ВЕЖОН ЧӦЖӦН ВӦЛӦМТОРЪЯС

Англияын.

Тайӧ вежонас Скарборо карын англияса профсоюзъяслӧн муніс съезд. Съезд вылас ветліс тшӧтш миян СССР-са профсоюзъяс Сӧветысь юралысь — Томскӧй ёрт. Сійӧ воліс сэтчӧ нарошнӧ англияса рабочӧйяскӧд сёрнитны, медым найӧ кутчысисны зільны став мувывса профсоюзъяслы ӧтувтчыны ӧтик Профинтернӧ, медым ӧтвылысь босьтчасны став профсоюзыс вермасьны капиталистъяскӧд, медым накӧд рабочӧйяс эз кутны сӧглашайтчыны, кыдзи вӧчӧ Амстердамса Интернационал. Медвойдӧр Томскӧй ёрт тшӧктӧ ӧтувтчыны англияса да СССР-са профсоюзъяслы. Англияса профсоюзъяслӧн съездыс зэв пыдди пуктіс тайӧ сёрнисӧ. Весиг первойысь на съезд вылас сьылісны «Интернационал» (войдӧр абу на сьывлӧмаӧсь тайӧ). Сэсся съездыс шуис быд ногӧн вермасьны асланыс (англияса) правительствокӧд, медым сійӧ лэдзчысяс мукӧд сёрниа йӧзӧс нартитӧмысь, медым налы сетас ас вӧляӧн овны, весиг медым сетас налы права дзикӧдз торйӧдчыны Англия улысь.

Англиякӧд, важ правительство дырйиыс на (Макдональд кор вӧлі юралысяс), миян вӧлі лӧсьӧдчӧма тӧргуйтны. Ӧнія правительствоыс миян вылӧ лӧгӧн видзӧдӧ, весиг пыр корсьысьӧ, кыдз эськӧ крукасьны да война кыпӧдны. Сӧмын сэтчӧс рабочӧйясыс ёна прӧтив сулалӧны, мед война миянкӧд эз ло. Ӧні СССР-ын англияса парламентсьыс эмӧсь делегатъяс (найӧс ыстіс рабочӧй партиялӧн парламентса фракцияыс). Найӧ нарошнӧ локтісны миянлысь овмӧснымӧс видзӧдлыны. Озыръяс пыр ылӧдлісны найӧс, СССР йылысь лӧжӧс висьтавлісны. Найӧ полӧны миянысь, миян ёнмӧмысь, сы понда эз удждыны миянлы сьӧм, сы понда эз кутчысьны миянкӧд бура тӧргуйтны. Эськӧ найӧ асьныс тӧдӧны: СССР-тӧг Англиялы зэв сьӧкыд овны. Рабочӧйяс эз кутны веритны асланыс капиталистъяс вылӧ да асьныс локтісны миянӧ — сёрнитны миян Сӧветса правительствокӧд. Найӧ шуӧны: ті пӧ кутӧмныд бура вӧчны ассьыныд государствонытӧ, став мукӧд сёрниа йӧзсӧ ӧтувтӧмныд зэв ён Союзӧ — СССР-ӧ. Миянлы пӧ лоӧ тіян туйӧд жӧ мунны. Ми пӧ мунам Англияӧ да кыдз вермам кутам зільны, медым миян правительство сетас быдсяма кокньӧдсӧ тіянкӧд тӧргуйтан удж лӧсьӧдӧм вылӧ.

Виччысьлам, мый кутасны шуны англияса капиталистъяс та бӧрын.

Францияын.

Бордо карын вӧлі францияса рабочӧйяслӧн крестьянакӧд ӧтувъя съезд — вӧлі 718 делегат. Сэні ӧти делегат Сепи (коді воліс СССР-ӧ неважӧн тшӧтш францияса рабочӧйяссянь делегатӧн) висьталіс миян олӧм йылысь, уджалӧм йылысь, СССР кыптӧм йылысь. Некор пӧ оз вун сэтчӧ ветлӧмыс, — шуис сійӧ. — Сэтшӧм вӧльнӧй странаыс пӧ сэсся ӧні некӧн абу. — Съездыс шуис ӧтувтчыны рабочӧйяслы крестьянакӧд да ӧтвылысь вермасьны озыръяскӧд, мездысьны найӧ кипод улысь.

Мароккоын

воюйтӧм йылысь тайӧ вежонас эз волы некутшӧм юӧр: тыдалӧ, ыджыд переменаяс эз лоны.

