САРӦ ПУКТӦМ

(Вӧралысьяс олӧм-вылӧмысь)

Ар...

Некытӧн нин оз кыв вӧр доръясын мича пӧткаяслӧн дзольгӧмыс, кодъяс асывсяньыс рытӧдзыс вӧлі гажӧдӧны асланыс сьылӧмӧн пемыд вӧрсӧ. Лэбзьӧмаӧсь найӧ саридзлань, ылӧджык войвывса лёк кӧдзыд тӧлысь.

Лунъяс сулалӧны гажаӧсь, шондіаӧсь: сӧмын кытчӧ он видзӧдлы, быдлаын тӧдчӧ арлӧн матысмӧмыс. Вӧсни кыдзпиян дзебсьӧмаӧсь сук лыска козъяс вуджӧрӧ, кисьтӧны васӧд, небыд нитшкӧн вевттьӧм му вылӧ ассьыныс косьмӧм, чикыртчӧм кельыдвиж коръясныссӧ. Биа ӧгыр кодь гӧрдӧсь ӧшалӧны пелысь розъяс.

Шонді лэччӧ.

Куш вылын кӧть и вылын на вӧлі, вӧр пиын кузь пуяс тупкӧны нин сійӧс. Шы ни тӧв пемыд вӧрын. Вылӧ-вылӧ йывъяссӧ дзоргӧдӧмӧн сулалӧны гырысь нэмӧвӧйся козъяс. Шочиника лэбзясны му вывсянь пуяс вылӧ сьӧла позтыр. Пуяс костӧд жбыркйӧдлӧ кузь ныра сизь, тюнькйӧдлігтырйи корсьӧ аслыс кынӧмпӧт. Лэбзяс ӧткымынысь госа дозмӧр, ньӧжйӧник шуркнитас увъяс костӧд усьысь коль — сы бӧрти бара шы ни тӧв пемыд козъя вӧрын.

Чикыля гез моз гартчӧ пуяс костӧд небыд нитш вывті ӧти мортлы мунны тӧриг ичӧтик туйтор. Сійӧс тальӧма вӧралысь — коми морт.

Сійӧ туйсяньыс кыкнанладорас вожалӧны бара туйяс. Туйяс пӧлӧн тыдалӧны лэчьяс, чӧсъяс — ставыс октӧмаӧсь; зверъяс моз вом паськӧдӧмӧн виччысьӧны пӧткаясӧс.

Тайӧ вӧралысьлӧн лэч туйыс. Мыйӧн идраласны турун-нянь, пырысь-пыр коми морт кутас лӧсьӧдчыны вӧрӧ мунны, лэч туй ӧктавны: оз сійӧ вермы дыр виччысьны, сідзик и кыскӧ сійӧс гажа ягъясӧ, пемыд пармаӧ, бур, мича, чӧскыд яя пӧткаяс оланінӧ. Лӧсьыд комилы ас муса вӧрын. Кокньыда лолалӧ морӧс сир дука пожӧмъяс пиын. Радлӧ сылӧн сьӧлӧмыс ас муса вӧр-валысь быдсяма эмбурӧн озырлунсӧ видзӧдігӧн. Воысь воӧ, быд ар ветлӧ коми морт арся вӧралан туйӧ. Сэні, сьӧд вӧр шӧрын сійӧ став ловнас сетчӧ вӧралӧмӧ, олӧ сэн став бурсӧ и омӧльсӧ, став сьӧкыд уджсӧ вунӧдӧмӧн.

Шонді лэччӧм бӧрын лэч туй кузя вӧлі мунӧ, ньӧжйӧник восьлалӧмӧн, вӧралысь. Сылӧн мышкуыс куим кусыньӧн кусыньтчӧма сьӧкыд ноп улын. Лаз ноп тырыс сюялӧма мышкас и водзас пӧтка, сӧмын бӧжъясныс чурвидзӧны.

Вӧралысьлӧн синмӧдзыс лэдзӧма омӧлик гӧна шапка. Вӧсньыдик, дзор сиа тош лэччӧма морӧс вылас.

Лаз вывтіыс вӧнясьӧма козъяна кучик тасмаӧн. Козъянас сюйӧма лэчыд чер. Кокас кӧмалӧма пидзӧсӧдзыс кокньыдик кучик кӧті.

