МАМ КОДЬӦН ВӦЛІ
— Аттӧ дивӧ, кутшӧм олӧм пуксис! — гидысь тыртӧм пӧдӧнчаӧн, ырзӧмӧн бӧрдігтырйи, олан жырйӧ пырис Рая чойӧ. — Мамыд больничаын, а со и мӧсным ёна висьмӧма, кувсьӧ-ӧ!
Ӧдйӧ лэччи паччӧрысь.
— Юктӧд чӧскыдджык шоныд помӧйӧн... Сола няньтор сетыштам да бурдас... Мый нӧ лоӧма?
— Бок вылас пласьт куйлӧ, вомсьыс быг петӧ...
Кыкӧн лэччылім гидӧ. Ме кыза солалӧм кыдъя кӧлӧб мӧслы вомас сюйи — оз сёй, бӧр уськӧдіс. Синмыс кылалӧма, синваыс тюрӧ.
— Саньӧ школасьыс мыйкӧ дыр эз во, ветврач дінӧ эськӧ котӧртліс Шожымӧ,.. — майшасьӧ чой. — Ачым эськӧ, но тэ вылӧ ӧд тайӧс ог коль?
— Ме, инӧ, котӧртла? Кодӧс корнысӧ?
— Тэ помысь тай! Шуан жӧ!
— Тэ помысь! Тэ помысь! Збыль кулӧ мӧсным! Висьтав, кодӧс корнысӧ? Кытчӧ пыравны? Гӧрд плага керкаас?.. Венякӧд да Модякӧд некымынысь нин лэччылім Шожымас... Ог вош, вайӧдла ветврачсӧ! — ыззи. — Здукӧн и котӧртла.
Чой падъялыштіс, но мый нӧ вӧчан, быть ӧд врачсӧ колӧ корлыны.
— Дарья Николаевнаӧн шуӧны... Помнитан, тӧвнас тётяыс воліс... Ветлечебницаыс, плага керкасӧ тай шуан, сыысь водзынджык, нӧшта вит-квайт керка кост... Юалан — индасны... Мӧс, шу, ёна висьмис... Мир туй кырсӧ прӧйдитан, лавкасӧ, плага керкаыс — сельсӧвет... Водзӧджык котӧрт да юав, висьталасны... Эн вунӧд, Дарья Николаевнаӧн ветврачсӧ шуӧны...
— Аддза, юала и! — шуи да здук мысти ризӧді-котӧрті нин Шожым сиктӧ.
Шожым-Айкинасӧ ме збыльысь кутшӧмакӧ тӧдышті нин. Кольӧм гожӧмнас Модякӧд да Венякӧд кӧрт туй лавкаӧ няньла кык-куимысь лэччывлім. Налӧн мамъясыс кӧрт туй вылас уджалісны да няньсӧ налы карточка вылӧ сэтысь сетлісны. Ылалӧмысь-вошӧмысь, сідзкӧ, эг нин пов, кӧть школаын и эг на велӧдчы.
Шожымын ӧти дядьӧ пыр и индіс колана керкасӧ. Ветврачыс пӧ сэні и, мунӧмсӧ пӧ аддзылі, суседка сійӧ миян. Сэсся и могӧс юаліс.
— Но-о, но-о! Зэв тай ыджыд неминуча лоӧма! Менӧ Дарья Кольӧн шуӧны, колхозын тані конюкала. Мун ӧдйӧ котӧртлы, а ме сэк кості вӧв доддяла... Со эстчӧ, конюшня дінас и локтӧй.
Ветврачлы да конюк Дарья Кольлы, коді Митерасӧ тшӧтш кайліс, сӧмын и колис нин начкыны Сюрукнымӧс. Сутуга пӧ гырк пытшкас вӧлӧма. Дзескыд, турунтӧм воад быдсяма кӧрымнас лои вердӧма. Йӧв вылӧ прессуйтӧм турун вежлывлім и. Сэтысь, дерт, и сюри сутуга торйыс, писькӧдіс сювсӧ.
