ДОЗМӦРКАЫН

Зьвиженньӧ празьник рытъяӧ Венякӧд школаысь Митерасӧ каям.

— Ве-ень? Опонь дедыд тай вензьыліс кольӧм вося Пӧкрӧв лунӧ Тыдор грездса Силько Ванькӧд? Пӧмнитан?

— Ёнмӧдӧм суртӧ юӧм бӧрын свӧякъяс, кык дед, позьӧ шуны, паччӧр нин сӧмын пӧжӧны, но ошйысьӧны на вӧвлӧм сямнас ӧта-мӧд водзас — инӧ-артӧ ог босьт налысь вензьӧмсӧ. Дедлӧн бердашыс менам нин, позьӧ шуны...

— Силько Вань уна йӧра пӧ кыйлӧма, ошйысис, а тэнад Опонь дедыд оз сетчы: «А тэ ме мында пӧткасӧ непӧштӧ эн кыйлывлы, кӧть ме и эг вӧв горшасьысь, — эн весиг аддзыв! — дедыд шуис. — Йӧраыд мый? Вӧрса мӧс. А дозмӧр-тарыд — чӧскыд вӧлӧга, ӧдйӧ рӧдмана пӧтка. Кольны кӧ гозйӧн позсьыс — ун-на кӧленаӧс вердас на. Миян матігӧгӧрын сьӧла-тар, дозмӧрыд тырмӧ, но тэ, Силько Вань, пӧтка сарствосӧ, кӧть сизимдас во олін, — эн аддзыв! Йӧра яйыд — война кадӧ пыкӧд вӧвлі».

«А быттьӧ уна пӧтка, Опонасей Иванӧвич, и тэ кыйлін? — Силько Вань дорйысис. — Сэктӧ кыйлім, кодлы мый мойвиис. Тшыгъялісны ӧд... Но висьтав: эм кӧнкӧ матігӧгӧрын яг, кӧні пӧткаясыс борд на борд?»

«Эм! Кӧрыма местаын... Сэтчӧс ягас — пев пом гырся бур пув, а нюрас гырысьысь-гырысь турипув...»

«И кӧні нӧ сэтшӧм благодатьыс миян пармаын?» — юаліс сэки Силько Вань.

«Тіянсянь он во... Дозмӧркаын... Тіянӧ нюр кокыс петӧ: тодъя-кадъя. Сэні, тіянладорас, ни вотӧс, ни зьвер-пӧтка...»

— Кывлін, Веня, дедушыдлысь Дозмӧрка йывсьыс?

— Гажмыштӧм юрнад мыйӧн оз ошйысьны пӧрысьясыд да? Ставсӧ кӧ артӧ босьтны...

— А ме чайта: Опонь дедыд збыльтор висьталіс.

— Ошйысьны сійӧ и збыль оз радейт, но «бӧж вылас кӧ тальччасны!» — серӧктіс Веня. — Сэки и сёрниа, и сяма...

— А вай тальччӧдам!

— Кыдзкӧ?

— Зьвиженньӧ лунӧ кык пӧрысь ӧтлаын, тіянын мӧдасны пукавны... Силько Ваньыс гӧститны ӧд волас... Кода суртӧ юыштасны да сэки и панам сёрни... Пӧльяс ошйысьны кутасны — сӧмын кывзы, а сэсся и Дозмӧрка йывсьыс, гашкӧ, мыйкӧ дедсяньыд тӧдмалам.

— Артмас кӧ мыйкӧ?

Празьник лунӧ быдӧн ордын керка тыр гӧсьт. Рытнас Веняясӧ петі. Опонь дед да Силько Вань пызан сайысь чеччӧмаӧсь нин. Ас табак куритӧны, кода сур яндӧваысь видлышталӧны. Пӧльяслӧн пармаас петавлӧмыс бӧръя кадас гежӧда нин да сӧмын матігӧгӧрӧ вӧвліс, но казьтыланторйыс таысь абу чинӧма.

Силько Вань уна йӧра кыйӧмӧн ошйысьӧ. Венялӧн дедыс — пӧткаӧн.

— Сурнад, Вень, дедъяссӧ юктӧдышт, — шӧпниті ёртлы, — мед варовмӧны...

Опонь дед яндӧва джынсӧ лолышттӧг ректіс. Коляссӧ мыччис Силько Ваньлы, кабырнас вартіс пидзӧсас:

— Ме, сватӧ, Дозмӧркаын вӧвлі... Кыкысь на! — некод вылӧ нин оз видзӧд, ӧзъян синъясӧн важсӧ казьтылӧ Опонь дед. — Ване Вась Ӧльӧш нуӧдліс. Митерас пыр, Ванюк туйті... — Шожымка юсӧ вуджим... Нӧшта верст дас вит матка * серти тшем парма вӧрсӧ юковтім... Паськыд, помтӧм кузь дон нюр вылӧ, шӧрланьыс ни ӧти пу, петім... Мӧдар берегыс — верст джын ылнаын... А кузьтаыс!.. Лунвывлань ни войвывлань син оз судз... Тыдорса нёколаыд, буди, помыс... Матыстчим — ягсьыс повзьӧдлытӧм, мортсӧ аддзывлытӧм тарыс кымӧр мында кыпӧдчис. Лыйим морт ӧти тарӧн, а лыйӧм шыысь кыпӧдчисны-кыпӧдчисны нюрсьыс дозмӧръясыс! Коді ӧтарӧ, коді мӧдарӧ. Тшӧтш и миянлань. Ӧтиӧн морт вылӧ бара уськӧдім. Узим коз улын, вӧрас пырыштӧмӧн, бипур дорын. Аскинас бара, му-урт-са югдӧ, ты берег вылас петім. Бара дозмӧрӧн-тарӧн лыйим... А ягас пувйыс! Нюрас турипувйыс! Пӧттӧдз вотчим!

* Матка — важ нога компас.

Гортӧ лэччыны — кызь сайӧ верст... Муртса и воим сьӧкыд нопъяснаным...

— Сэсся нӧ сэтчӧ вотчыны ни вӧравны эн и ветлӧй? — юаліс Веня да мыччис дедыслы яндӧва тыр сур.

— А кыдз жӧ! — сурсӧ юыштӧм бӧрын зырыштіс морӧс бердсӧ Опонь дед да мыччис яндӧвасӧ Силько Ваньлы. — Ветлім... Тӧкӧтьӧ эг вӧй, загреки! Тыыс «синъяса» вӧлӧма... Вутшкыс пӧръяліс да коскӧдз дзумгысьлі! Бур, мый Ӧльӧксьӧй дед эз шӧйӧвош: перйис козъянсьыс лэчыд черсӧ, сап-сап керыштіс вӧсньыдик пожӧмӧ да ме вылӧ и пӧрӧдіс... «Кутчысь», — горӧдіс... Шашаритчи пу йылас, да мортыд кыскис... А нёняліс эськӧ зыбуныс, ой, ой, стракыс...

— Шожымкаас турун туйыс, дедуш, Ванюк нырдӧ петкӧдӧ... Пашӧкӧд сэні кык гожӧм нин тшӧтш пуктысим... Дозмӧркаыс, сідзкӧ, водзын на, нырд саяс?

— Да-а, верст дас вит нӧшта. А? Ноко! Он-ӧ кӧсйӧй ветлыны?!

— Да ог мунӧй, дедуш, ог! — эскӧдім да, медым кусӧдны тайӧ сёрнисӧ, Веня лагунсьыс бара на сур яндӧва вайис.

— Пасъясь, мый он мунӧй?

— Исьтиннӧ крест, ог мунӧй! — Веня, а сэсся и ме чӧвтім пернапас.

Пӧткаӧн озыр Дозмӧрка йылысь сёрни ни Венякӧд, ни Опонь дедкӧд сэсся эг панлы. Мый весьшӧрӧсӧ больгыны. Сы ылнаас, кызь сайӧ верст пӧ сэтчӧдз, ветлынысӧ кад колӧ. Велӧдчигад, ӧти вӧскресенньӧнад он прӧймитчы. Лун куим кӧ эськӧ? Вӧскресенньӧнас Чумана шор да Степ шор бокъясын, гортсянь матын вӧралыштлім. И, дерт, арся каникулъяс ёна виччыси... Ог тӧд, кыдзи Веня, а менам вежӧрысь Дозмӧркаӧ ветлан мӧвп эз куслы. Виччысигад кадыс зэв ньӧжйӧ мунӧ, но коркӧ и каникулъяс воисны.

— Ве-ень? Дозмӧркаас нӧ тэа-меа ветлысьясыс лоам-ӧ? — юалі ёртлысь школаысь кайигӧн. — Аски ӧд каникулъяс. Ветлам?

