МЕСТНӦЙ БЮДЖЕТ ДА СЫЛӦН БУРМӦМ

Губерняувса, уездувса, вӧлӧсьтувса бюджет, приход-рӧскод, шуны кӧ веськыда — местнӧй бюджет — лӧсьӧдӧма губерняувса, уездувса, вӧлӧсьтувса овмӧс бурмӧдӧм, паськӧдӧм вылӧ. Местнӧй бюджет вӧлі и войдӧр сар дырйи. Сӧмын сэки сійӧ дзикӧдз вӧлі торйӧдӧма государственнӧй бюджетысь. Ӧні местнӧй бюджетъясыс пырӧны государственнӧй бюджетӧ.

Важӧн, кутшӧмкӧ губерняын кӧ вӧлі воӧ унджык доход, сэні бурджыка и олісны; став воӧм доходсӧ бӧр сійӧ губерняас сюйлісны. Мукӧд губерняясын доходтӧ босьтны немторйысь — местнӧй бюджет ичӧт. Овмӧс бурмӧдны, паськӧдчыны дзик нинӧм вылӧ. Государственнӧй бюджетысь сэтшӧминъясӧ сьӧм эз сетлыны. Сы вӧсна олысьяс этша дохода — губерняясын олісны гӧля, олӧмысь кольччисны ӧтарӧ бӧрӧ. Уна сэтшӧм войтырӧс, медся ёна посни котыра ас кывъя йӧзӧс шулісны «дикаръясӧн». Сідзи шулісны и миянӧс — комиясӧс: дикӧй зырана пӧ. Важ правительство ньӧти эз тӧждысьлы ӧткодявны местнӧй бюджетъяс мӧда-мӧд губерняясысь.

Сӧветскӧй государствоын местнӧй бюджетӧн вӧдитӧм дзик мӧд нога. Местнӧй бюджет лӧсьӧдны ӧні оз нин сӧмын меставывса власьтъяс тӧждысьны, тӧждысьӧ Сӧвет государствоыд ставнас. Местнӧй бюджет ыдждасӧ губерняӧ либӧ обласьтӧ оз воӧм доход серти лӧсьӧдны, лӧсьӧдӧны быдлаӧ ӧтмозаджык, колӧм серти. Гӧльджык губерняяслы, обласьтъяслы сетӧны отсӧг государственнӧй бюджетысь, ещӧ кымын гӧль места — сымын ыджыд отсӧг. Ыджыд дохода местаясӧ государственнӧй бюджетысь отсӧг некутшӧм абу. Сідзкӧ ӧнія государственнӧй бюджетыд да местнӧй бюджетыд мӧда-мӧдыслы отсасьӧны.

Сӧветскӧй государство медся ёна тӧждысьӧ кыпӧдны, бурмӧдны овмӧс олӧмнас бӧрӧ кольӧм войтырлысь (комилысь, вотякъяслысь, тотараяслысь, башкыръяслысь да мукӧдлысь). Налы местнӧй бюджетъяс сетӧны медуна сьӧм.

Ӧні тӧдмасямӧ местнӧй бюджет ыдждаӧн да видзӧдламӧ, кыдзи сійӧ ӧтарӧ содӧ. Ӧнія Сӧвет Союз местаясын сарскӧй Россиялӧн 1913ʼ воын местнӧй бюджетыс вӧлӧма 591 миллион шайт. Германскӧй да гражданскӧй война бӧрын сійӧ чинӧма: 1922−23ʼ воын вӧлӧма сӧмын 285.500 сюрс шайт. Та бӧрын местнӧй бюджет пондӧма содны (олӧмыд ӧд сӧвет государствоын сійӧ вояссянь пондіс справитчыны, ёнмыны). Сідз, 1923−24 воын местнӧй бюджет вӧлӧма нин 640.600 сюрс шайт; 1924−25ʼ воын — 921 миллион шайт, 1925−26ʼ во вылӧ арталӧма — дерт, ылӧссӧ-а — 1.250 миллион шайт. Татысь со ми аддзамӧ: сӧветскӧй местнӧй бюджет тувччалӧ водзӧ гырысь воськовъясӧн, содӧ ӧдйӧ. Артавны кӧ ӧнія шайт воддза донӧн, войнаӧдз кутшӧм вӧлі, казялам: 1925−26ʼ воын сӧветскӧй местнӧй бюджет ыджыдджык нин война водзся бюджетысь.

