ВЕЖОН ЧӦЖӦН ВӦЛӦМТОРЪЯС
Лига Нацийын.
Война бӧрын вермысь государствояс (Англия, Франция да мукӧд) лӧсьӧдлісны Лига Наций. Лига Нацияс пырӧны представительяс унджык государствояссьыс. Капиталист государствоясыс вӧлі шуӧны, тайӧ Лига Нацийсӧ лӧсьӧдам, мед пӧ водзӧ оз кутны лоны войнаяс. Дерт, тайӧ Лига Нацийнас ставсӧ бергӧдлӧны гырысьджык государствояс — Англия да Франция (Америка эз пыр Лига Нацияс). Став ыджыдджык делӧяссӧ (шуам, мӧда-мӧд государствояс кост споръяс лӧсьӧдӧм, граничаяс пукталӧм, колонияяс капиталист государствояслы сеталӧм да сідз водзӧ) лӧсьӧдӧ Лига Нацийса Сӧветыс.
Лига Нацийса общӧй собранньӧыс (сэні эм отд. Лига Нацийӧ пырысь капиталист государствояслӧн представительяс) вермӧ вӧчавны сӧмын посньыдик делӧяс: кутшӧмкӧ мортӧс кытчӧкӧ бӧрйыны, сёрнитны выль государствоӧс Лига Нацийӧ босьтӧм йылысь да сідз водзӧ. Сӧветас пыр вежлысьтӧг пукалӧны нёль государстволӧн представительяс: Англиялӧн, Франциялӧн, Италиялӧн да Япониялӧн. Сэсся квайт шленӧс Советас бӧрйылӧны Лига Нацийса общӧй собранньӧ вылын мукӧд государствоса представительяс пиысь. Та серти позьӧ нин гӧгӧрвоны, мый Англия, Франция, Италия да Япония асланьыс пыр делӧяссӧ лӧсьӧдӧны. Лига Наций пыр Англия босьтіс Турциялысь Мосул, Франция босьтіс Сирия да Марокко, кӧні пыр на францияса капиталистъяс воюйтісны сэтчӧс йӧзыскӧд, кӧсйӧны найӧс дзикӧдз ас кипод улас босьтны да вирсӧ налысь юны (войнасьыс дугӧдны!), Италия босьтіс жӧ нин Лига Наций пыр мыйсюрӧ да сідз водзӧ.
Лига Нацийса Сӧветас делӧсӧ позьӧ лӧсьӧдны, сӧмын став шленыс кӧ ӧти кывйӧ воасны. Сы вӧсна быд государстволы колӧ зэв ёна, мед эськӧ сылӧн представительыс кыдзкӧ веськалӧ постояннӧй шленӧ Лига Нацийса Сӧветас.
Ӧні Германия кӧсйӧ пырны Лига Нацийӧ (сійӧс эз на лэдзлыны Лига Нацияс), сӧмын сійӧ корӧ ассьыс представительсӧ босьтны постояннӧй шленӧ Лига Нацийса Сӧветас. Германиялы зэв колӧ Сӧветас сюйны постояннӧй шленсӧ. Сэні кутасны сёрнитны Германиялысь война бӧрын босьталӧм муяс йылысь, сэсся сэні жӧ сеталӧны праваяс торъя государствояслы колонияясӧн пӧльзуйтчыны да сідз водзӧ. Германияыслӧн кӧ Сӧветас лоӧ постояннӧй шленыс, сійӧ Англия да Франция моз жӧ вермас нетшыштавны кодъяслыськӧ муяссӧ да посниджык мукӧд государствоса йӧзӧс да мукӧд сёрниа йӧзӧс ӧбӧдитыштны.
Франция война бӧрын Германиялысь унакодь муяс босьтавліс да, Германияыскӧд Францияыс зэв оз лӧсявны. Германияса капиталистъяс мунӧны Англия велӧдӧм серти. Сы вӧсна Англия сӧгласитчӧ сетны Германиялы Лига Нацийса Сӧветын постояннӧй места. Талы паныд ёна сулалӧ Франция. Сійӧ тӧдӧ, Германиялы кӧ сетны постояннӧй места Советас, сэки ёнмас Лигаса Сӧветас Англия. Сы вӧсна Франция корӧ тшӧтш сетны Сӧветас постояннӧй местаяс Польшалы, Испаниялы да Бразилиялы, медъёнасӧ Польшалы (Польшаыс мунӧ Франция дор). Та йылысь ёна нин дыр капиталист государствояс кост муніс зык. Англия, Германия кындзи, некодлы оз вӧлі кӧсйы сетны постояннӧй места Сӧветас.
