КОМИ НИГА ДА ГАЗЕТ — ДЕРЕВНЯӦ
Сӧвет власьт ёна быд ног зільӧ крестьяналысь овмӧссӧ кыпӧдны, сылысь овмӧссӧ бурмӧдны, кокньӧдны. Сӧвет власьт отсалӧ сьӧмӧн, уджалан кӧлуйӧн, индалӧ-велӧдӧ, кыдзи бурджыка уджавны видз-му, кыдзи босьтны ыджыд урожай, кокньӧдны вотъясысь да вӧчӧ уна мукӧдтор.
Сӧмын овмӧс кыпӧдӧм йылысь да олӧм бурмӧдӧм йылысь колӧ тшӧтш тӧждысьны и аслыныс крестьяналы. Тӧдӧмысь, пемыд, грамотатӧм крестьяна оз вермыны бура лӧсьӧдны выль олӧм, найӧ сӧмын тӧдӧны: тадз пӧ овлӧмаӧсь, уджавлӧмаӧсь пӧльяс, батьяс — тадз пӧ и ми уджалам да олам. Налӧн водзӧ тувччӧм, выль-бур уджаланногъяс корсьӧм некутшӧма абу.
Медым выль ногӧн бураджык видз-му уджавны, медым выль ногӧн бураджык олӧм лӧсьӧдны, кыдз уджалӧны да выль ногӧн бурмӧдӧны олӧмсӧ мукӧд вӧлӧсьтъясын, мукӧд губерняясын, мукӧдлаын — паськыд местаясын, колӧ тӧдны, кыдзи наука велӧдӧ бура уджавны видз-му. Колӧ тӧдны Сӧвет власьтлысь выль законъяс да крестьяналысь олӧмсӧ бурмӧдӧм йылысь тшӧктӧмъяс.
Тайӧ ставсӧ вермасны тӧдны сӧмын сэк, кор вӧлӧсьтъясын да сиктъясын эмӧсь грамотнӧй йӧз да лоӧны сэні газетъяс да нигаяс.
Сӧвет власьт эз вунӧд и та йылысь тӧждысьны: пуксьӧмсяньыс кыдз-мый вермӧ тӧждысьӧ школаяс посни челядьлы лӧсьӧдавны, грамотатӧм гырысь войтырӧс грамотаӧ велӧдны, печатайтны налы велӧдчыны да лыддьысьны букваръяс, быдсяма лыддьысян нигаяс видз-му уджалӧм-бурмӧдӧм йылысь, нянь вӧдитӧм йылысь, скӧт вӧдитӧм йылысь, вот босьтӧм йылысь, Сӧвет власьт законъяс йылысь, йӧз кост оланногъяс йылысь, пьесаяс, сьыланкыв нигаяс да уна мукӧдтор. Медым бурджыка крестьянаыс гӧгӧрвоасны газетъяссьыс да нигаяссьыс, Сӧвет власьт тшӧктӧ печатайтны нигаястӧ да газетъястӧ быд йӧзлы аслас кыв вылын: коми крестьяналы — комиӧн, вотякъяслы — вотяк кывйӧн да сідз водзӧ.
Рочьяс да мукӧд гырысьджык йӧз бура уна нин нига печатайтісны тайӧ кӧкъямыс вонас — налӧн кипод улас уна вӧлі гижӧд личкаланінъясыс (типографияясыс), уна вӧлі налӧн гижысьыс, найӧ вӧліны озырджыкӧсь. Миян комияслӧн вӧлі сӧмын ӧти неыджыд типография, миян эз вӧвны комиӧн гижысьяс, эз вӧв миян средство. Коркӧ вӧлисти 1920 воын декабрын вермим ми лӧсьӧдны коми букваяссӧ (шрифт) да печатайтны медводдза коми нига — лыддьысьны велӧдчыны буквар.
Сэсянь коли вит во. Тайӧ вит во чӧжӧн ми эгӧ на вермӧ бура паськӧдны нига лэдзан удж: ӧти неыджыд типографияыд оз унасӧ вермы печатайтныд, сэсся коминад гижысьыд на абу уна, а медъёнасӧ падмӧдысьыс — оз тырмы сьӧмыд, гӧльӧсь на ми, огӧ на вермӧ ёна паськӧдчыны. Тайӧ вит во чӧжӧн ми вермим лэдзны Сыктывдінкарын сӧмын 68 посньыда-гырыся коми нига.
Мый йылысьджык тайӧ нигаясыс да кымынӧс кутшӧм воын лэдзӧма.
| МЫЙ ЙЫЛЫСЬ. | 1920 во | 1921 во | 1922 во | 1923 во | 1924 во | 1925 во |
| 1. Челядьлы школаын велӧдчан да лыддян нигаяс | 1 нига | 3 | 2 | 4 | — | 1 |
| 2. Сӧвет власьт йылысь, овмӧс кыпӧдӧм йылысь, видз-му уджалӧм йылысь, законъяс йылысь да мукӧдтор йылысь крестьяналы лыддян нига | — | 2 | 2 | 12 | 1 | 2 |
| 3. Ленинлӧн гижӧдъяс | — | — | — | — | — | 3 |
| 4. Висьт нигаяс, сьылан-лыддян нигаяс, пьесаяс | — | 3 | 6 | 6 | 12 | 4 |
| 5. Мукӧд пӧлӧс нигаяс (зыранизация йылысь, словар) | — | — | — | — | 1 | 2 |
Таысь кындзи, медбӧръя (1924−25 во) вояснас тшӧтш кутісны коми нигаяс печатайтны Мӧскуаын: ӧнӧдз сэні лэдзисны 8 нига. Таысь водз (1923 воын) ӧти коми нига печатайтлісны Ленинградын. Мӧскуаас кӧ эськӧ бурджыка босьтчыласны лэдзныс, сійӧ зэв ён отсӧг да, сӧмын сэн абуджык нигаяссӧ коминас лӧсьӧдысьыс да коми нига лэдзан уджнас веськӧдлысь коми войтырыс.
