ВЫЛЬ ПЫВСЯН
— Мамӧ, васӧ ваялышта да пывсян горъяс талун и тшукӧдла бисӧ.
— Вӧскресенньӧын пывсьывлам да?
— Венякӧд аски водз-водз, рӧмыднас на, Шожымка йылӧ лызьӧн кайлам. Куим гымга вӧйтӧма.
Школаысь, ёрткӧд сёрнитчӧмӧн, бӧръя урок вывсьыс, физкультураысь, пышйим — лызьӧн ветлыны велӧдӧны, а миян физкультураыс: школаӧдз — квайт верст, гортлань — сы мында жӧ. Тӧлын — быд лун лызьӧн.
— Ломты, инӧ, ачыд ӧд кӧзяиныс, пывсянас пес-ва ваялысьыс.
Пемдіс нин важӧн. Пывсян дась. Корӧсьла да дӧрӧм-гачла гортӧ пывсянысь кая. Кильчӧ вывсянь видзӧдлі — кодкӧ катыдсянь подӧн вӧла туйтіыс локтӧ. Завор весьтӧдз воис, менӧ аддзис:
—
Висьталі мамлы, петіс завор дорӧдзыс.
—
Мортыд бӧрддзис:
—
—
—
—
—
Дядьӧыс кос паськӧм кышаліс. Паччӧрысь вурун кепысь сеті. Пасьтасьӧны. Мам кышанасьӧ жӧ. Судзӧді кӧрт тувйӧ ӧшӧдӧм паськӧмӧс.
— А тэ нӧ кытчӧ? — юаліс мам.
— Тіянкӧд ветла!
— Некытчӧ эн мун! Пывсьы!
— Ӧтнадтӧ тӧдтӧм дядьӧкӧд ог лэдз! Гашкӧ, шыш да? Лагерысь пышйысь? Тола пырыс Микуньсянь воис, кынмис-йизис, а миянлы подтӧг усьӧм вӧв йылысь мойдӧ? — дас куим арӧснад, ковмас кӧ, и дорйысьны нин эськӧ верми, чера да кутшӧмсюрӧ и мукӧд мужичӧй уджыс кивыв нин вӧлі. — Тшӧтш ветла, збыль кӧ, и отсышта на...
—
—
— Есь, есь, надо будет — позовьём! Троём тай, — мед оз чайт, мый грездын Веняысь да меысь ӧтдор и мужик рӧдыс абу. Ӧбӧрӧнатӧм пӧ грездыс, позьӧ и пакӧсьт вӧчны, гусясьны...
— А пывсьыссис тай,.. — ас кежысь мӧвпала. — Лӧдсыштла, инӧ, горсӧ. Коді тӧдӧ, кытчӧ уси сылӧн вӧлыс? — лӧдсалі кыз шом вылас. Ён бедь сьӧрысь босьті жӧ, ӧбӧрӧна пыдди, ковмас кӧ — шогмас.
Мам шедӧдіс лым увсьыс завор потш, сетӧ дядьӧыслы.
—
— Лошадь подымать очень годный... Неси...
Дядьӧыс водзын, ме сы бӧрысь, мам — бӧжын.
И збыль ӧд, катыд помӧ, кык шор сайӧ усьӧма кок йывсьыс вӧлыс. «Битюг»! Кокъясыс слӧнлӧн кызта! Этша вердаснад и усьӧма кок йывсьыс. Колкоз вӧвъяс тӧвбыд кер кыскалӧны, а этайӧяслы — бур туйӧн колӧ. Чорыд туй вывті кык тоннаа телега кыскас, а вӧрын туйтӧмӧсь. Коскӧдз лымъя, кадъя-нюра пӧрӧдчанінын татшӧм вӧлыд мыш вылӧдзыс вӧйласьӧ.
Матыстчим вӧлыс дорӧ.
«Ы-гы-гы», — гӧрӧктыштіс.
«Ловъя, сідзкӧ», — радлышті.
Мам питшӧгас няньтор, ид кӧлӧбъяс вайӧма. Вердыштіс. Додьсьыс вӧвсӧ лэдзалісны, сийӧс-заводсӧ пӧрччисны. Тыртӧм додьсӧ бӧрлань кыскыштісны. Кыпӧдам, но оз вермы сувтнысӧ.
— Чеччӧдам, чибӧ, чеччӧдам, — мам мургӧ, а сэсся индӧдъяс кутіс сетавны: —
Вӧлыс, гашкӧ, кык мӧс сьӧкта, а кыпӧдісны ӧд, воддза кокъяс вылас сувтіс. Пон моз, сітан вылас пукалӧ, бӧръя кокъясыс кынӧм улас.
