КРЕСТЬЯНАЛӦН КЫПӦДЧЫЛӦМ 1905 ВОЫН

1905 воын рабочӧйяс кыпӧдчисны капиталистъяс вылӧ. Рабочӧйяс вылӧ видзӧдӧмӧн да найӧ индалӧмӧн крестьяна асьныс кыпӧдчисны помещикъяс вылӧ. 1905 воын февраль тӧлыссянь крестьяна заводитчисны вермасьны помещикъяскӧд, мынтавны налы важ «уджйӧзъяссӧ» нэмӧвӧйя нартитӧмсьыс. Крестьяна вӧлі кыпӧдчӧны быдса вӧлӧсьтъясӧн, уездъясӧн, жугӧдлӧны да сотӧны помӧдз помещикъяслысь усадьбаяссӧ, юклӧны ас костас помещикъяслысь няньсӧ, кералӧны налысь вӧръяссӧ, оз вӧлі мынтыны дон помещикъяслы мусӧ арендуйтӧмысь, мукӧд ногӧн.

Крестьяналы оз тырмы му.

Мыйла нӧ крестьянаыс кыпӧдчисны помещикъяс вылас? Медъёнасӧ со мый вӧсна: крестьяналӧн вӧлі зэв этша му: помещикъяс крестьяналы оз вӧлі зэв сетавны муяссӧ весиг арендаӧ; мусӧ помещикъяс вывті донӧн кутісны вузавлыны крестьяналы; му арендуйтӧмысь зэв жӧ ыджыд сьӧм вӧлі колӧ мынтыны: арендуйтӧмсьыс крестьянаыслы вӧлі колӧ уджавны помещиклы.

Сэсся мусьыс налогыс пыр кутіс содны, крестьяналы колан тӧварсӧ ньӧбны вӧлі лоӧ зэв донӧн, вузавны ассьыныс тӧваръяссӧ зэв донтӧг. Крестьяналы сідзтӧ овны лои зэв сьӧкыд. Крестьяналӧн кӧзяйствоыс эз вермы кыптыны, пыр ӧтарӧ кутіс гӧльмыны да гӧльмыны.

Колӧ водзсасьны помещикъяскӧд да саркӧд.

Крестьяна аддзисны — олӧмсӧ вермасны бурмӧдны сӧмын сэки, став муяссӧ кӧ босьтасны помещикъяс киысь да кутасны овны натӧг. Помещикъяс вылӧ кыпӧдчӧмӧн крестьянаыс кыпӧдчисны и сар вылас. Николай Романовыс ӧд вӧлі Россияас медыджыд помещикыс.

Рабочӧйяс да крестьяна революциясӧ вӧчисны 1905 воын сар кипод улысь мынтысьӧм кузя да помещикъяслысь муяс босьталӧм кузя.

Крестьяналӧн революционнӧй комитетъяс.

Крестьянаыс велӧдчисны рабочӧйяслысь косясьны помещикъяскӧд, 1905 воын октябр тӧлысьын вӧлі став рабочӧйыслӧн забастовка. Сы бӧрын крестьяналӧн помещикъяскӧд водзсасьӧмыс тӧдчӧмӧн лои ӧтувъяджык (организованнее). Крестьяна вӧлі помещикъяслысь дугдӧны му уджалӧмысь дай некодлы оз вӧлі лэдзны медасьнысӧ помещикъясыслы. Сэки жӧ уна губерняясын крестьяна лӧсьӧдісны асланыс революционнӧй комитетъяс помещикъяскӧд косясьӧмнас веськӧдлӧм вылӧ.

Крестьяналӧн дружинаяс.

Рабочӧйяс моз жӧ, крестьяна уналаын лӧсьӧдавлісны боевӧй дружинаяс. Боевӧй дружинаясыс вӧліны Кавказын, Саратов губерняын да кӧнсюрӧ мукӧдлаын. Крестьяналӧн революционнӧй комитетъясыс вӧлі нуӧдӧны крестьяна кыпӧдчӧм уджсӧ, а боевӧй дружинаяс вӧлі кор ковмас косясьӧны сар войскакӧд, пӧличакӧд.

Кутшӧм кокньӧдъяс лоины крестьяналы.

1905−7 воясса революция бӧрын сар правительстволы лои сетны крестьяналы ичӧтик кокньӧдъяс. Му арендуйтӧмысь чинтісны донсӧ 30 прӧчентӧдз. Уналаын помещикъяслы лои содтыны дон крестьяналы помещикъяс му вылын уджалӧмысь. Сэсся, медтӧдчанаторйыс, помещикъяс заводитісны крестьяналы вузавлыны муяссӧ, кӧть и зэв донӧн. Помещикъяслысь муяссӧ медъёнасӧ ньӧбалісны шӧркоддьӧма олысь крестьяна. Сӧмын муяссӧ ньӧбалігӧн найӧ юр вывтіыс тырины уджйӧзъясӧн да, бурыс налы эз ло. Бурмӧдны олӧмсӧ крестьяна 1905 воын кыпӧдчӧмӧн эз вермыны. Став помещикъясыс колины асланыс муяс вылын да важ мозыс жӧ дзескӧдісны быд ног крестьянаӧс.

Рабочӧйяскӧд ӧтвылысь.

1917 воын рабочӧйяс бара кыптісны, шыбитісны Николай Романовӧс, вӧчисны революция. Крестьяна тшӧтш кыптісны рабочӧйяскӧд, босьтісны ас киас став мусӧ. Коммунист партия аслас юрнуӧдысьяскӧд, Ленин ёрткӧд пыр вӧлі шуӧны: крестьяна олӧмнысӧ вермасны кокньӧдны, шыбитасны кӧ сарӧс помещикъяскӧд да кутасны ӧтвылысь уджавны рабочӧйяскӧд. 1917 воын Октябрса революция бӧрын, кор шыбитісны сарӧс да помещикъясӧс, крестьяна гӧгӧрвоисны: выль олӧмсӧ позьӧ лӧсьӧдны да бурмӧдны сӧмын рабочӧйяскӧд ӧтув уджалӧмӧн.

А. Шестаков.