. Матвей (Матвей Николаевич Терлецкий — В. Л.), сэки сійӧ вӧлі лесопунктса начальникӧн, оз на вӧлі и примит. Габовын на тӧдмасим вербуйтчӧм ӧти рочкӧд. Кутіс шуны: примитан кӧ пӧ, дугда юӧмысь да челядьтӧ быдтыны-велӧдны отсала (Васильысь кындзи Коля вӧлі), висьӧдчан пӧ да. Збыльысь, ёна на и виси сэки операция бӧрад. Босьтӧмыд лоис да век на со олам квайтымын нёльӧд восянь. Ӧні, кор нинӧм нин ог вермы, сійӧ меӧн и тӧрасьӧ.
Мӧскашорын патера ни нинӧм эз сетны. Олім Петыр Степан Агния гӧтырсяньыс тӧдса Веняяслӧн дзоляник керкаын. Лэччи мыйӧн да шыӧдчи Матвей дорад, сійӧ меным шуӧ: локтӧмыд пӧ старука да том мортсӧ ылӧдлан. Ог пӧ босьт удж вылӧ. Эз и босьт. А мастерыс шуис: кай пӧ да уджав, Терлецкийыд оз и тӧдлы. Матвей локтіс вӧрӧ да шуӧ:
— Аски жӧ мед абу вӧлі локтӧма. Тэ кодь калекаыс миян зэв уна.
А «калекаыд» бура на и уджаліс. Бӧрынджык пыдди кутісны пуктыны да душ-мӧдысь Зимстанӧдз собранньӧ вылӧ лэччӧдлісны да пызан шӧрӧ пуксьӧдлісны.
Ме сідзсӧ сюсь вӧлі да зэв на и лӧсьыда ылӧді Матвейтӧ. Мися, вай документ, мый ме тіян лесопунктлы куим во уджалі: песласи, пывсян вӧдиті, стӧрӧжалі, керкаӧс кер лэдзысьяслы овны сетлі, колхозсянь корӧны. Сетіс ӧд. Мыйӧн сетіс, ме пыр и лэччи Зимстанӧ, кӧні вӧлі леспромхозлӧн контораыс, мед оформитчыны удж вылӧ. Кадръяслӧн отделын вӧлі Чувьюров. Шуа: оформитчыны локті. Со документ, Матвей сетіс. Тайӧ куим восӧ первой и гиж. Оформитіс ӧд. Мӧскашорын муні эг Матвей, а мастер дорӧ. Шуа: оформитчи. Оз пӧ бара вӧтлы? Мися, кыдз нӧ вӧтлас, кор удж вылӧ гижӧмӧн примитӧма? Вежон мында кымын увйыси, Матвей бара локтіс да шуӧ:
— Ме тэнӧ вӧтлывлі нин да бара локтін?
Ме ӧд, мися, ӧні, другӧ, оформитчӧма нин. Код нӧ пӧ тэнӧ оформитіс? Часлы пӧ, лэччыла.
Сідзи сэсся и уджалі век. Но Матвейыд менӧ век видзӧдіс увтыртыштны. Кори, мед мӧдӧдас Коляӧс велӧдчыны шофёрӧ. Сійӧ меным вочавидзис:
— Менам сідз тырмӧ шофёрыс.
Коляӧс сэсся велӧді шофёрас ас тшӧт весьтӧ. Но Матвейыд и удж вылӧ эз кӧсйы босьтны, шуис: кӧн пӧ велӧдчис, сэн мед и уджалас. Но кыдзкӧ тай примитіс жӧ МАЗ вылӧ. Но Коля юӧм юрнас машинанас кайӧма вӧлі нывъяслӧн патера стен вылӧ, сюрс лешакыд кисьтӧма став кильчӧсӧ. МАЗ вывсьыд и чӧвтісны, лёкиник самосвал вылӧ пуксьӧдісны. Сэсся больничаӧ вуджліс уджавны. Бӧрынджык бӧр леспромхозӧ петіс. Кыдзкӧ-мыйкӧ ладмӧмаӧсь да Терлецкийӧс леспромхозса директорлӧн чинӧн вель дыр новлӧдліс. Гашкӧ, и талун руль сайын, да рак висьӧмысь нэм джынйӧн и кувліс Колюкӧй. Ёна жӧ меным и шог, быд лун бӧрда.
