ВЕЖОН ЧӦЖӦН ВӦЛӦМТОРЪЯС
Гражданскӧй война Китайын.
Гижлім ми Китайса таможеннӧй конференция йылысь да думӧн силім: мед, мися, Китайса йӧзыс ӧтувтчӧмӧн мунасны паныд капиталист государствояслы-нартитчысьяслы. Миян сиӧм эз ин. Тайӧ вежонын миянлы воис телеграммаӧн висьт: заводитчӧ пӧ зэв ён кось мукденса дуцзюньлӧн Чжан Цзолиньлӧн (войвывса Китайса генерал-губернатор) да У Пэйфулӧн (сэтшӧм жӧ мортлӧн, сӧмын сійӧ ыджыдавліс Китай шӧрын Фэн Юйсян вӧтлытӧдз). Та кындзи висьт шуӧ: Чжан Цзолиньӧс пӧ вермӧны, У Пэйфу дор сувтӧма Фэн Юйсян.* Сэсся собранньӧ вылын мукӧд капиталист государствоса представительяс шуӧмась эновтлыны таможеннӧй конференция йылысь сёрнисӧ, кытчӧдз оз во косьлы пом.
Выльысь вылӧ капиталист государствояс бара кутісны лицемеритны; найӧ ӧд зэв бура гӧгӧрвоӧны помтӧм косьсӧ, дай мукӧд гӧгӧрвоӧны, мый вензьӧнысӧ найӧ (капиталистъясыс) ас костаныс, сӧмын Китайса дуцзюньяс киӧн мӧда-мӧдсӧ вӧтлӧны Китайысь.
Мукденса генерал-губернатор Чжан Цзолинь бура служитіс японскӧй капиталистъяслы да английскӧй лордъяслы, бӧръя тӧлысьяснас уна рабочӧй китайса йӧзӧс виаліс, мырдӧн тшӧктывліс уджавны тшыг-пӧтӧн японскӧй да английскӧй капиталистъяслы. Кымын ёна зэвтіс Чжан Цзолинь плетьсӧ да пеклясӧ рабочӧйяслы, сымын ёнмис Китайын Япония. Завидь лои Америкалы Япония ёнмӧм вылӧ, кутіс сёрнитны Япония вылӧ да шуасьны: оз пӧ позь нартитны сэтшӧм ёна китайса йӧзӧс. Эз дыр и ков корсьны сылы важ асьыс генералсӧ-ставленниксӧ (ассяньыс пуктӧмсӧ) У Пэйфуӧс.* Сюрис сьӧм, сюрис оружйӧ, сюрис и йӧз сувтӧдны паныд Япониялы, боксянь видзӧдӧмӧн кӧ, Чжан Цзолиньлы.
Пузис рок. Фэн Юйсянь кӧть и гӧгӧрвоӧ омӧль делӧсӧ, но сувтны бокӧ да видзӧдны эз вермы, кутіс ёна лӧдсавны.
Пом косьлы оз тыдав, мукденса генерал-губернатор крепыд, дай ёна сылы кутас отсавны Япония. Япония оз сет ассьыс вын Китайын, а Чжан Цзолиньӧс кӧ пӧкӧритасны, сылы воас пом. Япониялӧн аслас немтор абу, сійӧс вермас сӧмын кыпӧдны китайскӧй рынок, китайскӧй донтӧм рабочӧй да рудникъяс. Кӧть эськӧ и шулін нин: мед пурсясны Чжан Цзолинь да У Пэйфу, кыкнаныс ӧткодьӧсь. Сӧмын ӧд найӧ мешайтӧны ӧтувтчыны китайса йӧзлы да ӧтувтчӧмӧн паныд сувтны капиталист государствояслы.
Ӧти генерал Фэн Юйсян вылӧ эм сӧмын надея, мый зільджыка босьтчас ӧтувтӧдны китайса йӧзӧс.
Мый мунӧ Персияын.
1906 восянь Персияын шахлысь (сарлысь) вӧлясӧ чинтісны. Сэсянь босьтчис тӧлк нуны Меджлис (дума). Но тӧлк омӧля мунӧ, вывті нин уна Персияын ханствояс (обласьтъяс), кӧні сарствуйтӧны ас тӧлкнас ханъяс.
Босьтчис зэв бура уджавны Риза хан (Сардар Сэпаха, военнӧй министр да юр нуысьыс министръяс пытшкын), кыпӧдны кутіс Персияӧс ӧткаса ханствояссӧ чукӧртӧмӧн, армиясӧ ӧтувтӧмӧн.
Зэв зільӧ вӧлі Сӧвет правительство сылы отсавны ёнмӧдны да кыпӧдны Персияӧс пӧкӧритӧмӧн ӧткаса ханствояссӧ. Бура муніс неважӧнӧдз удж, кӧть и ёна лои зільны Риза ханлы.
Бӧръя тӧлысьнас Персияын мунісны со кутшӧм лоӧмторъяс. Сентябр тӧлысьын зільны кутісны монархистъяс. Налы паныд сувтісны прӧтивникъяс, кодъяс и вӧтлісны шахсӧ (сарсӧ) 31 октябрын. Сы бӧрти колис временнӧй правительӧ Риза Хан.
Ӧні Персияын мунӧ смек кодь тор: шахӧс вӧтлӧм бӧрти эськӧ колӧ вӧлі сувтӧдны республика (сартӧг оланног), но мыйкӧ ёна кутісны сёрнитны сарӧс бӧрйӧм йылысь Учредительнӧй собранньӧ вылын. Шах пыдди (сар пыдди) кӧсйӧны пуктыны Риза Ханӧс.
Ми бура гӧгӧрвоам, кытісянь тӧв нырыс мунӧ — Англия кыпӧдӧ татшӧм сёрни, мед татшӧм сёрнинас омӧля кутасны видзӧдны Риза Хан вылӧ сарлы паныд мунысьяс.
Таысь кындзи Англия кӧсйӧ ас кипод улас видзны кык шахӧс акань пыдди.
Огӧ вермӧ ӧні висьтавны Риза Ханлысь водзӧ видзӧдӧмсӧ та вылӧ. Кутас оз сійӧ шахавны али важ ног кутас юр нуны министръяс кабинетын да восьтас республика.
Ми ногӧн кӧ, республика бурджык, республика вермас ӧтувтны Персияысь йӧзсӧ, республика вермас кыпӧдны ас олӧмсӧ да шыбитны Англиялысь нартитӧмсӧ. Быд перс тӧдӧ Англиялысь нартитӧмсӧ, быд перс тӧдӧ Совет Союзлысь отсалӧмсӧ да кыпӧдӧмсӧ Персияӧс — тадз жӧ колӧ тӧдны Риза Ханлы, мый сійӧ ёнджык лоӧ, бурджыка вермас уджавны республикаын.