Гожӧм кежлӧ йӧвтӧг колим. Мам Емдінын, больничаын куйліс, кокыс висис да. Рая чойлы кӧть дас квайтыс на эз вӧв, колхозын уджаліс. Меным муртса кӧкъямыс тырис. Со и сетісны детсанаторийӧ. Некыдз вӧлі ог кольччы, бӧрда.
— Мый нӧ бӧрдан? — воспитательницаыс, Надежда Николаевна, сетіс выйӧн мавтӧм еджыд нянь, вайис чай чашка. — Эн бӧрд, миян тані уна челядьыс, гажаа кутанныд овны... Чача уна, книгаяс, патефон эм... Мамыд бурдас да бӧр гортад лэдзам, — бурӧдӧ Надежда Николаевна.
Детсанаторийӧ менӧ колисны. Чойлысь кутшӧмкӧ бумагаяс на корисны.
Кӧкъямыс арӧснас ме грамотнӧй нин вӧлі. Матрен баб, кытчӧдз ловъя вӧлі, велӧдіс сёӧдз бӧрӧн и водзӧн лыддьыны, букваяс «Букварысь» петкӧдліс да шӧркост чой отсӧгӧн и лыддьысьны велалі.
Детсанаторийын, гажтӧмтча гортысь да, тетрадь сяма блокнотӧ быд лун пасъяла, дыр-ӧ нин олі. Артмис дас вит визь. Кӧть, бӧрыннас висьталісны да, вит лун на и овсьӧма сӧмын. Менам вӧлӧм луннас куим визь пасйыссьӧ: асывнас, сёйӧм бӧрын; ӧбедайтӧм бӧрын, шойччыштны водтӧдз; да нӧшта и рытнас.
Меысь лун-мӧдӧн водзджык санаторийӧ вайӧдӧмаӧсь Чукичев Ӧльӧксанӧс, ар сизима зонкаӧс. Ме моз жӧ гажтӧмаліс, бӧрдіс да эз жӧ радейт лунын узьны.
— Пашӧ, Пашӧ, — шӧпкӧдӧ меным орчча крӧвать вывсянь. — Гажтӧм тані, кӧть эськӧ и бура вердӧны... Лунын со узьны водтӧдӧны... Вай пышъям?
— Кыдзи пышъям? Кытчӧ?
— Хы, гортӧ дерт...
— А тэ кӧні олан? — юала.
— Мир туй кыр йылас керканым, детсад кильчӧ вывсянь тыдалӧ...
— Но-о, тэнад матын гортыд да... А менам ӧд ылын...
— Туйсӧ он тӧд? — юалӧ.
— Тӧда эськӧ да... Мӧснымӧс начкисны, йӧвтӧмӧсь, сёянным чӧскыдтӧм...
Сёрнитім сідзи орчча крӧватьяс вылын куйлігӧн, а рытнас и пышйим... Дерт, волытӧм вылӧ, но мӧд лун асывнас бӧр вайӧдісны... Кыкнаннымӧс... Ӧльӧксан пуксьӧма джоджас да чужъясьӧмӧн бӧрдӧ, оз пӧрччысь.
Менам сьӧлӧм вылын сьӧкыд жӧ, но ог бӧрд: гортын сідз-тадз масьтӧм рудзӧг идзаса, ньыв пу кача няньӧн да важ кос тшака шыдӧн вердісны. Рушку тыри, а эг и пӧтлы. Мӧс яйсӧ колхозӧ лэччӧдӧмаӧсь. Арнас пӧ кутшӧмкӧ ялавичӧс кӧсйисны сетны. Яйыс пӧ гӧрысь-кӧдзысьяслы страдна кадас бур ныас.
Да, кодлыкӧ ныас, а кодкӧ кӧть виньгырт, весиг юр-кокъяссӧ абу кольӧмаӧсь.
Надежда Николаевна пышйылӧмысь эз вид миянӧс.
— Гаж ёна бырис гортысь, тӧлысь джын ӧд олім, со и пышйылім, — шуа.
— Но, но, но! Сідзи и тӧлысь джын? — сералӧ. — Вит лун на и коли да...
— Кыдзи вит? Менам ӧд пасъялӧма, — юрлӧс улысь перйи тетрадьӧс.
— Со...
— Но и грамотей! Луннас нӧ кымын черточка пуктан? Куимӧс, артмӧ?