Сизим воысь нин дыр петӧ асланым газет (важӧн дзик рочӧн, ӧні шӧрипӧв комиӧн да рочӧн. 1925 вося апрельсянь петӧ крестьяналы торъя газет «Коми Сикт» дзик комиӧн), воӧн-джынйӧн кымын нин петӧ Коми обласьт йылысь, коми олӧм йылысь кыз журнал «Коми му».
Важӧн зэв этша петліс коми нига. Водзӧ воысь воӧ содӧ; ёнмамджык да, типография паськӧдам да, ещӧ пондас содны. Колӧ заводитны быд тӧлысь лэдзны нач крестьяналы выль олӧм лӧсьӧдӧм йылысь, выль ногӧн овмӧс кыпӧдӧм йылысь комиӧн журнал; медым сӧвмас, паськалас коми литература, медым содасны, югдасны миян Коми Пармаысь коми гижысьяс, колӧ заводитны лэдзны коми литература журнал (тайӧ кык журналсӧ позьӧ ӧтлаавны).
Коми нига лэдзанін, дерт, ӧні дзик ачыс ёна паськӧдны коми литература лӧсьӧдӧм да печатайтӧм оз на вермы. Колӧ коми гижысьяслы да коми литература дор олысьяслы отсасьны коми нига лэдзанінлы: колӧ на государстволы да Коми Обисполкомлы отсыштны Коми нига лэдзанінлы средствоӧн, медым вермим бурджык коми газет лэдзны, унджык коми нига печатайтны.
Коми нигаяс дінӧ кӧ да газет дінӧ ӧні содтыштны кокньыдик роч нигаяс — бура уна лоӧ, позьӧ нин лыддьысьыштны, уна буртор тӧдны. Но, вӧлӧмакӧ, и тайӧ этша, нигаяссӧ да газетсӧ оз на крестьянаыс лыддьы. Мыйла? Ӧти-кӧ, ӧнӧдз вӧлӧсьтъясын да сиктъясын эз на некӧн вузавлыны коми нигаястӧ (кытӧнсюрӧ пӧ тай эськӧ кооператив джаджъясын эмӧсь кымынкӧ нигаӧн да, тыдалӧ, некод оз аддзыв: Сыктывдінкарса Коми нига лэдзанін сёрнитчылӧма жӧ кутшӧмсюрӧ вӧлӧсьтса избачьяскӧд нига вузалӧм-разӧдӧм йылысь да ыджыда нинӧм жӧ абу артмӧма); мӧд-кӧ, крестьяна абу на велалӧмаӧсь нига бердас, оз на тӧдны сылысь бурлунсӧ, коланлунсӧ; коймӧд-кӧ, донакодь на нигаясыд да, крестьяниныд оз на вичмӧд вӧлі сьӧмсӧ нигаястӧ ньӧбныд. Ӧні крестьянаыд важ дорысь олӧныджык нин; сідзкӧ, лоӧны кӧ быд вӧлӧсьтын, быд сиктын нига вузаланінъяс да крестьяниныд кӧ тӧдны пондас нигаыдлысь бурлунсӧ, сійӧ вермас нин вичмӧдны и нига да газет ньӧбӧм вылӧ.
Ӧні быдса тӧлысь Коми обласьт пасьта мунӧ деревняӧ нига да газет йӧткан удж. Тайӧ тӧлысьнас сідзкӧ колӧ медъёна и вӧчны тайӧ кыкторсӧ: а) крестьянасӧ тӧдмӧдны газет да нига бурлуннас, коланлуннас, б) восьтавны быд вӧлӧсьтӧ нига вузаланінъяс да лӧсьӧдны сэн уджсӧ, сэсянь крестьяна кост нига разӧдан уджсӧ.
Тайӧ удж бердас колӧ кутчысьлыны вӧлӧсьтувса став организацияяслы (партия да комсомол ячейкаяс, школаяс, лыддьысян керкаяс, исполкомъяс, кооперативъяс) да став водзмӧстчысь йӧзлы.
Нига вузаланінъяс позьӧ лӧсьӧдны кооперативъясын, лыддьысян керкаясын, поштаын, школаын — кытӧн медъёна бергӧдчӧ йӧзыс.
Нигаяссӧ позьӧ судзӧдны став организацияяслы пуктысьӧмӧн либӧ исполкомъяслысь удждысьӧмӧн.
Судзӧдны торъя мортъяслы и, вузалӧм вылӧ и нигаяссӧ позьӧ Сыктывдінкарса Коми нига лэдзанінлысь (Коми
Кутшӧм коми нигаяс, кутшӧм роч нигаяс эмӧсь сэні, мыйӧн доныс — ысталӧма быд вӧлӧсьтӧ Совпартшколаын да мукӧд Сыктывдінкарса школаясын велӧдчысьяскӧд. Позьӧ и торйӧн юасьлыны Коми нига лэдзанінлысь.
Колӧ нин разӧдны нигаяс да газетъяс деревняясӧ, колӧ сетны крестьяналы кианыс; колӧ велӧдны крестьянаӧс газет да нига лыддьыны, налысь коланлунсӧ да бурлунсӧ петкӧдлыны!
А. Ч—д.