Веня сизимӧд классын велӧдчис, мужик нин, позьӧ шуны, ружьеӧн куим-нёль ар да тулыс нин вӧдитчӧ. Дедыслӧннас, дерт, кор сетас матігӧгӧр рас гӧгӧртны, сьӧла кыйӧ. Ме витӧдӧ вуджи. Пищаль тулка, двадцатка, ньӧби жӧ кольӧм гожӧм. Сьӧланас гортсаясӧс чӧсмӧдлі нин. Сямӧй этша на, но Венякӧд и морт жӧ нин...

— Быттьӧ пельтӧм, он и кыв? — мӧдысь юалі, чӧв олӧ ёртӧй да.

— Кыла, но и мый?

— Дозмӧркаас тэа-меа коркӧ веськӧдчылам-ӧ?

— Кольӧм восясьыд, Шожымкатіыд тай кывтлім... Эз сюрлы небыдінад?

— Эз. Ме ӧд висьталі: Никӧнор пывсянын узим... Асыв-рытсӧ куръя дорын лабазын чӧж кыйӧдім. Дарья Коль эськӧ коркӧ висьталӧма: «Кылӧдчӧмны кык зонка пурйӧн. Кӧрыма вайисны» — Дарья Коль абу тшӧктӧма виднысӧ...

Веня ас кежас мыйкӧ мӧвпаліс вель дыр.

— Мекӧд сэсся ыліас полан ветлыны?

— Нинӧмысь ме ог пов! Но тэ кутшӧмкӧ, быттьӧ, кычи кодь! Быдлаӧ окотитан, а сям ни пельклун! Велӧдтӧм кычан кодь.

— Быдмыштӧмыд тай! Дедушыдлӧн кӧ пищальыс эз вӧв — вӧралысьыс эськӧ тэысь?

— Тэ эськӧ, Пашӧ, сира прать! Кӧвъясян — тэысь он мын.

— А мый? Ветлам, дай ветлӧма лоӧ... Аслыд ӧд, кӧнкӧ, окота жӧ?

— Окота, окота! — гылыда серӧктіс Веня. — Ветлам и эм. Вӧрад, майбыр, ог вошӧй. Дедушлысь маткасӧ босьтла. Чукӧрт ноптӧ гусьӧник, мед оз казяв мамыд, мый сёянтӧ уна босьтан. Лун куим-нёль кежлӧ няньыд ковмас, кӧрыш кык...

— Квайт кӧрыш со мышнопйын... Кыксӧ талун дзеба да мам оз и тӧдлы, уна-ӧ ньӧблі.

— Мед тӧдлас кӧ. Шожымка ю дорӧ, висьтась, узьлӧмӧн, лун куим кежлӧ мунам...

— Но, позьӧ и сідз висьтасьны... Никӧнор пывсянад унаысь узьлім... Сэтчӧ лэдзасны...

Сизим верстыд том кокъяслы абу мунантор. Лун шӧрын Шожымка берегын нин вӧлім. Ю дорас петтӧдз Никӧнор вӧр керкаторйӧ пырим. Сьӧд пывсян, из горъя юр сюянін... Морт нёльлы войся лэбув. Мездысим нопъясысь. Вӧрас петім. Веня — дедыслӧн 28 калибра берданкаа, ме — 20 калибра тулка пищаля, сьӧла чипсана. Венялӧн Лыскоыс ур нин аддзӧма, камгӧ-увтӧ.

— Талун огӧ урасьӧй. Мӧдім, Лыско, — чукӧстіс понсӧ том кӧзяин.

Кык сьӧлаӧс Веня лыйис. Нёль литр тӧрмӧна пӧртйӧ и ӧти сьӧлаыс эськӧ кӧрсӧ сетіс, но Веня кыкнан сьӧласӧ дзумгис.

— Ӧтиыс эськӧ...

— Аски — бара Ен, — дедуш шусьӧгнас вочавидзис.

Шыд пусис. Нопйӧс босьті, а сійӧ лысьтӧ проса шыдӧсӧн!

— Аминьӧй дай, Веня! Мышнопйӧс шыр кералӧма!

Веня аслас мышнопъяс кутчысис:

— Менсьым абу вӧрзьӧдлӧмны... Сідзи и колӧ тэд! Мед тувъяс ӧшӧдін дай! Аддзӧмыд! Нар пельӧсӧ брутнитны!

— А тэ эськӧ... Мед висьталін дай! Сюсь вӧралысь кӧ! Чайтлі нӧ: шыръяс!

— Найӧ быдлаын олӧны... Прӧмышляйтӧны, мый сюрӧ, тэ кодь йӧйсӧ велӧдӧны...

Проса шыдӧс, гашкӧ, джынйыс кос туруна джоджас киссис. Мӧс вый — стеклӧ банкаын, сов-сакар — банкаын жӧ. Сэтчӧ вӧрса «кӧрт ныра» шыръяс абу ликмылӧмаӧсь, нянь — пӧдушка кышӧдын, торйӧн — муртса кӧрыш помсӧ йирыштӧмаӧсь... Абу ыджыд ускӧттьӧ... Мышноп жаль. Боктіыс бумазея матерйӧас кык ичӧтик розь вӧчӧмаӧсь.

— Антусъяс! Ӧти розьыс эз тырмы! — скӧрала.

— Колӧ вӧлі гижны: «Гусясянныд кӧ, ӧти розьті гусясьӧй...» — чиктылӧ-сералӧ Веня.

Кос пескӧн ломтӧм да лӧдсавлӧм гырысь серӧвик изъя гор дзузган кусӧдӧм бӧрын весиг гӧрдов рӧма. Дӧрӧм-гач кежысь асъядорӧдзыс узим. Садьмим — вылыс гач да дӧрӧм кышалім. Узьыштім. Пуфайкаасим — бара унмовсим...

— Лӧзӧдӧ, Пашӧ, енэжыс, оз-ӧ югды? — Веня садьмӧма. — Тшай пузьӧдам... Коляс шыднымӧс шонтам... Нуръясьыштам да пес на ковмас вӧчыштны...

— Пе-ес? Мыйлакӧ пес на дасьтыны? Мӧд вой узям ли мый?

— Ломтім дасьсӧ... Никӧнор воас... Кӧтасьӧма... Сьӧд войнас сылы, мудзыслы, пес ковмас лӧсьӧдны? А тӧдмалас, коді узис? Аттьӧалас?

Югдытӧдзыс сёйсис, чай юсис. Кос коз пӧрӧдім. Веня пывсян йирк вылас кайліс, — ставсӧ ӧд тӧдӧ, — лучкӧвӧй пила лэччӧдіс, гуджгис-пилитіс посньыдик чуркаяс, а ме поткӧдлі да пыртлі пывсянӧ, гор весьт сёр потшъяс вылас тэчи.

— Кыкысь узьмӧн, Веня! Шань, тырмас...

— Но, медъя... Запасыд некор абу вывті... Нӧшта куим чурка артмас...

Югдіс. Чуксасьӧны сьӧлаяс. Кӧнкӧ ылын кургӧны-мургӧны таръяс.

— Арнас нӧ таръясыс койтӧны жӧ? — чуйми.

— Нӧшта на кыдз! — серӧктіс Веня. — Став пӧтка-лэбачыс арнад жӧника-невестаасьӧ. Тшӧтш и таръяс...

Менам сӧмын Дозмӧрка йылысь мӧвп. И мед эськӧ Веня эз нуӧд менӧ тар койт вылас.

— А Дозмӧркаыс? Кӧні эськӧ?

— Юасян? Ме быттьӧ тӧда? Волывлі сэтчӧ?

— Мый нӧ эськӧ локтімсӧ? Ог и аддзӧй?

— Корсьлам... Колӧ Шожымкасӧ вуджны, а сэсся вӧр пыр, кывлін ӧд, дас вит верст пӧ.

— А вошам кӧ?

— Дедӧлӧн маткаыс сьӧрысь, а Шожымка ю, бӧр кӧ косам, — кузьсьыс-кузь... Кытчӧкӧ век нин петам. Юыс Айкатыла горувті Эжваӧ усьӧ... Кӧсъян — он вош... А мӧдарас, йывланьыс, Микунь весьтӧдз, весиг Чубйӧдз пӧ катӧдӧ. Вошны некытчӧ.

Веня кыскис пуфайка пытшкӧс морӧс зепсьыс маткасӧ, пуктіс мыр вылӧ, бергӧдлыштіс сьӧда-гӧрда помъяса стрелкасӧ... Дзӧрис-дзӧрис магнита стрелкаыс да сувтіс.

— Гӧрдыс — лун бан! Школаад велӧдлін? Компассӧ аддзылін?

— Но,.. — кӧть уна челядь пельпом сайті син пӧлӧн и аддзылі компассӧ учитель пызан вылысь. Но лавкаын эз на вузавны, киӧ эг босьтлы да компаснас эськӧ и збыльысь ылалі.

— Но?.. Кытчӧ?

— Тэнад жӧ маткаыс! Висьтав...

— Сьӧд стрелка помыс — войвылӧ индӧ... Кӧні, сідзкӧ, асыввылыс? — пытайтӧ Веня.

— Асыввывсӧ тэнад маткатӧг важӧн тӧда. Шонділаньыс...

