ВИДЗ-МУ УДЖАЛӦМ КЫПТӦ, БУРМӦ
Сар война заводитчӧмсянь му-видз уджалӧм пыр ӧтарӧ омӧльтчис став Рочму кузя. Омӧльтчис тшӧтш Коми муын. Революция лоигкежлӧ, 1917 воын, му-видз уджалӧм 1910−1914 вояс серти ёна нин омӧльтчис. Гражданскӧй война дырйи, дерт, эз вермы кыптыны, пыр на ӧтарӧ омӧльтчис 1920 воӧдз. Заводитчис бӧр кыптыны му-видз уджалӧмыд сӧмын 1922 воын, война бырӧм бӧрти.
1920-ӧд воын му-видз уджалӧм вӧлі медомӧль. Скӧт чині 1922 воӧдз. Медым бурджыка аддзам пыр ӧтарӧ бурмӧмсӧ, гижам татчӧ табличаяс.
Таблича скӧт видзӧм йылысь.
| Вояс | Мыйта вӧлі скӧт | Кымын % 1917 во серти | |||
| Вӧв | Мӧс куканьяскӧд | Ыж | Порсь | ||
| 1917 | 38.049 | 85.786 | 97.053 | 1.628 | 100% |
| 1920 | 33.664 | 69.453 | 63.725 | 711 | 75,3% |
| 1922 | 33.351 | 70.623 | 57.298 | 1.715 | 73,3% |
| 1925 | 43.166 | 101.186 | 114.210 | 9.750 | 120,7% |
Таблича кӧдзаяс йылысь.
| Вояс | Мыйта десят. ставсӧ вӧлі кӧдзӧма | Содӧм %‐ӧн | Сю | Шобді | Ид | Зӧр | Картупель | Шабді | Пыш |
| 1917 | 30416,0 | 100% | 10911,9 | 74 | 14555,9 | 1311,8 | 1027,9 | 1506,1 | 1128,4 |
| 1920 | 20638,4 | 65,1 | 7118,1 | 49,1 | 9311,0 | 2205,4 | 880,1 | 603,6 | 307,6 |
| 1922 | 25011,3 | 72,2 | 9681,3 | 84,2 | 11924,7 | 522,4 | 1329,2 | 611,4 | 781,8 |
| 1923 | 26328,4 | 83,3 | 9773,8 | 83,7 | 12052,0 | 524,0 | 1938,2 | 785,8 | 953,7 |
| 1924 | 27885,8 | 86,3 | 10271,3 | 192,6 | 12318,9 | 952,2 | 1893,9 | 1022,4 | 819,6 |
| 1925 | 29402,9 | 91,5 | 10269,6 | 101,7 | 12954,5 | 1296,7 | 2063,4 | 1060 | 1013,6 |
Со тайӧ табличаяс сертиыс ми аддзам му-видз уджалӧмыслысь содӧмсӧ. Му соді вель ёна, 1917ʼ вося площадьӧдз оз тырмы сӧмын 1500 десятина. Ёна соді, няньысь кындзи, мукӧд пӧлӧс кӧдза вӧдитӧмъяс. 1925 воын картупель вӧлі кӧдзӧма 1917 вося кӧдза серти 2½ (кык да джын) мындаӧн унджык. Заводитісны ӧні кӧдзны уна полӧс выльтор: анькытш, турун, скӧт вердан сёркнияс да мукӧдтор. Сэсся коми крестьяна заводитчӧны му-видз уджалӧмсӧ лӧсьӧдны выль ногӧн: вуджӧны уна перемена вылӧ, мукӧд ногӧн бурмӧдӧны.
Скӧт видзӧм сідзжӧ содӧ. Ӧткымын пӧлӧс скӧтсӧ ӧні крестьяна видзӧны 1917 во дорысь унджык, унджык весиг войнаӧдз дорысь. Скӧтӧс бурмӧдӧны: мӧсъяс бурмӧны, йӧладжыкӧсь лоӧны, вӧвъяс ёнджыкӧсь, порсьяс гырысьджыкӧсь. Чожджык крестьяна заводитчӧны вӧчавны шоныд да югыд картаяс скӧтлы, артельтчӧмӧн лӧсьӧдӧны бурджык ӧшъяс, ужъяс, бур пӧрӧда порсьяс, ыжъяс.
