КУКАНЬ БЫДТӦМ
Быд скӧт ми видзам зэв лёка: лёк няйт гидын, пемыд картаын, кӧдзыдінын, сідз водзӧ. Медся нин лёк, кор куканьясӧс омӧля видзны кутам.
Кыдзи видзны кукъя мӧскӧс.
Мыйӧн мӧслӧн пондас тӧдчыны вӧра, колӧ видзны да ветлӧдлыны мӧс бӧрся бураджык, видзчысьны колӧ ӧтилаӧ мукӧд мӧсъяскӧд лэдзлывлыны (торъя нин бӧръя неделяс), мед оз люкасьны да дойдны тыра мӧскӧс. Вайсьыны колӧ йӧртны бурджыкинӧ, мед эз вӧв кӧдзыд, няйт, мед вӧлі чистӧй воздух (сынӧд). Мыйӧн казялан мӧслысь куканясьӧм, колӧ пырысьтӧм-пыр жӧ лэччыны мӧс дінӧ. Кокниа кӧ вайӧ, оз ков мортлы и кутчысьлыны. Сӧмын мыйӧн кук чужас, колӧ пыр жӧ чышкавны ныр-вомсӧ да нуӧдны мӧс ныр улӧ, мед нюлас; оз кӧ нюв, колӧ чышкавны гӧгӧрбок, сэсся шоныдінӧ нуны, мед оз кынмы ва дырйиыс.
Сьӧкыда кӧ вайсьӧ, ми, коми йӧз, унджыкысь асьным отсалам, ветеринарнӧй пельшӧртӧг; ки мыськавтӧг гудрасям, ог думыштлӧ няйтӧссьӧм да пежасьӧм понда. Тадзи вӧчны оз позь, колӧ век ки мыськыны, кӧсъян кӧ мӧслы отсавны вайигӧн; медся нин бур корны ветеринарнӧй пельшӧрӧс.
Кукань видзӧм.
Куканьӧс ми шонтӧм бӧрын бӧр ӧтлаалам мамыскӧд и сідз быдтам 2−4 недель дай дырджык. Татшӧм быдтӧм колӧ шыбитны, колӧ лоӧм бӧрти пыр жӧ янсӧдны торъя оланінӧ, мед вӧлі шоныд, чистӧй, эз няйт.
Кук видзан гид мед вӧлі пу джоджа либӧ пыр мед вӧлі сӧстӧм вольӧс. Шоныд мед оз усьлы некор улӧджык 2−3 градусысь. Торъя гидын колӧ вӧчавны торъя вежӧсъяс быд куканьлы, оланін мед вӧлі: пасьта 2 арш. да 8−10 вершӧк, кузьта 2 арш. 10 вершӧк.
Татшӧм оланін колӧ частӧджык весавны: пу джоджа кӧ, мед вӧлі пыр чистӧй, эз вӧв няйт, куйӧд; джоджтӧм кӧ, мед эз вӧв няйт, мед вӧлі вольӧс пыр выль. Потшӧс мед эз жӧ вӧв некор няйт, колӧ мыськавны — огӧ кӧ кутӧ мыськавны, кукань вермас висьмыны, няйт весйӧдсӧ-потшъяссӧ нюлігмоз шедас висьӧм.
Кукань вердӧм.
Час 4−6 мысти мӧскӧс колӧ лысьтыны да йӧвсӧ шайкаын сетны куканьлы; юктавны колӧ первойяссӧ чунь помысь, мед велалас юны да сёйны. Вердтӧдз войдӧр колӧ век ки мыськыны майтӧгӧн, мед вӧлі чистӧй. Тадзи вӧчӧмӧн лун 4−5 мысти кукань ӧтнас нин мӧдас юны и сёйны. Первой, недель кык, колӧ вердны ас мам йӧвнас, та бӧрти позьӧ вердны сорлалӧм йӧлӧн. Первойяссӧ йӧлӧн колӧ юктавны 4−5-ысь суткинас, лун 6−7 мысти — куимысь. Йӧв колӧ сетны пыр жӧ лысьтӧм бӧрти.
Бӧрынджык колӧ ньӧжйӧникӧн заводитны йӧвсӧ сорлавны мукӧд сёянторйӧн: кыд, зӧр либӧ зӧр пызь. Кыд пунт джын, зӧр пунт либӧ пунт джын, зӧр пызь. Йӧв колӧ сетны первой вылысӧн; вылыстӧм йӧв вылӧ колӧ вуджны вочасӧн, мед кукань эз висьмы. Сёянтор (кыд и пызь) колӧ первой ӧтлаын пуны, сэсся сорлавны йӧлӧн и сідз сетны.