— Но... А бӧрсӧ петам?

— Шондіыс, асылын кӧ, мышладорын мед вӧлі...

— Шондіа луннад и збыльысь компасыд оз ков, а кымӧртчас — колӧ.

Ставсӧ лючки лои вӧчӧма. Ӧгралысь посни шомсӧ горйысь ваӧн киськалім. Вӧр керка ӧдзӧс пыким, мед тӧлыс гурйыв оз восьт. Шожымка берегӧ петім.

Лысколы мый! Пасьыс вурыстӧм-кизьястӧм: ваӧ — буз! Здук мысти кодӧскӧ увтӧдӧ нин мӧдар берегса ягсьыс.

Йылӧдыс Шожымка куим сыв пасьта и эм, но джуджыд. Вуджны позянін корсям, берег пӧлӧныс вывлань каям. Гашкӧ, час мунім вӧр пыр. Вывланяс туруна бечевникъясыс эз нин вӧвны. И аддзим: нэмӧвӧйся пашкыр коз ю вомӧныс пласьтнитчӧма. Йылыс мӧдар берегас. А увъясыс! Сой кызтаӧсь, ув вылӧ ув, он на писькӧдчы!

— Керасьыштны, буди, ковмас... Пу вывтіыс «ордым» писькӧдны?

— Тэтӧг аддза! — Веня чӧвтіс нопсӧ. Патронташа паськыд тасма костсьыс перйис черсӧ дай вуджаліс юсӧ суп-сап керасьӧмӧн.

Бӧр нопъясис. Вуджам, боклань моз чурвидзысь лапъяссӧ ме кипырала. Веня — водзын, ме — мыш саяс, воськов костын. Ю шӧрасӧсь. Кутчыси сувтсӧн моз чурвидзысь увйӧ, а сійӧ и нюгыльтчис: сапйӧма Веня сой кызта увсӧ, но черыс абу помӧдз прӧймитӧма. Пӧръяліс. Шатовтчи, веськыд киӧн Венялысь пельпом вывсьыс пищаль стволсӧ кватитсис и... ляпмуні пу вылас, быттьӧ потанӧ, а берданкаыс сӧмын и тульсмунлі юас.

— Мый нӧ вӧчин, аминьӧ! — пузис Веня. — Скӧтина! Пищальӧс вӧйтін!

— М...м...м... э-э-э! Нинӧм эг! — повзи, ёртӧй скӧрвывсьыс юас пожъялас! — Эн вӧйт! Ваас эн тойышт! Пищальыд абу чаг, эз кылав... Вугралам крука беддьӧн...

— Рыбак! Сунсьыв вот!

Недыр вензьыштӧм бӧрын, Веня керыштіс сыв кык кузьта зіб. Улі помса увъяссьыс артмис весьта вожкаяса, кольтан сяма «багыр». Пыр и крукассис пищальыс тасмаӧдыс.

— Но, бӧрдін-а! — радла-чиктыла.

Рузумӧн косьтім-чышкалім пищальсӧ.

— Код тӧдӧ, стволсӧ вермас косявны! — Веня шыбитіс кӧтасьӧм патронсӧ ваӧ.

Сук козъяса пемыд парматі асъя шонділаньыс мӧдӧдчим. Шонді югӧръяс сӧмын пу йывъяссӧ гӧрдӧдӧны, вӧр подулас пемыд, быттьӧ рӧмыд на. Вель дыр мысти водзын югдіс: пӧперегӧн мунысь кӧрт туй вылӧ петім. Эг на и аддзывлы татшӧм кӧрт туйсӧ. Рельсъясыслӧн вывладорыс кык чунь пасьта и эм, рельсъяс костыс — ӧти воськов.

— Но-о! Векни кӧлеяа кӧрт туй со нюжӧдӧмаӧсь, — Веня шуис.

— Мый нӧ таті ваялӧны-нуӧны? Кытчӧ?

— Микуньӧ либӧ Чубйӧ вӧр петкӧдӧны, — стӧчмӧдіс ёртӧй. — Ванюк нырдсянь, Никӧнор пывсянсянь вель вылӧ Шожымка берег кузяыс кайим. Сідзкӧ, колӧ бӧр лэччыштны километр куим. Тайӧ туй кузяыс и лэччам, а сэсся, гашкӧ, прӧсека, асыввывланьыс писькӧдӧмаӧс, аддзам.

Нӧшта неуна муныштім, туй боксьыс дозмӧр мӧдліс кыпӧдчыны, но мыйлакӧ лёк ногӧн бӧр пуксис, уси быттьӧ.

— Лый, Вень, лый! Лэбас! — гораа шӧпкӧда ёртлы. — Со нӧ, пукалӧ.

— Энлы лыйӧмнад. Чайта, петляӧ шедӧма, — но пищальсӧ киас босьтіс, затворнас клотшнитіс. Матыстчам.

Дозмӧр нӧшта на кӧсйыліс кыпӧдчыны, но налькйыс кутіс, уси гатшӧн.

— Ме тай шулі — петляын, — ёртӧй кыскыштіс-томналіс затворсӧ предохранительнас, бӧр ӧшӧдіс пищальсӧ пельпом вылас. — Вӧрсӧ петкӧдысьясыслӧн тайӧ кыйдӧсыс.

Мунігмоз нӧшта на ӧти шедӧм вийӧрӧс аддзылім. Эг весиг матыстчылӧй. Йӧз лэчкысь эг гусясьлӧй, тӧдім: тайӧ ыджыд мыж.

— Галя изйӧн чульнысӧ тыртны лыа вылас петӧны.

Кӧрт туй боксьыс Венялӧн понйыс чукчиӧс кыпӧдіс.

— Корсь, Альчик, корсь! — негораа тшӧктіс Веня, да кор нин понйыс уськӧдчис дозмӧр бӧрсяыс, пӧрччис нопсӧ. — Увтас кӧ, ветла да лыя.

Понлы регыд и сюрӧма пӧткаыд. Ливкйӧдлӧмӧн камгӧ-увтӧ.

— Пукавлы тані, пырала.

Недыр кежлӧ и вошлі — бӧр нин петӧ, а лыйӧм эг кывлы.

— Лэбис. Пашкыр пожӧмсайса кыддзӧ пуксьӧма, оз вӧлі тыдав. Кытшовтыштны мӧді, аддзис да лэбис.

— Водзвыв куштін, вот и лэбис... Ветла пӧ да лыя...

Эг на удитӧй нопъясьны, ичӧтик паровоз воис, вӧр тыра платформаяса.

— Лэч туйнымӧс кыяланныд, пацанъяс? — машинистыс паровозсӧ сувтӧдіс да юалӧ.

— О-ог! Дозмӧрка пӧ кӧнкӧ эм. Кӧсъям корсьлыны. А тіян лэчьясӧ кык дозмӧр шедӧма. Нопным со пӧткатӧм на, нинӧм на эг кыйӧй, — Веня, а сэсся и ме разьлім ноп кӧртӧдъяс. — Асьным понъяӧсь, пищаляӧсь. Йӧз лэчьяс ог куштӧй.

— Но и бур, абу кӧ гусясьысьяс, — нюмдіс ичӧт паровозса машинист.

— А Дозмӧркасӧ, дядьӧ, он тӧдӧй, кӧні сійӧ? Кӧнкӧ пӧ таладорын, а ылын-ӧ на сэтчӧдз, ог тӧдӧй? — юаліс Веня.

— Эг вӧвлы сэні, эг кывлы сэтшӧм нима сикт-грезд ни посёлок. Тані, матігӧгӧрын, абу некутшӧм олысь ни керка. Вошинныд, зонкаяс? Пуксьӧй, нуӧда Чубйӧдз.

— Айкатыла дорысь ми, Митерасысь. Дозмӧркаас вӧравны мунам...

— А-а-а! Тадеуш, ноко, мыччысьлы, — бергӧдчыліс паровоз пытшкыланьыс машинист. — Зонкаяс со вӧравны мӧдӧмаӧсь, Дозмӧрка юасьӧны... Тэ ӧд кыйсьысь жӧ...

— Йидэ по железке зъ вірсту три зъ гакім... До вірстового хопра... Вліво завіртаіті... Трахту ні, мало троплэна,.. стізя... Піхом зъ вірсту дзэнсця... зъ гаким... Нэ заплутайті, шукай троплэна шляхт.

— Мыйкӧ гӧгӧрвоин? — юалі Венялысь.

— Эг, — вочавидзис ёртӧй. — Юала машинистыслысь. Сійӧ ӧд гӧгӧрвоӧ отсасьысьыслысь сёрнисӧ.

— Ми, дядьӧ, немтор эг гӧгӧрвоӧй, — шыасис Веня машинист дорас.

— Кӧрт туй кузяыс лэччӧй куим километр, верстӧвӧй сюръясӧ прӧйдитанныд да Дозмӧркаланьыд ордым шуйгавыв кутас кежны. Сюся видзӧдӧй: векньыдик ордымыс, пода туй. Сэті и мунӧй, верст дас сайӧ на... Эн вошӧй!