Сирияын

паськалӧ йӧзлӧн кыпӧдчӧмыс. Друзъяскӧд ӧтув сувтісны арабъяс. Ставныс лэптысисны косясьны Франциякӧд, мездысьны сійӧ кипод улысь. Став Сирия пасьталаыс лӧсьӧдлӧмаӧсь военнӧй отрядъяс. Ӧнӧдз пыр на кыпӧдчысь йӧз вермисны французъясӧс, кӧть эськӧ найӧ и воюйтӧны медбӧръя техникаӧн лӧсьӧдӧм оружйӧясӧн да (аэропланъяс, броневикъяс, мукӧдтор). Французъяс асьныс шуӧны: Сирияын пӧ восстанньӧыс лои вывті сэтчӧс йӧзсӧ ӧбӧдитӧм понда.

Китайын.

Англия пыр на сюйсьӧ китайса олӧм костӧ. Сійӧ кӧсйӧ ас кипод улас босьтны Кантон (лунвыв Китайын столичаыс), сэні власьтыс революционнӧй партия (Гоминдан) кипод улын да. Китайса йӧз ӧні эз кутны ньӧбавны английскӧй тӧваръяс. Сійӧ бур Япониялы — сылӧн тӧварыс кутіс ёнджыка сэні мунны. Сы вӧсна Япония Англиялы эз кут отсасьны Кантон понда. Англия Китайын ӧні ӧтнас коли, сьӧкыд лоӧ сылы сэні вермасьны.

Польшаын.

Тайӧ вежонас вӧлі сэні кык суд Ланцуцкӧй ёрт вылын. Ӧтикыс Лодзь карын, мӧдыс — Варшаваын. Ӧти судыс судитіс Ланцуцкӧй ёртӧс куим во кежлӧ катаргаӧ; мӧд судыс судитіс бара куим во кежлӧ катаргаӧ (ставыс квайт во) дай лишитіс став правасьыс Ланцуцкӧй ёртӧс. Польшаса суд судитіс катаргаӧ да босьтіс став правасӧ медъёна польшаса уджалысь йӧз вӧсна тӧждысьысьлысь, найӧс дорйысьыслысь, правда дор сулалысьлысь. Мыйысь сійӧс судитісны, гижӧма 187-ӧд номерын «Югыд туйын». Польшаса правительство чорыда босьтчис мездысьны революционеръясысь. Сӧмын найӧ ещӧ ёнджыка кутчысьӧны асланыс уджӧ. Ланцуцкӧй суд вылас шуис: «Судъяснад миянӧс, коммунистъясӧс, онӧ повзьӧдӧй. Кымын ёнджыка ті кутанныд дзескӧдны, сымын матысмӧ коммунистъяслӧн победа!»

Румынияын.

Румыния кипод улын эм обласьт — Бессарабия. Войдӧр Бессарабияыс вӧлі Сӧветса Украина улын, сэсся 1918 воын сійӧ мырдӧн босьтіс Румыния. Бессарабияса крестьяналы овны Румыния улын зэв сьӧкыд, ёна ӧбӧдитӧны найӧс румынияса власьтъяс. Сы понда колян воын бессарабияса крестьяна, Татар-бунар нима места гӧгӧрын, вӧчисны восстанньӧ. Ӧні Кишинёв карын налы мунӧ суд. Судыс мунӧ Кишинёвса медыджыд тюрмаас, сэтчӧ некодӧс бокӧвӧйӧс пырны оз лэдзны, весиг налысь дорйысьяссӧ (защитники) быд пыригӧн пӧличейскӧйяс шобӧны. Ставсӧ мыждӧны 386 крестьянинӧс. Юасьӧмыс мунӧ ывла вылас, зэр улын. Став судсӧ вӧчӧны гусьӧн, мед некод эз тӧдлы. Суд йывсьыс оз позь гижны некутшӧм газетӧ. Лэдзӧмаӧсь весиг сэтшӧм распӧраженньӧ: кодкӧ кӧ лысьтас сетны кутшӧмкӧ юӧр суд йылысь мукӧд государствоӧ (заграничаӧ) — пырысь-пыр арестуйтны сійӧс да судӧ сетны. Со ӧд кутшӧм судыс крестьяна вылын! Румынияса баяръяс топыда кабыртӧмаӧсь бессарабияса крестьянаӧс. Но волас на кад, мездмасны крестьяна палачьяс кипод улысь.