КОЛЯС-Ӧ ЧУЖАН КЫВНЫМ?

Чужан Ивадор грездын бать-мам керкалӧн лунвыв ӧшиньяс пыр тыдалӧны Сюзь Петрӧлӧн, Харлам гӧтырлӧн, Парась баблӧн, Марья тьӧткалӧн воймӧм стенъяса важиник керкаясыс. Но сэні уна во нин некод оз ов. А ӧд коркӧ тайӧ керкаясыс вӧлі тырӧмаӧсь челядьлӧн да верстьӧлӧн гора, гажа гӧлӧсъясӧн. Олӧм горыс тувсов шыясӧн ыджыдаліс сэні. Мича коми кыв асывсянь рытӧдз юргис тайӧ керкаясас. Но вочасӧн кӧзяеваыс муналісны Ракадорса шойна вылӧ, а йылӧмъясныс разӧдчалісны коді кытчӧ. Талун тайӧ лажыньтчӧм коркӧя короминаясыс сӧмын шога казьтылӧны вӧвлӧм гажа олӧм йывсьыс, на пытшкын пыр юргысь мича коми сёрни да гажа коми сьыланкывъяс йылысь.

Сёрнитлывла та йылысь гортӧ волігъясӧ Маша чойкӧд да Володя зятькӧд, кодъяс ӧні олӧны бать-мам керкаын, да шогӧ усьла. Ыджыдкодь Ивадорысь талун кольӧма сӧмын джынсьыс этшаджык керка. А ӧд водзынсӧ тані вӧлӧма сё сайӧ коромина. Но ӧні унджыкыслысь весиг местасӧ, кӧні сулавліс, оз вермыны индыны татчӧс медважся олысьяс. Код тӧдас, кысь корсьны и найӧс, кодлӧн челядьдырыс колис тайӧ керкаясас. Разалісны страна пасьта. И налӧн челядьыс талун ӧдвакӧ нин кужӧны сёрнитны мам кывнас.

И тадз абу сӧмын Ивадорын. Эз ӧд этша коми сикт-грездӧ бӧръя воясӧ удайтчыв волыны газетын уджалігӧн на. Синмад медводз шыбитчӧны оз выль стрӧйбаяс, кодъяс эськӧ вужвыйӧныс вермисны вежны важся сиктъяслысь чужӧмбансӧ, а буретш воймӧм стенъяса, брӧвъялӧм ӧшиньяса, пӧлыньтчыны заводитӧм либӧ пӧлыньтчӧм нин вӧвлӧм короминаяс, кытысь олысьясыс важӧн нин мунлӧмаӧсь. Сиктса улича кузя восьлалысьяс пӧвстын кызвыныс бара жӧ олӧма да ёна пӧрысь войтыр. Томджыкъясыс да челядь гежӧда синмад шыбитчӧны. Сиктбердса муяс вылын ыджыдалысьнас лоис кытыськӧ бокысь вайӧм борщевик, коді наяна сибӧдчӧ нин олысьяслӧн град йӧръясӧ. И гӧгӧрвоан сэки, мый пыр этшаджык и этшаджык кольӧ миян сиктын бур кӧзяиныс.

Да и кысь налы лонысӧ, кор талун сикт-грездас кулысьыс чужысь сертиыс унджык, кор школа помалысьяс шудаджык олӧм корсьӧм могысь сетчӧны каръясӧ, мунӧны уджавны мусир да биару перъянінъясӧ либӧ нӧшта кытчӧкӧ. А сиктӧ кольӧны сӧмын олӧмаяс, кодӧс некӧн да некод нин оз виччысь. Тадзи и пӧрысьмӧны коми сиктъяс да грездъяс. А сэсся сэні пӧдлассьӧны ичӧтик школа, детсад, пошта, медпункт, лавка... И дзикӧдз кусӧ сиктыс. Сы бӧрын корсюрӧ аддзан газетысь юӧр, мый сэтшӧмтӧ сикт да сэтшӧмтӧ грезд шуӧма киритны официальнӧй документъясысь, сэні олысьыс эз ло да. Кымын татшӧм сикт-грезд бырис бӧръя некымын дас воӧн?! А буретш тайӧ сиктъясас да грездъясас коркӧ гыӧмӧн гыаліс коми оланногыс да коми сёрниыс. Сэк жӧ ӧнія ныв-зонмыд, кытчӧкӧ бокӧ овмӧдчӧм бӧрын, тшӧкыдджыка вунӧдӧны чужан кывнысӧ.

