МЫЙЛА МИЯН ТӦВАР ОЗ СУДЗСЬЫ

Тӧвар миян этша — сійӧс ставным ми аддзам: воан кӧ лавкаад, регыд на шуасны — абу пӧ коланторйыд. Мыйла тӧварыс абу, сійӧс уна йӧз на оз гӧгӧрвоны, унаӧн на думайтӧны — пабрикъяс, заводъяс пӧ омӧля уджалӧны да, сы вӧсна пӧ и тӧварыд лавкаясын этша.

Тӧдан кӧ, кыдз миян овмӧс кыптӧ, кыдз уджалӧны пабрикъяс, заводъяс, дерт, сідз оз позь шуны. Колян во (1924−1925) крестьяна сетісны нянь да мукӧд сикас крестьянскӧй тӧваръяс 71 прӧчент, мыйта важӧн (1912−1913 воясын) сетлісны; мӧд ногӧн кӧ шуны, крестьяна муяс вылысь босьтӧны доход куим четверть важ доход серти. Сідз жӧ колян во пабрикъяс, заводъяс лэдзисны тӧвар 71 прӧчент важ серти. Тась ми аддзам: крестьяналӧн кӧ овмӧс кыптӧ, крестьяна кӧ важдырся олӧм дінӧ нин воӧны, сідз жӧ пабрикъяс, заводъяс сӧмын ӧти четвертьӧн этшаджык лэдзӧны тӧвар важ серти. Сідзкӧ крестьяналӧн овмӧс да пабрика-заводса овмӧс ӧткодя ёнмӧны.

Пабрик-заводъяс кӧ уна тӧвар лэдзӧны, крестьяна мыйла нӧ эськӧ пыр тӧварыс оз судзсьы?

Первой-кӧ, со мый колӧ шуны. 50 губерня пасьта крестьяна важӧн, сар дырйи, мынтылісны налогъястӧ 10 шайтӧн да 54 урӧн кӧзяйство вылӧ шӧркоддьӧма лыддьӧмӧн (среднее); ӧні мынтӧны сӧмын 3 шайт да 56 ур, важ сьӧм донӧн кӧ лыддьыны, либӧ 6 шайт да 41 ур ӧнія сьӧмӧн. Миян Сӧвет республика пасьта 117 миллион крестьянин, сідзкӧ 815 миллион шайтӧн этшаджык налогъясыс ӧні важ серти.

Мӧд-кӧ: революцияӧдз муясыс вӧліны помещикъяс, манастыръяс да государство кипод улын. Крестьяна налысь муяссӧ аренда вылӧ босьтавлісны да сэсь мынтылісны 200 миллион шайт быд во.

Сідзкӧ важӧн крестьяна налогсӧ мынтылісны куим мында да ещӧ помещикъяслы 200 миллион шайт сетлісны. Дерт жӧ нин, крестьянаыдлы тӧвартӧ босьтны нинӧм вылӧ вӧлі да, тӧварыд сы вӧсна важӧн пыр судзсьыліс дай лишавліс. Ӧні крестьяналӧн сьӧмыс кырымас куим-нёль мында важ серти кӧ, крестьянин ӧні унджык тӧвар корӧ. Вӧлі кӧ миян ӧні сар да помещикъяс, крестьянинлӧн сьӧмыд, дерт, эз лишав, тӧвар эськӧ пыр судзсис.

Со мый вӧсна тӧварыд ӧні оз судзсьы. Революция сарӧс шыбитіс да налог чинтіс, революция мырддис помещикъяслысь муяс — да крестьяналы эз ковны кут мынтыны му арендуйтӧмысь сьӧм. Пабрикъясын, заводъясын тӧвар вӧчӧмыс эз сод, найӧ вӧчӧны сӧмын сы мында, уна-ӧ вӧлі колӧ важӧн крестьяналы.

Кыдз эськӧ бырӧдны тайӧс, кыдз лӧсьӧдны, мед тӧварыд тырмис крестьяналы?

Колӧ лӧсьӧдны, мед пабрикъяс, заводъяс унджык тӧвар лэдзисны, колӧ восьтыны выль пабрикаяс. Сідз шуис коммунист партиялӧн 14-ӧд съездыс. Сідз Сӧвет власьт вӧчӧ дай водзӧ сідз жӧ кутас вӧчны.

Н. К.