Вӧралысь зэв тэрмасьӧ. Полӧм сора шог ёна мыччасьӧ чужӧм вылас. Недыр мысти сійӧ воис ичӧтик шор дорын, мыльк йылын сулалысь вӧр керка дорӧ. Мышкусьыс лэдзис нопсӧ, вайис кос конда пес, сирӧдӧ биасис. Вӧралан керкасьыс петкӧдіс шыдӧс, шорысь вайис ва, картук сорӧн ӧшӧдіс би йылӧ, мед неуна сёйыштны мудз вылысь. Бипурын зэв гажаа тречӧдчӧ пескыс, вылӧ-вылӧ енэжлань тӧлалӧны югыд бикиньяс, весиг ёна югдывлӧ матігӧгӧрыс; пемыд вӧр сӧмын гу кодь пемыд лои.

Ӧнись — сідз вӧлі вӧралысьлӧн нимыс — Ягдор сиктысь, верст дас-вит сайысь вӧраланінсяньыс. Сійӧ вӧлі зэв сюсь омӧль удж вылӧ, кузь кырымасьысь^Кузь кырымасьысь — кузь киасьысь (сідз шуӧны гусясьысьясӧс). Авторлӧн пасйӧд./^ ай. Векньыдик синъяс сылӧн пыр ӧтарӧ-мӧдарӧ югъялӧны-жыӧртӧны, оз-ӧ сюр кыськӧ мыйкӧ сӧтны. Уна во нин сійӧ гусявлӧ мукӧд лэч туйясысь пӧткаяссӧ. Ӧні сідзжӧ аслас лэч туйӧд ветлігмоз кыйӧма тшӧтш йӧз чӧс туйысь.

Вӧралысьяс важӧн нин вӧлі казялӧны гусясьӧмтӧ, сӧмын оз тӧдны, коді пакӧститӧ. Талун Ӧнисьӧс, тӧдлытӧгыс кыйӧдісны сійӧс, вир пасасьӧмӧн кӧсйысисны «сарӧ пуктыны».

Сёян пусигкостіыс Ӧнись ломтіс вӧр керкасӧ.

Рачын^Пӧртйын. Авторлӧн пасйӧд./^ сёян пусис. Ӧнись шӧраліс нянь, пуксис керка водзас сёйны веськыда рачысь. Сёйсьӧм бӧрас рачсӧ мыськис, пуктіс вӧр керка пытшкас. Гор ломтысигкостіыс сійӧ идраліс нопсьыс пӧткасӧ тшамъяас.

Керка гор ваймис. Ӧнись пӧрччысис — кольччис сӧмын улыс дӧрӧм-гачӧн, водіс керка пытшкӧ туруна джоджӧ. Зэв лӧсьыд вӧлі шоныд пывсянын шойччыны мудзӧм вӧралысьлы. Ӧнись лючкиджык пӧдлыштіс керка ӧдзӧссӧ, бурджыка лӧсьӧдчис, регыд зэв чорыда унмовсис.

Керка водзын бипур кутіс кусны. Медбӧръяысь югнитіс ичӧтик гӧлӧвня — сы бӧрын ставыс вӧйис гу кодь арся вой пемыдӧ. Пемыд — синтӧ сутшкан. Ылын-ылын, енэжын, кымӧр костъясын югъялӧ ӧтка кодзув, дзирдалігмоз видзӧдӧ мувывса олысьясӧс.

Абу ёна лӧсьыд вӧрын тайӧ кадӧ; ньӧжйӧн, полӧмӧн жургӧ варов шор керка дорын, логын, ниртчӧмӧн визувтӧ чукыльӧсь, изйӧн вевттьӧм кыркӧтшъясті.

Мый понда жургӧ югыд шор, кутшӧм мойдкывъяс висьтавлӧ сійӧ пемыд пиын тыдавтӧм вӧрса олысьяслы?.. Кытчӧ сійӧ визувтӧ, мый корсьӧ?...