— Но, гӧгӧрвоим, бура висьталінныд. А сылысь, отсасьысьыдлысь... оз рочӧн сёрнит да он и гӧгӧрво...

— Поляк сійӧ.

— Ув болота хата зъ вірсту... Днювайті, ночуйті, нэ запалюйті! Ще вот: гиблое болото, нэ ході туды! Ой, гиблое!

— Но, тайӧс гӧгӧрвои, — гогнитіс юрнас Веня, аттьӧаліс дядьӧясӧс.

«Ту-у-у-у!» — вӧсниа тутӧстіс паровоз да вӧр тыра ичӧт платформаяс вӧрзисны, ӧдсӧ содтӧмӧн мӧдӧдчисны Чублань. Виччысьлім поезд бӧж прӧйдитӧмсӧ да петім кӧрт туй вылас.

— Бур мортыс индіс, да татысяньтӧ воам нин, — дӧвӧльпырысь шуис Веня. — Керка пӧ эм. Сідзкӧ, шоныдінын и узьны мӧдам.

— А ме повзьылі: ми кодь зонкаясыдлысь, мися, мед оз жӧ мырддьыны пищальяснымӧс...

— Колан тэ кодлыкӧ! — син гугнас видзӧдліс ме вылӧ Веня. — Зэв ӧд полысь!

Сувтланінсянь километр мунім, мӧдӧс, коймӧд сюръя дорӧ матысмам, воис пос. Векньыдик ю, позьӧ шуны, паськыд шор, увтасінӧдыс визувтӧ. Лыа насыпсӧ, гашкӧ дас метр джудждаӧ лэптӧмаӧсь. Веня тринь-тринь, тринь — шпалысь шпал вылӧ сӧмын и чеччалӧ — вуджис юсӧ. Альчикыс, дерт, медводзын... Пырӧма нин вӧрӧ да кодӧскӧ увтӧ.

— Ве-е-е-ня-а! Эн коль! Ме таті ог лысьт вуджнысӧ. Прӧпасьт! Уся кӧ, разься та вылнасяньыс! Шпал костъясыс абу менам воськовъяс серти...

— А мый нӧ, мыш вылын тэнӧ вуджӧда? — сералӧ Веня. — Бауӧн вудж, бауӧн!

— Ог лысьт... Нӧшта и нопйӧй да пищальӧй мешайтчӧны... Уся пропасьтас.

— А Пашӧй тэ, дай Пашаӧй! Матӧ тай воин! Он-ӧ кӧсйы бӧр косны? — сералӧ ме вылын ёртӧй, а ме эськӧ, вуджны кӧ куті, и збыльысь пос улас жмоткыси, лы ни ку...

Веня воліс ме дорӧ, босьтіс нопйӧс, пищальӧс.

— Ӧні вуджан?

— Ог, вайлы чертӧ. Пос улас лэчча, эсійӧ вӧсньыдик козсӧ пӧрӧда да сы вывті вуджа.

Керасьӧмнад час джын, гашкӧ, вуджи. Ёртӧй виччӧ менӧ, тешитчӧ-сералӧ.

— Татітӧ, эн пов, вуджа. Ветлін эськӧ пон дінад. Эновтас, дыр кӧ он лок сы дінӧ...

— Альчик аддзӧмтортӧ оз эновт, кӧть лунтыр увтас. Вудж вай ӧдйӧджык, ӧтлаын и кежалам.

Кыдзкӧ-мыйкӧ, Венялӧн серам улын, вуджи.

— Но, ловъя? Сьӧлӧмыд местаын? Эз пот? — пыр на гигзьӧ. — Нопъясь, сідзкӧ, да мӧдім.

Альчик джуджыд, пашкыр козйӧ увтчис.

— Кучкышт, Пашӧ, пучӧръяс, мед вӧрзяс урыс.

Лӧсышті коз пу дінсӧ да клёнги чер тышкӧн пучерас.

— Шань! Шань! Вӧрзис, йывланьыс кайыштіс, — Веня кыпӧдіс пищаль стволсӧ юр вылӧдзыс, лыйис.

Альчик вомӧ, муас эз и волы, уси урыс. Веня пӧльыштіс зьверыслысь мыш выв гӧнсӧ бӧж дорсяньыс юр чук вылӧдзыс.

— Воӧма нин, — перйис пуртсӧ, здукӧн и пӧрччӧдіс урсӧ, яйсӧ понйыслы сетіс. Сійӧ сӧмын куж-кажкерис.

— Но вот, Альчӧ, ичӧт пажына лоин. Корсь уръясӧс и ужын вылад, а миян вылӧ — пӧткаясӧс.

Кыйдӧс аддзӧмысь ошкыштӧм пон нуръясьыштӧм бӧрас нӧшта на кок йыла лоис, чепӧсйис пыді вӧрлань, но Веня сійӧс стрӧгакодь чукӧстіс.

— Эстчӧ! Эстчӧ мунам, Альчик! — кинас кӧрт туйлань индіс.

Пон люнь-люнькерис бӧжнас — гӧгӧрвои пӧ, котӧртіс кӧрт туйлань. Муныштім нӧшта верст джын — пон быттьӧ дурмис: бергалӧ, кытшлалӧ ӧдйӧ котралӧмӧн, быттьӧ куталӧ кодӧскӧ.

— Мый бара аддзис-а? — юала Венялысь.

— Зьвер кок туй ли пӧтка дук кылӧ... Видзӧдлам. — Кежис понланьыс. — А-а-а! Дозмӧръяс пуртікасьӧмаӧсь. Налысь дуксӧ и кыліс... Видзӧд, Паша, сюся. Кежан туйным кӧнкӧ матын.

Аддзи. Некымын воськов ылнаын и вӧлӧма.

— Таті, буди, миянлы колӧ кежны? Иван-чай турунсӧ лякӧмаӧсь, подмӧдыштӧмаӧсь. Со и понйыд сэті жӧ кежис.

— А надейнӧ, таті... Кежам...

Муртса тӧдчана ордымӧд часӧн-джынйӧн кымын мунім. Кӧнъяскӧ и лӧсасъяс паныдасьлісны. Альчик, гашкӧ, дасысь увтчыліс, но ылынкодь да эг кежавлӧй. Веня перъяс коссьыс черсӧ, лӧснитас кызджык пу, клёнгас чер тышнас куим-нёльысь — понйыс дугдӧ увтны да здук мысти миян дінын нин.

— Тані, Альчик, ог вӧралӧй. Ордымнымӧс воштам.

Ог кежавлӧй увтчӧм вылас да пон дышмис. Мый весьшӧрӧсӧ увтны, аддзӧмасӧ кӧ ог кӧсйӧй кыйны?

Туй прӧследыс кӧнкӧ тыдыштӧ, а кӧнкӧ и дзикӧдз вошлӧ.

— Лӧсасъяссӧ сюся видзӧд, Пашӧ, — чуйдӧ Веня. — Бура синмав матігӧгӧрсӧ и ылысьджык.

Кытӧнъяскӧ, дженьыд яла подъя местаясын, сӧмын лӧсасъяс кузя и ковмис мунны, но вӧчалӧмаӧсь найӧс вывті нин гежӧда. Сэки ӧтиным кольччам важ, сирзьӧм нин, сьӧдӧдӧм лӧсаса пу дінӧ, а мӧдным корсям водзысь паса жӧ мӧд пу. Коркӧ туясьысь чукӧстас: «Татчӧ, татчӧ! Ло-ок!»

Тадзтӧ, дерт, зэв дыр да ньӧжйӧ артмӧ мунӧмным, но сы пыдди стӧча, колана туй метьсӧ воштытӧг.

— Синмав вот, кор ӧти лӧсассяньыс мӧдӧдзыс гашкӧ кыксё воськов! Вывті нин гежӧд, — норасьӧм кодя артмис.

— Абу жӧ ӧд йӧйӧсь, мед бокӧвӧй дядьӧлы туй индавны. Асьныс нырвизьсӧ сяммӧны кутны, гоз-мӧдысь кӧ волісны. Весиг сэсся и лӧсас ни ордым оз кут ковны, а тэа-меа коддьӧмыс кӧ этшаджыкӧн воласны, налы унджык зьвер-пӧтка и вотӧс вичмас.

— А эз-ӧ ылӧдлыны миянӧс паровозсаыс, Веня?

— Эз, буди.

— Дыр нин мунам да?

— Тайӧ ӧмӧй мунӧм? Кималасӧн моз туйсӧ корсям да...

— Сійӧтӧ, эськӧ, и сідз, но код тӧдас, йӧз висьталӧм сертиыд? Быдӧнлӧн аслас мурталан мера, — казьтышті дядьӧыслысь висьталӧмсӧ.