— А, гашкӧ, и сідз пасъявсис? — гӧгӧрвои, мый коркӧ луннас, а коркӧ и рытнас детсадйын олӧм лунсӧ пасйывлі. Верми и сорсьыны. Унджык пасъявсис...
— Ті эськӧ велосипедӧн кӧсъянныд-ӧ гуляйтны? — юалӧ Надежда Николаевна.
Ӧльӧксанлӧн синваыс пыр и косьмис.
— Ме ог тӧд да? — шуа. — Велосипедсӧ ме эг на аддзыв... Ог тӧд, мый сійӧ сэтшӧмыс.
— Ме аддзылі, — ошйысьыштіс Ӧльӧксан. — Анань Геньлӧн эм.
Сӧмын сійӧ оз сет... Жугалӧ пӧ, кӧть ачыс лун-лун ризъялӧ... Усьлас и быдсӧн...
Сійӧ воясас велосипедыд шоча аддзывлантор вӧлі. Шожым-Айкинаас, гашкӧ, кык-куим зонлӧн.
— Миян Долялӧн эм... Юрик вокыс лун-лун коксӧ песӧ. Сылы, Долялы, ӧні некор, экзаменъяс школаас сдайталӧ да... Коймӧд класс ӧд помалӧ. Исласьӧй тшӧтш Юриккӧд.
Надежда Николаевна сійӧ жӧ рытнас тӧдмӧдіс Адольф да Юрий пияныскӧд. Адольфыс майӧг судта, косньӧд, сӧнӧда зон, а Юрийыс, меысь ичӧтджык тушаа, визув зонка. Инас оз ӧшйыв, пыр мыйкӧ вӧчӧ (мортыс инженерӧдз воис, кӧнкӧ Уралын уджалӧ. Адольфыс ыджыд учёнӧйӧдз жӧ велӧдчис. Шань, бур сьӧлӧма мамыдлӧн, кӧть и дӧвалӧн, челядьыс мывкыдӧсь лоисны. Верӧсыс фронт вылын усьлӧма).
Митерасӧ сэсся эг пышйывлы. Гожӧмнас челядькӧд кайлім тшак да чӧд вотны. Чойяс пыр на кача нянь сёйисны. Мамӧс больничасьыс абу на лэдзӧмаӧсь, кокыс пӧ оз бурд да... Надежда Николаевна тӧдӧ гортсаяслысь дзескыда олӧмсӧ да няньсӧ уна босьтӧ, жалиттӧг выялас, сакар нопторйӧ тэчыштас да пӧшти ставсӧ и коляс миянӧ.
Водзӧсӧ шӧркост чой вотӧсӧн-тшакӧн косӧдӧ — тшӧтш ветлас вотчыны да. А рытланьыс самӧварысь чай юам. Кача нянь быдӧн видласны и... Некод, помнита, эз ошкыв. Курыд пӧ.
Арнас, ӧкмыс арӧс тыртӧдз, Надежда Николаевна нуӧдіс менӧ Шожымса школаӧ, первой классӧ.
— Тэ, Доля, видзӧд, да кор аддзан — кедзовтӧны, дорйышт рам зонкасӧ, — стрӧжитӧ писӧ Надежда Николаевна.
— Эн шогсьы, мамӧ, Пашӧлӧн юрсьыс сі оз усь! — сералӧ Адольф. — Ковмас кӧ, Женя Окуловкӧд ми аддзам справасӧ вильшасьысьясыслы.
Татшӧм стрӧжитӧмыс, гашкӧ, вывтіджык вӧлі, но сэтшӧм нин вӧлі тайӧ аньыс, детсадса зонка-нывкаяслы мам кодь, быдӧнлы, а меным кажитчис, Надежда Николаевна торйӧн нин ёна лелькуйтіс менӧ.
Санаторийын ме олі Выль во праздникъясӧдз, каникул вылӧ лэдзавтӧдз. Козинсӧ, кампет-преникъяс, Надежда Николаевна ноп тыр тэчис. Гӧститӧд пӧ мамтӧ-чойястӧ, шуис, да топӧдліс менӧ морӧс бердас.
