МУ ВЫНМӦДӦМ ЙЫЛЫСЬ
Видз-мутӧ кужтӧг вӧдитӧмыд этша сетӧ бурсӧ крестьянин овмӧслы. Кужтӧмлуныс миян коми йӧзлӧн эм уна пӧлӧс: ӧти-кӧ, огӧ кужӧ мунымӧс прамӧя — бура уджавны, мӧд-кӧ, огӧ кужӧ, кыдзи да мыйӧн колӧ вынсьӧдны сійӧс. Веськыда кӧ шуны, ми уджалам мунымӧс, да дзик ньӧти огӧ радейтӧ сійӧс.
Ми мулы сетам бурсӧ кык ногӧн: 1) коськӧм улӧ кольӧмӧн, 2) скӧт куйӧд пуктӧмӧн.
Коськӧм йылысь.
Коськӧмыд бурсӧ зэв этша сетӧ. Коськӧм улӧ кольӧмнад муыд оз вынсяв. Сӧмын коськӧмнад вӧдитігӧн му вывсьыд бырӧ ёг турун, сэсся ёг туруныс бурмӧдыштӧ мусинтӧ. Сідзкӧ крестьяналы оз ков мусӧ кольны коськӧм улӧ, колӧ пыр мыйкӧ му вылас кӧдзны. Кутам кӧ ми кӧдзны турун да, мый да, сэки, дерт, бурыс унджык воас. Ӧти-кӧ, лоӧ унджык турун, унджык скӧт позьӧ видзны, мӧд-кӧ, турун кӧдзӧмыд бурмӧдӧ мусинтӧ, содтӧ муӧ вын.
Куйӧд — бур вын мулы.
Скӧт куйӧд сетӧ быд пуктасъяслы бур сёянтор. Эмӧсь сэтшӧм муӧ пуктанторъяс, кодъясын эм сӧмын кутшӧмкӧ ӧти пӧлӧс сёянтор. Куйӧдын эм став пӧлӧсыс. Сы туйӧд куйӧдыд зэв буртор. Куйӧд сідзжӧ ёна бурмӧдӧ мусин.
Дерт, тайӧ став бурыс куйӧдын лоӧ, сӧмын ми кӧ кутам лӧсьӧдны сійӧс уна идзас сюйтӧг. Идзаса куйӧдыд дзик некутшӧм бур оз сет мулы, пуктасъяслы. Медым артмас бур куйӧд, 1) картаястӧ вольсавлыны колӧ тшӧкыдджыка, дженьыдджык идзасӧн, быдлаӧ ӧтмоз. 2) Колӧ сорлавны вольсалӧм куйӧд идзас скӧт сіткӧд, мед став куйӧдыс вӧлі ӧткодь. 3) Куйӧдсӧ колӧ ӧтчукӧрӧ топыда пуктавны, мед пытшкас эз пыр воздухыс. Сэсся колӧ чукӧрӧн сідзжӧ видзны, мед эз косьмы, а сы вӧсна киськавны куйӧд ваӧн.
Тшӧкыда вольсавны колӧ сы вӧсна, мед эз вӧв карта вылын ва да няйт. Коми йӧзлӧн картаяс зэв лёкӧсь. Сы вӧсна став выныс куйӧдсьыс (куйӧд ваыс) лэччӧ бокӧ. Та вӧсна куйӧд улӧ петкӧдӧм бӧртиыс колӧ пуктыны трунда. Сійӧ став куйӧд васӧ кутас юны, видзны ас пиас.
Позьӧ дай колӧ куйӧд видзны мӧд ногӧн, не карта вылын, а бокын. Сэки колӧ куйӧдсӧ шыблавны карта вылысь. Кӧні кӧсъян видзны куйӧдсӧ, колӧ местасӧ водзвыв лӧсьӧдны: кодйыны гу, гу пыдӧссӧ да боксӧ сёявны, мед куйӧдсьыс выныс эз лэччы бокӧ, эз пыр муӧ. Куйӧд чукӧр позьӧ видзны вевттӧг. Зэр да лым ыджыд лёк оз вайны, сӧмын колӧ видзны, медым куйӧд ваыс бокӧ эз визувт. Татшӧминӧ позьӧ пуктыны уна пӧлӧс куйӧд, пукталігмозыс сорлавны. Тадзи видзӧмӧн куйӧдыд оз ло вынтӧм, лоӧ кутшӧм скӧт кок улын видзӧм кодь жӧ. Му вылӧ новлӧм бӧрын куйӧдтӧ колӧ кисьтавны ӧти чукӧрӧ, оз ков чукӧрсӧ топӧдны. Ичӧт чукӧрӧ шыблалӧмын зэв уна лёк. Тадзи шыблалігад став выныс куйӧдсьыд мунӧ.
