ОРДЙЫСИМ

— Па-шӧ-ӧ! — кылі Венялысь дзиръя дорсянь горӧдӧмсӧ, но эг пырсӧ шыась. Град йӧрын картупель кери. Урожайсӧ мукӧд град вылысь босьтӧма нин. Ичӧт мутор идравтӧм кольлі. Мамкӧд юнь помын вӧчлім эжа вылӧ выль градтор. Сэтысь и идралі картупельсӧ.

«Тайӧ тэнад чассьӧ вылӧ, — нюм пыр шуліс мам. — Ачыд и кокав да укаживайт. Арнас ошйысян, кутшӧм урожай быдтін».

Сёрӧн пуктім, но быдмӧма. Гырысьыс квайтӧд ведра со. Путкыльттӧмыс куим поз коли, тырас ведраӧй.

— Па-а-а-шӧ-ӧ! Па-а-а-шӧ-ӧ! — бара кыкысь дорвыв чукӧстіс Веня.

— Мый нӧ петук моз дзиръя сайсянь чуксасян? — гораа жӧ шыаси.

Веня пырис ӧшинь ув йӧрӧ, матыстчис.

— Он шыась да.

— Кыткӧ нӧ сотчӧ али мый?

— Некыт оз сотчы... Надя тьӧт Микуньысь воис, гожӧмнас чукӧртӧм тшак-вотӧссӧ кӧсйӧ катны. Банкаяссӧ да нопторъяс переездӧдз лэччӧднысӧ ковмас отсыштны. Чай пузьӧдӧ, блин пӧжалӧ...

— Но, сідзтӧ кӧ, дерт. И градторйӧ буретш эштіс.

Венякӧд «по мешӧку» пыртім картупельсӧ да котӧртім Надя тьӧт ордӧ.

Надя тьӧт, олӧма нин нывбаба, Микуньса медыджыд лавкаас вузасьӧ, няньӧн, сакарӧн, чери-яйӧн — быд сёянторнас, пызьӧн и, став сэтчӧс паровозникъяссӧ да кӧрт туйвывса уджалысьяссӧ вердӧ. Отпусксӧ августын босьтӧ. Мӧдӧд гожӧм нин миянын вотчис. Косьтіс, солаліс, стеклӧ банкаясӧ тшаксӧ маринуйтіс. Пувйысь-чӧдйысь варенньӧ пуис. Оліс Сандрик Сашлӧн тыртӧм керкаас. Ӧлександраыс Микуняс жӧ стрелочницаӧн уджалӧ да, дерт, тӧдсаӧсь. Сандрик Сашлӧн керка — ӧшиня-ӧдзӧса, бур пача. Мый нӧ сэні не овны. Зонпосни, ӧшиньяссӧ эг тойлӧй. Керкаас эг жӧ некор пыравлӧй. Ортсы ӧдзӧсас, ён пробойын, кило кыка томан ӧшавліс.

— Ноко, тэрыб кокаяс, лэччылӧй Чумпель шорӧдз, катыштӧй тшай вылӧ сӧстӧм ключ васӧ! — чукӧстас, ичӧтик ведраяс сетас, да поснияс радпырысь, ордйысьӧмӧн шор дорӧ котӧртам. Мӧдарӧсӧ ньӧжйӧ локтам, мед ваыс оз солькъяссьы. Кодлы нӧ абу яндзим, грездӧдз кӧ ведра джынйӧн воас, а шорсяньыс — матӧ верст.

Ведраа кӧть ведратӧм, шорас поснияскӧд ӧтлаын котӧртлам да Надя тьӧт быдӧнлы китырнас кыша кампет либӧ ирис сетас. Вотчыны медся тшака да чӧдъя-пувъя местаас нывбабасӧ нуӧдлывлім. Асьным дозъя-падъянаӧсь жӧ, но ельдӧг либӧ дона гоб вотігӧн Надя тьӧтлы медмичасӧ кӧрзинаас пуктам. Быд лун ӧд кампетӧн гӧститӧдӧ, блина чайӧн юктӧдӧ.

