ВЕЖОН ЧӦЖӦН ВӦЛӦМТОРЪЯС

СССР-лӧн мукӧд государство костын олӧм.

Корӧны пырны СССР-ӧс Лига Нацияӧ.

Неважӧн, колян вежонъясын на капиталист государствоясын газетъясыс зэв ёна чуксалісны пырны Сӧветскӧй Союзӧс Лига Нацияӧ (капиталист государстволӧн союз). Мыйсӧ вӧлі газетъясас оз висьтавны, мыйсӧ вӧлі оз кӧсйысьны, мыйсӧ оз вӧлі сины! Вот пӧ, Лига Нацияад кӧ СССР-ыд пырас, Европаын мирыд (войнатӧг олӧмыд) лоӧ нин. Медся ёна тані зілисны англияса газетъяс, медся ёна найӧ кыскисны СССР-ӧс Лига Нацияас.

Сӧмын СССР-са правительство эз шед найӧ вугырӧ. Сійӧ веськыда шуис: СССР тіян Лига Нацияӧ пырны оз вермы, СССР сэтчӧ некор оз пыр. Сэтісянь капиталист государствоса газетъяс неуна лӧнялыштісны, дугдісны лёк горшӧн горзыны миянлы, медым ми пырам Лига Нацияӧ. Англияса газетъясын чуксасьӧмыс друг бергӧдчис мӧдарӧ. Найӧ кутісны лёкысь миянӧс видны, увтчыны: со пӧ СССР оз пыр Лига Нацияӧ, сійӧ оз кӧсйы мирӧн овны.

Мыйла СССР оз пыр Лига Нацияӧ.

Европаса государствоясын уна рабочӧйлӧн нин синъясыс воссис, найӧ аддзӧны: сӧмын коммунист партия, сӧмын Сӧветъяс сетӧны олӧмсӧ, кокньӧдӧны олӧмсӧ рабочӧйлысь да крестьянинлысь. Сэтшӧм рабочӧйясыс сулалӧны Сӧвет власьт дор, найӧ мунӧны воча асланыс капиталист государствояслы, зільӧны путкыльтны сійӧс. Мый нӧ эськӧ сэтшӧм гӧгӧрвоысь рабочӧйясыс шуасны, пырас кӧ СССР Лига Нацияӧ? Найӧ шуасны: со пӧ СССР ӧтув кутіс уджавны капиталистъяскӧд, со пӧ сійӧ кывзӧ капиталистъяслысь, миян вир юысьяслысь... СССР-ыд кӧ пырас Лига Нацияӧ, сійӧ вермас воштыны ас дор сулалысь рабочӧйяссӧ капиталист государствоясысь.

Сэсся ӧд Европаса государствоясын эмӧсь на рабочӧйяс, кодъяс оз на тӧдны СССР-ын уджалысь йӧзлысь олӧмсӧ, СССР-лысь уджсӧ. Найӧ эскӧны на асланыс юралысьяслы, кодъяс быдсяма лёксӧ, быдсяма нинӧм абусӧ сӧрӧны СССР йылысь. Найӧ эскӧны: Лига Нация пӧ кыдзкӧ-мыйкӧ ӧд сетас на жӧ налы кокниджык олӧм, сетас кутшӧмкӧ морт нога праваяс уджалысь йӧзлы. Сӧмын сэтшӧм рабочӧйыс кутіс чинны, кутіс пыр ӧтарӧ унджык рабочӧй сулавны СССР дор, радейтны сійӧс. Колӧ вӧлі капиталист государствояслы кутны ас дорыс сьӧлӧмнысӧ асланыс рабочӧйяслысь, сувтӧдны найӧс паныд СССР-лы, медым найӧ кутісны мустӧмтны СССР-ӧс. Капиталист государствоясыд сы вӧсна и корӧны пырны миянӧс Лига Нацияӧ. Найӧ эськӧ зэв лӧсьыда тӧдӧны — СССР оз пыр Лига Нацияӧ. Ӧні капиталист государствоясыд, тшӧтш 2-ӧд Интернационал кутіс горзыны — со пӧ СССР эз пыр Лига Нацияӧ, со пӧ сійӧ оз мир дор сулав; сійӧн кутасны зільны сувтӧдны ассьыныс кӧть ӧткымын рабочӧйясӧс миянлы паныд. «Миян мог, — шуис Рыков ёрт РКП-лӧн Мӧскуа губерняувса XІV конференция вылын, — вермасьны, висьтавлыны: Лига Нацияыд оз мир вай, а война, оз мездлун сет, а топӧдӧм, личкӧм».