Эмӧсь случнӧй пунктъяс. Обласьт пасьта ӧні сэтшӧм пунктыс эм нин тырыс. Племхозъяс «Казлук» да «Улыс Чов» ӧнӧдз разӧдӧмаӧсь обласьт пасьта 72 бур пӧрӧда порсьясӧс, 6 ӧшкӧс. «Улыс Човйын» эм 14 бур пӧрӧда уж; найӧс быд во разӧдлӧны вӧлӧсьтъясӧ. Племхозъясӧ «Казлук» да «Улыс Чов» лӧсьӧдӧма обл. Видз-му Управленньӧ.
Воысь воӧ крестьяна лӧсьӧдӧны бурджык му-видз уджалан кӧлуй: плугъяс да машинаяс. Нэмӧвӧйя пу гӧръяс кутісны бырны. Куим бӧръя вонас обласьтувса му-видз уджалан кӧлуй вузаланін вузалӧма: 5878 плуг, 61 вый вӧчан машина, 70 окучник (картупель мудъян гӧр), 18 кӧдзан машина, 70 тӧлӧдчан да весасян машинаяс, ытшкан да куртан машинаяс — 70-ӧс, картупель шыран да идзас шыран машинаяс — 42-ӧс, шабді няръялан машина — 14-ӧс. Та кындзи ещӧ тӧргӧвӧй организацияяс да кооперативъяс пыр вузалӧма вель уна машинаяс.
Коми муын колян воясын лӧсьӧдӧма 186 уна пӧлӧс артельяс да кооперативъяс. На пытшкысь 41 артель да коммуна, 42 видз-му уджалан тӧварищество, 32 машиннӧй тӧварищество, 42 кредитнӧй (удждысян) тӧварищество, 29 видз-му уджалан, мелиоративнӧй да мукӧд пӧлӧс артельяс да тӧвариществояс. Татшӧм тӧвариществоясӧ да артельясӧ шленӧн пырӧмаӧсь нёльӧд юкӧныс став крестьяна кӧзяйствояс пӧвстсьыс.
Мунӧ да содӧ воысь воӧн крестьяна пӧвстын удж агрономъяслӧн. 1917 воын обласьтын вӧлі 4 агроном. Ӧні, Сӧвет власьт дырйи, миян обласьтын 20 агроном. Ставныс найӧ уджалӧны крестьяна пӧвстын. 1920 восянь вель уна нин вӧлі вӧчлӧма курсъяс-школаяс, выставкаяс, видлӧгъяс (опытъяс) крестьяналы му вылын.
Заводитчалӧны бӧръя воясӧ косьтыны нюръяс. Выльгорт вӧлӧсьтын косьтӧны 800 десятина пасьта нюр; нюр косьтӧм мунӧ Позтыкерӧсын, Сереговын, Емдін Ыбын, мукӧд вӧлӧсьтын. Тайӧ уджыс, дерт, этша на, колӧ унджык. Сӧмын ӧні таысь унджыксӧ вӧчны эгӧ на вермӧй — этша на сы вылӧ велӧдчӧм йӧзыс. Воысь воӧ велӧдчысьясыс содӧны.
Став тайӧ бурторсьыс кындзи му-видз уджалӧмын эм уна на омӧльторйыс — крестьяналӧн муяссӧ посни пельӧ юклӧм, му-видз ылыстӧм. Му вешталӧм Коми муын абу нин вӧвлӧма 1870 восянь. Колӧ эськӧ ӧні жӧ вӧчны бура му юклӧмъяс. Сӧмын оз на тырмы та вылӧ сьӧмъяс да велӧдчӧм йӧзыс — землемеръяс. Ӧні заводитчисны вӧчны му вешталӧмсӧ Кӧдзвыльскӧй вӧлӧсьтын сӧмын на. Сэсся некӧні тайӧ уджыс оз мун.
Тайӧ статьясьыс ми аддзам: му-видз уджалӧм содӧ, содӧ крестьяналӧн овмӧс. Колӧ ещӧ ёнджыка на содтыны. Сы вӧсна Сӧвет власьт медъёна тӧждысьӧ. Колӧ кыдз-мый вермам ӧтвылысь ставнымлы Сӧвет власьткӧд, Сӧвет власьт индалӧм серти кыпӧдны овмӧс. Медым бурджыка мунас тайӧ уджыс, медвойдӧр миян Коми муын колӧ нуӧдны бура му вешталӧмъяс, заводитчыны выль ногӧн му-видз уджавны.
М. Харапов.
