КОМИ ЙӦЗ КОММУНИЗМ ТУЙ ВЫЛЫН
Революция коми йӧзӧс садьмӧдіс, восьтіс син, кыпӧдіс овны садьӧн, петкӧдіс паськыд туй вылӧ.
Во 450 сайын кымын озыр роч йӧз бырӧдлӧмаӧсь коми йӧзлысь государствояс, бырӧдлӧмаӧсь ас оласног да босьтӧмаӧсь ас кабырас. 1917ʼ воӧдз муніс смекайтчӧм, нартитӧм, куштӧм, рочӧ пӧртӧм. Олӧм водзӧ муніс ньӧжйӧ.
Унаысь коми уджалысь войтыр сувтлісны паныд (1739ʼ воын Сыктывкар гӧгӧрын, 1884ʼ воын Изьва ю вылын, 1846ʼ воын Кулӧмдінын, 1861ʼ воын Кама ю пӧлӧн...), сӧмын роч озыръяслӧн власьт пыр пӧдтыліс кыпӧдчылӧмъяссӧ.
Бӧръявылас петӧны коми костысь озыръяс да ас гӧгӧрыс зільӧны неуна бурмӧдыштны олӧмсӧ. Революция дырйи найӧ тшӧтш сувтісны роч озыръяскӧд. Коми уджалысь войтыр роч власьткӧд чышкис тшӧтш ас озыръяссӧ да петіс выль олӧм, выль оланног вӧчны ас топыд чукӧрӧн, торъя кывйӧн, аслыспӧлӧс овмӧсӧн ӧтпомся муын.
Роч озыръясыд вӧлі комитӧ уна пельӧ юкӧмаӧсь, торйӧдлӧмаӧсь, мед кокниджык лоӧ нартитны да рочӧ пӧртны, бырӧдны коми кыв. Каръяссӧ вӧчалӧмаӧсь орчча роч вӧлӧсьтъясын — Яренскын, Усть-Цильмаын, Соликамскын, Чердыньын. Коми гырысь вӧлӧсьтъяссӧ (Изьва, Емдін, Кулӧмдін, Кудымкар) нарошнӧ эновтӧмаӧсь. Сӧмын 1780-ӧд воын, кор нин комисӧ дзикӧдз лямӧдӧмаӧсь, восьтӧмаӧсь Сыктывдінкар.
Революция бырӧдіс коми йӧз торйӧдлысь власьтсӧ, сӧмын уна на коли важ йӧзыс, важ видзӧдӧмыс коми вылас.
Ӧні на рочьяс видзӧдӧны миян вылӧ вылісянь, сералӧны, оз пуктыны йӧз туйӧ. Чайтӧны — зверъяс моз жӧ вӧрын олӧны. Сэсся шуӧны, коми йӧз пӧ бырӧ.
А коми йӧз куш Сыктыв, Кулӧмдін да Изьва карувъясын 150 воӧн 27.000-сянь содӧмаӧсь 159000 ӧдз. Коми йӧз содӧ, а оз быр. Коми йӧз мукӧд йӧзысь абу нин вывті ёна кольӧмаӧсь, кодсюрӧсӧ сюсьлуннас весиг панйӧмаӧсь.
Став Коми муын олысьыс 400.000 гӧгӧр. Кыдз нӧ найӧс пыдди он пукты? Та ыджда йӧз тшӧтш мукӧд уджалысь йӧзкӧд выль олӧмас йитчас, пондас вӧчны социализм. Социализм лӧсьӧдӧмӧн йитчас, ас республикаӧ торйӧдчӧмӧн да ас йӧз пиысь сюсь-веськыд йӧзысь, ас мусӧ тӧдысьясысь власьт вӧчӧмӧн, кооперативъясӧ ӧтувтчӧмӧн, ас кывйӧн сюсьмӧдчӧмӧн. Сэтшӧм туй коммунизмӧ важ нартитӧм йӧзъяслы индіс Ленин ёрт, сӧмын унаӧн на оз гӧгӧрвоны, уналӧн важ видзӧдӧмыс юраныс кольӧма на, абу на пыркалӧма.
Коми йӧзгӧгӧрса губерняяс зільӧны не лэдзны ӧтувтчыны «йӧй» йӧзыдлы, кутӧны ас ки уланыс. Кардорсаяс весиг ӧнія Коми обласьтсӧ витӧны бырӧдны. Коми муын уна озырлун да, ёрӧ налысь синсӧ.
СССР-ын ӧткодь губерняяс ӧтлаавлӧны гырысь обласьтъясӧ, мед кокньыдджык лоӧ овмӧссӧ кыпӧдны. Коми му некодкӧд абу ӧткодь, дзик торъя, сэн ас кывъя йӧз, аслыспӧлӧс овмӧс, уна быдсяма озырлун: из шом (
Союзса Коммунист Партиялӧн XІV съездыс шуис — СССР-ын быдсяма тӧвар, медсясӧ уджалан кӧлуй вӧчны аслыным, заграничаысь не вайны. Войдӧр вӧлі сэтчӧ нуам тӧвар вӧчан кӧлуйсӧ (
Сэсся миян тӧварсӧ вузӧс вылӧ нуан туйясыс ньӧти абу. Коми муын Печӧралы, Эжва йывлы да Камалы донтӧма ӧдйӧ быдсяма эмбур нуан-ваян туй лоӧ Печӧра ю вожъяснас йылӧдзыс; йывсяньыс вуджӧ 46 километр кос туйӧн Кама ю вылӧ, сэсянь водзӧ СССР пытшкӧ. Сідзжӧ СССР-сянь пырӧ туй Коми муӧ. Тайӧ медыджыд туйыс и лоӧ. Та гӧгӧр кутас гартчыны кыз олӧмыс. Сӧмын Эжваувса (⅓) тӧвар кутас петны Ятка пыр да Кардор пыр, кытчӧдз оз лоны бурджык туйяс Коми му кузяыс лунвывсянь войвылӧдз, Вой саридзӧдз. Сы пыр и пондам мӧдысь петны асланым тӧварӧн да вайны заграничаысь. Сэк став Коми муыс гартчас сійӧ туй гӧгӧрыс.