Казьтывлыны кӧ, унатор позьӧ висьтавны, помыс оз волы. Мӧскашор бырӧдісны да Зимстанӧ вуджӧм бӧрын мыйсӧ сӧмын эг вӧчлы. Мӧскашорас столӧвӧйын пусьылі да первой пусьыны жӧ индісны, сӧмын вӧрса котлопунктӧ, кӧть дзоньвидзалун воштӧм мортлы кӧдзыдінын уджавны эз позь, врачьяс эз тшӧктыны. Мунан тӧвнад да пусянінад пытшкӧсас йи. Додь вылӧ тшупӧм керкаторъяд, дерт. Картупельтӧ весалігӧн киыд чепӧльтӧ. Больничаӧ лэччылі да кокниджык удж сэсся сетісны, войся стӧрӧжӧ гаражӧ пуктісны. Сэні нёль кымын во уджалі. Коркӧ Омельчук, механикӧн ли мыйӧн вӧлі, некутшӧм бумагатӧг аснаукӧн трактор босьтіс. Ме и куті сійӧс да сэсся ставыслы висьталі. Матвей дінӧ муні да шуа: мися, Омельчук кӧсйӧ юрӧс бергӧдны, кутан кӧ пӧ ёнджык кавгыны, трактор гусялігӧн куті да, йӧзыслы висьталі да. Матвейыд и шуис: омӧльджыка пӧ вомтӧ паськӧдлы дай.
Та бӧрын шуисны, мый меным войсяын уджавны оз позь, индісны весавны детсад гӧгӧр лым. Сэні дас кык во уджалі пенсия бӧрын на. Детсадсьыд гусявлӧны жӧ вӧлі да, мися, мед нуӧны: юрӧс кӧсйӧны бергӧдны да оз ӧд, кӧнкӧ, шмонитны.
Тадзи со и олі. Бурыс и лёкыс вӧлі тырмымӧн дай унджык. Габовса лёк вӧчысьяс пиысь некод эз коль да вермигӧн корсюрӧ кайлывлі мамӧлӧн гу вылӧ. Сійӧ кувліс сизимдасӧд вося август 25 лунӧ. Енмыс сетіс да, ме моз, гашкӧ, дыр жӧ оліс, но арся йиа ваӧ пыжысь путкыльтлісны да вермысьӧн на муніс миян дорысь мӧдаръюгыдас. Господьӧй-батюшкаӧй, нелямын во нин колис!
Аттӧ ӧдйӧ жӧ кадыс мунӧ — омӧльыс и бурыс. Ӧнія олӧмсӧ лёкӧн шуӧны, да кыті нӧ сійӧ лёк? Воддза моз йӧзыд ӧні оз тшыгъявны да мучитчыны. Сюрс сёмайбырӧй, лавкаӧ пыран да, видзӧдлан да, быдторйыс эм. Сӧмын колӧ уджавны да олӧм вылӧ коланасӧ ньӧбны, а оз юны. А ӧд юӧны. Босьтасны кӧпейка да, сёян-юан пыдди лавкасьыд дозйӧн петӧны. Тшака-вотӧса аръясын мыйта позьӧ нажӧвитны, ӧні вель донаысь примитӧны да, а бара жӧ ӧд уналы вина медся муса. Луннас вотчӧны, рытнас юӧны. А сы пыдди эськӧ пызь ли песок мешӧк ньӧбны. Майбырӧй, сетӧны, оз талон серти юклыны, ставыс вӧльнӧй. Кодлӧн юрвежӧрыс уджалӧ, оз лёка ов. Вотчасны да босьтӧны оз сӧмын сёян, но и бур паськӧм, кӧмкот, телевизор, холодильник да весиг машина.
