ОШКӦД КОЛЬПАСЬӦМ

— Пашӧ! Колхозын тэа-меалы лунтырнас «бедь джынйӧн» морт вылӧ гижӧны... Сідз? — ышкӧ-пошкӧ, котӧрӧн воис миянӧ Веня.

— Но. Мый сэсся? Няша вылӧ лунас ӧтчыд турун додьла лэччылам да дерт куим трудодень сыысь оз пуктыны.

— А трудодень джынйыс тэд ёна колӧ? — ӧзйӧ Веня. — Коркӧ, локтан ар помнас сы вылӧ жуг сора содз сю сетасны — сёй да ин госсяв!

— Вӧркутаӧ, шактаӧ кӧсъян вӧзйысьны? Сэні пӧ вит сюрсӧн тӧлысь из шом кералысьясыс кульӧны.

— Мыйла Вӧркутаӧ? Ыджыд деньгасӧ и тані позьӧ босьтны.

— Кытыськӧ?

— Со! Лыддьы ачыд! — Веня чургӧдіс ныр улӧ гижӧда бумага рӧч. — Доручастокса ӧдзӧсӧ вӧлі ляскӧма... Синпыралі дай нетшышті. Он жӧ, мися, эскы кывъяс вылӧ-а...

«Усть-Вымский доручасток приглашает на работу валыщиков леса. При необходимости организация снабжает топорами и лучковками. За день Вы можете заработать до шестидесяти рублей», — лыдди бумага вывсьыс.

Бӧръя кык кывсӧ, ыджыд деньгасӧ, улітіыс визьнитӧма гӧрд карандашӧн.

— Н-но, мый? — нянь дзайгысь пон моз Веня быттьӧ йӧктӧ ме водзын. — Квай-ты-мын шайт ӧти лунӧн, Пашӧ! Вежӧртан?

— Кутшӧмкӧ звучникъяс, тысячникъяс, кодъяс йылысь газетӧ гижӧны, гашкӧ, нажӧвитасны сы мындасӧ, но ог тэа-меа...

— Повзин? Ӧтнам, сідзкӧ, муна, а тэ мырсьы колкозыслы.

— А эг на нинӧм шу паныдсӧ да... Мӧвпыштлыны колӧ...

— Но и мӧвпав, а эн стенӧ кай! — дӧзмӧма Веня. — Квайтымын — не квайтымын, уна-ӧ пӧрӧдам вӧрсӧ, сы мында и мынтасны. Чера уджыд, майбыр, абу из сёртӧм, важӧн тӧдса.

Венялы дас сизим вӧлі лоӧ, а мен дас витыс тырис жӧ нин. Сиктса зонкаясыд чернас бура нин вӧдитчим. Школаӧ некоднанным эг ветлӧй. Ме помалі сизим класс, а Веня — кӧкъямысӧс. Кӧсйим мунны велӧдчыны Микуньӧ — вагонникӧ либӧ кӧрт туйвывса мастерӧ — некоднаннымӧс эз лэдзны. Овмӧсаным пӧ мужичӧйтӧмӧсь колям — турун вайыштысь ни пес вӧчысь оз ло.

Водзӧ велӧдчӧмысь дугдім. Арнас, джуджыд лымйӧдз, ёрткӧд вӧралім, а сэсся, понъяс пушыд лымъяс пельӧдзыс вӧйласьӧны да, колхозын уджалім, медсясӧ турун кыскалім. И збыль, кыдзи Веня шуис — «бедь джын» вылӧ, кыд сора содз сю вылӧ. Трудодень вылас юклісны кыксё — куимсё граммӧн рудзӧг да вотӧм, кок йылас кынмӧм да йизьӧм шобді.

Медасим доручастоклы пӧрӧдчыны. Черъяс миян асланым вӧліны. Лучковкаяссӧ да на дінӧ лэчыда кеслӧм пилаяс босьтім доручастокысь. Мися, бритва кодь вӧсни пилаясыс чегъясясны да ме босьті витӧс. Пӧрӧдчан местаас мастерыс нуӧдіс. Митерас грездсянь веськыда, лызьӧн час муныштантор ылнаын и вӧлі. Сиб, позьӧ шуны... Вӧрыс бур, пожӧма яг. Йывланьыс видзӧдлан — шапкаыд усьӧ. Но пӧрӧдчысьяснас Венякӧд сӧмын кыкӧн вӧлім. Тӧв помассигад сьӧкыд рабочӧйястӧ корсьны. Сійӧн, тыдалӧ, и урчитӧмаӧсь ыджыд донсӧ.