Мыйла ещӧ оз позь пырны СССР-лы Лига Нацияӧ? СССР кӧ Лига Нацияӧ эськӧ пырис, сэки сылы капиталист государствокӧд став вензьӧмсӧ (спорсӧ) лои видлавны Лига Нацияын. Лига Нация, кӧні уна капиталист государстволӧн представительыс эм, СССР-лӧн сӧмын ӧтнаслӧн, дерт, СССР дор эз сувт. Сэки СССР-ыдлы эськӧ лои быдтор вӧчны Лига Нация шуӧм серти: шуис Лига Нация кольны Румыния киӧ Бессарабия, СССР кыв шутӧг коль. Татшӧмторъяс вылад ӧд Англиялӧн дай мукӧдлӧн, лӧгыд рабочӧй да крестьяна власьт вылад петӧ да, тӧлкныс тырмас.

Лига Нацияӧ СССР-ӧн пырӧмыд некутшӧм мир оз сет дай некор оз вермы сетны.

Корсьӧ оз СССР мирнӧя олӧм?

Бурджык мирнӧя олӧмтӧ колӧ корсьны мӧд ногӧн. Медбур мирыс вермас лоны сӧмын сэки, быд государство кӧ ӧтув сёрнитасны войскаяс да оружйӧ (о разоружении) чинталӧм йылысь. Та йылысь СССР пыр сёрнитӧ. Унаысь нин сійӧ тшӧктыліс мукӧд государствояслы чукӧртчыны да сёрнитны та йылысь. Весиг аскӧдыс орчча государствояскӧд чукӧртчыліс конференция вылӧ. — Сӧмын нинӧм эз артмы. Капиталист государствояс оз лысьтны чинтыны ассьыныс войскасӧ. Кытысь нӧ чинтасны, кор пыр ӧтарӧ видзӧдчӧны уськӧдчыны код вылӧ кӧ. Ӧні воӧма юӧр миян мукӧд государство кост удж нуӧдысь Комиссариатӧ: Лига Нация корӧ февраль 16-ӧд лунӧ СССР-ӧс лӧсьӧдчыны комиссияын войскаяс чинтӧм йылысь сёрни нуӧдан конференция чукӧртӧм вылӧ. Видзӧдлам, мый сэки лоӧ, оз-ӧ бара коль тайӧ воддза моз сёрниӧн.

Англиялы да Америкалы лоӧ лӧсьӧдны миянкӧд бура волысьӧм.

Сэсся, медым кыпӧдны, сувтӧдны бура кӧзяйствосӧ став Европаын, сідзкӧ и, медым мирнӧя олӧм лои, колӧ лӧсьӧдны СССР-кӧд бурджыка волысьӧм, эновтчыны быд воськолын мунны СССР-лы паныд. (СССР-тӧг кӧзяйствоыс бура сувтны Европаын оз вермы). Бура волысьӧм пыдди миянлы пыр воча мунӧны англияса да америкаса правительствояс. Сӧмын тайӧ кык государствояс ӧткымын капиталистъяс зільӧны нин бурмӧдны миянкӧд волысьӧм, медым миянкӧд тӧргуйтӧм паськаліджык. Сідз Англияын шуӧны: СССР-са тӧргуйтан организацияяс бура вӧчӧны (выполняют) ставсӧ ассьыныс кӧсйысьӧмъяссӧ (обязательства). Мыйла нӧ пӧ накӧд не бура лӧсьӧдчыны. Америкаын сенатор Бора кыпӧдіс сёрни СССР-ӧс пыдди пуктӧм йылысь. Сэсся Америкаын вӧлі банкет (рыт) америкаса финанс да промышленносьт кутысьяслӧн сӧветскӧй тӧргуйтан организацияяс представительяскӧд. Тайӧ банкетыс петкӧдліс — америкаса капиталистъяс зільӧны пыдди пуктыны СССР-ӧс. Найӧ вылӧ видзӧдӧмӧн лоӧ и америкаса правительствоыслы пыдди пуктыны миянӧс.

