БЕССАРАБИЯСА КРЕСТЬЯНА РУМЫНИЯ КАБЛУК УЛЫН
Бессарабия войдӧр.
Войдӧр, сар дырйи, Бессарабияса губерня вӧлі Россияын медозыр губерня няньӧн. Бурджык воясӧ няньыс сэні воліс 130 миллион пудйӧдз. Став олысьыс Бессарабияын 1915ʼ воын вӧлі 2 миллион 686 сюрс да 600 морт (2.686.600). Сідзкӧ бур няня воӧ быд сёйысь вылӧ (гырысь и посни вылӧ) вӧлі воӧ 48 пуд нянь во кежлӧ. Дерт, абу и дивӧ сэсся, Бессарабияысь ёна нянь нулісны заграничаӧ — лӧсьыд и нуныс вӧлі сэтысь: Бессарабияыд дзик гранича бердас да. Вӧвлісны сэтшӧм вояс, кор Бессарабияысь няньсӧ заграничаӧ нулісны дасӧд юкӧнсӧ, мыйта вӧлі мунӧ став Россиясьыс.
Бессарабияын ёна уджалӧны шобді, кукуруза, ид; сэсся уна пӧлӧс вотӧсъяс (фрукты) вӧдитӧны, вина вӧчӧны, посни скӧт видзӧны. Олысьыс сэні: ӧти джынйыс молдаванъяс (румынъяскӧд ӧтик рӧдвужысь); мӧд джынйыс — украинечьяс, еврейяс, рочьяс, немечьяс, болгаринъяс.
Октябрса революцияӧдз унджык крестьянаыс Бессарабияын вӧліны помещикъяс кипод улын. Бессарабияса помещикъяс — ставныс дворяна.
Молдаванъяс-крестьяна, тшӧтш став Россияса крестьянакӧд, пыр вермасьлісны помещикъяскӧд, важ сарскӧй правительствокӧд. Сӧмын Октябрса революция мездіс бессарабияса крестьянаӧс да рабочӧйясӧс.
Румыния мырдӧн босьтіс Бессарабияӧс ас улас.
1918ʼ воын тулыснас Бессарабиялӧн суседыс — Румыния — ылӧдлӧмӧн мырдӧн босьтіс ас кипод улас Бессарабиятӧ. Сӧвет республикаын вӧлі сэки самӧй мунӧ гражданскӧй война. Став вынсӧ миянлы лои сетны мукӧд фронтъяс вылӧ. Сы кості румынияса войска и мырддис Бессарабиятӧ. Первойсӧ вӧлі Румынияыд шуӧ бӧр сетны Бессарабиятӧ сӧветса Украиналы, сэсся эз сет. Став крестьянаыс веськаліны румынияса баяръяс (озыръяс) кипод улӧ. Налы тшӧтш отсалісны сэтчӧс меньшевикъяс, найӧ вузалісны бессарабияса крестьянаӧс. Сідзи бессарабияса рабочӧйяс да крестьяна сар плеть увсянь веськалісны румынияса помещикъяс плеть улӧ. Ёна эськӧ крестьяна водзсасисны да, эз вермыны оружйӧтӧгыд нинӧм вӧчны. Сэтісянь ӧнӧдз на пыр Бессарабияын мунӧны забастовкаяс рабочӧйяслӧн да восстанньӧяс крестьяналӧн; найӧ быд ногӧн вермасьӧны помещикъяскӧд, мездысьӧны найӧ кипод улысь.
Румыния грабитіс бессарабияса крестьянаӧс.
Квайт воӧн (1918 восянь 1924-ӧдз) румынияса правительство кыскис Бессарабияысь куш гуся налогъясӧн (
Тайӧ на этша. Румынияса чиновникъяс ёна перйисны калымъяс (взяткаяс). Румынияса офицеръяс дугдывтӧг реквизируйтӧны бессарабияса крестьяналысь овмӧссӧ, шуӧны: тайӧ пӧ военнӧй делӧ вылӧ колӧ, эськӧ ставсӧ аслыныс босьтӧны. Румынияса салдатъяс да пӧлича веськыда нин явӧ грабитӧны йӧзсӧ.
Бессарабия рӧзӧритчӧма.
Ӧні Бессарабия дзикӧдз нин рӧзӧритчӧма. Та йылысь весиг гижӧны румынияса буржуазнӧй газетъяс: бессарабияса крестьяна пӧ воисны дзик корысь выйӧдз; крестьяна пӧ некор оз вермывны мынтысьны мунас пӧльзуйтчӧмысь. Уналаын крестьяналӧн весиг няньыс абу, вузавлыны лоӧ кӧлуйсӧ.
Крестьяна ымзӧны Румыния улын.
Румынияса буржуазнӧй газетъяс гижӧны: бессарабияса крестьяналы румынияса помещикъяс да власьтъяс улын овны вывті сьӧкыд, веськыда пӧдӧны.
Сы понда Бессарабияын пыр кыпӧдчывлӧны крестьяна, вӧчалӧны восстанньӧяс. Румынияса войска да пӧличейскӧйяс ёна жугӧдӧны крестьянаӧс, нӧйтӧны, виӧны, лыйлӧны да грабитӧны.
Ӧні Кишинёвын судитӧны 400 крестьянаӧс колян вося восстанньӧ вӧчӧмысь. Восстанньӧыс вӧлі лунвыв Бессарабияын, Татар-Бунарын. Сы йылысь мӧдысь гижам.
Тайӧ картина вылас ӧти бессарабияса крестьянинлӧн шойыс. Крестьянинсӧ тайӧс первой виӧмаӧсь, сэсся Днестр юӧ вӧйтӧмаӧсь Бендеры карса пӧличейскӧйяс. Кияссӧ и кокъяссӧ кӧрталӧмаӧсь, голяас ӧшӧдӧмаӧсь сьӧкыд из. Кучикыс уналаті потласьӧма (сабляӧн кералӧм туйяс). Пидзӧсъяссӧ да сойяссӧ бергӧдлӧмаӧсь, пиньяссӧ жуглӧмаӧсь, юрсисӧ бритӧмаӧсь. Юрас тӧдчӧны ва войт туйяс (сідзи коркӧ важӧн нин мучитлісны йӧзӧс: вылісянь вӧлі юр вылас мортыдлы войтӧдӧны ӧти капляӧн кӧдзыд ва), сэсся юрас жӧ эм квайт рана.
