ГЕРМАНИЯ КЫРЫМАЛІС «ГАРАНТИЙНӦЙ ДОГОВОР»

Пӧшти кык вежон чӧж Локарно карын (Швейцарияын) муніс конференция «союзникъяслӧн». Сэні став сёрниыс вӧлі со мый йылысь: тшӧктыны Германияӧс кырымавны «гарантийнӧй договор» (сы йылысь видзӧд № 191 «Югыд Туй»).

Конференция вылӧ чукӧртчылісны мукӧд государствояскӧд удж нуӧдысь министръяс: Англиясянь — Чемберлен, Франциясянь — Бриан, Бельгиясянь — Вандервельде, Чехословакиясянь — Бенеш. Вӧліны сэні и Германиясянь делегатъяс: премьер-министр Лютер да мукӧд государствояскӧд удж нуӧдысь министр Штреземан.

Медыджыд юрыс сэні вӧлі Чемберлен.

Став сёрниыс конференция вылас муніс гусьӧн, медым некод (торъя нин СССР) эз тӧдлыны, кыдзи сэні Германияӧс мырдӧн кутасны тшӧктыны кырымавны «договорсӧ».

Германиялӧн вӧлі кык туй: ӧтикыс — либӧ кырымавны «гарантийнӧй договор» да сэсся пырны Лига Нацийӧ (озыр государствояслӧн ӧтувтчӧм); мӧдыс — либӧ не пырны сэтчӧ да бура овмӧдчыны СССР-кӧд.

Лига Нацияс кӧ Германия пырас, веськалас озыръяс государство кипод улӧ; мый найӧ кутасны вӧчны — лоӧ накӧд ӧтвылысь и Германиялы мунны (Лига Наций устав 16-ӧд статья серти). Быдӧн тӧдӧны, Лига Наций вылас медыджыдыс Англия. Англияас ӧні власьтыс озыръяс киын, зільӧ сійӧ быд ног торкны СССР-лысь олӧмсӧ, не проч на лэптыны и война миян вылӧ. Англияса озыръяслы зэв окота кыдзкӧ-мыйкӧ лӧгӧдны Германияӧс миянкӧд. Лига Наций пыр сійӧс регыдджык вермасны вӧчны, дерт, мырдӧн-сорӧн.

СССР-кӧд кӧ бура овны Германия лӧсьӧдчас, озыр государствояс (Англия медвойдӧр, сэсся Франция) кутасны уна корны Германиясянь.

Германия дыр мӧвпаліс, кодар туйӧдыс мунны, кодарӧ сетчыны. Германияса буржуйяс, дерт, радӧсь пырны Лига Нацийӧ, сэтшӧм ыджыд «чесьтысь» найӧ оз бӧрыньтчыны. Мӧдарӧ кӧ, Германия оз вермы овмӧссӧ кыпӧдны СССР-тӧг.

Зэв нин дыр Мӧскуаын муніс сёрни СССР-а-Германияа костын тӧргӧвӧй договор йылысь. Сійӧ сёрниыс ӧні эштіс нин, договорсӧ вӧчӧма и кырымалӧма октябр 12-ӧд лунӧ. Сэки вӧлі Локарноын мунӧ нин конференцияыс (воссьыліс сійӧ октябр 5-ӧд лунӧ). Тайӧ тӧргӧвӧй договорсӧ кырымалӧм бӧрын позьӧ вӧлі чайтны, мый Германия мунас прамӧй туйӧд — миянкӧд дружбитчас бура, оз пыр Чемберлен лэчкӧ.

Октябр 17-ӧд лунӧ Локарноын конференция помасис. Германия кырымалӧма «гарантийнӧй договор». Ӧні кӧть дзик тшукӧн огӧ на тӧдӧ, кыдзи-мый сы йылысь сэні вӧчисны Чемберленъяс — мыйясӧн стращайтісны Германияӧс миянкӧд договор вӧчӧм кузя да бурӧн лӧсьӧдчӧм вӧсна, мыйяс «бурторъяссӧ» сылы кӧсйысисны козьнавны «гарантийнӧй договор» кырымалӧмысь — сӧмын позьӧ шуны: Германия сюрис озыръяс кипод улӧ. Та вылӧ зэв радӧсь озыр государствояс — медвойдӧр Англия; сэсся Франция. Францияса министръяслӧн сӧветыс ыстӧма Брианлы телеграмма, зэв ыджыд пасибӧ кайтӧ «бура уджалӧмысь». Весиг америкаса капиталистъяслы лоӧма зэв нимкодь. Кыдзи нӧ абу нимкодь: сюрис ӧд асланыс везйӧ ещӧ ӧтик чача!..

Мый ковмас виччысьны миянлы — СССР-лы? «Гарантийнӧй договор» кырымалӧм вермас ёна падмӧдны, оз кӧ дзикӧдз сувтӧд, миянлысь Германиякӧд волысьӧмнымӧс (отношения), вермас бӧр разьсьыны ӧнія вӧчӧм тӧргӧвӧй договорным Германиякӧд. Сэсся Лига Нацийӧ кӧ пырас Германия (та йылысь Женеваын лоӧ торъя сёрни на декабр тӧлысьын), вермас дзикӧдз торксьыны СССР-а-Германияа кост оласногыс: Лига Наций (Англия) кутас ӧтарӧ мырдӧнавны Германияӧс лӧгасьны миянкӧд да орӧдны став йитӧд.

Германиялӧн Лига Нацийӧ пырӧмыс вермас вӧчны миянлы ыджыд угроза. Сӧмын ми огӧ повзьӧй сыысь, ми унаысь нин веськавлім быдсяма угроза улас. Миян дор сулалӧны став организованнӧй рабочӧйяс мукӧд государствоясын.

Локарнолы, «гарантийнӧй договорлы», Лига Нацийлы, став озыръясыслы воча ми крепитам ставмувывса рабочӧя-крестьянаа союз.