А вӧвлі кад, кор коми оланногыс да вирыс зумыда нин вӧлі вужъясьӧма войвывса пармаын. Абу нин ловъя менам бур ёрт, геодезист, сійӧ петкӧдлывліс меным Сӧвет кадӧ лэдзӧм гуся геодезическӧй карта. Шемӧсми. Гырысь сиктъясысь ӧтдор сы мында ичӧт сикт-грездыс вӧлӧма коми пармаын кызьӧд нэм заводитчигӧн да неуна бӧрынджык! Сэки коми войтыр торйӧн нин ӧдйӧ кужлӧма паськавны-рӧдмыны. Семьяяс уна челядяӧсь вӧліны. Верстяммӧм бӧрас челядь торйӧдчылісны бать-мамсьыс, лӧсьӧдлісны ассьыныс семьяяс. Найӧ и корсисны аслыныс выль муяс, выль вӧраланінъяс. Бать-мамлӧн гортсяньыс ылын, кӧнкӧ вӧрса ю йывъясын кыпӧдлісны аслыныс выль керкаяс, ректылісны видзьяс, лӧсьӧдалісны муяс, сотлісны тылаяс. И чужисны выль грездъяс. Тадзи вӧлі и Эжва, и Печора, и мукӧд юяс вылын. Но колхозъяс котыртан кадӧ татшӧм грездъясыс кутісны бырны. Сӧвет власьтыд эз радейт бура олысь крестьянинтӧ да зілис быд ногыс топӧдны татшӧмъяссӧ. Да и сиктса олысьыдлы эз жӧ быдӧнлы сьӧлӧм вылас воны колхозъясыд — найӧ муналісны каръясӧ, вӧр посёлокъясӧ. Сэсянь и кутісны бырны посни грездъяс, пӧчинокъяс, а сиктъясын кутісны содны овтӧм керкаяс. Торйӧн нин уна бурджык олӧмсӧ корсьны йӧзыс кутіс мунны Великӧй Отечественнӧй война бӧрын. Кольӧм нэмлӧн сизимдасӧд–кӧкъямысдасӧд воясӧ сиктын олӧмыс быттьӧ зумыдджык лоліс, но сэсся сідз шусяна реформаяс нуӧдан кадӧ, кор дзикӧдз киссисны совхозъяс, коми сиктын олысьыс кутіс чинӧмӧн чинны. Медводз сэтысь мунӧны том йӧз. На пиысь гежӧда нин коді бӧр бергӧдчас чужанінас. А бокын олігад мунӧмаыд, дерт, ёнджыка сёрнитӧ рочӧн да оз нин мӧвпыштлы аслас вужъяс йылысь. Абу этша и сэтшӧмыс, коді весиг яндысьӧ сёрнитны мам кывнас. Со и артмӧ, мый карын олысь том бать-мам кутшӧмакӧ сёрнитӧны на гортаныс комиӧн, а налӧн челядьыс рочасьӧны нин. А ӧтиныс кӧ кодкӧ гозъя пиысь роч, сэки семьяын коми сёрниыс дзикӧдз бырӧ. И вочасӧн рочмӧ коми войтыр.

Та йылысь жӧ висьталӧны 2002 да 2010 воясся переписьяс. На серти, бӧръя кӧкъямыс воӧн коми войтыр чиніс 65 сюрс морт вылӧ, 293 сюрссянь 228 сюрсӧдз. А 65 сюрс — тайӧ кык пӧв унджык Кулӧмдін районса став олыссьыс. Кыдзи пасйӧ Коми Республикаса Общественнӧй палатаӧ пырысь Алексей Рассыхаев, татшӧм шог серпассӧ позис виччысьны. Ӧд Коми Республикаын этша мый вӧчсьӧ вужвойтырлысь кыв сӧвмӧдӧм могысь. Но некод эз куж мӧвпыштлыны, мый некымын воӧн сэтшӧм уна чинас комиыс. Прӧчентӧн кӧ артавны, комиыс чиніс коми-пермякъяс да карелъяс мында жӧ. И кӧть коми кывйыс республикаын государственнӧй, тайӧ оз отсав ӧдйӧ рочмӧмысь.