Делянкаясным Венякӧд орччӧнӧсь. Торйӧн пӧрӧдчам. Лучкӧвӧй пиланас эг на вӧдитчыв да медводдза пуыс боквыв ызновтіс. Чинталі колана кузьтаӧ да керъяссӧ час-мӧд ковмис зоръявны-бергӧдавны делянка бокас кузяла ног, лоана трактор туй пӧлӧныс. Мӧд да коймӧд пуясыс сэсся мича нин, витан местаӧ йывнас шлапкысялісны.

Вежон пӧрӧдчам, мӧдӧс. Керъяс содӧны, делянкаясным визирӧн нюжалӧны. Лучковканас лючки нин куті вӧдитчыны. Чинтасигас куим пила кӧть чеглі жӧ. Жмитас да ог и тӧдлы — трич! А Веня ӧтиӧс на сӧмын чегліс. Запасӧй кӧ бырӧ, ковмас сылысь водзӧсасьны. Сетас. Менам удждонысь ӧд бергӧдасны. А кужны нин мӧді и чинтасьнысӧ да, гашкӧ и оз ковмы водзӧсасьнысӧ. Ёртӧй меысь ыджыдджык да кольчча сыысь. Та вӧсна гусьӧн, мед бӧр суӧдны сійӧс, волывлі делянка вылӧ и вӧскресенньӧясӧ. Том мортыдлы, кынӧмыд кӧ пӧт да узьыштӧма, шойччан луныс оз и ков. Кивыв меным вӧскресенньӧыс. Веняысь гусьӧн, кильчӧясным грездын воча видзӧдчӧны, водза-водз гортысь пета. Лунтырнас пу дас вит пӧрӧда, чинтала да ёртысь кольччӧмыс чиныштӧ.

— Тӧлысь нин эн шойччыв, — аддзис пасьтасьӧмӧс да шыасис пачводз дорын чугунъясӧн ноксьысь мам. — Талун Благӧвещенньӧ, ыджыд праздник.

— Но и мед, Благӧвещенньӧ кӧ... Ме ӧд абу Енлы эскысь пӧрысь пӧль. Пӧрӧда кымынкӧ пу, чинтала — оз ло яндзим пӧрӧдӧм вӧрсӧ доручастокса мастерыслы инавны... Веняысь и... Пановтӧ сійӧ менӧ. Волас кӧ, эн висьтав, мый ме пӧрӧдчыны муні. Висьтав: Айкатылаӧ лэччис.

— Благӧвещенньӧ, мися... Кӧк тайӧ лунас поз вӧчӧма, кольк сэтчӧ пуктӧма, но позсӧ воштӧма — ӧні на корсьӧ: «Кук-ку, пукті!». Талунъя уджыс оз бур вылӧ да водзӧ вылӧ мун...

— Кывлі татшӧм мойдӧмсӧ. Сӧрӧм ставыс. Мыйла кокыслы позйыс, кодыр колькъяссӧ пӧ мукӧд лэбачьяслӧн позйӧ пукталӧ? Тӧжд ни маета, майбыр! — серӧкті.

...Сывтыръя пожӧм дін дорын час ковмис гуджгыны-чурскыны лучкӧвӧй пилаӧн.

— Доб-ра-а! — нимкодяся шойччигъясӧ туган йывланьыс видзӧдлігӧн. — Нӧшта кӧ мӧд татшӧм пу — кубометр сайӧ лоӧ. И ни ӧти ув ӧд абу. Меркаӧн да чер йылӧн тотш-тотш-тотш да сӧмын и чинтав! Майӧг кыза кузь увъясыс дзик йылас, шапка кодь и эм сӧмын. Абу пожӧм, а дона гоб! Рытъя бипур вылӧдз, дерт, вель ылын увъяссӧ кыскавны, пуыс кузь да, но выльсӧ ӧзтыны кадыс унджык мунас. А эстӧн биа ӧгырыс, майбыр, сӧмын шыблав увъяссӧ, порок моз ыпнитас... Ог, талун выль бипур ӧзтӧм вылӧ кад ог вошты. Мича сикасыс. Вын кӧ тырмас, скокӧдла став пуяссӧ, эсійӧясӧс, да чинтала.

Кыксё либӧ унджык во чӧж быдмӧм пожӧм кратшкӧмнас шызьӧдіс матігӧгӧрсӧ да чегъясьысь кыз увъяснас резсиг-печласигтырйи грыпкысис козъя-пожӧма сук понӧль пӧвстын йывнас муртса тыдалыштысь мыльк вылӧ. Арся зэръясӧн кӧтӧдӧм да йизьӧм кодзувкоткар сэні, тыдалӧ, вӧлӧма: пуыс быттьӧ стеклӧ дозмук чукӧр вылӧ уси, клёнакылӧмӧн йиыс жугласис.