_____

Чу! Тречнитіс кӧнкӧ шор сайын кос увтор. Сы бӧрти здук-мӧд мысти кыліс кодлӧнкӧ кок шыяс. Туй кузя, ӧдйӧн мунӧмысь сьӧкыда лолалӧмӧн, локтӧны кык ай. Увгытӧг вуджисны найӧ шортӧ, кайисны мыльк йылӧ, петісны Ӧнись керка бердӧ.

— Аддзим! — гусьӧник шуис ӧтикыс.

— Ӧні оз пышйы!

— Сотам керканас и ставнас, пылькнитам став кыйсян кӧлуйсӧ!

— Кывзы, Ягдорса гусь-вӧр! Огӧ лэдзӧ ловйӧн тэнӧ татысь, кадыс воис. Кывзы да пов аслад жебиник ловнад!...

Асланыс чужӧмныс зэв ёна пӧртмасьӧ. Едждӧдлас, гӧрдӧдлас. Лэчыд чер моз югъялӧны сьӧд синъяс, гирскӧны вом пытшкын ён пиньяс, вӧралысьяс чорыд водзӧс босьтасны гусясьысь Ӧнисьлысь.

Ньӧжйӧн, вуджӧръяс моз, кутісны вӧралысьяс чукӧртны кос пуяс, мыръяс, увъяс. Сійӧс ставсӧ тэчисны вӧр керка гӧгӧрыс, пыкисны ӧдзӧссӧ зорйӧн, кутісны кывзыны, эз-ӧ садьмы вӧралысь Ӧнись.

Гӧгӧр вӧлі лӧнь.

Чорыда узис мудз вӧралысь. Оз кыв узигӧн сійӧ, кутшӧм лёктор ӧшӧдчӧма сійӧ юр вылын.

— Чеччы, Ӧнись, чеччы!...

Оз кыв Ӧнись.

Палькнитіс асывсянь тӧв ру. Ньӧжйӧник вӧрӧдӧ, шылькйӧдлӧ сійӧ коз пуяслысь нюглясьысь йывъяссӧ. Тӧдчыштны кутіс асъя кыа — регыд югдас. Ёнджыка тӧдчӧны пуяс, гораджыка жургӧ шор.

Ыджыдджык вӧралысь перйис биваысь тывкӧрт да из, вартіс тшакӧ би, ӧзтіс пес чукӧрӧ. Зэв ӧдйӧн ыркнитіс кос кӧлуй, сюрс бикинь кыпӧдчис вывлань. Гартчӧмӧн котӧртӧ гӧгӧр, босьтӧ гӧрд кытшӧ Ӧнисьлысь керкасӧ.

Ыджыдджык вӧралысь ӧзтӧм бӧрас друг сыркмуні.

— Мый нӧ лоин?! — юаліс сылысь ичӧт вӧралысь.

— Садьмис! — керка пытшкысь шарӧдчӧм кывзігмоз ньӧжйӧн шуис сійӧ.

Ӧнись садьмӧма...

Чорыда горӧдіс сійӧ, сэтшӧм нора, весиг кӧрт сьӧлӧма вӧралысьяслӧн кӧдзавліс вирныс.

Дыр кыліс Ӧнисьлӧн чашйысьӧмыс да горзӧмыс. Би кайис вевтӧдзыс. Сы бӧрын кыліс — сьӧкыдтор усис, вылӧ-вылӧ пуркнитіс би. Сотчӧм-чишкасьӧм яй кӧр кыліс сарӧ пуктысь вӧралысьяслы. Гажаа сотчисны медбӧръя керъяс, здук-мӧд бӧрти сӧмын ӧгыръяс вӧлі кельдалӧны.

Вӧралысьяс керыштісны тшамъя кокъяс, босьтісны сэтысь став пӧткасӧ, тэрыба восьлалӧмӧн пырисны вӧр пытшкӧ, локтан туйӧдыс. Регыд найӧ эз кутны тыдавны — пемыд вӧр дзебис найӧс...

...Сідз куліс вӧралысь Ягдорса Ӧнись. Лун-мӧд бӧрти ӧтик вӧралысь Ӧнись керка пыдди аддзис сӧмын шомъяс да пывсян горсьыс изъяссӧ...

Чорыд сарӧ пуктӧм коми вӧралысьяслӧн!...

А. Т—в.