ВЕЖОН ЧӦЖӦН ВӦЛӦМТОРЪЯС
Таможеннӧй конференция — миян ног кӧ, выль лэч.
Важӧнсянь нин Китайлысь мырддисны правасӧ ас ногыс вӧчны ассьыс олӧмсӧ. Ещӧ 1842 воын опиум (ёна чорыд табак вӧчӧны макысь) вӧсна кось бӧрти кӧзяитны кутісны Китай вылын мукӧд капиталист правительствояс. Китайса йӧзӧс кӧрталісны мукӧд муса капиталистъяс асланыс пабрикаяс, заводъяс лӧсьӧдалӧмӧн, концессияӧн кытӧні ыджыдъяснас лоины асьныс, Китайлы бокӧвӧй мортъяс, ичӧтыс китаечьяс. Китаеч оз лысьт вӧлі мисьтӧма видзӧдлыны бокӧвӧй морт вылӧ, сійӧс нӧйтлісны понйӧс моз, судитлісны сійӧ жӧ бокӧвӧй нартитысь йӧз. Сідзи вӧлі и сідз ӧнӧдз коли. Сэтшӧм сьӧкыд олӧмсӧ китайса йӧз казялісны, кутісны гӧгӧрвоны, мый понда сійӧ ставыс лои.
Таво чӧж ми аддзам: 400 миллион китайскӧй йӧз кутіс юрсӧ ассьыс лэптыны, босьтны бӧр правасӧ, кӧть и сійӧ вир киссьӧмӧн сюрӧ.
Капиталист правительствояс аддзисны: китайса йӧз збыльысь босьтчӧны путкыльтны ӧнія олӧм ногсӧ. Став тӧрытъя ас кост зыксӧ капиталистъяс пыр шыбитісны, ӧтвылысь босьтчисны китаечӧс падмӧдны. Бокӧвӧй капиталистъяс бура зэв гӧгӧрвоисны — дзик паныдӧн Китайлы сувтны оз позь, сэки ёнджыка да лёкджыка кутасны писькӧдны туйсӧ китайса йӧз, регыдджык воас пом татшӧм олӧмлы.
Кыдзи позьӧ падмӧдны китаечӧс? Кӧсйысьӧмӧн. Колӧ кӧсйысьны сетны бӧр оланног китайскӧй йӧзлы, сэки мучитӧм гӧля олӧмлуннас китаеч раммас. Сэсся сы бӧрти бара позьӧ зэвтны вӧжжисӧ да плетьсӧ. Сідзи и вӧчӧны капиталистъяс; гижӧны газетӧ: тадзи пӧ водзӧ оз позь нуны уджнымӧс, ставсьыс пӧ мыжа ёна китаечьяс вылын нартитчӧм, колӧ пӧ сетны бӧр Китайлы ассьыс правасӧ. Сэтшӧм сяма сёрниыс лои ӧні. Пекинын (Китайскӧй столичаын) мунӧ ӧні конференция представительяслӧн капиталист правительствоысь да китайскӧй правительствоысь. Конференцияыс кӧсйӧ кокньӧдны олӧмсӧ Китайлысь. Первойя сёрниыс сэні сулалӧ таможеннӧй тариф йылысь (налог тӧвар вылӧ вайӧмысь да нуӧмысь Китайысь). Водзджык тӧргуйтан уджыс Китайын вӧлі сэтшӧм, быттьӧ тэнад керкаысь ключыс мӧд ордын дай сійӧ вермӧ лэдзны керкаӧ пырны да керкаысь петны кымынӧс окотитас. Тэ сійӧ керкаас олан нинӧм пыдди.
Быд ас вӧляӧн олысь государство аслас киас кутӧ сэтшӧмтор, мыйӧн сійӧ вермӧ тӧвар нуӧмсӧ да вайӧмсӧ вӧчны ас ногыс, кыдзи колӧ аслас кӧзяйстволы. Сэтшӧмторйыс капиталист государствояслӧн тарифыс и лоӧ. Кор государстволы колӧ кыпӧдны кутшӧмкӧ промышленносьт, кор мукӧд государствояс уна вермӧны вайны сэтшӧм тӧварсӧ, кутшӧмӧс вӧчӧ кыпӧдан промышленносьт, сэки государствоыс вайӧмсӧ дзик тупкӧ либӧ вылӧджык лэптӧ таможеннӧй тарифсӧ. Тариф лэптӧм бӧрти чинӧ тӧвар вайӧмыс.
Китай мукӧдторйӧс моз жӧ таможеннӧй тарифсӧ оз вӧлі кут ас киас. Ӧнія лунӧдз Китай вӧлі вермӧ тарифсӧ Китайӧ ваян тӧвар вылӧ мукӧд государствоысь кутны нӧшта 5 прӧчентӧдз донысь, унджык вӧлі оз вермы лэптыны.