Абу бурджык серпасыс Россияса Федерацияын олысь мукӧд финн-йӧгра войтырлӧн. А мый нин шуны вепс, водь да ижора йылысь. Тайӧ переписьяс сертиыс, 30 сюрсӧс воштісны карелъяс да коми-пермякъяс, 60 сюрс — мариецъяс, 85 сюрс — удмуртъяс, 100 сюрс — мордова (эрзя да мокша).

ЮНЕСКО-лӧн юӧртӧм серти, талун му вылын йӧзыс сёрнитӧны 6–7 сюрс кыв вылын. Быд во сідз шусяна ичӧт кывйӧн сёрнитысьыс чинӧ некымын прӧчент. Матысса ветымын–сё воӧн вужвойтырлӧн коляс сӧмын 10–20 прӧчент кывйыс.

Татшӧмторйыд майшӧдлӧ зэв унаӧс, да медводз, дерт жӧ, учёнӧй-филологъясӧс. Ӧти на пиысь — венгр, Сомбатхей карса университетысь профессор Янош Пустаи, кодкӧд удайтчис аддзысьлыны Сыктывкарӧ сылӧн волігӧн.

Кыдзи шуӧ Пустаи, тайӧ нэмас вермас бырны уна урал кыв. Тайӧ ускӧттьӧсьыс медводз колӧ видзчысьны йӧгра кыв вылын сёрнитысьяслы. Омӧль пӧ сійӧ, мый талун Россияса финн-йӧгра войтыръяс пӧвстын мам кыв выланыс ёнджыкасӧ сёрнитӧны олӧмаджыкъяс, а томджыкъясыс кызвыннас рочасьӧны нин. Комиын кольӧм нэмса комынӧд вояссянь сизимдасӧд воясӧдз пыр этшаджык и этшаджык дасьтісны национальнӧй школаяслы велӧдысьясӧс, пыр этшаджык лэдзисны налы ас кыв вылын велӧдчан небӧгъяс. Тадзи вочасӧн быдмис комын арӧсысь томджык быдса кӧлена, став йӧз лыдысь 56,9 прӧчентыс, коді оз тӧд чужан кывсӧ, оз кӧсйы тӧдны ас войтырлысь историясӧ да культурасӧ. Буретш та понда и удмурт кывйӧн сёрнитӧны ёнджыкасӧ сиктын да гортын. Чиніс чужан кыв велӧдӧмыс и мариечьяслӧн, оз колана мында пет чужан кывъя книга-учебник.

Профессор Пустаи чайтӧ, мый вужвойтырлысь кывсӧ видзӧм да сӧвмӧдӧм могысь унатор вермасны вӧчны интеллигенция да политикаӧн юрнуӧдысьяс, кодъяс вӧдитчӧны чужан кывнас. Но талань воськовъясыс зэв нэриникӧсь. Сідзкӧ, вужвойтырлысь кыв видзӧм да сӧвмӧдӧм могысь кывкутны колӧ ставлы: и бать-мамлы, и педагогъяслы, и государственнӧй служащӧйяслы, и политикъяслы.

И бара ӧд прав венгрияса учёнӧйыд: сиктъясын нин ӧнія том йӧз кутісны ӧтдортчыны чужан кывсьыныс. Во-мӧд-коймӧд сайын ӧткымын ёрткӧд ветлі аддзысьлыны Сыктывдін районӧ Ыбса, Паджгаса да Пальса школаясӧ гырысь классъясса велӧдчысьяскӧд. Ковмис сёрнитны рочӧн. Асьныс корисны та йылысь. Омӧля пӧ гӧгӧрвоам коминад. Весиг лолӧн усьлі. А мый нӧ водзӧсӧ? Коляс оз коми кывйыс тайӧ нэмӧвӧйя коми сиктъясас? И мед кӧть политикъяс гораа больгӧны сы йылысь, мый коми кыв лоис мӧд государственнӧй кывйӧн, но кор кыла, мый бать-мам корӧны коми пыдди велӧдны школаын английскӧй кыв, ньӧти ог шензьы школаясас лоӧмторйыслы. Верстьӧяс кӧ нин ӧтдортчӧны чужан кывсьыс, мый шуны челядь йылысь? Збыльысь ӧд, коминад талун ёнджыкасӧ сёрнитӧны, рочӧн кӧ шуны, сӧмын кухняын. Бать-мам гӧгӧрвоӧны, мый челядьлы олӧмас коми сертиыд английскӧй кывйыд вермас ёнджыка ковмыны. Тадзи тай петкӧдлӧ ӧнія олӧмыс-а. Коминад оз сёрнитны Государственнӧй Сӧветлӧн да правительстволӧн чукӧртчӧмъяс дырйи, кызвын учреждениеясын да весиг коми войтырлӧн конференцияяс дырйи уна сёрнитӧны рочӧн. Сы вӧсна, мый унджык чиновникыс коми кывтӧ оз тӧд. А велӧдӧны найӧ комисӧ сӧмын мода вылас.

