ШЫШ

Армияӧдз ӧти тӧв пӧрӧдчи Айкатыласа меспромлы. Деньга вылӧ ыштӧмӧн, дерт, гортысь муні. Вӧр участокас баракын олім. Нимыс кӧть барак, но кыпӧдлӧмаӧсь кыз керъясысь. Вель ыджыд жырйын — дас морт. Бригада. Пӧрӧдчысьяс — том йӧз на. Нёльӧн — армия бӧрын, а ми вок — во-мӧд мысти на призывайтчысьяс. Пила-черъяс кеслысь-тӧчитысь пӧль на миянкӧд оліс. Мед паськыд мирсьыс ог гажтӧмтчӧй, кантораысь сетісны курӧг поз ыджда «Мир» радиоприёмник. Машинасьыс кык крепыд зон ӧдва пыртісны баракӧ.

Гортӧ гежӧда, тӧлысьнас ӧтчыд и лэччывлі. Сёянторъясла — картупельла да яй-шыдӧсторла. Сэсся ӧд, кынӧмыд кӧ пӧт, ёнасӧ абу и окота ветлӧдлынысӧ. Но, гортлань, шуам, вӧр кыскалан машинаӧн муна, а бӧрсӧ локны — комын верст, вӧлӧга тыра сьӧкыд мышнопйӧн жаявтӧдзыд лоӧ кыскысьны. А мӧд лун, водз асывсяньыс пемыдӧдз черӧн сэсся ӧвтчы, пилаӧн кын кер дін дзужгы.

Шойччан лунас пажынӧдз узям, а сэсся мӧд лун джынсӧ коді лыддьысьӧ, радио кывзӧ либӧ картіасьӧны — коді мый вылӧ лют.

Коркӧ тӧв шӧрнас картупельла жӧ гортӧ лэччылі. Вӧручастокса бригадирыс, Педь Вань, пӧпуттьӧ бумагаяс кантораӧ тшӧктіс лэччӧдны. Но, колӧ кӧ — колӧ. Бумага турышыд абу сьӧкыд да абу и зарни — оз грабитны. Гортын пывсьӧм-мыссьӧм да узьӧм бӧрын лэччӧді бумагаяссӧ Айкатылаӧ, пырті кантораӧ, сеті бухгалтерыслы.

— Пӧпуттьӧ, Паша, ну пӧрӧдчысьясыслы удждон деньга, — вӧзйӧ бухгалтерыс. — Кассирыс висьӧ, а меным дзик некор. Воджынся отчётъяс корӧны банкӧ и финотделӧ.

— Деньга ог босьт! — пыкся. — Этатшӧм кузь туйӧ ӧтнам пета деньгаӧн? Ог босьт! А воштыся либӧ грабитасны кӧ? Пуксьӧдасны...

— Сідзкӧ нӧ пӧрӧдчысьясыс эновтчасны уджсьыс да ставӧн ӧтчукӧрӧн гузьгасны-воасны?

— Кодлы ёна колӧ сьӧмыс, волас, — пола йӧз деньгаас кутчысьны. — Мед и куйлӧ кассаад...

— Кассаас уна деньгасӧ оз позь видзнысӧ. Миян ӧд абу банк. Сэсся ведомостьяссӧ нюжмасьтӧг колӧ сдайтны.

Кӧвъяліс ӧд. Комын шайтаяс, нёль тубрас — дас кык сюрс шайт! Сы мында сьӧмсӧ непӧштӧ киын некор эг кутлы, ӧтчукӧрнас некытысь эг аддзыв. Бухгалтер сюйис деньга тубрасъяссӧ ичӧтик дӧра сепысӧ, да ме сійӧс картупель пӧвстӧ мышноп шӧрӧ меститі. Картупель дай сӧмын. Он шу, мый сьӧрысь сы мында деньга нуа.

Тӧвся луныд, шулӧмаӧсь, кӧч бӧж кузя. Митерасысь асывнас югыдӧн нин петі. Улыс Айкатылӧдзыс квайт верст. Бухгалтерияас манитчи час кымын, а сэсся туйӧ петі. Артмӧ, Айкатыласяньыс Шожым грезд пыр бӧр колӧ косны Шожымка ю пос дорӧдз да сэсянь нин веськӧдчыны мир туй кузяыс Емдінлань. Ичӧт Тыдор грездӧдз — дас вит верст, а сы сайті вӧр кыскалан туй кежӧ пӧрӧдчан участоклань. Бара на дас нёль верст ковмас тапсьӧдны. Луныс шоныд. Туйыс багыль лоӧма да сьӧкыд мунны, водзас ньӧжйӧ воа.

