ЛЁКВИСЬӦМ ЙЫЛЫСЬ

Му пасьтала, быд пельӧсын йӧз висьӧны лёквисьӧмӧн, ӧтилаын унджыкӧн, мукӧдлаын этшаджыкӧн.

Неважӧн на Париж карын (Францияын) вӧлі лыддьӧны 700000 висьысь мортӧс; Берлинын (Германияын) быд сё мужчина пытшкын висьӧ кызь морт, быд сё нывбаба пытшкысь дас вит; Алжирын быд сё морт пытшкысь висьӧ лёквисьӧмӧн 60 морт, а Абиссинияын — 90.

Роч му вылын эмӧсь быдса сиктъяс, кӧні став олысьыс лёквисьӧм вӧсна чангыль ныраӧсь.

Война бӧрын лёквисьӧм быд пельӧсӧ разаліс: салдатъяс войдӧр асьныс висьмӧдчисны, а бӧрыннас семьяыслы нуисны.

Кыдзи висьӧмыс мортлы вуджӧ.

Войдӧр оз вӧлі тӧдны лёквисьӧмыслысь заразасӧ (микробсӧ), сы понда оз вӧлі кужны лечитнысӧ да сы понда зэв уна морт ки-коксьыс усьліс. 1905 воын Шаудин да Гофман (кыкнаныс немеч) аддзисны заразасӧ (микробсӧ) висьысь морт гырд пытшкысь. Ыдждӧдан стеклӧяс пыр видзӧдігӧн заразаыс штопор кодь, шусьӧ спирохетаӧн.

Гырд пытшкӧ спирохета веськалӧ уна ногӧн. Босьтам висьысь мортӧс; сылӧн вом пытшкас, киняувъясас, нёнь улас, яндзим гӧгӧрыс, кӧльяс вылын да сітан гӧгӧрыс ставыс кисьтӧма, улялӧ, мукӧдыс оз вермыны ветлӧдлыныс. Быд кисьтӧм пытшкын эм зэв уна спирохета. Сёрнитігӧн висьысь мортлӧн резсьӧ дулльыс, а дулльыскӧд тшӧтш и спирохетаясыс; найӧ вермасны дзоньвидза мортлы синмӧ, пар вылӧ, вомӧ да сэсянь дзоляник дой пыр вуджны гырдӧ. (Дзонь кучик пыр да дзонь слизистӧй оболочка пыр висьӧм оз вудж).

Окасигӧн спирохетаяс зэв жӧ кокниа вомысь вомӧ вуджӧны. Сёйигӧн висьысь мортсянь спирохета вуджӧ пань вылӧ, а сэсянь мӧд мортлы. Сідз жӧ вермӧ вуджны спирохета тасьтіысь, кружка-стӧканысь ва юигӧн, чигарка помысь да сідз водзӧ.

Уналаын на миян тьӧткаяс перйӧны асланыс кывйӧн синмысь ёг, оз мӧвпыштны, мый кывйӧн висьысь мортсянь вермас вуджны лёквисьӧм.

Медъёна висьӧм вуджӧ мужика-нывбаба кост лёк нога олігӧн.

Кыдзи висьӧдӧ лёквисьӧм.

Спирохета туша пытшкын дзоньвидзаин оз коль, паськӧдчӧ кучиксянь лы пытшкӧдз да юр вемӧдз.

Висьӧм шедан лунсянь вежон куим кымын мортыд оз и тӧд, мый сійӧ висьмӧма, мый сы пытшкӧ пырӧмаӧсь спирохетаяс да заводитчӧмаӧсь уджавны ассьыныс лёк уджсӧ. А кор казялас яндзим гӧгӧрсьыс либӧ мукӧдлаысь ичӧтик язваяс — сэки на шуас: тайӧ пӧ нинӧм, бурдас. Сэки эськӧ спирохетаяссӧ, туша пӧлӧн паськавтӧдз, кокниджыка на позьӧ вины лекарствоясӧн. Вежон 6−12 мысти (морт серти) спирохетаяс разалӧны став туша пасьталаыс. Сэки мортлӧн содӧ кисьтӧм, уналаті заводитчӧ нёльзьыны. Кодсюрӧлӧн кисьтӧмыс бырлӧ, а сэсся мыйкӧ дыра мысти бара кисьтӧ.

Сідзи кисьтӧмыс вермӧ кыпӧдчывны да куслыны унаысь.

Кор спирохетаяс заводитчасны жугӧдны лыяссӧ, сэки висьысь мортлы зэв сьӧкыд овны: плешкас, ки-кокъясас лоӧны язваяс, сэтысь петӧ клящӧй дука ор; сэтшӧм морт дінӧ зывӧк матыстчыны. Мукӧддырйиыс спирохетаяс жугӧдӧны нырысь шӧр лысӧ, висьысьыслӧн нырӧс дзикӧдз лямалӧ, кольӧ сӧмын кык ныр розь.

