КОМИ ЙӦЗӦС ЮГДӦДАН УДЖ
Посни школаяс.
Революцияӧдз вӧлі миян Коми обласьтын 302 начальнӧй школа, кӧні вӧлі 476 велӧдысь. Сэсся вӧлі кымынкӧ гырысьджык школа (гимназия, городскӧй, двукласснӧй).
Начальнӧй школаын велӧдлісны повны, кевмыны енмӧс да кывзыны сарӧс, начальствоӧс да попъясӧс, радейтны найӧс, лыддьысьны-гижны, мед нӧшта ёнджыка тайӧ лёксӧ верман юрӧ сюйны нигаяс лыддьӧмӧн. Став лыддян нигаясын (поснилы и гырысьлы) сэки вӧлі гижӧма сӧмын сы йылысь, мый сарлы да озыръяслы колӧ.
Революция бӧрын миян воссявліс зэв уна школа, сӧмын войнабӧрся гӧльлун вӧсна 1922ʼ воын лои бӧр чинтыны уна школа. 1923 воын школаяс заводитчисны бара содны.
Ӧні миян эм нин 282 школа І ступ., сэні 456 велӧдысь, 15.048 велӧдчысь. Велӧдчан арлыда челядьыс Коми обласьтын эм 19.073 морт. Позьӧ нин эськӧ ӧні школаӧ сюйны 18.240 челядьӧс (40 челядь быд велӧдысь вылӧ), велӧдчытӧмыс эськӧ коли сӧмын 833 челядь.
Школаын велӧдӧм миян дзикӧдз вежсис — школьник абу нин воддза моз велӧдысьлӧн йӧла, сійӧ ӧні юр лэптӧ, мӧвпалӧ, велӧдчӧ овны, уджавны. Велӧдысь абу нин воддза моз школаын начальник, сійӧ ӧні ыджыд тӧварыш — челядьлы отсӧг.
Медся ыджыд буртор школаын — ас кывйӧн велӧдчӧм, ас кывъя нигаяс. Дерт, этша на нигаясыс, абу на тырмымӧн эськӧ да, надзӧник век содӧны.
Видзӧдлыны кӧ бӧрӧ (важ вылӧ), миян школа муніс ёна водзӧ, кутшӧма эз вермы мунны революциятӧг.
Гырысьджык школаяс.
Гырысьджык школа лыд кӧть и эз сод, но велӧдчысьясыс содісны. Медыджыд бурыс — миян школаын велӧдчӧны кызвыныс крестьяна челядь да крестьяналысь овмӧс бурмӧдӧм вылӧ.
Медым му уджавны да йӧз костын оласног нуӧдны вӧлі велӧдӧма ёнджыка, миян восьтӧма 4 школа крестьянскӧй том войтырлы (
Медым велӧдысьяс вӧліны тырмымӧн, уджалысь йӧз пиысь, прамӧя велӧдчӧм войтыр, ӧні миян эм кык Педтехникум: ӧтикас лӧсьӧдӧны посни школаӧ да детскӧй садъясӧ велӧдысьясӧс, мӧдас — гырысь школаясӧ да политпросвет удж нуӧдысьясӧс.
Мукӧд пӧлӧс велӧданінъяс.
Революцияӧдз Коми муын эз вӧв весиг ӧтик детскӧй сад, быттьӧ посни челядьлы оз ков велӧдчыны-овны... Ӧні миян 10 детсад нин эм, сэні 23 велӧдысь, 368 челядь. Миянлы колӧ, медым вӧлі 3−7 арӧса челядь ставныс велӧдчӧны детсадйын.
Революцияӧдз нинӧм эз вӧчсьыв батьтӧм-мамтӧм да омӧль бать-мама челядьӧс лёк овмӧс улысь мездӧм кузя. Татшӧм челядь вылӧ видзӧдісны пакӧсьта гырысь йӧз вылӧ моз жӧ: найӧ пӧ сэтшӧм пакӧсьтаӧсь и чужӧны. Ми шуам мӧд ног: челядьӧс пакӧститны велӧдӧ лёк олӧм. Та вӧсна миян вӧлі первой воясас восьталӧма 8 детдом, ӧні эм 4, кӧні олӧны 351 челядь. Быд вӧлӧсьтын эм велӧдысьяс пиысь воспитатель, коді тӧдмалӧ челядьлысь пакӧститӧм, юӧртӧ уезднӧй да областнӧй комиссияясӧ. Тайӧ комиссияясыс оз судитны, а лӧсьӧдӧны челядьлысь овмӧс. Гырысьяс кӧ челядьӧс тойлалісны пакӧсьт вылӧ — найӧс и мыжалӧны суд водзын.