Вӧрын олам да, пескыд кӧ абу, сійӧ мӧй олысь? Ачыд эн ю да вайысьыслы душ-мӧд доз пукты — со тэныд и тӧвйымӧн пес. Та ыджда посёлокыд — абу вунӧдӧм Габов. Быдтор эм, сӧмын юрӧн ов.
Сёянсьыд мед дзиктӧ он жӧ ор. Водзті миян суседкалӧн детинкаыс вӧлі петас да шуӧ: «Бабушка, няньтортӧ вайышт, кынӧмӧй сюмалӧ. Бабушка, няньтортӧ вайышт!» Ми омӧль олӧм дырйиыс овлім да челядьлысь нянь корӧм эг тӧдлӧй. Кыдзкӧ да мыйкӧ налы кынӧмпӧттӧ век корсьлім.
Ылӧсас олысьясыд ӧд весиг картупельтӧ тулыснас оз пуктыны, кӧть зэв жӧ примитӧны, тоннаясӧн позьӧ вузавны. Коркӧ Коля суседлы (шонъянӧй абу нин ловъя) шуа: «Квайт ведра картупель колис да сідз сета. Пукты да арнас картупельӧн лоан, оз ков йӧзлысь дзайгыны». Эз ӧд пукты, век юис да бара йӧзыслы дӧсадитчис. Тадзтӧ нӧ, дзик лэдзчысьӧмнад, кыдз верман овны? Водзын, зонмӧ, господьӧй-батюшкоӧй, тылатӧ вӧлі пӧрӧдасны, сотӧмасӧ, уна пӧсь кисьтӧмӧн, ректасны, кӧдзасны да няньтӧ уйма босьтасны. Да ещӧ колхозыд мырддяс на да аслыс нуас. А ӧні ставыс вӧльнӧй! Турунтӧ кӧть мыйта пукты. Видз оз ков вӧчны, сідзи эндӧ да вӧрсялӧ. А водзті ӧд вӧлі, гожӧмбыд колхозыдлы пуктысян да, сӧмын центнер турун и сетӧны. Та мынданад, дерт, скӧттӧ тӧвйӧдны он вермы. Ёль бокъяс да ольяс и ытшкан вӧлі да кытчӧкӧ сайӧдан, мед колхоз эз асав. Луннас колхозлы уджалан, а войнас аслыд, мед мӧстӧ да ыжъястӧ тӧвйӧдны, йӧлӧн да вурунӧн лоны. Коркӧ ӧтчыд котӧртлан да ытшкыштан, коркӧ мӧдысь, тадзи жӧ куртан да меститан. Ме Ӧньдровка ёль бокысь пуктысьлі. Дубраваясыс зэв ыджыдӧсь вӧліны да, гашкӧ, эз и тырны на да? Гӧгӧрсьыс став вӧрсӧ пӧрӧдісны да ӧдвакӧ нин аддзан. Ёль пӧлӧныс мунӧмӧн сӧмын позяс корсьны, да мыйла нин? Ӧні туруныд, майбырӧй, сикт гӧгӧрысь и сюрӧ, оз ков ольясӧд келавны. Ылі видзьяс вылын важӧн нин пес шедмӧн вӧр. Дай оз нин миян моз гӧрбуш косаӧн копрасьны, а мыйӧнкӧ да кокньӧдчӧны.
Габовысь Зимстанӧ лэччӧм бӧрын ме скӧтсьыд, ыжъяссьыд да порсьяссьыд, эг жӧ эновтчыв. Посёлок саяс матын и эм ыджыдкодь нюр да сэтысь и пуктыси. Кӧть дас тонна вӧлі пукты, да мен сы мындаыс эз ков. Оз ков келавны, дзик кос, сӧмын петкӧдлынысӧ ылынджык. Эг кут вермыны да, сійӧ нюрыс некодлы оз ков ни Сухая речкаысь главнӧй виддзӧс, кытысь дас кык зэв гырысь юр шедлывліс, кодкӧ пуктӧ ли оз. Ёна и вӧчи ме сійӧс да бӧр, кӧнкӧ, баддьыс тыртіс. Том кӧ вӧлі, эськӧ и ӧні скӧтӧн олі, да он тай босьт.