Мукӧд висьысьлӧн вом пытшкӧссьыс аныс тшӧтш сісьмӧ, сэки висьысь морт быд ньылыштігӧн тшӧкмунӧ, а кизьӧр сёян-юан нырӧдыс бӧр петӧ. Зэв тшӧкыда спирохета жугӧдӧ висьысьлысь синъяс. Висьысь мортлӧн синъяс заводитчӧны пемдыны зэв надзӧник, сійӧ оз и мӧвпышт, мый регыд мысти вермас кольны дзикӧдз синтӧг. Унаысь спирохетаяс овмӧдчӧны сюрса вем пытшкӧ (спинной мозг). Сэки торъя уна лёк вермас лоны: либӧ кокъясысь эбӧсыс бырӧ да висьысь дзик коктӧм лоӧ; либӧ муртса ветлӧ жӧ, да зэв тешкодя, бокисянь кӧ пондан видзӧдны — аддзам, мый висьысьыд шыблалӧ кокъяссӧ лёк ногӧн, быттьӧ абу аслас, да став тушанас катласьӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ. Овлӧ и сідз: спирохетаяс ёна жугӧдасны сюрса вемсӧ, висьысь мортыд оз нин эськӧ вермы ветлӧдлынысӧ да ещӧ оз кут кывны: висьысь оз тӧд, кор сылӧн петӧ асмог либӧ кудз, сійӧ улас тӧдлытӧг асмогасьӧ да кудзалӧ. Сэки ставыс висьысь дінсьыд ӧтдортчӧны, висьысьыд кулӧм вылӧ рад.

Дыр мысти, висьысьыд кӧ омӧля лечитчӧма, либӧ дзикӧдз абу на заводитчылӧма лечитчыны, спирохетаяс пырӧны юр вем пытшкӧ; сэки висьысь мортыд ёна вежсьӧ: медвойдӧр пондас вунӧдчавны, сэсся надзӧникӧн кывъяснас сорласьны, а медбӧрвылас дзикӧдз йӧймӧ да йӧйӧн и кулӧ.

Вермӧ оз лёквисьӧм вуджны бать-мамсянь чужан кагаяслы?

Висьысь бать-мамлы медъёнасӧ сэтысь и колӧ повны.

Вермӧ висьӧмыс вуджны челядьлы; найӧ вермасны шоймыны, лоны пельтӧмӧсь, лёк синмаӧсь да зэв жебӧсь. Быдмигчӧжыс лябсьӧны, а кор быдмасны да гӧтрасясны — ён да дзоньвидза йӧз насянь оз нин вермы лоны. Дырӧн сэтшӧм семья пытшкысь рӧдвуж дзикӧдз вермас бырны. Мукӧд нывбабаыслӧн кагаыс рушкуас шоймылӧ витысь-квайтысь дай унджыкысь. Нӧбасигӧн висьысь аньсӧ ёна колӧ лечитны; сэки кагаыс вермас чужны дзоньвидза дай мамыс бурдны.

Вуджӧ оз лёквисьӧм дзоньвидза кагалы нёнясигӧн висьысь нывбабасянь?

Вермас вуджны. Кагаяс дінӧ висьысь нывбабаясӧс сибӧдны оз позь.

Позьӧ оз гӧтрасьны, коді висьліс, сӧмын дыр нин висьӧмыс эз петкӧдчыв?

Гӧтрасьтӧдз колӧ волыны доктор дінӧ да прамӧйджыка сёрнитны: кыдзи лечитчӧма, кутшӧма олӧма, ёна-ӧ юӧма сур да вина. Сы серти докторыс висьталас, позьӧ оз гӧтрасьныс. Коді зэв ёна лечитчис докторъяс дінын да во куим кымын (а дырджык кӧ, нӧшта нин бур) некутшӧма эз казявлы висьӧмсӧ — сійӧс гӧтрасьны позьӧ лэдзны.

Позьӧ оз лечмыны лёквисьӧмысь?

Позьӧ дзикӧдз бурдны. Кымын водз пондан лечитчыны — сымын кокниджыка бурдан. Эновтчӧм бӧрын сьӧкыдджык лоӧ бурдӧдчыны.

Мый колӧ керны, медым висьӧмыс оз шед.

1. Оз ков садь быртӧдз юны. Код юра мортлӧн быдпӧлӧс лёк зэв кокниа артмӧ. Сэк семья да челядь сылӧн дум вывсьыс бырлӧ, кыссьӧ, кытчӧ оз ков.

2. Гӧтрасьтӧдз оз ков лёк ногӧн овны; дугӧдчыны колӧ кытчӧсюрӧ ветлӧмысь гӧтыра йӧзлы.

3. Сёйны-юны колӧ торъя дозйысь.

4. Чигарка помтӧ йӧзлысь оз ков куритны.

5. Йӧзлысь мыськытӧм кӧлуй оз ков новлыны.

6. Ӧтлаӧн уджалігъясӧн (сапӧг да кышан вуранінъясын да мукӧдлаын) оз ков вомад нинӧм сюйны, мед мӧда-мӧдлы дульнад висьӧмыс оз вудж (сапӧг тув, нырагез, кизь, кӧрт тув да мукӧдтор).

7. Тӧдтӧм нывбабаяслы кагаяснытӧ вердны оз ков сетны.

8. Колӧ дугӧдчыны тӧдтӧм йӧзӧс окалӧмысь.

9. Мыйӧн семья пытшкысь казялан висьысь мортӧс — пырысь-пыр колӧ ыстыны больничаӧ.

Врач Вахнин.