Пӧшти йӧзтӧм, куим вагона пассажирскӧй поезд асывнас Микуньысь ӧкмыс часын петӧ, Айкатылаын лунтыр сулалӧ да рытнас квайт часын вӧрзьӧ Микуньланьыс кайны. Надя тьӧт тэрмасьтӧг и чукӧртчис туяс, блин пӧжавны, самӧвар сувтӧдлыны вевъяліс. Переездын поездсӧ виччысьыштны на ковмис. Надя тьӧтлӧн Микуняс сёрнитчӧма машинистыскӧд, да воддза вагоныс переезд весьтӧ и сувтіс.

Тайӧ поезднас Венякӧд тшӧкыдакодь Айкатыласянь Митерасӧдз кайлывлім — окотанымӧс тешитам. Урокъяс бӧрын станцияас мунам, виччысям вӧрзьӧдчӧмсӧ да ур моз кавшасям подножка вылас. Переездын сэсся и чеччыштам.

— Ушибётесь! Я вам покажу, зайцы! — бӧръя вагонса «хвостӧвӧйыс» видчӧ, кулаксӧ петкӧдлӧ.

А мый эськӧ повнысӧ, паровозыс, «ОД–12–36» — «Овечкаӧн» нимтӧны, туйыс лёк да, переездӧд кыр вочасӧ ӧдва и чушкӧ-кайӧ, котӧрӧн кӧ, и вӧтӧдан.

Пызьӧн Микуньысь лэччигӧн пудъя нопнад он чеччышт, да нӧшта и кыр бӧр паровозыс ёна ӧдйӧдчылӧ. Микуняс Веня либӧ ме руч моз матыстчылам машинист дорас.

— Товарищ механик, в Митерас едем. Остановите, пожалуйста.

Гогнитлас юрнас да и сувтӧдлӧ, кор воам чеччанінӧ. «Товарищ механикнас» ыдждӧдлӧмыс, казялам, ёна сьӧлӧм вылас воӧ.

Надя тьӧтӧс лючки-бура пуксьӧдім поездас, аттьӧалім блина чайсьыс да локтан гожӧм бара корим вотчынысӧ лэччывны.

— Лэччыла, лэччыла, — кӧсйысьӧ. — А ті пызьыдла тшӧкыдджыка кайлывлӧй. Лавкаысь сійӧ оз быравлы — еджыд пызь, кӧть рудзӧг пызь, кутшӧм колӧ...

Венялӧн мамыс кӧрт туй вылын уджаліс. Сэні сьӧмӧн мынтысьӧны. Магдалина чойыс Микуняс жӧ стрелочница. Веня деньгаа, а меным райсобесысь сьӧмсӧ колӧ виччысьны. Усьӧм батьсянь куим чоя-вокалы пособие мынтыштісны.

Сентяб помас пӧлучитім сьӧмторсӧ.

— Веня, Надя тьӧтыд тай пызьла корліс... Кайлам Микуняс?

— Бур! Локтан субӧтаӧ и кайлам. Помӧ жӧ воим-а, быри пызьным да.

— А тӧдан мый?.. Вай Микуняс подӧн кайлам... Билет доныс преник-кампет ньӧбам...

— По-дӧ-ӧ-ӧн? Дас кӧкъямыс верстсӧ, шпалъяс лыддям?

— Ӧкмыс пӧ, сӧмын ӧкмыс... Ог кӧрт туй кузя, а Чуб туйӧд...

— Эн йӧйяв! Вошам тӧдтӧгыд. Айкатыла станцияӧ лэччам да поездӧн — шог ни маета...

— Сідзкӧ, ӧтнад и мун. Мед тэнӧ оз ло вузалӧма, школаӧ ог жӧ мун. Лэч туйнымӧс кыявны ветла. Вежон коли, мыйкӧ кӧ сюрис, шоныд лунъяснас тшыксяс пӧткаыс.

— Но и кыясь, ӧтнам пызьысла кайла. Мӧдӧдчӧма да ог нин кос.

— Эн кос, эн, поезднас он вош, а мекӧд коркӧ мӧдысь ветлам, — пекнича рытӧ лои тайӧ сёрниыс.

Субӧтаӧ водза-водз лэч туй кытшовтны петі да куим час лунын гортын нин вӧлі. Нёль сьӧла да ӧти тар вайи. Нёль часнас карта сайті кытшовтӧмӧн Веня керка дорӧ ветлі. Ӧдзӧсас томан ӧшалӧ. Сідзкӧ, лэччӧма.