Сыктывкарувса земстволӧн да С.-Двинскӧй да Кардор губерняувса вӧлӧсьтъяслӧн, кодъяс пырӧны Коми обласьтӧ, 1913ʼ воын бюджетыс вӧлӧма 981.562 шайт; быд морт вылӧ воӧ рӧскод 5 ш. да 19 ур. (5 руб. 19 коп.). 1922−23ʼ воын Коми обласьтса бюджетын рӧскодыс пасйӧма 432.045 шайт. Та бӧрын сэсся сійӧ ӧтарӧ содӧ. 1923−24ʼ воын вӧлӧма нин 1.675.967 ш.; 1924−25ʼ воын, важ уджйӧз мынтӧм кындзи, бюджетысь видзӧмаӧсь 2.224.537 шайт гӧгӧр; 1925−26ʼ во вылӧ бюджет арталӧма (бара жӧ, дерт, ылӧссӧ) 2.850.000 ш. Бӧръя кык вося бюджетысь кӧ ми шыбитам сэтшӧм рӧскодъяссӧ, мый вылӧ земство эз видзлы сьӧм, да ӧнія шайтсӧ кӧ арталам важ пӧлтинник донын, казялам: 1925−26ʼ вося бюджет ыджыдджык нин 1913 вося земствоса бюджетысь.

Медым тыдаланджык лоӧ тайӧ, босьтамӧ чипирӧн (цифрами). Бӧръя кык вося Коми обласьтувса бюджетысь кӧ шыбитамӧй сэтшӧм рӧскодъяссӧ, кутшӧмъясӧс земство абу вӧчлӧма, бюджетысь кольӧ: 1924−25ʼ воын 826.089 ш., 1925−26ʼ-ын — 1.125 сюрс ш. Олысьяссӧ кӧ обласьтысь 1924−25−26 воясас лыддям 207 сюрс мортӧн, быд морт вылӧ усьӧ рӧскодыс (шӧр ногӧн арталӧмӧн) 1924−25ʼ воын 4 шайтӧн да 1925−26ʼ воын 5 ш. да 43 урӧн. Тадзнад со ми аддзам, местнӧй бюджетысь ӧні 1913ʼ вося дорысь быд мортлы сьӧм воӧ унджык. Сэки вӧлі воӧ сӧмын 5 шайт да 19 урӧн.

Видлавны кӧ рӧскодсӧ, уна-ӧ воӧ быд морт вылӧ миян Коми обласьтувса бюджет серти да Сӧветскӧй государство местнӧй бюджет серти, аддзамӧ: 1924−25ʼ воын миян вӧлӧма рӧскодыс быд морт вылӧ 10 шайт да 74 ур, а Сӧвет государствоын ставнас (шӧр нога арталӧмӧн) 4 шайт да 55 ур. Та серти позьӧ шуны, миян обласьтлы государственнӧй бюджетсянь отсасьӧны ёна. Сы вӧсна местнӧй бюджетным содӧ ӧдйӧ: позьӧ регыдӧнджык кыпӧдны, бурмӧдны овмӧснымӧс.

Обласьтувса бюджет содӧм кындзи бюджет делӧын эм ещӧ ӧти буртор: обласьтувса бюджетысь торйӧдӧмаӧсь вӧлӧсьтувса бюджет. Вӧлӧсьтувса бюджет пыр ӧтарӧ содӧ. Медвойдӧрсӧ лӧсьӧдісны сійӧс 1924−25ʼ воын. Сійӧ вонас обласьтув бюджетын волбюджет доход лоӧма 6,01 прӧч., рӧскод — 7,22 прӧч. 1925−26ʼ воын волбюджет лоӧ нин 30 прӧч. гӧгӧр. Тайӧ арталӧмын ещӧ абу на став рӧскодыс, кодъясӧс эськӧ колӧ сюйны волбюджетӧ. Уна сэтшӧм рӧскод ӧні кытчӧдзкӧ лоӧ сюйӧма уездувса да обласьтувса бюджетъясӧ. Олыштам, ставыс сійӧ вӧлӧсьтув бюджетӧ пырас. Сэки вӧлӧсьтыд тшук кӧзяинӧн лоӧ аслас вӧлӧсьтув кӧзяйство вылын, ачыс пондас бергӧдлыны бюджетӧн, кыпӧдны, бурмӧдны овмӧссӧ ас вӧлӧсьтас.