СӦВЕТЪЯС СОЮЗЫН ОЛӦМ

Промышленносьт содӧ — тӧвар лоас.

Ми ӧні, позьӧ шуны, тшыгъялам тӧварысь. Крестьяналы огӧ вермӧ тырмымӧн тӧвар сетны — ӧтитор абу, мӧдтор абу.

Но та серти оз позь думайтны, быттьӧкӧ ми дзикӧдз нин пикӧ воим. Ми тайӧ судзсьытӧмысь регыд петам: заграничаысь тӧвар вайӧм кындзи миян асланым промышленносьт (пабрик-заводъясын уджалӧм, тӧвар кӧлуй вӧчӧм) пыр ӧтарӧ содӧ.

Пабрик-заводъяс миян сентябр тӧлысьын лэдзисны (вӧчисны) тӧварсӧ дас вит прӧчент да джын (15,5%) да унджык августын дорысь. Бумажнӧй тӧвар вӧчисны сентябрын 33 прӧчентӧн унджык августын дорысь.

Сідзжӧ сэсся содӧ и вузасьӧм. Колян тӧлысьын вузасьӧмыс муніс кык мында воддза тӧлысяс серти. Татысь тыдалӧ: рынок вылын тӧвар лои унджык.

Сакар лоӧ уна дай донтӧмджык.

Торъя бура кутас мунны миян сакар вӧчан удж. Колян воын уджаліс 108 сакар завод, таво пондас уджавны 128 завод. Колян воын вӧчлісны сакарсӧ 24 миллион пуд, таво вӧчасны 52 миллион пуд, колян вося серти 28 миллион пудйӧн унджык.

Сэсся сакарлысь донсӧ чинтасны. Ӧнӧдз заводсьыс петӧм мысти доныс вӧлі 8 шайт 75 ур пуд; водзӧ лоас 7 ш. 41 ур — чинӧ 1 ш. 34 ур дон.

Ещӧ колӧ шуны: таво сакар песок вӧчан заводъяс уджавны кутісны 10 лунӧн водзджык колян вося серти, а сакар вӧчан заводъясыс весиг 5 вежонӧн водзджык. Сы понда сентябр тӧлысьын вӧлі лэдзӧма нин вузӧс вылӧ 4 миллион да джын пуд тавося урожайысь вӧчӧм сакар.

Видз-му уджалан машинаяс деревнялы.

Мукӧд тӧвар разӧдӧм кындзи, сӧвет власьт ёна тӧждысьӧ сетны деревнялы унджык видз-му уджалан машинаяс. Куш тракторсӧ шуӧма разӧдны таво 19 сюрс — унджыксӧ судзӧдасны заграничаысь.

Сӧмын ӧд этша на тракторъястӧ деревняясӧ разӧдӧмыс. Колӧ найӧс кыдзкӧ вузавны крестьянаыслы. Сӧвет власьт и та вылӧ лӧсьӧдӧ кокньӧдъяс. Медвойдӧр колӧ крестьяналы удждыны сьӧм машинаяссӧ ньӧбавны. Таво сы вылӧ государство шуис лэдзны казнаысь 38 миллион шайт.

Медым унджык машина сетны деревнялы, колӧ машинаяссӧ вӧчны аслыным государство пытшкын (этшаджык заграничаысь вайны). Сы понда таво вылӧ шуӧма видз-му уджалан машинаяс вӧчан заводъяс лӧсьӧдны бура уналаын: трактор завод Сталинградын, плуг завод Челябинскын, тӧлӧдчан да вартан машина вӧчан завод Воткинскӧй заводын, коса вӧчан завод Златоустын, мукӧдлаын.

Позьӧ шуны: регыд видз-му уджалан кӧлуй разӧдӧм миян ёна паськалас.

Бура видзны чӧжыштсьӧм сьӧм.

Ми воддза гижӧдсьыс аддзам: миян государстволӧн овмӧсыс пыр вочасӧн бурмӧ. Сідз жӧ кыптӧ овмӧсыс и крестьяналӧн, налӧн эмышт нин ӧні мыйкӧ мында и чӧжыштсьӧм сьӧмтор. Кор миян абу на тырмымӧн тӧварыд, крестьяналы колӧ кужӧмӧн видзны ассьыныс сьӧмсӧ, оз ков кытчӧсюрӧ видзны (рӧскодуйтны), медым эськӧ сьӧмныс эз пӧльзатӧг мун. Сы вылӧ эмӧсь сберегательнӧй кассаяс да воана крестьянскӧй заёмъяс.

Став СССР пасьтала октябр 1-ӧд лун кежлӧ сберегательнӧй кассаясӧ вӧлі пуктӧмаӧсь сьӧмсӧ 813 сюрс морт — 32 миллион шайтысь унджык. Медунасӧ пуктісны сентябрын — 3 миллион да 128 сюрс шайт, 120 сюрс шайтӧн унджык августын дорысь. Таысь воӧ ыджыд пӧльза йӧзыслы дай государстволы.

Сідзжӧ зэв ыджыд бур воӧ крестьянскӧй заёмъясысь. Быдӧн нин тӧдӧны, кутшӧма кокньӧдіс налог мынтігӧн медводдза (первый) крестьянскӧй заёмыд. Сэсся унаӧн воисны латаръяалігас. Ӧні ноябр 1-ӧд лунсянь лэдзсьӧ мӧд (второй) заём. Тайӧ сідзжӧ зэв ыджыд пӧльза сетас крестьяналы: быд облигация вайӧ 12 прӧчент вонас, позьӧ мынтыны сельхозналог, закладуйтны. Сэсся тайӧ заёмыс важ моз жӧ воана (выигрышный). Медводдза латаръяалӧмыс лоӧ таво декабр 15-ӧд лунӧ — 6562 воӧм 250 сюрс шайт дон. Тайӧ заёмыс вылӧ позьӧ гижсьыны быдлаын — каръясын и сиктъясын.

Крестьяналы колӧ ёнджыка ньӧбавны тайӧ заёмыслысь облигацияяссӧ, аслыныс пӧльза вылӧ.

С. Губ.