«Вот и бур! Ордйысям, сідзкӧ, Веня другӧ... Тэ поездӧн, ме подӧн», — Микуняс ӧд кӧсъя жӧ кайлыны. Подӧн петӧм вылӧ лӧсьӧдчи, да лои ёртӧс пӧръявны. Сьӧлаяссӧ Венялӧн чойыслы да Надя тьӧтлы козин вылӧ босьта.

Чуб туй — векньыдик визир-полукварталка, миян карта сайсянь пармасӧ войвывлань юковтӧ. Писькӧдлӧмаӧсь геодезистъяс комынӧд воясын. Котлассянь Воркутаӧ кӧрт туй нюжӧдысь усевлонъяс^Тадзи шулісны лагеръясын пукалысь йӧзӧс (Усевлон — управление Северными лагерями особого назначения)/^ паськӧдӧмаӧсь визирсӧ, мыръяссӧ перъялӧмаӧсь, нюръяссӧ вомӧна керъясӧн гатьйӧмаӧсь — бур кыскасян туй вӧчлӧмаӧсь.

Микуньӧдз ни Айкатылаӧдз кӧрт туйыс абу на вӧлӧма, да Котлассяньыс грузсӧ баржаӧн Айкатыла базаӧдз Эжваӧдыс катлӧмаӧсь. А сэсянь Митерас пыр Микуньӧдз, а сэсся и Чубйӧдз, пара ӧш доддялӧмӧн, нёль кӧлесаа дрӧгйӧн став коланасӧ — зыръяс, ломъяс, сёян — заключённӧйясыс стройка вылас катлӧмаӧсь.

«Вой шӧрын воасны, — мам висьтавлывліс, — кильчӧ ӧдзӧсӧ йиркӧдӧны: — Хозяева, открывайте, пустите отдохнуть...»

«Кӧзяина нету... На сенокосе...» — пола да ог восьт.

«Открывай! Быки устали, сами спать хотим. Не бойся, не тронем тебя...»

Асывнас вердышта пӧсь сёянӧн, чайӧн юктӧда. Аттьӧалӧны мунігас.

Митерассянь нёль верст ылнаын, Мелёв шор бокын, миян видз вӧлі. Грездса мужикъяс сэтчӧс ягсьыс войнаӧдзыс сортовка лэдзлӧмаӧсь, баракъясын овлӧмаӧсь. Кык барак сулалӧ, аддзылі турун пуктігӧн.

— Ылын-ӧ эськӧ Чубйӧдзыс? — юалі ӧтчыд мамлысь.

— Ог тӧд, эг волывлы. А мыйла юасян?

— Чуб станция дортіыс Чая ю визувтӧ. Ком чери пӧ сэні уна, гырысьӧсь пӧ, кык весьт кузяӧсь.

— Юртӧ пудъявны кытчӧкӧ мӧдӧдчыв!

— Ог ӧд ӧтнам...

Тайӧ сёрни бӧрас во куим коли. Чери кыйны эг ветлӧй, а со, Микуньӧ подӧн сійӧ туйтіыс мӧдӧдча...

Гортын пызь йывсьыс рытсянь сёрнитім.

«Еджыдсӧ — кило вит, рудзӧг пызьсӧ позьӧ и дасӧс», — мам индалӧ.

Лэч туй вылысь чукӧртӧм нёльнан сьӧласӧ пызь ваян мышнопйӧ сюйи. Кыксӧ Венялӧн Магдалина чойыс аски асывнас пуас завтрак вылӧ, а мӧд кыкыс Надя тьӧтлы козин пыдди. Тарсӧ, куштытӧгыд, он шӧриав. Матичӧ тувъялӧм кӧрт тув вылӧ ӧшӧді.

«Ня-ав! Ня-ав!» — кань гач кокӧс косялӧ-гыжъялӧ.

— Ачыд кыйсьы! Гыжйыд и пиньыд зэв лэчыдӧсь! — туркниті ӧдзӧс сайӧ.

Гортысь вит час рытын петі. Мелёв шорӧдз вои. Турун зорӧдъясӧдз верст кымын. Кежалі. Кыкнан зорӧдас, уналаӧ, киӧс пельпомӧдз сюйла, клӧк турун кыскышта. Веж, быттьӧ вуджӧр сайын косьтӧма. Исышта — дзоридз дукӧн ӧвтӧ, кӧть чайникӧ заварит. Гожӧмыс бур вӧлі, да чӧскыд турун Сюруклы чукӧрмис.

