ӦЛЬӦКСЕЙ ДЯДЬ — ОЛӦМСЬЫС «ПЯТЬ»
75 арӧс тырӧмыскӧд йитӧдын пасйышта аслам дядь, Наста ичиньлӧн верӧс Алексей Александрович Логинов йылысь, коді ӧні выль гӧтырыскӧд — Анна Алексеевнакӧд — олӧ Зимстанын, а сідзсӧ томсяньыс оліс менам чужанінын — Габов грездын.
Батьыс Дзоль сиктсянь 25 километрасайса Ӧська грездысь. Александр Григорьевич вит челядьнас оліс зумыда: стрӧйбаяс вӧліны ёнӧсь, муяс-видзьяс паськыдӧсь, скӧт уна да некыдзи эз кӧсйы пырны колхозӧ, босьтчис дзебсясьны, но морттӧ кутісны да пуксьӧдісны дзескыдінӧ. Бӧрсӧ эз и волы, туйпомсӧ оз тӧдны. 1939 вося апрель 1 лунӧ Алексей чужис Керчомъяын, кытчӧ лэччӧдліс мамыскӧд батьыс, но сійӧс пуксьӧдӧм бӧрын мамыс бӧр кайис Ӧськаӧ. Кор вӧлі нин квайт арӧса, вуджисны Габовӧ, кӧні олісны мамыслӧн чойясыс.
Кӧть веськыд киыс вӧлі эз тыр дзоньвидза, ичӧтсянь ковмис бергӧдны сьӧкыд удж. Ытшкис, куртіс, весиг чӧвтіс, лэдзис кер, вӧтліс моль бӧж, тшупсис, кыйсис-вӧраліс да вӧчис уна-уна мукӧдтор, мый колӧ вӧчны семья кутысьлы. Гӧтрасьліс водз — 17 арӧсӧн. Клавдия Петровнакӧд олісны во кык. Эз артмы бура лӧсялӧмыс да торйӧдчисны. Сэсся Алексей Александрович вайис мамӧлысь чойсӧ — Наста ичиньӧс, кодлӧн быдмис нин пи, да аслас лоис нёль. Ставныс помалісны училищеяс да техникумъяс. Внук-внучкаясыс мунісны нӧшта водзӧ, кодсюрӧ велӧдчис институтъясын. Ковмис кӧмӧдны да пасьтӧдны мукӧдсьыс эз омӧльджыка, карӧ да кытчӧ мӧдӧдны сёян-юанӧн уна ноп. Век олісны скӧтӧн, кор власьт лэдзис видзны и вӧлӧс, дядь лӧсьӧдліс медводдзаяс лыдын.
Сійӧ вӧлі коммунистӧн, кодлы коліс петкӧдлыны мукӧдлы пример, юрнуӧдны наӧн. «Вычегодскӧй» госпромхозлӧн Габовса юкӧнын сійӧ кӧкъямыс во бригадираліс, котыртіс йӧзлысь удж. Сэки видзисны на скӧтӧс, коліс тӧждысьны, мед ставыс вӧлі мӧс лысьтысьысьяслӧн да кукань видзысьяслӧн, заптыны тӧв кежлӧ тырмымӧн турун да силос, гӧрны-кӧдзны да идравны пуктӧмсӧ.
Алексей Александровичӧс унаысь бӧрйылісны и сиктсӧветса депутатӧн. Ӧтувъя овмӧслӧн тӧждлунъясысь кындзи коліс мӧвпавны быд семьялӧн олӧм йылысь, мед сійӧ вӧлі шань.
25 во сетіс югыд — могмӧдіс дизель станциясянь электричествоӧн. Кор жугавліс, станциялӧн керкаын коллявліс лунсӧ и войсӧ, мед сӧмын ӧдйӧджык вӧчны. Сэки запчастьясыд эзджык на сюрны да ковмыліс ветлыны уналаӧ.
Ставсӧ, мый вуджис 75 вонас, кутӧ вежӧрас, быттьӧ вӧлӧма тӧрыт на. Тӧдӧ став видзлысь да мулысь, ёльлысь да шорлысь, тылысь да нюрлысь нимсӧ, весиг уна-ӧ юр турун шедліс сійӧ либӧ мӧд видз вылысь, ыджыд-ӧ вӧлі виддзыс. Мыйкӧ кӧ вунӧма, пыр жӧ и звӧнитла сылы. Зимстанад олігӧн эм телефона йитӧд, а Габовас олігӧн ме аслам юасьӧмъясӧн дӧзмӧдчылі сэтчӧ волігъясӧн, сы вӧсна мый телефона йитӧд эз вӧв.