Тырӧмаӧсь нин и Габовса муяс, кӧні нянь воліс. Эштылім и вундыны да вартны сійӧс колхоз дырйиыд. Куйӧдалӧмнад бур нянь воліс. А ӧні Керӧсӧ каян муяс вылын дзик ставыс рос.
Буракӧ, ӧні йӧзыс асьныс россялӧмаӧсь, дышӧдчӧны. Водзті, колхоз дырйи, асывнас удж вылӧ мунтӧдз тшакыдла котӧртлісны, а ӧні лун шӧрнас мунӧны. Ельдӧгла, матіас оз быдмы да, Грязнушкаӧдз ветлісны, вӧлӧн быдсӧн ваявлісны. Скӧтыд сы гӧгӧрын жӧ оліс да зэв бур туй вӧлі. А ӧні пӧ, вӧрсӧ пӧрӧдісны да, ельдӧгыд оз быдмы, туйыс тупкысис. Ӧндрей Ӧльӧксан Вась сӧмын батьыслӧн чӧс туй вылӧдзыс ветлӧ.
Ёна жӧ и зіль йӧз вӧліны. Иван Еле, Прокӧ дядьлӧн гӧтырыс, Грязнушкаӧ мӧскысла ветлігмоз кыӧ вӧлӧм носки гоз. Мунігмозыс и кыӧ. Сійӧ жӧ и куртігмозыс сёйӧ. Асьтӧ татшӧматӧ оз жӧ ков жугӧдны: водз и куліс. Сэтчӧ жӧ Прокӧ дядьӧ коньӧрӧс ой-ёй ёна нӧйтліс. Сэтшӧм тай мода сэки вӧлі — бабаӧс нӧйтны, кӧть нинӧмысь абу мыжа. Митрей Иванлӧн ӧд кык баба жӧ куліс нӧйтӧмысла. Микипер Иван Ӧгашсӧ талялӧмӧн жӧ виис. Сійӧ и дядьӧн шуысьсӧ, гӧтырыслысь Анна нывсӧ (сійӧ вӧлі Петыр Степансянь), пӧгибӧ воштіс да нылыд рушкуӧн джагӧдчыліс. Кагаыс вель на дыр тірӧдчис. Микипер Иван гозъя олісны ӧтар керкаас, а Анна да Петыр Вась (сысянь и вӧлі рушкуыс) — мӧдарас. Ӧтчыд вузаласны мӧс да Микипер Иван став деньгасӧ босьтас аслыс. Анна аддзас дядьыслысь дзебӧмасӧ да джынъялас: шӧриа пӧ ӧд тайӧ мӧскыд, ми пӧ ӧд Васькӧд тшӧтш жӧ видзим. Таысь и йирӧма ӧшӧдчымӧн. Коркӧ, ваян кад нин вӧлі, пуксьӧма Аннаыс кильчӧ вылас да бӧрдӧ, Петыр Васьыс мунӧма да. Мися, эн бӧрд, чужтан да, сідз жӧ быдмас. Ми тай вайим чуркаястӧ да быдмисны. Но Анна вӧлі эз менӧ кывзысь кодь, шлапкис ӧдзӧссӧ да пырис гортас. Котӧрті колхоз правленньӧӧ да шуа: мися, ӧд Ӧгаш Аннаыд мыйкӧ керсяс, зэв ёна бӧрдӧ да, мунӧй да мыйкӧ вӧчӧй. Дыр эз кыпавны да, мунӧм бӧраныс Аннаыд кын нин вӧлі. Рушкусӧ кӧ пырысь-пыр кырӧдісны, эськӧ кагаыд ловъяӧн сюрис, но сідзи кынӧм пытшкас и колис. Тірӧдчис-тірӧдчис да ланьтіс. Гашкӧ, мед и енмыс босьтіс. Батьтӧм-мамтӧм челядьыдлы ӧд ок деливӧ овнытӧ. Тан, Зимстанас, детдом эм бур вылӧ, да ӧд он ӧткодяв бать-мамыдлӧн керкакӧд, видзысьяссӧ бать-мамкӧд, мед кӧть и шаньӧсь.