Кымын омӧль сійӧ Китайлы, сымын бур мукӧд капиталист государстволы. Сы понда Китай эз вермыв ӧнӧдз на кыпӧдны ассьыс промышленносьтсӧ.
Мыйӧ воасны сёрниӧн ӧнія пекинса конференция вылын, шуны веськыда сьӧкыд. Да век жӧ позьӧ мӧвпавны: дзик ас вӧляысь тайӧ уджсӧ Китай вермас нуӧдны сӧмын сэки, лоас кӧ ачыс ас вылас кӧзяин. Колӧ шуны: татшӧмторъясыд Китайлӧн вермас лоны сэки вӧлисти, сійӧ кӧ оз кут сёрнитавны конференция вылын, а босьтчас косьӧн да ӧтвывтчӧмӧн корны. Тӧрытъя телеграмма юӧртліс: китайскӧй войтыр Пекинысь мунӧмаӧсь зданньӧ дінас, кытӧні мунӧ конференцияыс, да тшӧктӧмаӧсь, мед Китайлы вӧлі бӧр сетӧма ассьыс правасӧ. Сійӧ миянлы висьталӧ — китайскӧй йӧз оз повны лыйлӧмысь, найӧ чорыд да гырысь гыӧн гызьӧны, кутасны гызьыны кытчӧдз оз путкыльтны капиталистъяслысь лад пуктӧмсӧ.
СССР да Германия кост тӧргӧвӧй договор йылысь.
12-ӧд лунын октябр тӧлысьын Мӧскуаын Сӧвет Союз да Германия кырымалісны тӧргӧвӧй договор. Ещӧ Раппальскӧй договорын на вӧлі шусьӧ: Раппальскӧй договор вӧчӧм бӧртиыс пӧ лоӧ тӧргӧвӧй договор. Раппальскӧй договор кырымалӧм бӧрти вель уна нин кывтіс ва (Раппальскӧй договор вӧлі вӧчӧма Генуяын конференция дырйи апрель тӧлысьын 16-ӧд лунын, 1922 воӧ) да сӧмын ӧні, дзонь во сёрнитӧм бӧрти, кырымалӧма лои тӧргӧвӧй договорсӧ. Тайӧ договорыс босьтчӧ нуны кык ыджыд государстволысь ас кост тӧлк да лад. Ми да Германия зэв нимкодьӧ пуктам договорсӧ. Тайӧ ладнас ми ёна вермам кыпӧдны тӧрговля да мукӧд олӧм. Кутшӧма вермас кыптыны тӧрговля, ми вермам аддзыны сы серти, мый войнаӧдз ми вӧлі босьтам Германияысь тӧвар пӧшти сымда жӧ, мыйта босьтам мукӧд странаысь ставсӧ (47%), а Германия босьтліс миянысь пӧшти коймӧд юкӧнсӧ (30%), мый вӧлі босьтӧ став странасьыс. Война бӧрти олӧмыс вежсис. Мукӧд государствояс, кодъяс вӧлі босьтӧны промышленнӧй тӧвар Германиялысь (Франция, Англия), ӧні дугдісны, а вузавны Германиялы колӧ воддза серти ёнджыка. Сылы ӧд быд во колӧ мынтыны кык да джын миллиард марка (марка — 50 ур) дорысь унджык Антанталы контрибуция (дань). Сымда сьӧмтӧ вермас мынтыны сӧмын сэки, уна тӧвар кӧ вузалас бокӧ, мукӧд государстволы.
Сӧвет Союз Германиялысь промышленнӧй тӧварсӧ вермас ньӧбны зэв уна. Мӧд боксянь кӧ, Германия вермас лоны бур ньӧбысьӧн миянлысь сёян-юан да руда тӧвар.
Миян костӧ пырӧны мукӧд государствояс, кодъяс кӧсйӧны дзугны миянлысь олӧм кост. Сы понда миян неважӧнся кырымалӧм тӧргӧвӧй договор вермас кольны сӧмын бумага вылын. Ставыс мунас водзӧ сідзи, кыдзи кутас нуны асьсӧ Германия мукӧд государствояскӧд, миянкӧд лӧгӧн олысьяскӧд.
Ми ӧні кывлім: Локарноын (Швейцарияын) Германия сӧгласитчис дай кырымаліс гарантийнӧй договор, сійӧ договорыс ӧти помнас лёка бергӧдӧма миян вылӧ. Сёрни та йылысь кутас ещӧ мунны Женеваын (Швейцарияын) 15 лунӧ декабр тӧлысьын, кытӧні Германия петкӧдлас, кутшӧма кӧсйӧ овны миянкӧд, лоӧ оз тӧргӧвӧй договорсӧ бур тӧлкӧн нуӧдӧм.
Локарноса конференция йылысь гижам мӧд «Коми Сикт» номерын.