Тайӧ бӧръя сувтлӧмсяньыс регыд и восьтіс Парма-мамыс помасьлытӧм козъя-пожӧма отсӧ. Кайыштім кузякодь вель джуджыд, но лажмыд чой йывлань, муныштім верст джын кымын, да сэки и тыдовтчис гежмалӧм пуяс костӧд паськыд эрд.

— Воим ӧд, Пашӧ, воим! — сывъяліс менӧ Веня, тӧкӧтьӧ кок йылысь эз уськӧд.

— Кытчӧ воим? Кытчӧ?

— Дозмӧркаӧ воим! Доз-мӧр-ка-ӧ-ӧ! Видзӧд со...

— И мый сэні тыдалӧ?

— Аддзан чой горувланьсьыс лӧзов кушинсӧ?

— Но, аддза...

— Нюрыс и эм, лӧзалӧ, енэжыскӧд ылын-ылын, быттьӧ, ӧтлаасьӧ...

— Ы-ы... Сійӧ кӧ эськӧ?

— Сійӧ! Сійӧ!

Вӧр керкасӧ, нюрсӧ син улысь воштывтӧг нин, корсьысим. Ме вӧр пытшкӧсӧдыс муна, Веня — нюрладорӧдыс кыйкъялӧмӧн восьлалӧ.

— Ве-ень, ылын-ӧ мунан? — тшӧкыда чукӧстлывла, мед ылӧ бокӧ оз мунсьы.

— Тані, тані. Орччӧнӧсь тай, мый быд воськов бӧрын горзан?

Вошӧмысь тӧдтӧм местаас пола да тӧдлытӧг ёртлань матыстчыссьӧ.

— Меланьсӧ мыйла матыстчан? Ылітіджык мун! — аддзас маті пуяс сайысь да ылітіджык тшӧктӧ мунны. — Тадзтӧ, ӧтлаын ветлӧдлӧмнад, кор аддзам керкасӧ? Эн пов, он вош.

Час джын, буди, корсьысим, Венялӧн аддзӧма.

— Па-а-шӧ-ӧ! — горӧдіс. — Лок, аддзи узьланіннымӧс.

— Локта, локта! — шыаси да шыалӧм вылас и веськӧдчи. Веня ӧшӧдӧма вӧр керка водзладор стенас пищальсӧ, нопсӧ. Восьтіс ӧдзӧссӧ, пытшкас здук кежлӧ пыраліс.

— Пачыс дзонь, бокъяссӧ кирпичысь тэчӧма, а выліас изъяс — шоныд керка. Пескыс — вой-мӧд узьны горвесьтса сёр вылас, пӧтӧлӧкӧдз. Талун, сідзкӧ, пес ог и дасьтӧй. Югыд би, тыдалӧ, эм и... Пельӧсса пызан вылас телефон батареяяс, пӧнарикӧ кодь ичӧт лампочка — проводъяса и быдӧн, — керка пытшкӧссянь аддзанасӧ висьтавлӧ. — Час, видла, ӧзйӧ-ӧ...

Веня недыр ноксьыштіс — вӧр керка пытшкӧсыс югзис...

— А мый, сідзкӧ? Водз на ӧд пусьыны, водӧдчыны дасьтысьны?

— Кытшовтлам пармасӧ...

— Но, тэ, сідзкӧ, Альчикыдкӧд кытшовт, а ме нюр дорӧдыс увлань лэччыла, турипувъя места корсьла.

Неылӧдз и лэччи — вотӧсыс пыр гырысьджык, унджык. Кӧсйи нюрас пырыштлыны. Сэні вотӧсыс быттьӧ кисьтӧма, но нитшка подйыс потан моз лайкъялӧ, бӧр ӧдйӧ яг дорас петі. Нӧшта горувджык сетчылі — турипувйыс виноград гырся. Чеги ньӧр — пас вылӧ, горӧдчылі да ёрт дінӧ яг вылас кайи.

— Талун ог нин вотчы, падъянӧс вӧр керкаас коли. Кытшовтам ӧтлаын яг вывсӧ, видзӧдла, бур пувйыс кӧні унджык.

Корсьны эз и ковмы. Вутшъяс вылын китыра розъя гырысьсьыс-гырысь сьӧдгӧрд пув. Юмов, кынмавлӧм бӧрад, быттьӧ сакара.

— Но и вотчышта жӧ аски! — нимкодяся.

Гӧгралыштім часӧн-джынйӧн кымын. Альчик волас миян дінӧ, вӧчас кытш да водзӧ котӧртас.

— Корсь, Альчик, корсь миянлы пусьӧд. Аслыд вылӧ ужыныс эм нин, а ми кыйдӧстӧмӧсь на.

«Корсь» шуан да вӧралысь понйыд ӧддзылӧ исасьны, пыр и вошӧ син увсьыд.

Пон мыччысьлас, вошлас, а сэсся и «ляв-ляв» сетіс, никсышталӧмӧн гежӧдика увтыштавны кутіс.

— Тарӧс увтӧдӧ, — муртса кывмӧн висьталіс Веня.

— Увтӧм сертиыс тӧдан?

— Но. Дозмӧр вылӧ кисьтӧ-увтӧ, а тар увтӧмтӧ дыр оз кывзы, дӧзмас и лэбас. Сюсь пон сійӧс оз и шызьӧд: сӧмын ливзышталӧ да коркӧясӧ зэв гежӧда «ув» да «ув» — гӧлӧссӧ кыпӧдлас. Пукав тані, Паша, чӧв-лӧня, а ме ветла.

Веня кань моз, кок улас ув оз тратшнит, коз-пожӧм понӧльясса сайӧд артышталӧмӧн, мӧдӧдчис понланьыс. Вель дыр ковмас виччысьны. Альчик пыр на лимзышталӧ. Сідзкӧ, и пӧткаыс пу вылас на пукалӧ. Вӧралысь, тыдалӧ, оз жӧ тэрмась. Повзьӧднытӧ ӧд регыд, а сэсся тартӧ корссьӧма — сузем лэбас. А лэбӧм тар бӧрсяыд весиг пон ылӧдз оз вӧтчыв, гӧгӧрвоӧ: весьшӧрӧ.

Коркӧ кыліс и лыйӧм шы. Котӧрті сэтчань. Аддза, Веня сьӧд тарӧс киас кутӧ. Мича, крукыля бӧжа, син доръясыс, сорсыс кумач гӧрд.

— Бур, Альчик, бур! Пусянаӧсь лоим, — ошкӧ понсӧ ёртӧй. — Ӧні сэсся и узьмӧдчанінлань позьӧ веськӧдчыны.

Но пон абу на мудзӧма котравны-корсьысьнысӧ да нӧшта на ӧти урӧс корсис...

Вӧр керкаӧ воӧм бӧрын Веня босьтчис куштыны тарсӧ, а ме ломті пачсӧ, пӧртйӧн лэччылі нюрас вала. Нюр ваыд кӧть эськӧ и абу шорын визувтысь кодь, но матігӧгӧрын сійӧ эз вӧв. Немтор. Сӧстӧм тай. Пӧрт тыр да нӧшта керка пытшкӧссьыс аддзӧм куим литра банкаӧн на катӧді. Видлі — юны зэв на и туйӧ, нюр выв нитш кӧрыс муртса кылыштӧ — арся зэр ва.

Тарыс Венялӧн куштыссьӧма, чишкалӧма нин. Дзумгис пӧткасӧ, вундалыштӧмӧн, ставнас.

— Ӧтчыдысьӧн та ыдждасӧ?

— Нёль литр тӧрмӧна пӧртъяд — буретш... Аски ӧд бара кыйсьышта. Вӧралысь кослунъя шыд оз сёй, — вашъялӧ.

Пачсӧ керкасьыс кыкысь лӧдсавлім.

— Шыдыс эськӧ пусис нин, но шоныдджык узьны лоӧ. Шырӧм картупельтӧ пӧртъяс пукты. Уръяссӧ кульышта да сэк кежлӧ и ужин лоӧ дась.

Нуръясьыштӧм бӧрын вӧр керкаӧ пырим. Пон, дерт, ывлаын, коз улӧ аслыс места бӧрйис. Ымралӧ узянінным, жарӧдіс, ковмис дӧрӧм-гачӧдз пӧрччысьны.

Водігӧн нин Веня видзӧдліс узьлан нар пельӧсын сулалысь йӧв бак пытшкӧ.

— Запасаӧсь татчӧ волывлысьясыс: сукар — бак джынйыс, тубрасъяс нӧшта...

— А кодъяс эськӧ тані кыйсьывлӧны? Айкатылаысь ӧдвакӧ волывлысьяс эмӧсь? — юася, быттьӧ Веня тӧдӧ. — Чубсаыс?

— Вӧрсӧ пӧрӧдӧны лагерын пукалысьяс... Найӧ, вӧльнӧя кодлы позьӧ ветлыны, кодъяслӧн пукалан срокыс помассьӧма, да, дерт, и чубсаыс волывлӧны. Поезднад нӧ дыр-ӧ...

— А шпанаяс кӧ войнас локтасны? Кӧрт туй пӧлӧныс быдлаын лагерьяс... Пышйысьяс?