«Гыр-р-ра-а-а!» — гымыштіс му пытшкӧссяньыс. Сійӧ жӧ здукас лым толасӧ быттьӧ потӧм бомба чашвартіс. Пожӧмлӧн туган пӧвстӧ бырснитіс весьт кузя лёзь, пратьмӧм гӧна... ачыс вӧрсаыс. Мыгӧрыс кык ме джуджда. Юрыс нёль ведра тӧрмӧна пывсянын ва шонтан сьӧд пӧрт кодь. Воддза лапаясыс дзик пач чышкан лыс кодьӧсь. Чунь кузя сьӧд гыжъяс чурвидзӧны. — «Гыр-р-р-ра-а-а! Р-р-ра-а-а!» — чудӧыс ӧні абу нин му улын да горӧдӧмсьыс пельяс чунавлісны. Кок йылысь тай эг жӧ усь. Горӧдіс да летчанӧн моз шаркнитіс лапаяснас. Шаркмуні, быттьӧ галяиз тыра мешӧкӧн звӧдысь пыркнитісны. Гыжъяс костсьыс би киньяс сявкмунісны. Вомыс зверыслӧн быттьӧ кыз ӧгыра восьса ӧдзӧса кӧрт пач — би гӧрд. Сійӧ бара на равӧстіс, сьӧлыштіс, а кор аддзис менӧ, бӧръя кокъяс вылас, морт моз, кутіс восьлавны мелань. Оз нин равзы, сӧмын сьӧласьӧ да паровоз моз чушкӧ.

«Гос-споди, Иисусе Христе! Спаси мя, раба Божьего, грешнаго отрока Павла! Не дай лишить Силе Нечистой живота моего! Аминь! Аминь! Аминь!» — кытысь и воисны юрӧ молитва сяма кевмысьӧмъясыс, кӧть чеччиг ни водіг, сёйтӧдз ни сёйӧм бӧрын, некор пернапас эг чӧвтлыв. Молитваяссӧ кутшӧмӧссюрӧ тӧда вӧлі — баб ичӧт дырйи велӧдіс. Лыддьывлі и «Салтыр», важ славянскӧй шыпасъяса. Букваясыс абу роч ногаӧсь, но мам тшӧктӧ вӧлі «Бур нигаяссьыс» лыддьысьны да ар дас кыкӧдз кывзысьысь на и вӧлі. Лыддьысьлі, кытъяскӧ, дерт, слогӧн, а кыткӧ и ӧдйӧ нин. Мам став важ шыпассӧ бура тӧдіс — школаас велӧдлӧмаӧсь. Тӧді и ме. Но видзӧда: молитваыс оз отсав: зверыс локтӧ и локтӧ мелань. Чер, пила — ӧберена вылӧ босьтны — юрӧ эз волы. Уськӧдчи тӧрытъя бипур дорӧ, сотчалӧм пу йылӧн паздериті еджыдруд пӧимӧн вевттьысьӧм ӧгырсӧ. Мыччысис еджыд тшын, а сэсся ыпнитіс би. Уль пуясыдлӧн увъясыс некымын сутки чӧж пӧим улас чусалӧмӧн сотчӧны. Асывнас локта, шыбита моздор лыс — бипур ыргӧ нин. Кор ёна ылысма, сӧмын сэки увъяслӧн выль чукӧрӧ ӧзтыся, но весиг ог истӧгӧн, а шыблӧс ведраӧн важ бипурсьыс ӧзъяна шомсӧ вая. Ведраыс Венялӧн. Сійӧ и велӧдіс тадзи биасьнысӧ, а сійӧс дедушыс — нэмсӧ вӧралысь морт — путьмӧдӧма.

Бипур кутіс ӧзйыны, но лёзь гӧна Омӧльыс эз-ӧ повзьы! Кутіс кытшлавны бипур гӧгӧр нёль кок вылас нин. Думсьыс, вӧтлӧ менӧ жарӧн ыпйысь кӧстер дорсьыс. Матыстчыны оз матыстчы, полӧ жаритчӧмысь — сыв нёль ылнаӧд кытш бӧрся кытш вӧчалӧ. А ме ӧд абу жӧ йӧй — кытшлала жӧ. Он на судзӧд, ме би сайын. Сідзи и кольпасям кӧрӧвӧдӧн. Ошлӧн пиньысь-гыжйысь менӧ бипур видзӧ-сайӧдӧ.

