ВЕЖОН ЧӦЖӦН ВӦЛӦМТОРЪЯС

Сӧветскӧй курьерӧс виӧм.

Латвия пыр поездын мунігӧн февраль витӧд лунын уськӧдчылісны сӧветскӧй курьеръяс вылӧ, Нетте да Махмасталь вылӧ. Миян сӧветскӧй курьеръяс эз сетны грабитны пошта, виисны кык белогвардейскӧй бандитӧс, сӧмын водзсасигас Нетте ёртӧс виисны, а Махмастальӧс ёна ранитісны.

Быд правительстволы колӧ видзны дай быдлаын видзӧны мукӧд государствоса представительясӧс найӧ государство пыр мунігӧн. Латвияса правительствоыс кӧ эськӧ видзис жӧ, уськӧдчыныс миян курьеръяс вылӧ некод оз лысьт. Капиталист государствояс миянлысь представительясӧс виавныс оз нин эськӧ мешайтны, а зільӧны быд ногӧн мездыны виысьяссӧ. Швейцарияын вилісны Воровскӧй ёртӧс да швейцарияса судыс ньӧти эз мыжды виысьяссӧ.

Латвияса правительство сідз жӧ уджалӧ. Быдӧн зэв лӧсьыда гӧгӧрвоӧны, миян курьеръяс вылӧ уськӧдчысьяс кӧсйисны босьтны государственнӧй пошта, чайтӧны вӧлі сэтысь гуся бумагаяс да. Бура делӧсӧ гӧгӧрбок тӧдмалӧм пыдди, латвияса правительство шуис: уськӧдчылысьясыс пӧ кӧсйӧмаӧсь сӧмын сьӧмсӧ грабитны, тайӧ пӧ уголовнӧй делӧ.

Тайӧ шуӧмнад некодӧс он вермы ылӧдны. Уськӧдчысьяссӧ велӧдісны да тшӧктісны поштасӧ мырддьыны Сӧвет государстволӧн врагъясыс. Найӧ вӧлі кӧсйӧны босьтны зэв тӧдчана государственнӧй бумагаяс. Латвияса правительство пошта нуысь курьеръяссӧ эз видз.

Сӧвет правительство тшӧктӧ Латвияса правительстволы бура тӧдмавны гӧгӧрбок тайӧ делӧсӧ. Ми огӧ вермӧй сетавны ассьыным представительясӧс виавны капиталист государствоясын. Миянлы колӧ дугӧдны таысь.

Разоружитчӧм йылысь сёрнитны чукӧртчан лун йӧткӧмаӧсь водзӧ.

Ӧні капиталист государствояс чукӧртӧны конференция войска да оружйӧ став государствояссьыс чинталӧм йылысь. Сӧвет правительство шуис, чукӧртасны кӧ пӧ тайӧ конференциясӧ Швейцарияӧ, сійӧ (Сӧвет правительствоыс) оз ысты ассьыс представительсӧ конференция вылас. Швейцарияас вилісны миянлысь представительӧс да сы понда, кытчӧдз швейцарияса правительство оз вӧч миян корӧм серти, ми огӧ кутӧй сёрнитны Швейцариякӧд. Капиталист государствояс шуӧны, конференция вылын пӧ некутшӧм удж оз мун, оз кӧ пӧ локны тшӧтш представительяс Сӧвет правительствосянь. Сы вӧсна Франция, Япония да ӧткымын мукӧд государствояс шуӧны конференция восьтан лунсӧ водзӧ йӧткыны да Швейцариясӧ СССР-кӧд миритны либӧ конференциясӧ мӧд государствоӧ вуджӧдны. Дерт, конференциясӧ найӧ зільӧны йӧткыны водзӧ ещӧ мукӧдтор вӧсна. Найӧ полӧны, мый Англия ӧні конференция вылас найӧс вермас. Найӧ кӧсйӧны бурджыка лӧсьӧдчыны конференция кежлас да ӧти кывйӧ воны кодсюрӧкӧд. Кор капиталист государствояс сёрнитӧны оружйӧ либӧ армия чинтӧм йылысь, найӧ кӧсйӧны сӧмын мукӧд государствоыслысь чинтыны, а ассьыныс не вӧрзьӧдны. Англия кӧсйӧ чинтыны сухопутнӧй войска, а ассьыс военнӧй суднояссӧ оз кӧсйы чинтыны. Сідзтӧ сылы, дерт, лоӧ зэв бур. Франция мӧвпалӧ мӧд ног: сійӧ кӧсйӧ чинтыны военнӧй суднояссӧ. Сылӧн военнӧй судноясыс абу да, шуасны кӧ став государствоыслы чинтавны лишнӧй суднояссӧ, сылы чинтыныс оз ковмы. А армияыс Францияыслӧн зэв ыджыд да, армияяссӧ кӧ чинтавны кутасны, сылы лоӧ ёна чинтыны.