—
Час гӧгӧр, гашкӧ, ковмис ноксьыны — сувтӧдім вӧвтӧ. Ме эськӧ сӧмын сермӧдӧдыс, но отсаси жӧ, мед вӧлыслӧн юрыс эз лётмун.
Мамлӧн запас няньтор вӧлӧма на. Вӧв пыркӧдчыштіс, вир-яйсьыс, кучиксьыс лымсӧ да кӧдзыдсӧ пыркӧдыштіс, сулалӧ, но воськов оз на вӧч. Гашкӧ, оз вермы, а гашкӧ, и полӧ усьӧмысь. Вель дыр сулалім, а сэсся коркӧ и воськовтіс, мӧдысь, коймӧдысь дай мӧдӧдчис ме бӧрся ичӧт, видзчысяна воськовъясӧн. Воим коркӧ и гортӧдз. Мӧслӧн гожся жыръяс, сэн батьлӧн конюшня вӧлӧма, пыртӧді. Мыгӧра вӧлыд ӧдва и тӧрис джуджданас.
Мам да Тимопей додьсӧ гид дорӧдз ас выланыс ме бӧрысь кыскӧмаӧсь. Туйсӧ, кыті Шожымкаысь колкоз турун вӧлӧн ваялӧ, — он тупкы. Асывнас бара вӧлаяс каясны турунысла.
Вӧлыслы пож тыр ид сю вой кежлас мам сетіс, мед нин палялас, вынсӧ содтас.
Пывсян важӧн ваймӧма, но содтӧд горсӧ лӧдсавлі да жар. Тимопейкӧд пывсим... Ужнайтыштӧм да чай юӧм бӧрын Тимопей паччӧрӧ водіс. Бура пывсьӧм бӧрад да шоныд паччӧрад лысьӧмсӧ небзьӧдӧма, мыйкӧ и аттьӧаліс асывнас.
—
—
Кык лун мысти Тимопей мӧд вӧлӧн воис. Абу нин «битюг», рысак, гашкӧ. Кык мешӧк зӧр вайис, турун.
—
Мортыс тӧдса лои — поляк, Рытыввыв Белоруссияысь мыжтӧг вайӧдӧмаӧсь — Митерасӧд мунігӧн быть нин пыралас, а Айкатылаӧ лэччигас и узяс... Пывсям... Паччӧрын узьтӧдам, мед мудзсӧ да кынмӧмсӧ пӧсь кирпичыс личӧдас.
Колкозса кадрӧвикъяс, мырдӧн жӧ ыстӧм йӧз, тӧвсӧ сӧмын сортовитісны, а ссыльнӧйяс — вобыд вӧрынӧсь. Во кык Тимопей пармаын жӧ мырксис-пессис, а сэсся, тшупсьысь пӧ да, — Шожым улӧ стрӧитчыны босьтӧмаӧсь. Миянӧдз — куим верст. Вӧзйысис дай лэдзим патераӧ. Ӧтлаын пывсьывлам...
—
— Треба? Лес-то — рядом, но сруб бани рубить не умею...
— Подсоблю, подучу, лес, баланы тягай...
Уна вонас Тимопей рочнас велалӧма нин, ӧта-мӧдӧс гӧгӧрвоны бура нин позьӧ. Даддьӧн и кыскалі чарӧм вывті сывйӧн-джынйӧна кражъяс — йылӧдыс весьт кызта... Абу ӧд керка, пывсян вылӧ — буретш!
Кыкӧн, муртса сыліс лым, рытпомъяснас вежонӧн и тшупим выль пывсян. Кыткӧ менам черта-визьсьыс, кужтӧгыд, петавсяс — ачыс веськӧдас, керавтӧминсӧ лӧсьӧдыштас.
—
—
Выль пывсянын Тимопейкӧд нӧшта во на пывсим. Ыджыд уджсьыс мам мынтысьны вӧлі кӧсйӧ, деньга мыччӧ.
—
Мыжтӧм морттӧ коркӧ сэсся, ар вӧлі, гортас лэдзисны, да деньгаа-пашпорта-билета, регыд и муніс Комиысь.
Вайӧдӧм йӧз пӧвстас уна вӧлі бур йӧзыс. Тшыгӧсь — вердыштам, кодкӧ мыйӧнкӧ и отсыштас, а Тимопейкӧд сісьмӧм пывсян местаӧ выльӧс кыпӧдім. Тшупсьыны велӧдіс: