ПЕМЫДЛУН

Помасьӧ дженьыд тӧвся лун. Енэж, ӧнӧдз югыд, мӧдіс гудрасьны. Кытчӧ он видзӧдлы — гӧгӧр пызандӧра кодь еджыд лымйӧн вевттьӧм муяс. Муяс гӧгӧр кытшӧн нюжӧдчӧма козъя вӧр. Вӧр йывті ракаяс моз павъялӧны руш кымӧръяс. Сьӧкыда, люлькъясьӧмӧн, ньӧжйӧн кывтӧны найӧ сынӧдӧд. Кокньыдик тӧвру вӧтлӧ найӧс рытывсянь войвылӧ. Дзиркнясьӧны кымӧръяс, корсьӧны бурджыкин, кытчӧ эськӧ киссьыны небыд лымйӧн.

Гуранӧ моз вӧйӧма кык мыльк костӧ неыджыд сикт. Сьӧд тупыльяс моз тӧдчӧны нисьӧ оз посни керка-карта. Ӧшиньясӧдзыс тырталӧма найӧс лымнас войвыв турӧбыс.

Мыльк йылын — мӧд сикт. Сы дінӧ кайӧ векньыдик юж туй. Сикт сайясын, паськыд муяс шӧрын, полокалӧяс моз, сулалӧны гундаяс, кӧн тырӧныс паськӧдӧм идзас кольтаяс. Куш му вылын дзӧрӧ рынышлӧн вуджӧрыс. Кузь сёрӧм-майӧгъяс судзӧдӧны енэжсӧ. Кык сикт костын шочиник понӧльпиян.

Сиктъясын праздник. Казьтылӧны да ыдждӧдлӧны войвывса олысьяс кутшӧмкӧ вежаӧс. Ӧтарсянь и мӧдарсянь петӧны керкаясысь код йӧз. Чорыд кывъяс петӧны вомъяссьыс. Кылӧны увгӧм овмӧса аньяс, игнасьӧны найӧ, поричасьӧны; сӧмын мед оз нин локны «сватъясыс».

Сюв петтӧдзыс кутчысьӧмаӧсь, мунӧны туй кузя кык «сват». Лым куль кодьӧсь кыкнаныс — рытывбыд, буракӧ, абу на петалӧмаӧсь лым письыс. Муртса кок йылас сулалӧны, бур ошъяс моз мурзӧны тошка йӧз. Кыкнаныс кылӧ мыйкӧ сёрнитӧны, торксялӧмӧн-сорӧн.

— Матвей сват, ёна жӧ нин ме тэнӧ радейта!... — шуӧ, кылӧ, ӧти сватыс... — Лун и вой сӧмын тэ йылысь мӧвпала! Кывзы, Матвей!...

Матвей оз кыв, вом улас лёкысь мургӧ.

Сват дӧзмис, синъяс дузгӧдіс, пиньяссӧ йирӧ, кӧсйӧ кучкыны Матвейӧс. Кокъяс мортлӧн кусыньтчисны, ставнас лельгысис да шлёпкысис небыд лым вылӧ. Став бурсӧ и омӧльсӧ гарыштіс сійӧ, лымйын пузласигӧн. Матвей казяліс сватыдлысь сьӧкыдлунсӧ, бергӧдчис лэптыны. Кольта моз шмуткысис вылас.

— Ма-а-атвей, Матвей, ёна жӧ ме тэнӧ... — кылӧ горзӧ лым пиын сват.

_____

Сикт помас эм ӧтка керка. Ыджыд, дзормӧм коз шувгӧ сійӧ мышкын. Сӧмын куим ӧшинь керкаын, нёльӧд — паччӧр ӧшинь, ичӧтик, видзӧдӧ вӧр дорӧ. Керкаын пеша дорын пукалӧ Дарья нима том ичмонь, сера паськӧма. Керка пытшкӧс пелькӧдӧма зэв сӧстӧма, быдлаын тӧдчӧ ичмоньлӧн сюсь кырымыс. Весьт кузя нюжалӧ ӧгыр сартас помын, трачкакылӧ, чирйысьӧ джоджӧ.

Шога пукалӧ Дарья. Кылӧ ывлаысь увгӧм, оз такав сылӧн сьӧлӧмыс.

— Кутшӧмкӧ омӧль да лоас!... — Мӧвпалӧ сійӧ и виччысьӧ ассьыс верӧссӧ, пукалігмоз. Ветліс туй дор ӧшинь бердӧ — видзӧдны ывла вылӧ. Нинӧм оз тыдав. Пемыд. Сӧмын керкаяслӧн сьӧд вуджӧръясыс тӧдчӧны нисьӧ оз гудыр ывлаын. Посни би югӧръяс йӧктӧны, дзиркнясьӧны ӧшиньясас.

Вой тӧв шутьлялӧ струбаас. Ывлаын кутіс кывны гудӧкасьӧм, горзӧм. Зэв ёна кодкӧ сьылӧ чирӧм гӧлӧсӧн. Кос пу моз дзуртӧ, сералӧ, бӧрдӧ гудӧкыс. Вой тӧв гартӧ, гудралӧ ворсанлысь шыяссӧ, кыпӧдӧ найӧс кӧдзыд енэжӧ.

Кири... кири... кири... на-а-ари...

Кумария... ки... н-на-на...

— Нора ворсӧ кодкӧ кипод улын гудӧк.

Тіян Дарья, миян Да-а-арья,

Вичкодорчи бабаяс...

.............................

Вичкодорчи бабаяс,

Шондібанӧй олӧмӧй!...

...Олӧ-ӧмӧй!... — Ылӧ, гундаяс бердӧ, нӧбалӧ сьыланкыв помъяссӧ, тыртӧ тола пиӧ лёк тӧв.

Дарья кузя ышловзис. Тӧд вылӧ усис, буракӧ, том йӧз гажӧдчӧм шыӧ став важ том олӧмыс, став долыдлуныс. Дышӧдіс пукавны Дарьяӧс. Сійӧ водыштіс лабичӧ; сӧмын мыйӧн ойбыртыштны кутіс, пырысь-пыр сійӧ ставнас сыркмуніс.

Ывлаын кыліс кучкӧм шы. Мыйӧнкӧ чорыдӧн кучкисны; сы бӧрти кок шыяс кылісны, котӧртӧм моз...

Дарья чуймис, кутіс тірзьыны...

_____

Катласьӧ, став кокнас личкыштсьӧмӧн, сьӧкыда восьлалӧ туй кузя вӧралысь Коз пу Педӧр. Нора дзуртышталӧ кок улас кос лым. Лэччӧ сійӧ Ош Ӧньӧ гозъясянь чой ув сиктӧ, сват ордас. Ош кыйны кӧсйӧ вӧлі нуӧдны сійӧс. Ош гу аддзӧма Коз пу Педӧр, вӧрті келалігас.

— Бурӧсь на вӧлӧмны пӧрысь йӧзыд!... — мӧвпалӧ Педӧр.

— Лов тыртӧдзыд мый колӧ — сійӧс и сёй-ю. Абу на том йӧз кодьӧсь... Проч тшыксьӧмаӧсь найӧ... — мургӧ Педӧр.

Кылӧ сійӧ, кыдз мӧдіс ворсны вир морӧс гӧгӧр, кыдзи небзьыны кутісны пезин кодь сӧнъяс.

— Ас курыдсьыд, буракӧ, шатлӧдлӧ...

Сӧмын юрыс тӧрытъя моз жӧ югыд, быд посниторсӧ тӧдӧ, мый вӧлі тӧнлун, войдӧрлун.

Зэв ён Коз пу Педӧр. Уна сылы колӧ «шома ваыд» кок йывсьыс усьтӧдз. Сӧмын ёнджыка вӧрӧ, гажаджык сылы. Синъяс югъялӧны, сёйӧны пемыдсӧ. Вир пасъяс ворсӧны чужӧм вылас, чужӧмыс син кӧтшаӧдзыс тырӧма козъя вӧр кодь сьӧд тошкӧн.

Сват керка дорӧ нин матыстчӧ вӧралысь Педӧр. Кежис, лӧсьӧдчӧ вуджны туй пӧвстысь гурансӧ. Здук-мӧд сӧмын тувччис — и суніс ныр вылас...

Мыйӧнкӧ чорыдӧн, черӧн ли зорйӧн ли, швачкисны Педӧрлы юрас. Горӧдтӧг усис сійӧ лым пиӧ; велыдгӧрд вем сора вир тювкнитіс балябӧжсьыс. Гӧгӧр мичӧдіс югыд вир туй южсӧ...

Помасис оланлуныс вӧралысьлӧн. Абу лётмунӧма, чорыда кучкӧма виысьлӧн киыс.

Мыніс виӧмысь шоныд куа ош.

Бур удж уджалісны талун сылы пемыд йӧз...

Шы ни тӧв сиктын.

Сӧмын сикт помын лёк ногӧн омлялӧ кутшӧмкӧ пон. Сорласьӧ рытъя лӧньыскӧд лювзӧмыс, кывтӧ водзӧ ин тӧдтӧм кымӧръяскӧд.

— Ль-у-ув, лю-у-в! Люв, ль-у-у-ув!

_____

— Коз пу Педӧрӧс виӧмась!... — вомысь вомӧ ветлӧдлӧ омӧль юӧр. Кин тӧдӧ, коді паськӧдӧма сійӧс, аски асывнас став матігӧгӧр сиктас нин тӧдӧны вӧлі рытъя лоӧмторсӧ. Мӧд сы мында вӧлі содталӧма сюсь йӧзлӧн висьтавлігӧн.

Посньыдӧсь коми сиктъяс... Пырысь-пыр аддзисны морт виысьӧс.

Зэв ёна радейтліс Педӧр вӧралӧм: тайкӧ ловсӧ пуктас сы понда. Тӧв и гожӧм оліс сійӧ вӧрын, верст кызь кымын гортсяньыс, ӧти ю йылын. Шоча овліс гортас. Да нем вылӧ и воныс вӧлі — уджалысь эм гортын, оз пов овмӧс торксьӧмысь.

Зэв нимкодь сылы вӧлі овны вӧрын, пуяс увгӧм шыын. Бурджык лунъясыс сылӧн ставыс вӧлі сиӧма вӧралӧмлы. Зэв ылӧ тӧдӧ вӧлі кузяног и пасьтаног вӧрса олӧмсӧ.

Педӧр, ӧткӧн олысь морт, эз вӧв варов. Да и кыдз эськӧ варовитан, кор тӧлысьӧн он кывлывлы морт шыяссӧ, пӧткаясысь, зверъясысь ӧтар. Сӧмын, кор сійӧ сёрнитліс, зэв бура кывзӧны вӧлі сійӧс.

Педӧрлӧн варовиттӧмыс кыдзкӧ омӧль ногӧн вӧлі тӧдчӧ йӧз вылын. Ставыс кыдзкӧ полісны, асланыс тӧдтӧг, Педӧрысь, дорвывтісны сійӧс, бугжыльӧн видзӧдісны.

Важӧн нин вӧлі ветлӧдлӧны пемыд йӧз костӧд висьтъяс, мый Коз пу Педӧр — тӧдысь морт, мый сійӧ тӧдмасьӧ гажтӧмъяскӧд, вӧрсаяскӧд — найӧ йӧзлы сӧмын лёкторъяс керӧны... Висьталӧны вӧлі, Педӧр пӧ тшыкӧдчӧ...

Кывзыны оз позь, некытчӧ оз лӧсявны висьтъяс. Сёрнитлісны нӧшта пемыд аньяс ӧтиктор йылысь. Висьтавлӧма быттьӧ ачыс Педӧрыс, код юр садьӧн.

— Мунӧ быттьӧ сійӧ вӧраланінсянь тӧдса туй кузьта, аслас вӧр керкаӧ. Тӧлын, рытъя вылын вӧлӧма сійӧ. Матын нин керкаӧдзыс. Друг мышкас, вӧрас лыбӧм лёк увгӧм, горзӧм, шутьлялӧм вӧр йылын.

— Видзӧдліс Педӧр мышкас да кӧдзаліс. Юрсиыс, козъя вӧр моз, сувтіс. Мыйкӧ сьӧд, ыджыд вӧлі быгыльтчӧ зэв ӧдйӧ Педӧр бӧрся. Сійӧ прысьнитіс, чеччыштіс-тювис пывсян пытшкас, пыксис и виччысьӧ. Перыда, перыда тіпсьӧ сьӧлӧмыс, тайкӧ чеччыштас...

Войбыд пукаліс Педӧр. Асывнад видзӧдліс — став лымйыс пывсян гӧгӧрыс вӧлі юждӧма. Гырысь туйяс тӧдчӧны тола вылын. Пуяс керка матігӧгӧр ставыс пӧрӧмаӧсь, сылань йылӧн. Пуяссӧ вӧлі... йирӧмаӧсь вуж дінтіыс...

_____

Ӧти сиктын Педӧркӧд олісны гозъя. Налӧн вӧлі пи. Мунӧ ӧтчыд аньыс кытчӧкӧ вӧлӧн. Мунны веськаліс Педӧр керка пӧвстӧд. Видзӧдӧ аньыд — кильчӧ вылын сулалӧ дӧрӧмтӧм Педӧр. Шуис ньӧжйӧн мыйкӧ вӧвлы. Зэв мисьтӧма видзӧдліс. Вӧв ризъявны мӧдіс. Шыбӧльтіс туй вылысь ортсӧ. Тракнитіс аньӧс ёна — сійӧ чилӧстіс, ойӧстіс ёна.

Гортас воис — тшыксьӧм дай сӧмын. Оз сёй, оз ю, оз сёрнит. Пондіс висьны. Куйлӧ вольпась вылын, пыктӧма ставыс.

Куйлӧ вежалун, куйлӧ мӧд, куйлӧ тӧлысь. Оз бурд дай сӧмын.

Чорыда зумыштчис висьысьлӧн пиыс. Сьӧкыда, быттьӧ кольмӧм мортлӧн, уджалӧ юрыс. Нинӧм оз гӧгӧрво, мый колӧ керны. Видзӧдӧ сійӧ мамлысь висьӧм, дзуртӧ пиньнас, курччалӧ паръяссӧ. Жаль зэв сылы мамыс.

Кывзӧ сійӧ бокысь сёрнияс. Аслыс висьтавлӧны сылы кодсюрӧ.

— Коз пу Педӧр мыжа!... — Шуӧны найӧ.

_____

Нинӧм оз гӧгӧрво висьысьлӧн пиыс. Нинӧм буртор эз вермы мӧвпыштны.

...И лоис сійӧ, мый вӧлі висьталӧма.

Педӧрӧс виисны...

Войвывса Ӧрттьӧм.