Бӧръя кадас англияса газетъясын кутісны нин гижны, быттьӧкӧ Англия сӧгласитчӧ нин сетны Польшалы Лига Нацияса Сӧветас постояннӧй места. Тайӧ, дерт, зэв сьӧлӧм вылас оз во Германиялы. Польша война бӧрын Германиялысь унакодь муяс босьтавліс да, Германияыс Советас пырӧм борын кӧсйӧ вӧлі мыйяскӧ бӧр бергӧдны. Германияса газетъяс гижӧны, Англияыс пӧ сӧгласитчис Польшалы сетны Советас постояннӧй местасӧ Германияӧн СССР-лы сьӧм удждӧм бӧрын. Тадзсӧ вӧчӧмӧн пӧ Англия кӧсйӧ заставитны Германияӧс дугӧдны СССР-кӧд волысьӧмысь. Дерт, капиталист государствояслӧн та йылысь дыр на мунас вензьӧм.
КИТАЙЫН.
Кантон порт восьтісны.
Ми колян номерын «Коми сиктын» гижлім нин Англияӧн Кантон порт тупкӧм йылысь. Ӧні англияса власьтъяс Кантон портсӧ бӧр восьтісны, ӧні паракодъяс бара нин кутісны ветлыны Кантонӧ. Кантон порт тупкӧм бӧрын капиталист государствояс ыстылісны нота пекинса правительстволы. Сійӧ нотаас капиталист государствояс гижӧны пекинса правительстволы: Кантонса забастовка удж нуӧдысь комитет пӧ оз сет видлавны англияса таможнялы (Кантон портас воан тӧварсӧ да Кантонсьыс нуан тӧварсӧ таможняыс видлалӧ да дон нуӧм-вайӧмысь босьтӧ) тӧваръяссӧ. Пекинса правительстволы нотаас капиталист государствояс тшӧктӧны чирыштны забастовка удж нуӧдысь комитетсӧ, торкӧ пӧ сійӧ Китайкӧд вӧчӧм договоръяс сертиыс уджавнысӧ да. Нота бӧрас, телеграммаяс серти, пекинса правительствоыс да англияса правительство кыдзкӧ лӧсьӧдчӧмаӧсь да англияса власьтъяс восьтісны Кантонса портсӧ. Кыдз-мый лӧсьӧдчӧмаӧсь, лючкисӧ оз на тӧдны.
Шанхайса рабочӧйясӧс дзескӧдӧны.
Ӧні Шанхайын (Китайын зэв ыджыд кар. Сійӧ сулалӧ море бердын, сэні эм зэв уна пабрик-заводъяс) мукӧд государствоса капиталистъяс бара заводитісны жмитны китайса рабочӧйясӧс. Японияса капиталист заводъяс вылын рабочӧйясыс вӧчисны забастовка, бастуйтӧны уна сюрс морт. Рабочӧйяс корӧны капиталистъяслысь кокньӧдны налысь олӧмсӧ, корны накӧд йӧзкӧд моз сёрнитны да тшӧктӧны лэдзавны тюрмаясысь китайса арестуйтӧм йӧзӧс.
Германияса крестьяна кыпӧдчӧны.
Германияса рабочӧйяслы зэв сьӧкыд овны. Уджтӧм рабочӧйяс Германияын абу миллион. Ми сы йылысь гижлім нин.
Германияса крестьяналӧн олӧмыс зэв жӧ сьӧкыд. Германия ӧні ёна гӧльмис. Крестьяна кӧзяйствоысь петан тӧвар мунӧ донтӧм дай мунӧ омӧля. Налогъяс германияса помещикъяслысь правительствоыс зэв этша босьтӧ, а крестьяналы пыр содтӧны. Ӧні мукӧд крестьянаыслысь перйӧны недоимкаяссӧ ещӧ 1923ʼ воысь. Сэсся крестьянаыс зэв унаӧн уджйӧзаӧсь банкъяслы. Ӧні банкъясыс перйӧны крестьяналысь уджйӧзсӧ 100 миллион шайт саяс. Крестьяна ёна нин дӧзмӧмаӧсь правительство вылас, кӧнсюрӧ кыпӧдчӧны нин власьтлы паныд. Неважӧн на Мозель ю гӧгӧр олысь крестьяна кыптылісны власьт вылас. Налӧн олӧмыс зэв жӧ сьӧкыд вӧлі. Правительствоыс крестьяналы паныд ыставлӧма пӧлича отрядъяс, да уналаын крестьянаыс налы паныд петӧмаӧсь косаясӧн да вилаясӧн. Сэсся 1000 кымын крестьяна мунӧмаӧсь тюрма бердӧ да лэдзӧмаӧсь сэтысь став воддза лунас арестуйтӧм крестьянасӧ.
Германияса коммунист партия тшӧктӧ правительствоыслы шыбитны став важ недоимкаяссӧ крестьянаыслысь да чинтыны налогъяссӧ.
Германияса правительствоыс кӧ оз вӧч коммунист партия тшӧктӧм сертиыс, позьӧ виччысьны мукӧд местаясын крестьянаӧн правительстволы паныд кыпӧдчӧм.