Сэк жӧ коми кыв йылысь гора сёрнияс сайысь аддзан мӧдтор. Тайӧ кыв вылас республикаын петӧ лыда газет да журнал. Да и ӧткымын газетыс, чайта, вочасӧн дзикӧдз рочмас. Коми небӧг лэдзанін бырӧдісны сылӧн ковтӧмлун вылӧ ыстысьӧмӧн. Пӧдлалісны Сыктывкарса университетын финн-йӧгра факультет, муртса дзикӧдз эз дугӧдны дасьтыны коми кывъя специалистъясӧс. Пыр ёнджыка чинӧ коми кыв велӧдӧмыс коми школаясын. Пыр гежӧдджыка да этшаджык тиражъясӧн петӧны коми небӧгъяс. Кытысь нӧ сэсся ӧнія том войтыр тӧдмаласны коми кывлысь мичлунсӧ?

И артмӧ сідзи, мый сиктысь мунӧм бӧрын карын олысь комиыд абу жӧ нин дзик коми оласнога морт. Мый вӧчан... Мӧд сикас олӧмыд мӧд ногӧнджык велӧдӧ овны. Ылі муясысь воӧм гӧсьтъяс меным унаысь нин дивитӧмпырысь шулывлісны, тіян пӧ сыктывкарса уличаяс вылад коми сёрнитӧ гежӧда кывлывлан. Ме эськӧ зіля жӧ правдайтчыны. Но вочасӧ ёна шуны нинӧм. Да оз и ков ылӧдчынысӧ. Веськыда кӧ шуны, миян ӧти коми кар и эм, кӧні олӧ 100 сюрс сайӧ коми морт — дона Сыктывкарным. Уна во сайын, газетын уджалігӧн на, ветлі Воркутаӧ. Матыстчи газет-журналӧн вузасян киоск дорӧ. Сэки коминад «Югыд туй» (ӧні «Коми му») газет на вӧлі петӧ. Аддзи сійӧс да пыр жӧ ньӧби. Сэсся воим сёрниӧ киоскын вузасьыськӧд да сійӧ весиг серӧктіс. Бӧръя кык вежоннас пӧ сӧмын ті ньӧбинныд коми газетсӧ.

Збыльысь, Воркутаӧ, Интаӧ, Ухтаӧ, Усинскӧ, Вуктылӧ овмӧдчӧм бӧрын зэв уна коми пыр жӧ вунӧдісны ассьыныс вужъяссӧ. Сэні ӧд дзик мӧд оласног да олӧм вылас видзӧдлас. Сэтчӧ воисны нажӧвитны кыз сьӧм СССР пасьталаысь уна сёрниа войтыр. Сэк жӧ комиыд сэні мукӧд серти ёна этшаджык. Со и сэтчӧс олысьяс вужвойтыртӧ оз бура тӧдны да мукӧддырйи весиг оз ёна пыдди пуктыны.

Да и сыктывкарса уличаяс вылын, кыдзи казьтыштлі нин, коми сёрнитӧ он сэтшӧм тшӧкыда кыв. Ёнджыкасӧ олӧмаджыкъяс коминад сёрнитӧны. Томъясыд карӧ воӧм бӧрын быттьӧ вунӧдӧны чужан кывнысӧ. А сёрнитӧны кӧ, сӧмын полӧмпырысь, негораа, ас костаныс корсюрӧ паныдасигъясӧн. Быттьӧ яндысьӧны чужан кывсьыныс. Да ӧд сідзи и эм! Збыль. И завидь весиг босьтлывлӧ карын олысь Кавказысь петлӧмъяс вылӧ видзӧдігӧн. Кӧні кӧть ог паныдась накӧд, ас костаныс пыр ас кывнас сёрнитӧны. Челядьсӧ тадзи жӧ велӧдӧны. И некодысь оз яндысьны. Тадзи, тыдалӧ, и колӧ.