— Вӧрад найӧ оз локны. Нинӧм тані вӧчнысӧ. Пышйӧны кӧ — кӧрт туй кузя, лунвывлань. Медсясӧ гожӧмын, а ӧні — ноябр, кӧдзыд... Сэсся ӧд миянӧс пон видзӧ... Кыкнанным пищаляӧсь... Эн пов нем абусьыс... Войнас коді аддзас вӧр пӧвстсьыс кутшӧмкӧ керкатор?

— Ог эськӧ пов, да сідз тай...

— Вод да узь... Стенладорас кӧсъян?

— Но.

— Ме, сідзкӧ, ортсыладорас...

Ывлаӧ петалім.

— Видз, Альчик, миянӧс! — понлы тшӧкті.

«Ув-ва-а-а», — ойксӧдіс унзіль понйӧс. Сійӧ чеччыліс, воліс миян дорӧдз, а сэсся Веня тшӧктіс да бӧр муніс шонтӧм местаад.

Водім да ёртӧй пыр и унмовсис, а ме дыр на бергалі. Жара ломтыссьӧма.

Дӧрӧм-гачӧс пӧрччи да коркӧ тай сэсся унмовссьӧма жӧ. Дыр-ӧ узи, часітӧгыд код тӧдас. Садьми — вӧр керка салялыштӧма. Майка кежысь и ыркыд нин. Сы вӧсна, дерт, и садьми. Дӧрӧмаси-гачаси да бӧр лажыньтчи аслам местаӧ. А Веня нистӧ-узьӧ. Мед. Йирмӧгыс босьтас да садьмас. Асъя войнад некутшӧм нин полӧм шпанаясысь. И пон чӧв узьӧ. Сідзкӧ, и ывлаас матын некод абу. Бӧр унмовси. Ывлаас сьӧд пемыд: тшын петан розьсӧ тупкигӧн сэтчӧ видзӧдлі. Луныс, тыдалӧ, мича жӧ лоӧ. Енэжас кодзувъясыс куньтырасьӧны.

Дыр-ӧ эськӧ узьсис кузь туй бӧрын, ог тӧд, но Веня садьмӧдіс.

— Чеччы, Пашӧ, чеччы! Ывлаас лун югыд!

— Ы? — пырсӧ эг гӧгӧрво, мыйла тӧрмӧшитӧны, коді?

— Чеччы, югдӧма нин!

— А-а-а... Но, чечча, чечча дзик пыр,.. — но бара на вӧр керкаад, сӧстӧм сынӧд вылас да шоныдінас, ойбыртсьылӧма, а Веня сы кості рытъя шыд нин шонтӧма, чай пузьӧдӧма. Чайникыс пызан пельӧс ув лабичас вӧлӧма, ёртӧй чайсӧ юигӧн нин, кытысь, мися чайникыс, юалі да, висьталіс.

— Збыльысь, сідзкӧ, волывлана места, дозмукъяс, чайник...

Нуръясьыштӧм бӧрын петім пармаӧ. Веня веськыд пельпом вылас берданкаа, ме ружьеӧс босьті жӧ сьӧрысь. Эг лысьт кольнысӧ, кӧть и вотчыны муна. Ӧд луннас кодкӧ кӧ волас, вермас и гусявны. Накӧсалі мышкӧ кыкнан пельпом вомӧн, киын падъян. Чукӧраинысь вотчигӧн ӧд пищальӧс позьӧ и пӧрччывны, пу ув вылӧ ӧшӧдлыны.

Кынь-кынь восьлалам. Лысвасьыс небзьӧм яла дзебӧ кок шыяс, быттьӧ вольӧса джодж вывті кӧмтӧг восьлалам. Тӧрытъя турипувъя местаӧдз воим. Но вотӧссӧ, уна вӧлі-а, талун тусь ог аддзы.

— Ве-ень! Кодкӧ тай тані вотчӧма нин!

— Вотчас кодкӧ войнас? Водзынджык на, буди?

— Тшук тайӧ местаыс! Со нӧ, ньӧр на чеглі пасйӧд вылӧ.

— Но-о! Дивӧ тай! И збыль ӧд, тусьӧдз ставсӧ куралӧмаӧсь.

Борд шыясысь друг быттьӧ поті нюр вылыс. Воськов кызь сайысь ӧттшӧтш кыпӧдчисны, гашкӧ, кыксё тар. Разі-пели, коді кытчань лэбисны, тшӧтш и миянладорлань.

— Лый, Веня, лы-ый! — горӧді.

Но чуймӧм морт весиг вунӧдіс пищаль йывсьыс, сулаліс восьса вомӧн. А таръяслӧн борд шыысь нюр выв шӧрланьсьыс ӧти бӧрся мӧд кыпӧдчавны кутісны дозмӧръяс. Ӧти чукчи дзик миян вылӧ локтӧ.

Веня сайкалӧма нин шӧйӧвошлӧмсьыс, нетшыштіс пельпом сайсьыс берданкасӧ да шковгис-лыйис, но эз веськав.

— Да-а! Самолёт! «Дуглас!» Бордъяссӧ паськӧдӧма — метрысь отаджык. Аддзылін, Веня, гӧныс весиг морӧс вылас абу нин сьӧд, а кирпич рӧма, руд.

— Пӧрысь чукчи, ыджда сертиыс тыдалӧ...

Лыйӧм шыысь нюр вывсьыс дыр на, ӧтиӧн-ӧтиӧн, а эз таръяс моз ӧтчукӧрӧн, кыпӧдчалісны дозмӧръяс, чим сьӧд вийӧръяс, эньясыс — кӧндозмӧръяс. Но эз нин миян дінті, лыян ылнаті лэбавны.

— Аэродром! Мый тэ татчӧ шуан? — шемӧсмӧма ёртӧй. — Эта мында пӧткаыд абу дивӧ, мый нюр дорсӧ куштӧмаӧсь.

Ме эськӧ Венялы «лый да лый» горзі, но ачым ружье йылысь вунӧді жӧ. Мыш сайысь эг и судзӧдлы, быттьӧ пищальтӧм.

— Яглань унджыкыс лэбисны. Сэні и гӧгралышта, а тэ?

— Вотышта турипувсӧ, кыдз шулім...

Альчик «ляв-ляв» сетіс да вӧтчис Веняӧн лыйӧм чукчи бӧрсяыс. Здук и коли — кисьтӧ-увтӧ нин, ливкъялӧ весиг.

— Аддзис со понйыд. Ветлы, а ме нюр бокӧдыс горув лэччыла. Ставсӧ ӧд эз на кокавны. Сэні и кута вотчыны, а тэ гӧгралыштан да ме дорӧ и лок.

— Тӧдӧмысь, пуяс вывсьыс сэсся яг вылас лэччасны, пув кокавны. Корсявлам понкӧд.

— Мун, мун. Вермас и лэбны чукчиыс, дыр пу вылас оз пукав.

Ёна ылӧдз меным эз и ковмы лэччыны. Воис вотӧса местаыс, но яг подув дінас и посниджык, и этшаджык. Кевлі нюрас воськов вит — лайкъялӧ кок улын, быттьӧ тӧв вылын плавкнитӧм чышъян. Дзумгыся — некод оз и аддзы, кытчӧ и сгиниті. Повзи да бӧр яг дорас петі, бара горув лэччышті.

Яла нитшка ягыс дзик нюр дорӧдзыс лэччӧ. Сідзкӧ, ёна важӧн, уна сё во сайын нюр местаас вӧлӧма ты. Ягбокса пуяс вывсьыс тӧв нырӧн нуӧма ты вылас коръяс, косьмӧм лыс ем, чегъясьӧм посни увъяс. Тырӧма ва вылыс ёгнас, нитшсялӧма, да берег дорсяньыс и пожӧм пуяс вӧвлӧм ты вылас мӧдӧмаӧсь быдмыны. Тӧлӧн лэбӧдӧм кӧйдыссьыс. Но пуясыдлы чорыд подув колӧ. Быдмӧмаӧсь куим-нёль метр судтаӧ, мукӧдыс и джуджыдджыка, да гырысь вӧрӧ вотӧдз и косьмӧмаӧсь. Сой кызта кондаяс. Эмӧсь, дерт, и веж пуяс, но косьмасны жӧ — зэв нин гежӧд лыс емаӧсь, косьмӧм йылаӧсь нин. А зумыд подула ягас сулалӧны сывтыръя пожӧмъяс, куимсё во, гашкӧ быдмӧны, но туган йылыс, шапкаыс веж лыска.

Верст джын кымын нӧшта лэччи нюр бокӧдыс, видзӧда: дзик берег дорас, яг подулас коркӧ быдмывлӧм кузьсьыс-кузь пожӧм кутшӧмкӧ бушков дырйи пӧрӧма-пласьтнитчӧма нюр вылас пӧперегӧн. Тӧв нырыс, кутшӧм кӧть абу вӧлӧма ён, багатыр пожӧмсӧ мусяньыс метр кымын вылнаті чегӧма, гашкӧ пучерыс рыж нин, сісь вӧлӧма, но пожӧмтӧ вужнас абу жӧ вермӧма пешкыльтны.

