КУТШӦМ БУР СЕТӦ УНА ПЕРЕМЕНАӦН МУ ВӦДИТӦМ

Агрономъяслысь зэв унаысь кывлан сёрни уна переменаӧн му вӧдитӧм йылысь. Найӧ висьталӧны, крестьяна пӧ бур олӧмӧ оз вермыны волыны, оз кӧ пӧ эновтчыны куим переменаӧн му уджалӧмысь.

Кутшӧм бур нӧ сетӧ тайӧ выль ногӧн уджалӧмыс?

Кодъяс важӧн нин уджалӧны уна переменаӧн муяссӧ, висьталӧны, тайӧ выль ногнас уджалӧмӧн пӧ: 1) коськӧм улад муыд этшаджык вошӧ, 2) этшаджык куйӧдӧн унджык урожай верман босьтны, 3) урожайтӧм воясысь озджык ков повны, а медся бурыс уна переменаӧн му вӧдитӧмлӧн — крестьянинлы муӧн позьӧ паськӧдчыны, ыдждӧдчыны зэв ёна.

Уна переменаӧн му вӧдитны позьӧ уна ногӧн: нёль переменаӧн, витӧн, квайтӧн, сизимӧн да мукӧд ногӧн.

Ми тані тӧдмасям, кутшӧм буртор сетӧ вит переменаӧн, сизим переменаӧн му уджалӧм.

Вит переменаӧн муяс вӧдитігӧн позьӧ кӧдзны татшӧм быдтасъяс: ӧти му вылӧ — сю, мӧдӧ — картупель, коймӧдӧ — ид, нёльӧдӧ — анькытш, витӧд му позьӧ кольны коськӧм улӧ. Тадзи миян коськӧм улӧ лои сӧмын витӧд юкӧныс став муыдлӧн.

Унаӧ-ӧ нӧ кутас воны пӧльзаыс тайӧ ногнас уджалігӧн?

Видлӧг вылӧ босьтам ӧти десятина муа овмӧс, ӧні сійӧ вӧлі босьтӧ во гӧгӧрнас.

Куим переменаӧн му уджалігӧн во гӧгӧрнас босьтӧны:

800 кв. сажень му вылысь сю .... 28 кымын пуд.

800 „ „ „ „ ид .... 28 „ „

800 „ „ „ „ пар .... — „ „

_____

Ставыс .... пуд 56 кымын

Сійӧ жӧ десятина му вит переменаӧн уджалігӧн сетас, сы ыджда жӧ кӧ лоӧ урожайыс:

480 кв. сажень му вылысь сю .... 17 пуд кымын

480 „ „ „ „ ид .... 17 „ „

480 „ „ „ „ картупель .... 240 „ „

480 „ „ „ „ анькытш .... 16 „ „

480 „ „ „ „ пар .... — „ „

_____

Ставыс .... сю, ид да анькытш 50 пуд.

картупель 240 пуд.

4 пуд картупельлысь пӧтӧссӧ лыддьӧны пуд сюкӧд воча. 240 пуд картупель лоӧ 60 пуд нянькӧд ӧткодь.

Став урожайтӧ кӧ вуджӧдны няньӧ, вит переменаӧн уджалӧмнад кык мында воӧ куим переменаӧн уджалӧм дорысь.

Куим переменаыд сетӧ 56 пуд, витыд — 110 пуд. Сэсся картупель пуктӧм бӧрад муыд зэв ёна бурмӧ да небзьӧ, сэсся и ёг турунъясыс ёна бырӧны.

Сизим переменаӧн му вылӧ позьӧ кӧдзны татшӧм быдтасъяс: первой во — сю, мӧд во — картупель, коймӧд во — ид, ид вылас турун; нёльӧд воӧ да витӧдӧ сэтчӧ быдмӧ турун; квайтӧдӧ — ид либӧ зӧр, позьӧ и шабді; сизимӧдӧ — коськӧм. Тадзи уджалӧмӧн, дерт, няня быдтасъяс улӧ эськӧ этшаджык муыд мунӧ да, туруныд воӧ зэв бур.

Видзӧдламӧй, уна-ӧ миян пӧльза локтас сизим переменаӧн уджалігӧн. Босьтам сійӧ жӧ десятина му, та ногӧн быд переменаын лоӧ 340 сывйӧн кымын (неуна унджык). Урожай кӧ лоӧ воддза ыдждаыс жӧ, босьтам сэтысь:

340 кв. сажень му вылысь сю .... 12 пуд.

„ „ „ „ „ ид .... 12 „

„ „ „ „ зӧр либӧ ид .... 12 „

680 „ „ бобӧнянь турун .... 90 „

340 „ „ картупель .... 170 „

Воддза моз жӧ кӧ картупельсӧ няньӧ вуджӧдам, сизим переменанад уджалігӧн няньыд воӧ 78 пуд дай бобӧнянь турун на содтӧд вылӧ. Тайӧ 90 пудйыс бара на лоӧ 40−45 пуд зӧркӧд воча.

Сизим переменаӧн уджалігӧн миян кык му лоӧ бобӧнянь улын. Бобӧнянь кӧдзысьяс висьталӧны, турунсӧ босьтӧм бӧрын пӧ муыд вынсялӧ уна куйӧд пуктӧм бӧрын моз жӧ. Дерт, вынсялӧ — вужйыс ӧд этша сылӧн оз коль. Лёкиник гӧрнад бобӧнянь бӧрад он на и зэв ёна гӧр мутӧ. Быть лоӧ плугӧ кутчысьны. Сэсся турун кӧдзӧмнад ёг турунъясыд му вывсьыд ёна вошӧны. Дай муыс небзьӧ, шыдӧс кодь лоӧ. А сэтшӧм шыдӧса муыд озджык пов косьмӧмысь ни вазьӧмысь.

Кӧні мӧдӧмаӧсь му вылӧ нянь кындзи турун да мукӧд быдтасъяс кӧдзны, тшыг воясысь дугдӧмаӧсь нин повны. Оз кӧ пӧ бура няньыд во, лоӧ турун либӧ картупель. Лоӧ кӧ скӧтыдлы сёян, сэки лоӧ и аслыд.

Кодлы колӧ бурджыка та понда тӧдмавны, колӧ лыддьыны коми нигаяс: 1) крестьяна овмӧс бурмӧдӧм йылысь, 2) картупель вӧдитӧм йылысь. Тайӧ нигаясыс эмӧсь быд библиотекаын да лыддьысян керкаясын.

Кыдзи уна переменаӧн му вӧдитӧмӧ кутчысьны, висьталасны агрономъяс. Налысь колӧ та йылысь ёнджыка юасьны.

В. Исаков.