Ыджыд школаяс.
Революция бӧрын коми йӧзлы воссис зэв паськыд туй — водзӧ велӧдчыны. Тайӧ воясӧ ыджыд школаясӧ пырисны 453 морт — таво арын куш мӧдӧдӧма 90 мортӧс. Ӧнӧдз ыджыд школаясысь петісны нин 40 велӧдчӧм морт, на пиысь эмӧсь докторъяс, агрономъяс, велӧдысьяс. Выль во эштӧ велӧдчӧм бара 20 мортлӧн. 1920 воын вӧлі восьтӧма Сыктывдінкарӧ Институт Н. О., но гӧльлун вӧсна лои сійӧс чинтыны техникумӧдз. Мыйӧн овмӧс кыптыштас, тайӧ техникумсӧ лоӧ ыджыд школаӧ лӧсьӧдны, татшӧм дум коми йӧзлӧн.
Важ Улляна манастырын эм Сельскокӧзяйственнӧй техникум. Сэні велӧдчӧ 30 морт агрономӧ, кодъяс кутасны уджавны коми сиктъясын да петкӧдлыны крестьяналы, кыдзи колӧ бура вӧдитны видз-му.
Гырысь йӧзӧс югдӧданінъяс.
Войдӧр эз вӧвлы миян ӧтик лыддьысян керка, оз позь весиг вӧлі велӧдысьяслы чукӧртны мужикъясӧс мыйкӧ висьталӧм могысь, весиг картина петкӧдлыны вӧлі колӧ юасьны урадниклысь. Народнӧй библиотекаясын вӧліны кызвыныс «душеспасительнӧй» нигаяс. Ӧні лӧсьӧдӧма быд вӧлӧсьтӧ лыддьысян керкаяс, уна грездын эм «краснӧй уголок». Быдӧн вермӧ, кор окота, локны и лыддьыны нигаяс, газетъяс. Библиотекаясын ӧні нига эм 153.000 кымын, кызвынсӧ лӧсьӧдӧма революция бӧрын. Лыддьысян керкаясын овлӧны беседаяс, лыддьысьӧмъяс, спектакъяс. Тавосянь заводитчӧ ветлӧдлан картина (кино) петкӧдлӧм.
Дерт, тайӧ став уджсӧ омӧля на кужӧны нуӧдны, оз на лыддьысян керкаяс дінас вермы (куж) сибӧдны крестьянаӧс, но век вочасӧн бурмӧ уджыс. Тані мыжыс абу сӧмын удж нуӧдысьяслӧн. Медся ыджыд мыжыс — миян пемыдлун. Кыдзи нӧ вермас йӧз локны лыддьысьны, кор сійӧ оз куж лыддьысьныс?! А лыддьысьны кужтӧмыс миян ёна уна. Войдӧр гырысь йӧзӧс эз вермывны (дай эз кӧсйывны) велӧдны грамотаӧ, а революция бӧрын, дзик тшыг пӧраас, велӧдчис грамотаӧ 4.000 гырысь войтыр.
Йӧзӧс югдӧдны позьӧ сӧмын ас кывъя нигаӧн. Революцияӧдз миян коми йӧзлӧн нига лэдзан удж ньӧти эз мун. Революция бӧрын кутіс петны газет, первой дзик рочӧн, сэсся лӧсьӧдісны коми шыпасъяс (букваяс) да газетсӧ пӧртісны джынвыйӧдз комиӧ. Коми кывйӧн лэдзӧма нин 70 кымын нига, сэні 10 кымын школаын велӧдчан нигаяс.
Нӧшта шуам — этша на вӧчӧма мый миянлы колӧ, но воддза серти кӧ — ёна мунім водзӧ. Кор кыптыштас овмӧс, югдӧдан удж кутас мунны водзӧ да ас бӧрсьыс нуӧдас миянлысь олӧмсӧ и овмӧссӧ.
Теров Митрей.