Увъястӧм, кырсьтӧм нин пуыс, сісьмӧма, сӧмын сьӧвмӧсыс и кольӧма. Кадӧн нитшсялӧма, а сісь пу вылас, нитш сорыс вына пӧтшва вылад и турипув заыс вужъясьӧма-гартчӧма. Вотӧс тусьыс виноград гырся, сьӧдгӧрд. Эг босьтлыв киӧ сэтшӧм гырысь турипувсӧ, вомӧ эг сюйлы. Сувтлі нюрас вӧйӧм пу вылас — зумыда-ӧ нитшкыс поньталӧма, оз-ӧ качайтчы. Йылӧдзыс эг ветлы. Вотӧс вӧснаыс некытчӧ тувччыны. Кайлі ягас, корси сой кызта кос пожӧм, пельпомӧн мыджсьӧмӧн, сісь дінма да, пӧрӧді, а сэсся ӧта-мӧд дінас матӧ быдмӧм пуяс костын чинті йыв и дін — метр куим кузя ён зіб артмис. Мыйкӧ кӧ — мездас неминучаысь. Повтӧг нин и кайи, киын зібъя да падъяна, пожӧм дін вылас. Пищальӧс пу ув вылӧ, торкасьӧ вотчынысӧ да, ӧшӧді.

Воті пу вывсьыс дінсяньыс йылӧдзыс став турипувсӧ. Гырысь да, майбыр, быд тусь эрд вылын, аддзытӧг оз коль. Пу вывсьыс быри, да зіб вылӧ тальччӧмӧн и боксьыс тшӧтш вотчи. Кыкнан киӧн сӧмын варсала. Ӧдйӧ содӧ гырысь пувнад падъянӧй. Шондіыс сӧмын на рытыввывлань мӧдіс видзӧдны, этша на и лэччыштіс вӧртасланьыс, нопйӧ нёльӧд падъян нин кисьті. Бур кык ведра лоӧ. Шыръяслысь пыралан розьсӧ, пуртӧн сюмӧд кульышті да, сійӧн тупки. Вотӧсыс сэсся сюмӧдсӧ личкис да лючки и дзоньмис мешӧкӧй.

Менам, позьӧ шуны, талун кежлӧ вотчыссис. Венялӧн вӧравсьӧма жӧ. Ноп дінын на вӧлі нокся — воис.

— Бура, Паша, вотчӧмыд, — йӧрыша мешӧкӧс аддзӧм бӧрын ошкыштіс Веня. — Молодеч!

— Веськалі тай турипувъя местаӧ да со ӧтилаысь тайӧ и чукӧрмис. А тэ кыдзи вӧралін? Вотчӧмас ылалі да ӧтчыд лыйӧм сӧмын и кывлі.

— Альчик «дугластӧ» и аддзӧма. Лыйи, бордъяс веськалӧма да уси, но ловъя, котралӧ. Мыйӧн матыстчам, дугдас котӧртнысӧ, бергӧдчас, вомсӧ паськӧдӧма, то ме вылӧ, то пон вылӧ уськӧдчӧ. Клотшкӧ чорыд нырнас, китӧ кӧ копыштас, вирӧдз. Мыйкӧ и кутасим... Пуфайкаӧс сэсся вылысас шыбиті да венім. Кӧть мӧдысь вӧлі лый. Вийӧр нӧшта пон улысь жӧ лыйи да вит ур, а рытын пуны — тар.

— Но, бура тай прӧмышляйтӧмыд! И нуръя шыд лоӧ!

— Сэсся ӧд он нин вотчы?

— Ог, тырмас. Литра даса ведраӧн морт вылӧ лоӧ.

— Но и мунам, сідзкӧ, керкаӧ.

— Мунам, — нопъяси, мӧдӧдчим яг вывтіыс.

Вӧр керкаын пескыс вӧлі на. Веня ломтіс пач. Ме лэччылі нюр дорӧ, мыськалышті пӧрт, паньяс, пӧртнас да чайникӧн ва каті. Ёртӧй тарсӧ куштіс.

— Ме, сідзкӧ, пес вӧчышта, а тэ пусьы.

— Сійӧ жӧ вӧлі кӧсъя шуны.

Кык вӧсньыдик конда пӧрӧді, кражъялі, керка дінӧ вӧрсьыс петкӧдлі, а сэсся чинталі да шӧрипӧв поткӧдлі. Вель дыр лоис.

Ужнайтім топыда, чӧскыда.

— Локтӧма кӧ нин та ылнаас, лэбач сарствоас, мый надзтысьнысӧ! Аски кыйсьыштам на... Чайта, мыйкӧ и лыйны сюрӧ. Вой улас, дерт, ог петӧй ылі туйӧ, войковтам на тані, а аскомысь югдыштас дай гортӧ мӧдӧдчам... Сӧглас?

— Юасян! Мен зэв на окота и яг выв пувсӧ мыйтакӧ вотыштны.

— Вотчы. Ми вӧралам...

Альчикӧн увтӧдӧм дозмӧрыс и збыльысь вӧлӧма нин зэв пӧрысь лэбач айӧн. Вийӧрлӧн, том дозмӧрлӧн сьылісяньыс морӧс улыс волялӧ сьӧд, а талӧн весиг зоб улас гӧныс кирпич рӧма нин. Мыш вылас весьт кузя, сутуга кодь чорыд, сьӧдгӧрд рӧма жӧ, но вывті уна и дзик нин еджыд.

— А сьӧктаыс! Олыштӧма тай йӧзӧн гежӧда волывлан местаад! — кыпӧдлі морӧс весьтӧдз. — Сьӧкы-ыд! Дозмӧр-пӧль!

Югыдӧн на ужнайтім. Веня сэсся лэдзис пӧтка сювсӧ.

— Мед оз лӧзӧд яйыс, — висьталіс, лэччыліс нюр дорӧ, нитш катыштіс.

— А нитшсӧ мыйла?

— Яйыс оз дуксьы. Сюв местаас кӧ ва нитшсӧ сюялан, пӧткаыд вежон кӧрсӧ оз веж. Солавны оз ков.

— Со ӧд, а эг и кывлы, тадзсӧ ог вӧчлывлӧй да...

— Горт дінад, ӧти лун кежлӧ петалігад коланлуныс абу, а ми ӧд кык сутки на гортӧ ог воӧй... Шоныд, вермас и кывтчыны.

Чукчиясӧс керӧм бӧрын ёртӧй уръяссӧ кулис. Альчикыс тшыгмӧма да куим ур сёйис, а мый эз быр, коз улас новліс.

— Талун водзджык водам. Горувланьсьыс, кытысянь тай вои, вель джуджыд кыркӧтш аддзылі. Вӧрыс гежӧд-гежӧд, зэв джуджыд пожӧмъяса, а подулыс пӧшти ялатӧм — чав лыа. Пуртікасьӧмаӧсь сэні и таръяс, и дозмӧръяс, и сьӧлаяс... Югдігкежлас сэтчӧ окота ветлыны... Лыаас пӧткаясыс «пывсьӧны» да тшӧтш и чульнысӧ изйӧн тыртӧны тӧв кежлӧ...

— Шуан жӧ — пывсьӧны, — серӧкті.

— А пывсьӧны и эм. Пытшъясысь лыанас мездысьӧны. Сійӧн и пуртікасьӧны.

Мӧд войтӧ вӧр керкаын некодысь повтӧг-виччысьтӧг, садьмывтӧг узи. Веня пемыдӧн на садьмӧдіс.

— Горсӧ воам да ломтылам. Шыд шонтыштны, чай пузьӧдлыны. Час-мӧд кежлӧ ветлам. Понйӧс ог босьт, керка пытшкас йӧртла, ӧдзӧссӧ пыкла. Пасьтась да пет вай, — тэрмӧдлӧ Веня. — Енэжыс лӧзӧдӧ нин.

— Пемыд на эськӧ да...

— Сёрмӧм дорысь бурджык виччыштны. Пуксям сайӧда местаӧ — пӧткаыслысь асъя гажсӧ аддзылам.

Альчик эськӧ увӧстліс, никсыны мӧдліс, игналім да, но Веня ӧлӧдіс:

— Куйлы сэні турун вылас! Танӧсь лоам, некытчӧ ог кольӧй тэнӧ!

Лӧнис.

— Кывзысьӧ! Мися, ӧдзӧссӧ кутас сарпавны, увтны-омлявны?

— Дедуш велӧдлӧма...