Тыдор грездӧдз рӧмдігӧн нин вои. Мунны кӧ водзӧ — пемда. А кывсьӧ вӧлі: сійӧ местаясас кӧинъяс войнас шӧйтӧны. Дыр сулалі Тыдор грезд помас. Кык керка и эм. Та вӧсна и шуӧны Ичӧт Тыдорӧн.

«А мый кута вӧчны, кӧинъясыс кӧ збыльысь паныдасясны? Косявласны ӧд, лы ни ку! Сьӧрысь чер ни пищаль, — мӧвпала, мый водзӧ вӧчны. — Оз, водзӧ мунны вой улӧ оз позь! Юр пудъялӧм лоӧ. Колӧ узьмӧдчыны».

Гольӧдчи медбӧръя керкаас, вӧзйыси узьны. Лэдзисны.

— Узь, узь. Туй мортыд ӧд патератӧ сьӧрсьыд он новлӧдлы, — бурпырысь паныдаліс кӧзяйкаыс. — Кынмин кӧнкӧ? Паччӧрын и узь. Ӧтнам ола тайӧ керкаас, паччӧрын узьла, но сійӧ талун тэнад. Ачым пыді комнатаын войковта.

Пӧрччыси, картупель мешӧкӧс порог ув пельӧсас брутниті.

Сиктъясын сійӧ пельӧсса стенас пӧшти быдӧнлӧн мыссян доз ӧшӧдӧма, а уліас лӧкань таз улӧс вылын. Улӧс бокас и чӧвті мышнопйӧс.

— Кытчӧ нӧ эськӧ туйтӧ кутан, том морт? — юаліс кӧзяйкаыс. — Нопйыд тай зэв ыджыд-а? Кузь туйӧ, буракӧ, петӧмыд?

— Меспром лесопунктӧдз мӧдӧдчи. Нопйын картупель, сэсся немтор абу. Айкатыласянь локта, — Айкатылаысь висьтаси, квайт керкаа Митерас грездӧс, гашкӧ мися, оз и тӧд да.

Пӧсь тшайӧн бур кӧзяйкаыс юкталіс. Кавшаси сэсся шоныд паччӧрас да садьмывтӧг узи югыд ӧшиньӧдз. Садьми, кӧзяйкаыс кодкӧдкӧ нума-намакылӧ.

— Но, бур... Сідзи и вӧча, — кылі мужичӧй гӧлӧс.

Сёрнитысьяс казялісны, мый ме садьми да чӧв усьлісны, а сэсся керкаса кӧзяйкаыс шуис:

— Но, на босьт совтӧ да мун, кӧзяйкаыд, кӧнкӧ, виччысьӧ... Сэсся дырсӧ эн нюжмась, ветлы видз вылас... Менсьым турунсӧ тшӧтш видзӧдлы...

Дядьӧыс, керкаса кӧзяйкаыс арлыда кымын жӧ, квайтымыныс, дерт, эм нин, петіс жырйысь. Чаюйтім. Олӧма нывбабаыс, лышкыд морт, куим стӧкан кисьтліс, пӧсь кӧлӧбъяс пызан вылас вайліс.

— Туйыд кузь, ю нӧшта. Мунігад горшыд кутас косьмыны да лымсӧ ӧд он апав.

Аттьӧалі бур аньсӧ да петі туйӧ.

Вӧр кыскалан туй вылӧ кежӧм бӧрын казялі ме бӧрся локтысь мортӧс. Воськов куимсё кымын и эм сӧмын костным.

«Туй ёрт меным сӧмын оз и тырмы тшем пармаас», — мӧвпышті дӧзмӧмпырысь да ӧддзӧді воськовъясӧс.

Ӧдйӧ мунӧмысь пӧсялі, но, видзӧдла бӧрвыв гусьӧн — оз кольччы меысь локтысьыс. Синвидза на матысмӧ. Нӧшта на тэрыбджыка куті восьлавны — ог вермы орӧдчыны «бӧжысь». Казялі: шуйга пельпом весьтас мыйкӧ бедь пом сяма чурвидзӧ.