Ен сетіс, ачым верми кутчысьны да овны, кӧть корсюрӧ кӧть юртӧ петляӧ жӧ сюй вӧлі. Челядь быдмисны, асланыс челядь да челядьныслӧн нин челядь. Ола да нимкодяся, кӧть висьӧмыд сідзи чабыртлӧ, мый кӧть кулыштӧма да абу нин мучитчӧма.
Вида ачымӧс челядьӧс, торйӧн нин Васильӧс, вывтіджык уджӧдӧмысь. Код сюра лешакыс тшӧктіс колхоз му шӧрысь, борсьыс, зэв кузь да кыз пожӧмсӧ пес вылӧ пӧрӧдны, дзоля мортсӧ мучитны? Зэв лолӧд вӧлӧма да, ӧдва и оръясис. Мукӧдкӧ, вӧрӧ кайны да вӧляникъяссӧ пӧрӧдны да чинтавны. Матын вӧлі да, кӧнкӧ, сійӧн. Мамӧ видіс да видіс, видіс да видіс: йӧй Ӧдя пӧ, йӧй Ӧдя. Он жӧ пӧ тадзи кагатӧ мучит. Збыльысь, гашкӧ-и, йӧй вӧлі да, али олӧмыс тадзи тшӧктіс? Вывті биа сьӧлӧмаӧн, буракӧ, вӧлі, мӧд ногыс эг куж овнысӧ. Ачымӧс эг жалит и челядьӧс корсюрӧ вывтіджык кесйӧді. А чӧрс йыв перйӧм бӧрын кор вирӧс вежисны, зэв небыдӧн лои. Ставыс меным жальӧсь, быдӧнлы ньылыд кыв шуа, кӧть оз корны, мыйкӧ да сета сёянсьыд да кӧлуйсьыд.
Мӧдар боксянь кӧ видзӧдлыны, уджыс ӧд и мортӧн вӧчӧ. Эг кӧ челядьӧс нинӧмӧ кесйӧдлы да нинӧмӧ велӧдлы, эськӧ нинӧм эз и кужны, пыдди пуктана йӧзнас эз и лоны. Эз эськӧ, гашкӧ, и прамӧй гӧтыр шедлы да шань челядь лолыны. Торйӧн нин бурмӧдӧ сьӧлӧмӧс Васильӧй, коді тай гижысьӧн лоис да ӧні главнӧй редактор районса газетын. Сійӧ зэв ыджыд сьӧлӧмӧн олӧ да, гашкӧ, сійӧн и ме дыр нин ола. Сылы зэв шань гӧтыр енмыс сетіс. Лида — сійӧ сё матушка. Васильлӧн Сыктывкарысь Кулӧмдінӧ локтӧм бӧрын лэччылі видлыны, кыдзи сійӧ артмӧдчис редакцияын. Яндысигмоз висьталіс: кӧсъя пӧ гӧтрасьны. Мися, петкӧдлы невестатӧ. Сійӧ пӧ, бара, оз лок. Эз и удайтчы тӧдмасьны. Сэсся свадьба вылӧ корисны. Кутшӧм, бара, мися, и гӧтырпуыс? Аэропортӧ меным воча вӧлі локтӧны да, мыйӧн матушкаӧс аддзи, сьӧлӧмӧс пӧсьӧ шыбитіс: мися, татшӧм мичаыс да статяыс эз жӧ мун Василь сайӧ, поводнӧй жӧ детинаыс да? Сьӧлӧмӧ первой здуксяньыс и пырис. Зэв мича да лӧсьыд баба. Василь первойсӧ юышталіс да век чайті: мися, коляс, эновтас ӧвсьытӧмӧс. Век та йылысь и думайті, сійӧс пельӧй и вӧлі кывзӧ, оз-ӧ шуны: Лодыгин дорысь пӧ гӧтырыс пышйӧма. Тысяча матушкаӧй эз пышйы, век терпитіс. Ен сетіс, зэв лӧсьыда олӧны, кык пиӧс кок вылӧ сувтӧдісны. Мед ставыс налӧн бур лоӧ и водзӧ.