Збыльысь, Сӧвет кадсянь на сідзи вӧлі, мый роч войтыр пиысь унаӧн тані зэв дыр олігӧн (ог жӧ шу, мый ставныс) кыдзкӧ веськодьпырысь видзӧдісны коми вылӧ, налӧн оласног да культура вылӧ. Бокысь воӧмаяс пиысь зэв этшаӧн кужлісны сёрнитны коминад да эз и зільны велавны. Сӧмын тай ыліджык сикт-грездад ачыс олӧмыс тшӧктыліс мукӧд сёрниа войтырлы коминад варовитны. А комиясыд век жӧ вежавидзысьӧсь. Мыйӧн сӧмын на пӧвстӧ веськалӧ мӧд кывйӧн сёрнитысь, пыр жӧ вуджӧны роч кыв вылӧ. Тайӧ, дерт, бур. Но мед и мукӧдыс миянӧс пыдди пуктӧны. Роч пӧвстын менам уна бур ёрт, кодъяс сьӧлӧмнаныс «висьӧны» коми вӧсна. Найӧ веськыда шуӧны, ті пӧ, комияс, зэв рамӧсь, он кужӧй асьнытӧ дорйыны, век пӧ мыйыськӧ яндысянныд. А гашкӧ, смелджыкӧн да збойджыкӧн колӧ лоны?..

И бара паметьӧ воӧ ӧти семинар, кытчӧ веськавлі 1989 воын. Вӧлі тайӧ сэкся КПСС ӦК бердын общественнӧй наукаяс академияын. Буретш Горбачёв кадся вежсьӧмъяслӧн гыясыс гыалісны. Кутшӧм яра сэки вензисны партийнӧй чиновникъяскӧд Латвияысь, Литваысь да Эстонияысь журналистъяс. Тіян власьтыд пӧ дугдывтӧг личкӧ миян вылӧ, оз сет овны сідзи, кыдзи кӧсъям, ас войтырӧс, ас оласногнымӧс, ас культураӧс пыдди пуктӧмӧн, шуасисны прибалтъясыд. Кыдзи кӧть эз зільны личкыны на вылӧ семинарсӧ котыртысьяс, балтияса журналистъяс кылісны асьнысӧ правӧн. А сэсся кымынкӧ во мысти СССР-ӧ пырысь сэтчӧс куимнан республикаыс, кытысь волісны тайӧ смел журналистъясыс, лоисны асшӧр государствоясӧн. Збыльмисны налӧн кӧсйӧмъясыс. Балтика бердса войтыр олӧны ӧні асшӧр олӧмӧн. Дерт, гашкӧ, унатор на налӧн оз артмы сідзи, кыдзи колӧ. Но ӧшыбкаястӧгыд выльыд оз чуж.

Ог чуксав торйӧдчыны ли мый ли Россияысь. Комияс рочьяскӧд уна нэм орччӧн тӧлкӧн-ладӧн овлісны да олӧны. Артмисны кык войтыр костын зэв бур, топыд йитӧдъяс. Ог нин нинӧм шу сы йылысь, кымын комиа-роча семья чужис. И сэк жӧ торйӧдчысьястӧ миян нӧшалӧны. Колян нэмся кызьӧд-комынӧд воясӧ медыджыд вежӧра коми йӧз ёна вензьывлісны коми войтырлӧн ӧтувтчӧм да асшӧр олӧм-вылӧм лӧсьӧдӧм йылысь. И кӧнӧсь ӧні найӧ? Некод ловйӧн эз коль. Тайӧ йӧзыслысь ним-овсӧ неважӧн на весиг казьтыштны оз вӧлі позь. А ӧд найӧ сӧмын бурӧс кӧсйылісны ас войтырлы.

Збыльысь, ми абу балтияса войтыр. Неуна торъялам наысь. И сэк жӧ ме кӧсъя, мед вужвойтырлы вӧлі лӧсьӧдӧма ӧнія серти бурджык позянлунъяс ассьыс оласногсӧ, кывсӧ, культурасӧ сӧвмӧдӧм вылӧ. Сідзи жӧ, кыдзи талун тайӧ уджыс мунӧ Татарияын. Миянлысь республиканымӧс шуӧма вужвойтырлӧн нимӧн. И медым тайӧ вужвойтырыс збыльысь кыліс асьсӧ аслас му вылын бур кӧзяинӧн. Талань быттьӧ синӧ Россия Федерациялӧн конституцияыс. Но унатор вӧчсьӧ сьӧдас на.

