КЫДЗИ КОЛӦ УДЖАВНЫ ТӦВАРИЩЕСТВОЯСЛЫ
Миян абу на быд боксянь уджныс налӧн бур. Регыд помасьӧ ставыслӧн отчётнӧй во. Ковмас видзӧдлыны: лои-ӧ во гӧгӧръя уджысь барыш, али воис тӧвариществоыс убыткаӧ. Колян вося удж сӧмын ӧткымынлӧн вӧлі убыткатӧмыс. Зэв нелюбӧ — пырысь шленъяс чукӧртчылӧмӧн примитісны убытка ас выланыс. Мый шуны — дерт, быд крестьянинлы сійӧ эз сьӧлӧм вылас во. Мукӧдлӧн выйӧдз воши вераыс тӧвариществоӧн удж нуӧдӧм вылӧ, мукӧд пырӧмысь сы понда век на нӧрӧвитӧны. Уджсӧ колӧ нуӧдны сідзи, мед быд во помасигӧн позис эськӧ шленъяс чукӧртчигкежлӧ шуны: «Таво миян уджысь убытка абу». Этша нин пӧраыс коли, да ӧні делӧ нин сідзи лӧсьӧдны уджсӧ, но позьӧ на сійӧс вӧчны, сӧмын колӧ чорыдджыка босьтчыны ӧтув исполкомъяскӧд да мӧда-мӧдлы отсасян комитетъяскӧд.
Медъёна быд тӧвариществолы колӧ босьтчыны перйыны важ сеталӧм сьӧм, срокыс кодлӧн кольӧма нин. Шленъяс пиын эмӧсь быдсямаыс: кодкӧ босьтлӧма уджӧн сьӧм, да абу вермӧма срок кежлӧ мынтыны; мукӧд босьтлісны да нюжӧдӧны нарошнӧ (кыдзи миян шусьӧ — блажитӧны); коді прӧста шуӧ: но, казна ӧд кыз — виччысьлас тӧлысь 6−7 ещӧ; а мукӧд веськыда шуасны: ме пӧ ог вермы мынтысьны, кыдзи гажныд, кор кута вермыны — мынтыся, — оз весиг урчит, кор сійӧ вермас мынтысьныс. Правленньӧын пукалысь йӧз — ас йӧз, век надейтчӧны бурӧн мынтӧм вылӧ. Быд паныдасигӧн, быд аддзысьлігӧн шыасьӧны сэтшӧм дінас, а сылы мый, мукӧдыс гӧгӧрвоас да ваяс, а унджыкыс думнас серӧктас сӧмын, кыв вылас шуӧ: «Вая, вая», — а думыс шуӧ: «Вот ӧні менсьым и босьт!» Правленньӧын пукалысь йӧз век виччысьӧны да виччысьӧны: «Ас йӧз ӧд, оз жӧ ӧд рӧзӧритны сэсся найӧс». Видзӧдлан да, пӧраыд коли, во помасис. Устав серти, сэтшӧм гулящӧй сьӧмыс пырӧ убыткаӧ; сійӧ жӧ устав серти, во помасигӧн убыткаыс водӧ торйӧн быд шлен вылӧ.
Уна-ӧ нӧ миян тӧвариществояслӧн сэтшӧм гулящӧй сьӧмыс? Банк висьталӧм серти, юль тӧлысьын став удждысян тӧвариществояслӧн Обласьт кузя вӧлӧма сэтшӧм гӧгӧрвотӧм йӧзыс 863; на ордын ветлӧ срок кольӧм сьӧмыс 14,377 шайт, сійӧ лоӧ 8,5% став вогӧгӧрся сьӧмыс сеталӧмсьыс. Май тӧлысьын вӧлі этшаджык — 8,2%.
Оз позь шуны, мый тӧлысьысь тӧлысьӧ сэтшӧм уджйӧза йӧзыс чинӧны, быд тӧлысь найӧ содӧны, воддза йӧзыс вылӧ видзӧдӧмӧн.
Огӧ кӧ босьтчӧй чорыда тайӧ уджӧ, ӧдвакӧ вермылам шленъяс водзын шыасьны татшӧм кывъясӧн: «Убытка таво абу». Оз ков вунӧдны ӧтитор: колӧ чорыд пӧрадок. Чорыдджыка кӧ босьтчыны суд пыр перйыны сэтшӧмыслысь сьӧмсӧ, унджык пырас шленӧ тӧлка, овмӧдчысь, уджӧ босьтчысь крестьяна; унджык лоӧ тӧвариществолы вера, ёнджыка кутас локны крестьянасянь сьӧм видзӧм вылӧ (вкладъяс). Омӧлик, нямӧд кодь тӧвариществолы некор не сувтны аслас кок вылас, некор не петны уджйӧзысь. Банкыс водзын вера воштан, пеня кайӧ, делӧ судӧ мунӧ да кусӧдӧ став удждысян делӧсӧ.
Ӧнісянь жӧ колӧ думыштны та йылысь. Судтӧг, бурӧн корӧмӧн делӧ оз вермы справитчыны: закладуйтӧма кӧ мыйкӧ, позьӧ нуны судтӧг, абу кӧ заклад улын нинӧм — колӧ суд пыр нуӧдны делӧсӧ. Суддя гижӧ приказ, сетӧ сійӧс волисполкомлы. Волисполкомлы тайӧ делӧ вылӧ колӧ видзӧдлыны зэв сьӧлӧмысь, збыльысь. Виклӧн, удждысян тӧвариществолӧн да мӧда-мӧдлы отсасян комитетлӧн — ӧти удж. Оз ков вӧчны сӧмын сідзи: юӧртны судитӧм мортӧс, корны сійӧс волисполкомӧ да юавны, мый сылӧн вузавны эм и кыдзи сылысь перйыны сьӧм. Колӧ ветлыны понятӧйӧн гортас тӧдмавны ставсӧ: уна-ӧ сылӧн эм нянь, турун, скӧт, шабді, картупель, пыш, анькытш, кӧлуй — ылӧдлыны кӧ кутас, ветлыны видзӧдлыны зорӧдсӧ, сёрӧмсӧ да сы бӧрын, кыдзи закон тшӧктас, вӧчны опись вузалӧм вылӧ.
Та водзвылын тӧвариществоын удж нуӧдысьяслы колӧ кытшовтны став сэтшӧм йӧзсӧ да арталӧмӧн тӧдмавны лючки: вермис-ӧ сійӧ мынтысьны, окотитіс кӧ? Сӧвсем вермытӧм йӧзӧс, гашкӧ, сӧгласитчас мездыны мӧда-мӧдлы отсасян комитет на пыдди мынтысьӧмӧн. А коді вермис да эз мынтысь — сэтшӧм йывсьыс явитны став шлен чукӧртчылігӧн: оз-ӧ сійӧс киритны шленысь — сэтшӧмыс ӧд сӧмын сьӧктӧдӧ уджсӧ да тшыкӧдӧ тӧвариществолысь ӧтувъя делӧсӧ.
Клевер.