Бӧрынджык вочасӧн колӧ йӧв сетӧм чинтыны, сы местаӧ содтыны ва.
Сёян доз пыр колӧ мыськыны да чышкыны, мед эз вӧв няйт, мед эз вӧв кольӧма важ сёян, ог кӧ мӧдӧ мыськыны, вермас кукань висьмыны.
Таблича кыдзи колӧ вердны куканьӧс.
| Арлыд. (недель.) | СУТКИӦН СЕТСЬӦ. | ||||||||
| Йӧв ( |
Пызь | Кыд | Зӧр | ||||||
| вылыса | вылыстӧм | ||||||||
| асывводз | лун шӧр | рыт | асывводз | лун шӧр | рыт | ||||
| 1 | 1 | 1 | 1 | ||||||
| 2 | 1½ | 1 | 1½ | ||||||
| 3 | 2 | 1½ | 2 | ||||||
| 4 | 2½ | 2 | 2½ | ||||||
| 5 | — | — | — | ||||||
| 6 | — | — | — | ||||||
| 7 | 2 | 1½ | 2 | ½ | ½ | ½ | ½ | — | 1 |
| 11 | — | — | — | 2½ | 2 | 2½ | 2 | ½ | 3½ |
Тайӧ табличаыс петкӧдлӧ: сизимӧд недельсянь сӧмын позьӧ заводитны сетны кыд да зӧр. Первой сёйӧны омӧля, бӧрын велаласны. Ва позьӧ сетны торйӧн, час кык мысти вердӧм бӧрын. Кор йӧв сетӧм оз ло, колӧ ва сетны — первой куимысь, бӧрти кыкысь. 5−6 недельсянь куканьлы колӧ сетны зэв ичӧтикаӧн (чуньлыс тырысь унджык оз ков) сов, мел да сотӧм лы пызь.
Турун позьӧ заводитны сетны сӧмын 3−4 недельын (медбурсӧ). Первой колӧ сетны 1 пунтӧн лун, а бӧрти пунт 6−8.
Медым куканьяс эз тшыгъявны, колӧ пыр на бӧрся видзӧдны, оз кӧ сёйны ӧти пӧлӧс сёянтор, колӧ вежлавны да быд куканьлы сетны разнӧя. Тайӧ тӧлын видзӧм и вердӧм.
Тулысын куканьясӧс колӧ лэдзлывлыны ывлаӧ, торъя йӧрӧ, лэдзигӧн мед эз нин вӧв лысва, мед вӧлі кос му, видзчысьны колӧ лэдзны зэр бӧрын, кор муыс ва. Лэдзлывны колӧ кукань торйӧн бычокъясысь. Тулысын куканьясӧс сідз жӧ колӧ вердны; йирсян места серти колӧ сетны сёянтор кык пунтсянь квайт пунтӧдз зӧр да кыд.
Во мысти позьӧ куканьӧс лэдзны мӧсъяскӧд ветлӧдлыны. Арӧн-джынйӧна куканьлы колӧ вердны: турун 12−14 пунт, ид либӧ зӧр идзас 4 пунт, жмык 4−6 пунт, 2 пунт кыд, морков либӧ свеклӧ 8−10 пунт.
Оз ков водз лэдзны куканьӧс пороз дінӧ, сӧмын арӧн-джынйӧнсянь позьӧ.
Сэсся быд морт тӧдӧ — кукань зэв радейтӧ нювсьыны. Миян видзанінъясын дзик нин оз позь лэдзны нювсьынытӧ, мед эз шед висьӧм, сідзжӧ и куйӧд сёйигӧн.
Ӧтилаын вӧлӧма татшӧмтор. Рытын кукань юӧма зэв бура, асывводзнас кулӧма. Кор вундалӧма пельшӧр, аддзӧма — куканьыд сёйӧма неуна куйӧд. Куйӧд сёйӧмысь дугӧдны позьӧ нырас сермӧд сюйӧмӧн, лёкыс сыысь нинӧм абу, вердігӧн, юктӧдігӧн пӧрччывны, а бӧрын бара сермӧдавны, мед эз нювсьы. Сермӧд кыны колӧ юр серти, сӧмын мед вӧлі ёнджык да эз вермы нювсьыны, сёйны куйӧд. Недель 3−4 мысти дугдас нювсьӧмысь, сэк сэсся позьӧ пӧрччыны.
Коми йӧзлы колӧ бура заводитны скӧт видзны; сӧмын бура видзӧмӧн вермам бурмӧдны скӧт, вӧчны уна куйӧд, а сы бӧрти лэптыны ассьыным олӧмнымӧс.
Сандрӧ Васьӧ.