И бара жӧ — ӧтиторйысь шогӧдӧ. Талун ёна паськалӧмаӧсь Россияса регионъясӧс ӧтувтӧм йылысь сёрнияс. Ӧткымынлаын найӧ збыльмӧны нин. Коми-Перым автономия кытш ӧтувтісны Перым обласьткӧд да шуисны Перым крайӧн. Но ӧдвакӧ таысь лоис бурджык миян рӧдвуж войтырлы. Ог куж висьтавны, ёна-ӧ тайӧ отсалас сӧвмыны налӧн кывлы да культуралы. Со и миянын уналы тӧдса политик да бизнесмен Анатолий Каракчиев шуліс, колӧ пӧ ӧтувтны Вӧлӧгда да Архангельск обласьтъяс, Коми Республика да Ненеч автономия кытш, а юркарсӧ пӧ вӧчны Вӧлӧгдаын. Ог тӧд, кодлӧн юрас чужис тайӧ мӧвпыс. Но збыльмас кӧ сійӧ, сэки и коми войтырлы, коми культуралы да кывлы воас пом. Ӧні нин зэв гырысь сьӧкыдлунъяскӧд лоӧ паныдасьлыны коми теле-радиолы, коми газет-журналъяслы, коми небӧг лэдзысьяслы. Найӧс дзескӧдӧны сьӧмӧн. А сэки коми культуратӧ нӧшта ёнджыка кутасны увтыртны. Лоас кӧ тадзи, коми войтыр зэв дженьыдъя кадӧн вермас бырны. Кольыштӧм на коми йӧзӧс национальнӧй кӧм-паськӧмӧн да сьылӧм-ворсӧмӧн кутасны петкӧдлыны ылысь воӧм гӧсьтъяслы сӧмын праздникъяс дырйи театр сценаяс вылын. Талун нин уна юӧрын коми войтыр медсясӧ петкӧдчӧ сӧмын аслас сьылӧм-йӧктӧмӧн. Быттьӧ сэсся нинӧм мӧдтор оз и кужны вӧчнысӧ. Таысь водзӧ, кыдзи шуласны, некытчӧ нин. Вӧліны, вӧліны коркӧ финн-йӧгралы матысса лив, водь, ингерманландеч да нӧшта мукӧд этша лыда войтыр... А кӧнӧсь ӧні найӧ? Сӧмын казьтылӧмъясын и колисны. Тадзи жӧ талун миян ӧткымын чиновник, тыдалӧ, кӧсйӧ вӧчны комикӧд, мед ӧдйӧджык найӧ вунӧдісны чужан кывнысӧ.

Но ӧд Коми Республикаыд абу нин сэтшӧм ичӧт. И кузьта-пасьтаыс, и йӧзыс тырмӧ, и экономикаыс абу сэтшӧм слаб. Ставыс эм, мед кольны торъя республикаӧн, мед сетны позянлун сӧвмыны вужвойтырлы и мукӧдыслы.

Тайӧс бура гӧгӧрвоӧны и миян парламентарийяс, и торъя веськӧдлысьяс. Чайта да, найӧ вӧчасны ставсӧ, мед Коми Республика, коми войтыр да коми кыв колисны.

Карса уличаяс вывті восьлалігӧн корсюрӧ паныдасьлывла тані уна во нин олысь чужан грездысь петавлӧм войтыркӧд. Сёрнитам комиӧн. Юасям ӧта-мӧдлысь, кыдзи нин сэні олӧны чужан грезданым, кодлӧн коді чужӧма, коді кувсьӧма, коді кытчӧ мунӧма. Сэсся сиам ӧта-мӧднымлы став бурсӧ тайӧ олӧмас. И кажитчӧ сэки меным, быттьӧ матысса рӧдвужкӧд аддзысьлі. И весиг долыд лолӧ сьӧлӧм вылын. Со и кӧсъя, мед дыр на олас тайӧ му вылас коми войтырыс, дыр на юргас коми кывйыс, кодысь мусаыс сэсся абу...