Коми му паськыд. Ӧні абу ставсӧ ӧтлаалӧма, джынйыс абу на обласьтын, мукӧд губерняясын на. Найӧс кӧ ӧтлаалан обласьтас, йӧзыс лоӧ кык мында. Сэки пырас Кама, улыс Печӧра, Яткаса коми сиктъяс. Ӧтувтчӧмнас вын содӧ обласьтыслӧн да и овмӧс кыптӧмыс ӧддзас.
Камаса комилӧн быд во лишалӧ 500.000 пуд нянь, вузӧс вылӧ. Войдӧр вӧлі найӧ вузалӧны Эжва йылӧ да Печӧра вожӧ; ӧні дзоляника вуджӧдӧны жӧ орчча няньтӧм коми вӧлӧсьтъясас, сӧмын Печӧраӧ ньӧти оз мун, некодлы нуныс. Войдӧр вӧлі купечьяс нуӧны. Революция дырйи налысь капиталъяссӧ мырддисны да тӧргуйтӧм Кама−Печӧра кост помасис. Ӧні некодлы тӧварсӧ новлӧдлыныс, колӧ эськӧ, мед государствоыс вӧлі сійӧс вӧчӧ, но Коми мусӧ торйӧдлӧма да став йывсьыс тӧждысьысь власьтыс абу. Колӧ став комисӧ ӧтлаавны ӧтик обласьт улӧ да сійӧ власьтыслы и вӧчны. Ӧні туйыс тупкӧса.
Камаса комилы некытчӧ няньсӧ вузавныс. Асланыс обласьтас роч няняинъясыс ньӧбысьясыслы матынджык эмӧсь да, Кама вылӧ оз и видзӧдлыны. 1924ʼ воын ветліс сэтчӧ видлавны олӧмсӧ комиссия
Печӧралы лоӧ нянь да мукӧд тӧвар вайны ӧні Вӧлӧгда−Кардор пыр море кузя (1.200 в.), сэсся Печӧра катчӧс кыскыны — да сійӧ зэв вылӧ сувтӧ. Колян во сэні няньыс вӧлӧма нёль дона Кама серти. Дерт, дядьӧяслы сьӧкыд овныс, увгӧны. А Кардор нарошнӧ асланьыс кыскӧ Печӧра озырлун пондаыс, важногса моз на. Сэсся Печӧраыс йывланьыс водзджык воссьӧ. Весиг шӧрыс вом ув дорсьыс дзонь тӧлысь водз воссьӧ. Печӧра вом воссьӧм бӧрас йывланьыс регыд и косьмӧ, паракодъяс оз вермыны судзӧдны тӧваръяссӧ. Сійӧ нӧшта на торкӧ Печӧраын олӧмсӧ. Колӧ восьтыны туй Камасянь Печӧраӧ, сэк сэн олӧм бара кутас водзӧ мунны. Чери кыйӧм ӧні дзикӧдз усьӧма, некытчӧ вузавныс да, сідзжӧ тӧчилаяс да лэччанъяс вӧчавны лоӧма дугдыны.
Овмӧс колӧ ладмӧдны, комилы олӧм лӧсьӧдӧм вӧсна лоӧ ӧтувтчыны аслыныс. Орчча губерняяскӧд (Вӧлӧгда, Устюг да Кардор) ми огӧ ӧтлаасьӧй. Туй миян абу ӧти.
Кардорлы вӧлі сетӧмаӧсь вӧчны план водзӧ удж нуӧдӧм вылӧ; найӧ сэтшӧм план вӧчӧмаӧсь, мый бурыс сэтысь сӧмын аслыныс воӧ; заводъяс кӧсйӧны Кардорӧ ставсӧ лӧсьӧдны, кӧрт туйяс сэтчӧ жӧ нуны да сідз водзӧ.
Революция чепъяс жугӧдліс, сетіс быд йӧзлы вӧля, сетіс права овны аслыныс. Ми, коми уджалысь войтыр, тшӧтш садьмим, огӧ кутӧй узьны.
Казна ёнмӧ, сюсь веськыд зіль йӧз содӧны, туйяс бурмӧны, ас му тӧдмалыштім, воис кад став комисӧ ӧтлаавны.
Сӧмын сідзи воссяс паськыд туй водзӧ мунны, сӧмын сэки бырӧ лёка видзӧдӧм миян вылӧ. Коммунист партиялӧн VІІ-ӧд Обласьтувса конференция да V съезд сӧветъяслӧн та кузя шуасны ассьыныс ыджыд кыв.
У. Додзса.