Тӧргуйтӧм уджыс СССР-лӧн пыр ӧтарӧ бурмӧ. Ӧні СССР лӧсьӧдіс тӧргӧвӧй договор Германиякӧд, Норвегиякӧд.

Францияын.

Францияын выль правительствоыс бара на оз вермы сувтӧдны ассьыс финанс (сьӧм) уджсӧ. Зэв-зэв сьӧкыда артмӧ. Тайӧ уджас выль правительствоыс бара тувччӧ важ правительство кок туяс. Колі эськӧ сылы капиталистъяс зептысь кыскыштны сьӧмсӧ (налог пуктӧмӧн), да та йылысь правительствоыс оз и лысьт весиг вомсӧ калькнитыштны.

Франкыслысь (франк — 35−37 ур гӧгӧр) дон усьӧмсӧ финанс министрыс кӧсйӧ дугӧдны со кутшӧм ногӧн: лэдзны ещӧ на бумага деньга сизим да джын миллиард франк дон; содтыны му вылӧ налог; содтыны косвеннӧй налог йӧзлы колан тӧваръяс вылӧ; содтыны налог тӧргуйтӧмысь да промышленносьтысь барыш воӧм вылас. Тадзиӧн кӧсйӧ францияса финанс министр чукӧртны доход, ёнмӧдны ассьыс бюджетсӧ.

Пӧшти став тайӧ налогыс водӧ уджалысь йӧз вылӧ: бумага деньга лэдзӧмыс, му вылӧ налогыс дай косвеннӧй налогыс. Бумага деньга лэдзӧмнад франклӧн дон усьӧмыс, дерт, оз сувт. Сійӧ ещӧ на ёна усьӧ, донтӧммас. Сы вӧсна налогтӧ босьтӧмыс донтӧмман деньганад доходсӧ правительствоыслысь оз вермы содтыны. Уджалысь йӧз, тшӧтш посни буржуазия, выль правительство вылӧ лӧгалӧны, на вылӧ гырысь налог пуктӧны да.

Сӧмын быттьӧ нин лоӧ капиталистъяслы тӧргуйтӧмысь да промышленносьтса барышысь налог босьтӧм. Капиталистъясӧс тайӧ ньӧти оз дойд. Найӧ кутасны государственнӧй банкысь унджык деньга уджӧн босьтны дай. Удждысьӧмыд деньга дон усигад абу бур, бара жӧ инмас аслыс государствоыслы, оз капиталистъяслы.

Ӧні финанс министрыслысь доход корсьны лӧсьӧдӧм ногсӧ сёрнитӧны парламентас. Сэні пыр мунӧ та йылысь ыджыд вензьӧм. Ӧти партия министр шуӧм серти тшӧктӧ вӧчны, мӧд партия — мӧд ногӧн. Коммунистъяс сувтісны воча финанс министрӧн доход корсян ногыс вылӧ. Весиг социалистъяслы тшӧтш лои сувтны сылы воча. Эськӧ ӧд социалистъясыд кӧ (меньшевикъяс) сувтісны финанс министр дор, сэки став уджалысь йӧзыс нин ньӧти эз кутны эскыны налы. Парламентын ӧтарӧ-мӧдарӧ кыскӧмысла правительствоыс бара шӧрӧ-выйӧ вошны кутіс, бара регыд сылы лоӧ петны отставкаӧ.

Ӧні Чичерин ёртӧн Парижӧ ветлӧмсянь Францияын бара кутісны ёна сёрнитны СССР-кӧд тӧргуйтан удж бура лӧсьӧдӧм йылысь. Ми чайтам, Францияа-СССР-а кост ӧні вермас лоны тӧргӧвӧй договор; дерт, важ ногыс кӧ Франция оз кут миянлысь вывті уна бара корны, лӧсьӧдчас кӧ сідзи, медым договорыс лои налы дай миянлы ӧткодя бур.

Эн пӧ.