Тадзтӧ найӧ мӧда-мӧдыскӧд дыр на кутасны зырксьыны.

Англияын матысмӧны косьяс капиталистъяс да рабочӧйяс кост.

Англияын пытшкӧсса олӧмыс кутіс торксьыны. Дерт, Англия вывті озыр государство. Сы вӧсна капиталистъяс ӧнӧдз кыдзкӧ-мыйкӧ лӧсьыда на бергӧдчывлісны.

Англияса из шом (каменноугольная промышлен.) перъян удж кутіс вайны убытка. Из шом перъянінъяссӧ кутысь капиталистъяс ӧні шуӧны, колӧ пӧ ещӧ на чинтыны рабочӧйяслы (из шом перйысьясыслы) уджалӧмысь донсӧ да нюжӧдны уджалан лунсӧ. Сэсся ӧні найӧ кӧсйӧны шыбитны удж вылысь 100 сюрс рабочӧйӧс. Англияын уджтӧм рабочӧйыс миллионӧн‐джынйӧн нин. Из шом перйысь рабочӧйяслӧн олӧмыс вывті сьӧкыд. Найӧ шуӧны, ми пӧ кӧзяинъяс шуӧмъясӧн огӧ сӧгласитчӧй. Мукӧдлаын уджалысь рабочӧйяс кӧсйысисны налы отсавны. Англияса правительство повзис да колян во на ещӧ кӧсйысис локтан во (1926) май тӧлысьӧдз аслас казнаысь тыртны став убыткасӧ.

Май тӧлысьын та йылысь сёрниыс бара кыптас. Правительствоыс помтӧг оз вермы мынтыны. Рабочӧйясыс капиталистъяс шуӧм серти оз жӧ вермыны сӧгласитчыны. Найӧ тшӧктӧны, мед государствоыс ньӧбас капиталистъясыслысь из шом перъянінъяссӧ. Сэки позьӧ бурджыка сувтӧдны сэні уджсӧ да лӧсьӧдны, мед из шом перъян уджыс убыткасӧ эз кут вайны. Капиталистъяс та вылӧ некыдзи оз сӧгласитчыны. Найӧ аскисьыныс оз кӧсйыны лэдзны из шом перъянінъяссӧ. Кыкнанладорыс, рабочӧйясыс и капиталистъясыс, лӧсьӧдчӧны ёна водзсасьны.

Из шом перйысь рабочӧйяслы кӧсйысьӧны отсавны мукӧд рабочӧйяс. Из шомаинъяс кутысь капиталистъяслы отсаласны мукӧд капиталистъяс. Ӧні нин капиталистъяс да правительствоыс лӧсьӧдалӧны фашист отрядъяс, оружйӧ сеталӧны пӧличейскӧйяслы. Капиталистъяс да рабочӧйяс кост вензьӧм вермас помасьны гражданскӧй войнаӧн.

Германия да Италия кост зыртчӧм.

Империалистическӧй война бӧрын Германияӧс вермысь государствояс босьталісны Германиялысь зэв уна муяс. Германияса капиталистъяс ӧні зэв лискаӧсь вермысьясыскӧд, найӧ надейтчӧны, лискалӧм пыддиыс пӧ налы мыйсюрӧ бӧр сетасны. Сӧмын вермысьясыс оз зэв бура видзӧдны Германия вылӧ, смекайтчӧны сы вылын.

Война бӧрас Италия босьтіс Германиялысь мукӧд обласьтъяскӧд тшӧтш Лунвыв Тироль. Олысьясыс сэні ставыс немечьяс. Италия кӧсйысьліс сэтысь немечьясӧс бура видзны, кольны налы ассьыныс школаяс да мукӧд права. Сӧмын ӧнія Италияса правительствоыс тайӧ кӧсйысьӧмсӧ эз вӧч. Школаяссӧ немечьяслысь тупкалісны, оз лэдзны сёрнитны ас кыв вылас некутшӧм учрежденньӧясын, йӧзсӧ быд ногӧн дзескӧдӧны.

Ӧти германияса министр висьталіс та йылысь парламентас. Талы воча италияса правительствоын юралысьыс Муссолини грӧзитӧ ёна Германиялы быд ногӧн (германияса тӧваръяс не ньӧбавны да мый да, война явитӧмӧдз).

Германияса правительство ӧні оз тӧд, мый вӧчнысӧ. Сійӧ вӧлі шуӧ германияса йӧзыслы, вермысьяслы лискалӧмӧн пӧ позьӧ налысь коравны Германиялы уна кокньӧдъяс. Ӧні германияса уджалысь йӧз аддзисны, мый германияса капиталистъяс ни мукӧд государствоса капиталистъяс кокньӧд налы оз сетны. Сӧмын капиталистъясӧс шыбитӧм бӧрын найӧ вермасны лолыштны кокньыдджыка да лӧсьӧдны ассьыныс олӧмсӧ.