Быть пасъя сійӧс, кыдзи меным отсаліс во кызь сайын, медым олыштны Габовын кӧть аръяснас кыйсигмоз да вотчигмоз. Медводз коліс дзоньтавны керканымӧс: кытсюрӧ виялӧм вӧсна усьӧма вӧлі дзоляладорсьыс йиркыс, сісьмӧма ӧтилаысь вылыс керйыс, киссьӧма пач да с.в. Став коланторсӧ, тьӧссӧ да керсӧ, вичмӧдіс ассьыс.
Сыкӧд жӧ ми пӧрӧдім Керӧсысь вӧр да тракторӧн вайӧм бӧрын тшупим машиналы гараж да пывсян. Ме эськӧ медавлі йӧзӧс, но кикурӧда кутісны уджавны да ковмис «мунӧй татысь» шуны. Кыкӧн и котшкӧдім сэсся. Сэки ӧнія пилаясыд эз на вӧвны да пазсӧ босьтім черъясӧн. Ёна ковмис копырӧн овны, косъяс висьмисны чорыда, но кыкнансӧ эштӧдім. Лэптыны отсалісны бара жӧ рӧдвуж, нӧшта матыстчыліс Иван Витальевич Морохин (Дзоля Вань), коді кытчӧкӧ бӧрынджык вошліс да эз и сюрлы.
Ӧльӧксей дядь отсаліс лӧсьӧдны и лэч туйяс: ӧтиӧс Керӧсладорӧ Ыджыд сотчӧм яг пӧлӧн, а мӧдӧс Ӧндреёвка ёль мӧдар бокӧд. Лэч туйясӧд ветлӧмыс и менам олан гажӧй. Шедас кӧ сьӧла-дозмӧр — бур, а оз кӧ, кывбур ли висьт гижа, дьӧбӧ некор ог коль.
Габовӧ волывлыны босьтчӧм бӧрын коркӧ мӧд воас ли коймӧднас ме выль во дырйи муні пуктавны Керӧс сайӧ кӧч петляяс. Наста ичинь эськӧ ӧлӧдіс, мед эг мун: вӧлі вель кӧдзыд, комынысь унджык градус. Но кутан мӧй, вӧрӧ петавны и локті да? Тӧвся луныд дженьыд, пажун бӧрын пемдӧ нин. Меным эськӧ бӧр аслам лямпа туйӧд мунны, а шуи веськыдавны Дзоль туй вылӧ. Вӧр петкӧдан ордымсӧ казялі зэв нин сёрӧн. Россялӧма да лямпаӧн мунны эз шогмы, ковмис лэптыны пельпом вылӧ, собны коскӧдз лымйӧд. Сэтчӧ жӧ нинӧм эз тыдав, тӧдчыштіс сӧмын вӧлӧк ӧтар-мӧдарын джуджыд вӧрлӧн мыгӧрыс. Эг пажнайтлы да дзикӧдз сюмавсис кынӧмӧй, эбӧсӧй бырис. Кыдзкӧ ӧд аддзи мыр да весиг биасьлі на, шонті чериа консерв банка. Сывдыштӧм нянь сорӧн сёйыштӧм бӧрын зэв на и лӧсьыд лоис. Сӧмын кынмыны кутіс шуйга кок пыдӧсӧй, кытчӧ келігад веськаліс лым. А ме ас кадӧ эг перйы ни нинӧмӧн эг тупкы водзӧ пырӧмысь. Дженьыда кӧ висьтавны, ӧдва и петі верст куимсӧ машина туй вылӧ. Бура ылісянь на аддзи би югӧр: кодкӧ, буракӧ, лэччис пӧнарӧн Тыла дорсянь. Вӧлӧмкӧ, Ӧльӧксей дядь мӧдысь нин петӧма вочаавны менӧ, ылӧсалӧма, мый пета кытчӧкӧ Тыла горулӧ. Татчӧ ме и бӧрддзи. Эг сы вӧсна, мый петі, а мый менам — батьтӧм мортлӧн — эм татшӧм бур подув. Кипӧлӧд кутӧмӧн отсаліс мунны гортӧдзыс (асланым керканым эз на вӧв дзоньталӧма помӧдз да ме сувтлывлі Ӧльӧксей дядь дорӧ). Гынсапӧгӧс бӧрвылӧдыс ковмис вундыны, медым перйыны кокӧс, да лун шӧр кадӧдз ме куйлі паччӧр вылын. А кок пыдӧсӧй нинӧм эз кыв пӧшти тӧлысь.
Ӧльӧксей дядьсянь да Наста ичиньсянь отсӧг вичмис век. Коркӧ да ытва дырйи муртса эг вӧй, бара жӧ шоныд паччӧрӧ кайи. Век менӧ корлісны пывсьыны (ӧні корӧ воча чой Зина). Вичмӧдлісны начкысьӧм бӧрын яй, ог нин сёрнит бура тшӧкыда волігӧн пызан сайӧ пуксьӧдӧм йылысь.