Енмыс меным отсалӧ да мамӧй. Мамӧй меным кулігас шуис: дитяӧй пӧ дай нылӧй, тэ пӧ меным медся жаль, зэв ёна уджалӧмнад мучитчин да, йӧзыс пӧ зэв ёна лёксӧ тэныд вӧчисны да. Кор пӧ сьӧкыд лоӧ, казьтышт да век отсала. Збыль и отсалӧ. Сизимдас арӧснад картупель градъястӧ берта вӧлі да ог и мудзлы. Ӧтнам ставсӧ пукта, ӧтнам ставсӧ мудъя. Мекӧд олысь сэки омӧля отсасис, ӧні, нинӧм нин ог вермы да, ставыс сы вылӧ усис. Бур морт вӧлӧма, оз эновт, тӧрасьӧ, пусьӧ-пӧжасьӧ, пывсянӧ даддьӧн нулӧ.
А Енсӧ ме гортын узьтӧдлі. Сэки Наста да Маръя дзоляӧсь на вӧліны и ачым челядь жӧ. Кутшӧм во вӧлі, стӧча ог помнит, но вӧлі тӧвся рыт, пемыд нин. Мамӧ лэччис Вочӧ, челядь чукӧр вӧлім ӧтнанымӧсь. Таркӧдчис миянӧ, кильчӧ ӧдзӧсӧ, морт. Мам шулывліс: кӧть пӧ сёйны нинӧм абу, а вӧзйысьысь морттӧ шоныд керкаад век лэдзӧй. Ме и лэдзи. Лэдзи да, метра судта весиг абу. Лиллипутъяс коркӧ Зимстанӧ волісны да, на судта кымын. Зэв лӧсьыд гӧгрӧс сьӧд тошка, нинкӧма, зэв омӧлик шапкаа, киссьӧм купайкаа, пӧрысь нин. Комиӧн гӧгӧрвоыштӧ, а сідзсӧ, тыдалӧ, роч. А ме рочнас омӧля на мый гӧгӧрвои. Кыткӧ киӧн да кыткӧ вомӧн висьтасьӧмӧн, тӧдмалі, мый локтӧ подӧн Вочсянь. Габовын уналаӧ нин вӧзйысьӧма, но некод абу лэдзӧма. Мунӧ водзӧ Лупьялань, коді Дзоль сайын нин. Вердышті ме сійӧс да паччӧрӧ лэдзи, мед шойччыштас.
Кильчӧтӧ вунӧма каличавны да керка тыр йӧз локтісны. Тыдалӧ, тӧдтӧм мортыдлысь пырӧмтӧ аддзылӧмаӧсь. Ставыслы окота тӧдмавны, мыйсяма морт. Юасьӧны: «Бӧра кока ли абу?» Ме, бара, мися, ог тӧд, бӧра кока ли абу, эг видзӧдлы; сёйыштіс да тай паччӧрӧ кайис. А кадыс сэки вӧлі тшыг, дзик нинӧм аслыным сёйны. Олісны бура дыр, интересуйтчисны, ваксисны-сералісны. Паччӧрӧдз весиг видзӧдлыны кайлісны, спичкиӧн дзижнитлісны.
Муналӧм бӧраныс дзоля мортыд и шуӧ: тіянӧ пӧ быд лун та мындаӧн волӧны али меӧн интересуйтчӧны? Тэнӧ, мися, видзӧдлыны волісны. Кильчӧтӧ вунӧді каличавны да ыльӧбтісны. Мед пӧ интересуйтчасны да серавласны, сэтшӧм нин кӧ телепит.
Паччӧрын шонтысьыштӧм бӧрас ме сылы вольсалі гӧвбӧч вылӧ. Сэки идзас перина и вӧлі. Став бур кӧлуйсӧ тшыг воясад «сёйим». Кутшӧм бурӧсь эськӧ дядьлӧн, кыйсьысь мортлӧн, гӧн перинаясыд вӧліны да. Сьӧла-дозмӧртӧ куштӧмысь чуньясыд вӧлі дубавласны. Вочӧ лэччӧдлі кӧлуйсӧ вӧлӧн да сетлісны куим ли нёль ведра картупель да кык ведра сю. Та мындыштатӧ вайи да мамӧ весиг бӧрдіс. Сэтшӧм бур кык юрлӧс да перина вӧлі. А мӧд перинасӧ мамӧ кодлыкӧ Дзолльӧ катӧдліс.