«Нӧшта и ружйӧа на! — гӧгӧрвои. — Сизьдыштас, босьтас нопйысь сьӧмӧс, а менӧ лым улӧ гуалас... Корсь сэсся».

Котӧртыштавны куті, но сьӧкыд нопнад он на вӧлӧм унатӧ котӧрт, лолӧй ӧдйӧ тырӧ. Сэсся войнас лымйыштӧма да тыртӧма туйсӧ, эбӧсысь уськӧдӧ. Ог сетчы, котӧртышта — мыйтакӧ восьлӧсӧн муна, бара котӧртышта. Бергӧдчыла — бӧрын локтысьыс котӧртыштӧ жӧ, а казялас бергӧдчылӧмӧс да пыр и восьлӧсӧ вуджӧ. Мудеритӧ.

«Сюсялан? — ас кежысь быттьӧ сыкӧд сёрнита. — Казялі ӧд, казялі: котӧрӧн нин кутін вӧтчыны».

«Он суӧ-ӧд! Ог ӧд сетчы!»

Вель кузя куті котӧртыштавны. Ловруӧс лӧньӧдыштӧм могысь сӧмын и вуджавла воськовъясӧ, а сэсся пыр котӧрта. Видзӧдлывла да аддза: кольччыштны кутіс мортыд. А мый ружьеа, пыр омӧльджыка куті повны: сы ылнасьыд зараднад менӧ оз судзӧд. Сэсся ӧд меным кык чукыль и коли нин сӧмын. Регыд места вылӧ воа. Матын нин, но личӧдчыны оз позь. А баракын бригадир и пила-чер кеслысь-тӧчитысь. Мед сэтчӧ пыралас, юалам, мыйла туй морт бӧрся вӧтлысьӧ.

Упкӧмӧн пыри баракӧ, грыпкылӧ чӧвті картупель тыра нопйӧс да пӧрччысьтӧг пукси крӧвать вылӧ. Здук и коли, ме бӧрся жырйӧ пырис узянінса кӧзяйка ордӧ «совла» волысь дядьӧыс. Пельпом вылас ӧти ствола дрӧбӧвик.

— Но вот, ме тэнӧ и суӧді, ерӧмакань! — радлыштіс, а сэсся шыасис бригадир дорӧ: — Шыш тайӧ, шыш! Зэв уна деньга кытыськӧ гусялӧма да тіян пыр со, тӧдӧмысь, кӧрт туйлань писькӧдчӧ. Пуксяс кӧнкӧ тӧварнӧй вагонӧ да кут сэсся сійӧс! Марпа суседка узигкостіыс нопсӧ видзӧдлӧма да аминь уна деньга пӧ сэні. Воліс ме ордӧ да арестуйтны тшӧктіс... Но, арестуйта, а кыдзи Айкатылаӧдзыс конвоируйтнысӧ? Вӧв ни додь! Телепон абу жӧ... Даддьӧн кыскыны? Ыръянитны кӧ кутас туй вылас? Пӧгибӧ ӧд воа... Со и мӧвпыштім: колльӧдны... Ас кокнас со ризӧдіс-воис, мудзтӧдіс весиг менӧ, пӧрысь мортӧс...

— Кутшӧм деньга йылысь нӧ сёрнитӧ дядьӧыс, Пашӧ? — юаліс бригадир.

— Деньганас дай! Кантораын кӧвъялісны... Тіянлысь удждоннытӧ вайи.

Бригадир да пила-черъяс тӧчитысь пӧль семдытӧдзыс ме вылын да дядьӧ вылас сералісны.

«Тьтпу! — сьӧвзис джоджӧ менӧ конвойӧн вайӧдысь дядьӧ. — Локтіс миянӧ Марпа да сӧмын и шуалӧ: «Шыш, шыш!» Мед пӧ ог казяв, деньга мешӧксӧ лӧкань ведра дорӧ и чӧвтӧма... Сюсялӧ пӧ... Ӧти йӧй синсӧ паськӧдіс, а мӧд йӧй ружьеӧн котрала! Меным, быттьӧ, вӧчнысӧ сэсся немтор».