Мелёв шорсӧ вуджалі, яг вылас кайлі. Важ керас вылын пувйыс шӧр чунь пом гырся, сьӧдгӧрдӧдз воӧма. Юмов, вомад сылӧ.

«Ылын, нёль верст ягӧдзыс, но кад кӧ лоӧ, позьӧ и волыны Венякӧд», — ас кежысь мӧвпала.

Ылалі пувъяс. Вывлань юрӧс кыпӧдлі, да шонді югӧръясыс, видзӧда, нэмӧвӧйя коз йывъяссӧ нин окалӧны. Вӧлись кватитчи да Микуньлань котӧрӧн сорӧн мӧдӧдчи. Но уна-уна во ветлытӧм туйыс тырӧма пӧрӧм пуяснас. Кос увъясыс костті и вывтіыс он вудж, ни увтіыс бауӧн он кыссьы. Быть ковмӧ дінладортіыс либӧ йывладортіыс туйӧс вомӧналӧм пуяссӧ кытшовтавны, а тадзнас туйыс ёна нюжалӧ.

Пемдіс. Сентяб шӧрнад кӧкъямыс час рытын рӧмыд нин. Кодзувъяс мыччысисны, а Микуньыс ньӧжйӧ матысмӧ.

«Тю-у-у! У-у-у!» — маневрӧвӧй паровозъяс ёна ылын на шыасьлӧны, а кок ув му оз нин лючки тыдав.

Видзӧда: водзын, дзик туй бокас, йӧра либӧ ош сулалӧ. Водзӧ мунны ог лысьт, и гортӧ ӧні он кос — верст кӧкъямыс сэтчӧдз.

«Неуна косыштны да коз улын узьмӧдчыны, но истӧг ни няньтор эг босьт. Кынӧм нин кутіс сюмавны, но путӧм сьӧласӧ он сёй, — матайтчӧма, мӧвпала. — Бипуртӧг сьӧд вӧр шӧрын узьны — кӧин, латшӧг либӧ вӧр кань вермасны веськавны. Косявласны, сёясны!»

«А-а-а! Мый лоанаыс — лоӧ!» — кань моз ньӧжмыд воськовъясӧн мӧдӧдчи туйӧс потшысь повзьӧдчысьлань. Личаліс сьӧлӧм вылын — коз вужля вӧлӧма.

Километр кымын муні, водзын лампа би тыдовтчис. Визирсӧ асфальта туй Микуньладорсяньыс вомӧнтӧма. Сюръяяс вылас лампочкаяс ломалӧны.

Вои жӧ Микуньӧдзыс. Магдолиналы кильчӧ ӧдзӧсас тотшкӧдчи.

— Коді сэні? — посводзас, кылӧ, петіс керкасьыс да юалӧ.

— Ме-э-э, — вердтӧм баля моз бакӧстӧмӧн артмис шыасьӧмӧй.

— Коді тэыс?

— Па-а-ша-а... Митерасысь...

— А гос-с-споди! Гос-споди! — гольснитіс-кыпӧдіс каличсӧ, восьтіс ӧдзӧссӧ. — Пыр вай ӧдйӧджык керкаас. Кытысянь нӧ тадзсӧ, татшӧм сёрнас? Ӧкмыс час ры-ыт!

— Го-орт-ся-ань, Митерассянь...

— Поездыс сизимын воис, а тэ мыйӧн?

— По-о-дӧн...

— Ы? Но и но!

Веня пукаліс радиоприёмник дорын. Аддзис менӧ да синъясыс гӧгрӧсмисны. Висьтаси, да кочкавтӧдзыс сераліс, а Магдалина чойыс юрас кутчысьӧмӧн сӧмын и ойгӧ:

— Окотатӧ тешит, тешит! Воштан коркӧ тадзнад юртӧ! Тырмӧма тай вежӧрыд вой улӧ тӧдтӧм туйӧ петны!

Ньӧръявны эськӧ, да нинӧмӧн! Ньӧръяв кӧть эн, но олӧмӧ пӧрттӧм кӧсйӧмыд — бурдтӧм дой.