Вӧліны сьӧлӧм ыркнитӧдлан здукъяс и аслас Ӧльӧксей дядьлӧн. Ӧтчыд лэч туй вылын, бӧр кокъяс вылас сувтӧмӧн, ныр на ныр матыстчыліс ош, метра дас вӧлі кӧ. Вӧлӧмкӧ, тайӧ ыджыд мугӧм ай ошыс косявлӧма ошпиӧс, топыда пажнайтӧма, дзебӧма коляссӧ нитш улӧ да матіникӧ жӧ и лэч туй бокас водӧма. Дерт, нинӧм тӧдтӧгыд, сатшкӧма черсӧ пуӧ, мед прӧстмӧм киясӧн вежны лэчкысь кокалӧм пелысьсӧ, да ошкыд и садьмӧма. Висьтавліс: горӧді пӧ став эбӧссьым да ошкыд, тыдалӧ, ачыс весьӧпӧрис, лэччысис ньӧжйӧникӧн нёльнан кок вылас да муніс. Ме сэки мӧд ли коймӧд лунас локті Габовӧ, кайлім ӧтведайтлыны ыджыд зверсӧ, но матігӧгӧрын эз вӧв. Кушӧдз сёйӧма ошпитӧ да брадзӧдӧма вӧлі сӧмын гӧгӧр.
Унаысь вӧйліс дядь ваӧ, но Енмыс видзис. Тшӧтш и лёк йӧзысь, кодъяслы веськыда висьтавліс синманыс, мый дон найӧ сулалӧны. Тӧдӧ, мый бур йӧзыс унджыкӧсь да олӧмыс кутчысьӧ буретш на вылын.
Ӧльӧксей дядь йылысь позьӧ гижны уна, ме тайӧс вӧча висьтын, код йылысь мӧвпала важӧн нин, а талун содта сӧмын сійӧс, мый 75 арӧс тырӧмсӧ пасйис аслас киясӧн кыпӧдӧм керкаын Габовын. Волісны нёльнан ныв-пиыс — Зоя, Елизавета, Зинаида да Валерий, а сідзжӧ налӧн йылӧмыс — дядьлӧн внук-внучкаясыс да праясыс. Вӧлі зэв озыр пызан, Алексей Александровичӧс чолӧмалӧм да сылы бурсиӧм кындзи сьылыштім и йӧктыштім. Зэв лӧсьыда котыртіс да быдногыс гажӧдіс миянӧс Алексей Александровичӧс дядьӧн шуысь Виталийлӧн (вӧйліс Носим юӧ) Лариса нылыс.
Ме керка тыр йӧз дырйи лыдди дядьлы сиӧм татшӧм кывбур:
Кывзы жӧ, Ӧськаысь волӧм бур морт,
Буракӧ, пельпомад тэнад эм борд:
Лэбалан, пуксьылан места он тӧд,
Аслад нянь-солӧн век, енсыкӧд, пӧт.
Уджтӧгыс-могтӧгыс овны он куж,
Юрад кӧть важӧн нин поздысис пуж.
Айловлӧн му вылас куим пӧ мог:
Кыпӧдны керка, код кыськӧ оз лок.
Лӧсьӧдны челядьӧс, сетны шань ру,
Садитны йӧрӧ кӧть ӧти да пу.
Керкатӧ кыпӧдін, вӧчин бур поз,
Челядьтӧ быдтін век нюмъялігмоз.
Корсин тэ налы век мичаджык кыв,
Тӧдісны найӧ век небыдик сыв.
Лоисны ставныс зэв лӧсьыд ныв-пи,
Сьӧлӧмас ставныслӧн югыд жӧ би.
Садитін пу и: эм пелысь и льӧм,
Налӧн и арнас лов кыпӧдан рӧм.
Шуӧны, тэныд мый сизимдас вит.
Комынсӧ сета, а водзӧ ог жмит.
Кывкӧрта тадзи ме, Ӧльӧксей дядь:
Олӧмсьыд тэныд зэв мичаник «пять».
Водзӧ тадз шаня жӧ дыр на тэ ов,
Кыпӧд и ассьыд, и йӧзыслысь лов.
Зэв кутӧда. Сы арлыдаыс курыдторнад ышмӧм вӧсна кызвыныс важӧн нин мӧдаръюгыдынӧсь, а дядь мератӧ тӧдӧ. Сы вӧсна и эм ставыс, мый колӧ бур кӧзяинлы.
Меысь кӧкъямыс арӧсӧн и ыджыд да, том кадӧ дядьнас эг и шулы, а воис кад да тайӧ кывсӧ шуа окотапырысь, сы вӧсна мый та сайын зэв ыджыдтор — ас морт. Вежӧрын и мамлӧн кывъясыс, мый сійӧ мамӧ моз жӧ Ярӧ вужйысь, коді Перымладорысь коркӧ вужъясьӧма Воч ю йылӧ.