«Мый нӧ тайӧ, мы-ы-ый? Биысь ӧд став зверыс полӧны, а тайӧ тай, мыйлакӧ, оз? Дыр-ӧ нӧ сотчыштны косьмӧм нин ув помъясыслы. Битӧм коля да ӧд сёяс, сё-я-ас! — майшася. — А видлы петны Ен кытш сайсьыс! Кыкысь сывкнитӧмӧн вӧтӧдас да сэтчӧ и варӧдас — лы ни ку! Тшыгсьыс-тшыг, кӧнкӧ, тӧвбыдсӧ гуас куйліс да. Черӧй код тӧдас кӧні... Пӧрӧдӧм пу дін дорас лым пиас. А мый эськӧ и вӧча сійӧн этатшӧм грӧмадинаыс дінын. Ошкыд — абу кӧч...»

— Мун, гундырӧ, мун аслад туйнад! Мый сирасин? — горза, но оз и асьвартлы.

Капканӧ веськалі и ог тӧд, мынла-ӧ сэтысь ловйӧн. Оз со лэдз, мурзӧ-кытшлалӧ. Бур нин кӧть, равзынысӧ дугдіс, сӧмын мурзӧ да сьӧласьӧ.

«Тьтпу! Вомдзаліс мамӧ аслас «Кук-ку, пуктінас»! Кольӧ талун меысь «Кук-ку». Татчӧс енвевт улас гашкӧ ӧти ош тӧвйис и сійӧ менам пу улӧ веськаліс! Да-а, рӧксьыд, шулӧмаӧсь, он пышйы, — синмала матігӧгӧрсӧ, абу-ӧ лым пиас таляссьӧм лыскаджык ув, но воддза луннас бура идравсьӧма делянкаыс. — Со, тыдалӧ, ошладорас мыйкӧ эмышт. Сейчас вешъяс да, кор ме сы местаӧ воа...» — аддзи жӧ талявсьӧм некымын ув чӧр.

Вӧчим бара кытш джын... Нетшышті ув черӧдыс ӧтиӧс, мӧдӧс... Добра-а! Пыркниті лымсӧ, пукті бипур вылӧ. Чусалыштіс здук дай ыпнитіс жар биӧн.

— А-а-а-а! Жа-ри-та-а-а! — ошсьыс мисьтӧмджыка, тыдалӧ, горӧдсис. Ыпъялысь увъяснас уськӧдчи зверлань.

Горӧдӧмсьыс-ӧ, бисьыс-ӧ, лёзь гӧна страшинаыд аддзис тай туйсӧ: кык сыв кузьтаӧ чеччалӧмӧн усйысис... гуланьыс да бӧр сэтчӧ пырис.

«Но вот! Нӧшта на бур! Ӧні ме бӧрся гусяньыс кутас кӧйгыны, а мыйӧн сувта лызь вылӧ, воас меным пом!» — дзикӧдз шогӧ уси.

Здук и коли — бӧр мыччысис гусьыс пельса пыдӧс пасьта сьӧд юрыс. Бӧръя кокъяс вылас жӧ восьлалӧ, но оз нин дзик мелань, а ичӧтика виджадӧн. Ӧвтчӧ воддза шуйга лапанас, сьӧласьӧ-мунӧ, а веськыдас — кык ошпи... Но, понлӧн кык тӧлысся кычанъяссьыс абу ыджыдджыкӧсь. Мам бӧрсяыс — сувтлас бӧр кокъяс вылас, лэдзчылас нёльнан лапаяс вылас — мыжа морт моз кӧндылясис арӧса ошпи. Мам кивывса посниясыслӧн пестунняыс. Зэв недӧвӧльпырысь мунӧ, сьӧд сэтӧр кодь синъяснас ме вылӧ бужгыльӧн видзӧдлывлӧ. Быттьӧкӧ ме мыжа, шоныд патерасьыс ковмис мунны да.

— Но, мун, мун вежӧра мамыд бӧрся, — биа увъясӧн ӧвтчышті ош семьялань. — Ме лои ті водзын мыжа! Аддзӧма тай мамыд тӧвъян места помтӧм-дортӧм пармасьыс, пӧрӧдан пу весьтӧ кодйысьӧма! Немтор, тӧвъянныд кӧнкӧ вужля бокын коляс тӧлысьсӧ, пасьныд шоныд...

Пӧрӧдчӧм, дерт, сійӧ луннас менам сэсся эз артмы. Эг весиг увйы ни эг чинтав пусӧ. Венялы ни гортын лоӧмтор йывсьыс — кыв ни джын. А мыйӧн ошйысьнысӧ? Висьтавны, кыдзи кӧтасьӧм гачӧн ӧдва довги лызь вылын гортӧ — нэм кежлӧ серам улӧ веськала. Веня, кӧть и ёрт, а пиньсӧ кеслыны сяммӧ жӧ, а сэсся паськалас сёрни...