КЫДЗИ ТӦВАР ДОНТӦММӦДНЫ

Сӧвет власьт кымынкӧ во нин зільӧ тӧваръяс донтӧммӧдны. Вель уна сикас тӧваръяс сійӧ вермис нин донтӧммӧдны. Сӧмын уна сикас колан тӧваръяслӧн на доныс ыджыд.

Оз позь ыстысьны тані тӧварсӧ вӧчан уджлысь ыджыд дон вылӧ да сырьё дон вылӧ. Тӧваръяс заводъясысь сетӧны донтӧг йӧзлы лавкаясын вузалан дон серти. Таысь мыжа, дерт, миян абу на дзик лючки, кутшӧма эськӧ колі, тӧргуйтӧм лӧсьӧдӧм. Миян абу на быд местаын, быд пельӧсын лавкаяс. Унджык лавкаыс каръясын да гырысьджык сиктъясын. Сиктъясӧ тӧварыд воӧны кымынкӧ тӧргуйтан организация ки пыр мунӧм бӧрти вӧлисти. Быд тӧргуйтан организация тӧварсӧ ачысӧн босьтан дон вылӧ содтӧ ещӧ ассьыс рӧскодъяссӧ. Со тайӧ содтӧдъясыс (накидкаясыс) и лэптӧны, катӧдӧны вылӧ тӧварыдлысь донсӧ.

Сэсся ӧні тӧвар тырмытӧмла зэв ёна тӧваръясӧн спекулируйтӧны: ӧти мӧдлы вузалӧ, мӧдыс коймӧдлы вузалӧ, сідзи водзӧ. Ставныс найӧ (спекулируйтысьясыс) зільӧны мӧда-мӧдныслысь ыджыдджык дон нетшыштны. Медбӧръяыс, коді крестьянинлы нин вузалӧ тӧварсӧ, зэв ыджыд дон босьтӧ. Сӧвет власьт спекулируйтысьяскӧд вермасьӧ, дугӧдӧ тайӧ уджсӧ мырдӧн тшӧктӧмӧн (административными мерами) да судӧн. Тайӧ государствоӧн нуӧдан уджыслы колӧ паськыда отсавны крестьяналы. Сэки регыдджык дай кокниджыка бырӧ тӧваръясӧн спекулируйтӧм.

Тӧварлӧн доныс кайӧ ещӧ, тӧргуйтанінъяс омӧля на вермӧны нуӧдны ассьыныс уджсӧ да: паськӧдчӧмаӧсь ёна, а тӧварыс абу, либӧ тӧварыс уна, да паськӧдчыныс оз вермыны. Та вӧсна налӧн убытка воӧ, та вӧсна тӧварсӧ донӧнджык лоӧ вузавны. Дерт, тадзи уджалӧмтӧ тшӧктӧмъяснад, приказъяснад бырӧдны он вермы. Тані колӧ тӧргуйтӧмсӧ лӧсьӧдны сідзи, медым вӧліны лавкаяс дзик быдлаын да медым лавкаясыс вузасьны вермисны убытка вотӧг да тӧвар вылӧ ыджыд дон содтытӧг, гырысь накидкаяс вӧчтӧг. Колӧ тӧварыслы сетны меддженьыд, медматысса туй заводъяссянь, пабрикаяссянь крестьяна дінӧдз, вештыны лишнӧй ки пыр нуӧм тӧварсӧ.

Ӧні вузасян удж нуӧдан комиссариат зільӧ лӧсьӧдны тайӧ боксӧ тӧргуйтан уджлысь: ӧти-кӧ, бырӧдны лишнӧй кияс пыр тӧварсӧ нуӧдӧм, мӧд-кӧ — сувтӧдны бурджыка тӧвар вылӧ накидкаяс вӧчӧмъяс (мед эськӧ эз вӧвны гырысь накидкаяс).

Сӧветъяс Союзын медъён тӧргуйтысьнас колӧ лоны кооперациялы. Медым эськӧ сылы сетны унджык тӧвар, водзӧ кежлӧ сыкӧд кутас вӧчавны промышленносьт договоръяс тӧвар вылӧ.

Медым эськӧ тӧвар вылӧ донсӧ вузасьысьяс эз вермыны лэптыны, ӧткымын крестьяналы ёнджыка колан тӧвар вылӧ лӧсьӧдӧма дон, мыйысь вылӧджыкӧн оз нин позь вузавны (махорка вылӧ, спички вылӧ, тшай-сакар вылӧ, мукӧд вылӧ). Водзӧ кежлӧ тадзи жӧ донсӧ лоӧ лӧсьӧдӧма мукӧд тӧвар вылӧ.

Сідзкӧ пыр ӧтарӧ, лунысь лунӧ тӧварлӧн доныс чиныштӧ, крестьяналы тӧвар сетан удж бурмӧ. Тӧргуйтан организацияяслы тайӧ уджыслы колӧ мунны паныд, лӧсьӧдавны тӧвар вылӧ ичӧтджык донъяс. Став кооперативъясса шленъяслы колӧ отсавны нуӧдны уджсӧ тӧвар донтӧммӧдӧм кузя.

А. С.