Аскинас пывсян ломті, туйвыв морттӧ пывсьӧді да лунйыны тшӧкті. Кильчӧ ӧдзӧснымӧс эг и восьтлы. Мися, бара тырыс локтасны да морттӧ дӧсадитасны, некутшӧм шойччӧм оз артмы. Но пос помӧ вель унаӧн жӧ чукӧртчылісны да бергалісны.
Мӧд лунас дзоля мортыд кайис Дзолльӧ. Ме сылы сеті купайка, кӧмкот — дзоляник гынсапӧг, дядьӧлысь шапка. Менӧ сійӧ эштіс и пернапасавны, шуаліс став бур кывсӧ, шыльӧдіс юрӧс да окаліс плешкӧс и нырвомӧс. Но со мый ӧд интереснӧ. Дзолльӧ кайӧма, пырӧма Евсейӧ да бӧр лоӧма нинкӧма. Бур мортыд, ачыс висьтавліс, бара сылы ставсӧ сеталӧма.
Ме, думайта да, дзоля мортӧ ачыс Енмыс пӧртчыліс, мед тӧдмавны, кутшӧм йӧзыслӧн сьӧлӧмыс да лолыс. Сы серти и дон сетіс. Кодъяс серавлісны сы вылын, важӧн нин ставныс лёк ногӧн кулісны. Викул Катяӧс гымньӧв лыйис, Микит караванка вылысь усис, Катёв Сандра джагӧдчис, Каруш Ӧгаш, Катёв Васса да мукӧдъяс лёк ногӧн жӧ кулісны.
Викул Катясӧ лыйигӧн став сиктсӧ весьӧпӧртліс. Рынышӧ лыйӧм бӧрын, кытчӧ дзебсьӧма нывбабаыд гымсьыс-чардсьыс, гымньӧлыс пыралӧма скӧтнӧй дворӧ, сэсянь бергӧдчӧма да мунӧма Микипер Сергей керка пӧлӧн дзоля конюшняӧ, кытысь виӧма кык чаньӧс. Сэсся пырӧма ыджыд конюшняӧ, но вӧвъясыс абу вӧлӧмаӧсь. Конюшнясянь вирдыштӧмӧн швачнитӧма Варламулӧ (эм татшӧм ты — авт.) лэччанінын сулалысь зэв кыз да кузь ниа пуӧ. Вожӧдӧма йывсяньыс вужйӧдзыс шӧрипӧв да пырӧма муас.
Ок ёна повзьӧдліс менӧ гым-чардыд Мӧскашорын (вӧлі татшӧм посёлок — авт.) олігӧн. Картупель мудйигӧн Вочладорсянь кыпӧдчис зэв сьӧд кымӧр. Душ-мӧд котыр нин и колис да шуи помавны. А ёна нин гымаліс да сявкйис бикиньыс. Мый жӧ котӧртны, а йӧйыд водзӧ кокася. Кыдз тай менсьым кокантӧ кисьым кватитіс! Быттьӧ эз вӧвлы! Сійӧс и помнита, а сэсся нинӧм ог. Палялі да, ачымӧс шыбитӧма вель ылӧ, а бура ыджыд мыр вӧлі да сквӧзь вожӧдӧма. Зэрӧма и кобӧма нин. Абу тай виӧма гымньӧлыс менӧ. Енмыс и видзис, код нӧ сэсся? Василь шуалӧ, мый Енмыс абу, да ӧд вежӧртас жӧ, гашкӧ, мый эм сійӧ да дорйӧ сэтшӧмъясӧс, кодъяс йӧзлы бур вӧчӧны. Кӧть тэныд лёк вӧчӧны, колӧ бур вӧчны да бурӧн жӧ и бергӧдчас.