Пӧим муӧс вынмӧдӧ жӧ.
Пӧим медся ёна лӧсялӧ картупель му вылӧ да градвывса пуктасъяс улӧ. Пӧим позьӧ уна чукӧртны пывсянъясысь, рынышъясысь. Пӧимыд лӧсялӧ жӧ и нянь кӧдзан му вылӧ: пуктӧма кӧ пӧим му вылӧ, нянь воӧм содӧ ӧти пудсянь — 1½-ӧдз; сэсся пӧимыд вынсьӧдӧ мутӧ кык-куим во кежлӧ. Пӧимын эм известка, коді виӧ гагъясӧс. Пӧим колӧ чукӧртны быдлаысь во гӧгӧр. Бурджык пӧим лоӧ идзасысь, кыддзысь, баддьысь; лёкджык лоӧ козйысь, пожӧмысь, ньывйысь. Му вылӧ пӧимтӧ позьӧ пуктыны кык ногӧн: ӧти ног — киськавны пасьталаыс (1−2 пунтӧдз квадрата сыв вылӧ), мӧд ног — позьӧ пуктасъяс улӧ пуктыны сӧмын пуктан местаас. Сӧмын пӧимтӧ сэки колӧ сорлавны муӧн, ӧтнассӧ оз ков пуктыны, вермас выннас сотны пуктастӧ. Видзны пӧим тӧлын колӧ косджык местаын. Сідзжӧ позьӧ пӧимӧн киськавны гуӧ сюйигас картупель, мед оз кынмы да сісьмы (пӧим видзӧ сыысь), картупель лэптӧм бӧрын пӧим бӧр босьтны да сюйны муӧ. Пӧим медся бур пуктыны муяс вылӧ, кодъяс вӧліны важӧн васӧдӧсь да сэсся косьмӧмаӧсь, кыдз шуӧны — шоммӧм муяс вылӧ.
Лы пызь сетӧ мулы вын.
Лыяс оз ков шыблавны бокӧ, колӧ босьтны да лӧсьӧдны му вынсьӧдантор. Му вылӧ лытӧ позьӧ пуктыны сӧмын посниӧдз — пызьӧдз жугӧдлӧмӧн. Лы позьӧ небзьӧдны уна ног.
Босьтны топыд бӧчка либӧ ящик, мед оз вияв вӧлі. Бӧчка пыдӧсас киськавны вӧсньыдика кусӧдтӧм известка, вылысас лы, сэсся бара известка, бара лы, сідз водзӧ. Тадзиӧн пуктавны бӧчка тырыс. Квайт пуд лы вылӧ колӧ ӧти пуд известка. Бӧчкаӧ сэсся вылісяньыс колӧ кисьтны ва. Сэсся вӧрзьӧдлытӧг колӧ видзны тӧлысь кымын. Тӧлысь мысти ставсӧ колӧ гудравны. Тӧлысь мысти лы небзяс дай позьӧ жугӧдлӧм бӧрти пуктыны сійӧс муӧ.
Позьӧ вӧчны мӧд ногӧн. Лыяссӧ пуны, пуӧм бӧрын пӧимкӧд сорлалӧмӧн пуктавны дозйӧ. Пӧим колӧ пуктыны вершӧк кык-куим кызта слӧйӧн. Вылысас кисьтны ва. Видзны колӧ тадзи вӧчӧмнад тӧлысь 2−3. Сы бӧрти, лы небзяс да, жугӧдлӧмӧн позьӧ пуктыны муӧ.
Сандрӧ Васьӧ.