Верст кык сайын и вӧлӧма Веняӧн аддзӧм кыркӧтшыс. Пемыдӧнкодь на сэтчӧдз воим. Посни понӧльясысь чомкодьӧс мыйкӧ вӧчим, вит-квайт лыскаджык козпиян нетшыштім да. Регыд чукчияс да ай таръяс воисны. Таръяс кургӧны-чушкӧны кӧнкӧ пуяс вылын, тыдавтӧмӧсь. Дозмӧръяс котсьӧны, «тэк-тэк-тэк» койтны быттьӧ заводитласны. Локтісны и энь пӧткаяс. Но на пиысь гежӧд и пуксьыліс пу вылӧ. Уліті лэбӧмӧн пуртікасянінас и лэччисны. Бордъяснас швачӧдчӧны, котсьӧны. Ай пӧткаяс сэсся на дорӧ жӧ лэччисны. Видзӧдам вӧрса аддзывлытӧм концертсӧ, нимкодясям. Югдіс мичаа нин. Збыльысь койт вылын кодь: ай пӧткаяс весиг зоб на зоб зургысьласны, косясьӧны.

— Но, ӧтиӧн морт вылӧ, волӧм кузя, и позьӧ, — шӧпнитіс Веня. — Регыд нин кыпӧдчасны... Вердчыны лэбасны... Ме эсійӧс, а тэ?

— Этійӧ тай, медматыссаыс...

— Но...

Лыйӧм шы кыкнаннымлӧн пӧшти ӧтлаасисны гымыштана горнас. Борд шыяс пармасӧ шызьӧдісны. Ӧти шӧйӧвошлӧм сьӧд тар сиськӧн вывлань качӧдчис да кузь кос йыла пожӧм вылӧ пуксис. Вежи патронӧс, лыйи — весиг гӧнтор эз усь, тар лэбис.

— Проса шыдӧснад, буди, зарадитлӧмыд? — серӧктіс Веня.

— Ылын... Тэд колі лыйны... Берданкаыд ликманаджык.

— Да, важ пищальясыд бурджыкӧсь вӧлӧмны. Но, мый нӧ, мед олӧ. Морт ӧти дозмӧрӧн асъя гаж вывсьыс босьтім — тырмас. Вотчыны, шуан, пув вотны кӧсъян?

— Колӧ вотыштны бур пувсӧ, зэв нин тані гырысь да чӧскыд.

— Ме, сідзкӧ, Альчиккӧд кытшовтла на матігӧгӧрсӧ.

Вуджим векньыдик визир.

— А тайӧ прӧсекыс, Вень, чайта, рытӧ-асылӧ? Гортлань... Кӧрт туйӧдзыс, а гашкӧ, и Шожымка видз вылӧдз на петкӧдас? Таті и лэччам гортӧ, но?

— Ме та йылысь мӧвпыштлі нин... Рытӧ-асылӧ пармасӧ юковтӧ, маткаӧн муртавлі.

— А эн и висьтав? Дедыд эз казьтыштлы визир йывсьыс ни?

— Но, сэкитӧ... Кор найӧ татчӧ волӧмаӧсь? Ветымын во сайын, кор прӧсексӧ писькӧдтӧм на вӧлі...

Шыдӧн нуръясьыштӧм да чай юыштӧм бӧрын ме вотны куті яг выв пув, а Веня, понйыскӧд, — прӧмышляйтны.

Пажын кадысь сёрджык вӧлі, бӧр воисны ме дінӧ. Венялӧн ӧти дозмӧр лыйӧма да квайт ур. Нӧшта эськӧ кыклаын пӧтка вылӧ увтчавліс, но ылын. Сэсся ӧд кыскысьнысӧ абу матын...

— Но, ведраӧн морт вылӧ турипув да нӧшта сы мындаӧн жӧ яг выв пув... Нёльӧд падъян со, матӧ джынйыс нин... Отсышт да сэсся ӧтлаын и мунам.

Веня шапкаас мӧдіс вотны, ме дозйӧ. Здукӧн и тыртім падъянӧс. Восьлалам вӧр керкалань. Альчиклӧн абу на мудзӧма котралӧмсьыс, ылыськодь увтыштӧм кывліс, сэсся борд шыяс. Матӧ миянсянь сьӧд тар пуксис. Ёртӧй нетшыштіс пельпом вывсьыс берданкасӧ да шковгис-лыйис.

— Мый сэсся, ачыс кӧ нин локтіс, он бӧрыньт, — быттьӧ горшасьӧмысь кодкӧ сійӧс янӧдны кутас. — Рытын пуыштны — буретш...

Нопъяснымӧс рытсяньыс лӧсьӧдім. Веня ыджыд дозмӧрсӧ босьтіс да кык вийӧр. Мешӧкыс пӧшти тырис.

А коляс кык дозмӧрыс да яг выв пув менам нопйӧ бура тӧрис. Места на колис и пӧртлы, кӧрыш нянь на тӧрас, кружкаяс.

— А гӧнсӧ пӧткаясыслысь кушта, бура сэк тӧрас. Дозмӧрыдлӧн гӧныс пӧдушкаӧ оз шогмы — кӧрт тув кодь чорыд. Юрлӧсыд бытшласьны кутас.

И куштіс куимнансӧ, бӧжъяссӧ нетшкис перӧӧн-перӧӧн. Бордъяснас нопсьыс пӧткаяссӧ вевттис, мед оз вирӧссьы сы вылӧ пуктӧм турипув нопйыс. Юрлӧс кышӧдын вотӧсыс, нянь да мукӧд сёян сылӧн сэн вӧлі, но куим луннад рекмис. Ме кушті жӧ дозмӧръясӧс, ёртӧй моз жӧ яйсӧ пӧтка бордъяснас вевтти, а сэсся сы вылӧ и яг выв пув, юрлӧс кышӧдын жӧ, мешӧкӧ сюйи. Мыш выв нопъясным буретш лоисны. Менам — ичӧтджык, пӧрт, кружка-паньяс, коляс сёянтор сэтчӧ асывнас местита. Пӧтка гӧнсӧ ывлаас биасьлім да сотім. Ягас ӧд сідз ог кольӧй, шоныд керка дорсӧ ог пежӧсьтӧй. Гӧгӧр пӧтка гӧн — зэв мисьтӧм серпас...

Сёрнитчим да визир кузя, бур туйӧд, кокниджык вылӧ да ӧдйӧджык вылӧ, югдӧм бӧрас и мӧдӧдчим. Кӧрт туй вылӧ петкӧдіс, видзӧдам — водзӧ на, мыйта син судзӧ, нуӧдӧ.

— Визирыд оз вошты, — эскӧданаа шуис Веня да водзӧ, Шожымкалань сэті жӧ и мӧдӧдчим.

— Оз нин ков пос увъясті кысъясьны, тшем вӧрті писькӧдчыны, — нимкодясигтыр серала ас вылын.

Сьӧкыд нопъясӧн кыссям да ёнасӧ эг нин вӧралӧй. Туй дорсьыс кӧ нин Альчик ур увтӧдас, кыдз сійӧс он кый, ачыс нопъяд пырӧ да? Пон, тыдалӧ, гӧгӧрвоис: мудзӧмаӧсь, ылысь кӧ мыйкӧ увтас — ог волӧй, весьшӧрӧ сылӧн зільӧмыс лоӧ, да бокас эз и ылыстчыв. Гашкӧ, и ачыс мудзис жӧ: ловъя лов ӧд. Визир кузя локтігӧн на Веня нёль ур лыйис.

Прӧсекаыс и збыльысь Шожымка вылӧ петкӧдіс. Ванюк нырдӧ, горулӧ. Никӧнор пывсян матын сэтысянь. И юсӧ тӧдана вуджанін орччӧн. Гожӧмнас, турун пуктігӧн, мӧдар берегса бечевникъясас вуджавны слегаясысь пода пос вӧчлім, весиг перилӧа. Сэті и вуджим.

Пажын кадӧ Никӧнор пывсянын нин вӧлім. Шойччыштім, пузьӧдлім чай да гортӧ мӧдӧдчим. Нӧшта сизим верст ковмас восьлавны. Но ӧд ас вӧляысь, ас окотаысь сы ылнаас ветлім. Та вӧсна сьӧлӧм вылын вӧлі нимкодь: мед кӧть и дас верст, воам...

Мӧдысь матысса воясас Дозмӧркаӧ ветлыны сэсся эз удайтчыв. Веня, сизим класс помалӧм бӧрас, связь училищеӧ велӧдчыны муніс, а бур ёрттӧг сы ылнаас ветлыны, да нӧшта и некымын лун-вой кежлӧ — абу карта сай вӧрӧ петавны.

Ӧні Дозмӧркаын немтор вӧчны мортлы ни пӧткалы. Вӧрсӧ нуӧмны — синмӧн судзтӧм эрд кольӧма. Яг шӧрӧдыс Микуньсянь юркарлань кӧрт туй юковтӧ. Орччӧн биару да мувый трубаяс нюжӧдӧмны. А ягыслӧн сӧмын нимыс коли — морӧссӧ тракторъясӧн парсалӧм чав лыа вылас кыдз да пипу ӧтрӧстель мӧдӧма быдмыны. Ловъя лов ни вотӧс...